1 ناۋرىز قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قۇرىلعان كۇنى. كوپۇلتتى قازاقستاننىڭ بىرلىگىن پاش ەتكەن قۇرىلىمنىڭ جاساپ كەلە جاتقانىنا 27 جىل تولىپتى. بۇگىندە ەلىمىز قازاقستان اتتى الىپ شاڭىراقتىڭ استىنا جۇزدەگەن ۇلتتىڭ بالاسىن بىرىكتىرىپ، تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. ءارتۇرلى سەنىم مەن ءدىندى ۇستانىپ، ءارتۇرلى تىلدە سويلەپ، ءارتۇرلى ادەپ-عۇرىپتى ساقتاعان ۇلت پەن ۇلىستى بىرلىكتە ۇستاپ وتىرۋ كەز-كەلگەن دەموكراتيا جولىن تاڭداعان مەملەكەتتىڭ باستى باعىتى بولىپ سانالادى.

قازاقستان دا وسى باعىتتى ۇستاعانىنىڭ دالەلى رەتىندە ۇلتارالىق تاتۋلىق پەن كەلىسىمدى تۋ ەتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇردى. اسسامبلەيانى قۇرۋ يدەياسىن العاش رەت 1992 جىلى تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاۋەلسىزدىكتىڭ ءبىرىنشى جىلدىعىنا ارنالعان قازاقستان حالقى فورۋمىندا جاريا ەتتى. 1995 جىلعى 1 ناۋرىزدا مەملەكەت باسشىسىنىڭ جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتىك-كەڭەسشى ورگان مارتەبەسى بار قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇرۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ جارلىعى شىقتى. 2008 جىلعى 20 قازاندا پرەزيدەنت الەمدە بالاماسى جوق "قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى" زاڭعا قول قويدى. قحا ەلدىڭ ساياسي جۇيەسىنىڭ تولىققاندى سۋبەكتىسىنە اينالدى، ونىڭ قىزمەتىنىڭ نورماتيۆتىك قۇقىقتىق نەگىزدەرى انىقتالدى. ءبىرىنشى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەلىمىزدە بىرلىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ ساقتالۋىنا ەرەكشە ءمان بەردى. ول قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋلارىندا، ءوزىنىڭ باياندامالارىندا ءاردايىم ەلىمىزدىڭ ۇلتارالىق جانە كونفەسسياارالىق تۇراقتىلىعىن ساقتاپ قالۋدىڭ وتە ماڭىزدى ەكەنىن ەرەكشە اتاپ كورسەتىپ ءجۇردى.

قازىرگى تاڭدا تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ باستاپ بەرگەن جولىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدەگى بارلىق ەتنوستار اراسىندا دوستىق قارىم-قاتىناس ورناپ، ەلىمىز اۋىزبىرشىلىكتە ءومىر ءسۇرىپ، ءار ءتۇرلى دىندەر اراسىندا ءوزارا تۇسىنىستىك بەرىك ورناعان. سونىڭ ناتيجەسىندە ەتنوسارالىق دوستاستىق پەن قوعامدىق كەلىسىمنىڭ قازاقستاندىق ايقىن ۇلگىسى قالىپتاسقان. تۇڭعىش پرەزيدەنت نەگىزىن قالاعان اسسامبلەيانىڭ توراعالىعىن بۇگىندە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ باسقارادى.

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى- مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق ساياساتتىن ىسكە اسىرۋعا، رەسپۋبليكاداعى قوعامدىق-ساياسي تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە، مەملەكەتتىك جانە ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ ەتنوسارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان كونستيتۋتسيالىق ورگان. اسسامبلەيانىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ءبىرى ەلىمىزدىڭ جوعارى زاڭ شىعارۋ ورگانىندا – پارلامەنتتە ەتنوستىق توپتاردىڭ وكىلدەرىنەن دەپۋتاتتاردىڭ سايلانۋى.  وسى ورايدا ايتا كەتكەن ءجون، قازاقستانداعى بارلىق ۇلت وكىلدەرىنىڭ انا ءتىلى مەن ادەت-عۇرپىن، سالت-ءداستۇرىن، مادەنيەتىن دامىتۋ ءۇشىن ەلىمىز بارلىق قاجەتتى جاعدايلاردى جاساپ، ۇنەمى قولداپ وتىرادى. قازاقستاندا 23 تىلدە وقىتىلاتىن 100-دەن استام ۇلتتىق مەكتەپ، 170 حرەستياندىق مەكتەپ جۇمىس ىستەيدى. ۇلتتىق جاڭعىرۋدىڭ ءۇش مەكتەبىندە 12 ءتىلدى ۇيرەنۋ بويىنشا 29 ءبولىم بار. بۇل مەكتەپتەردى قارجىلاي قولداۋعا ۇكىمەت جىل سايىن 11 ملن تەڭگە بولەدى. سونىمەن قاتار، ولارعا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن دە كومەك كورسەتىلەدى. سوندىقتان ەلىمىزدەگى بارشا ەتنوس وكىلدەرى تەڭدىكتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر دەۋگە تولىقتاي نەگىز بار.

ەل پرەزيدەنتىنىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن اسسامبلەيا وزىنە جۇكتەلگەن سەنىمدى بارىنشا جاۋاپكەرشىلىكپەن اتقارىپ كەلەدى. ۇيىمنىڭ بەلسەندى مۇشەلەرىنىڭ اراسىندا وتانسۇيگىشتىگىن ءوز ىستەرىمەن دالەلدەپ جۇرگەن ازاماتتار جەتكىلىكتى. ءتۇرلى ۇلت وكىل­دەرى قازاقستان بيلىگىندە، عىلى­مىندا، ادەبيەتىندە، وقۋ-اعار­تۋ سالاسىندا، ونەرىندە، سپورت­ىندا، بيزنەسىندە كوپتەپ كەزدەسەدى. قيىن-قىستاۋ زاماندا ساياسي سەبەپتەرمەن تۋعان جەرلەرىنەن كوشىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولعان وزگە ۇلت وكىلدەرى قازاق حالقىنىڭ كەڭ پەيىلى مەن دارحان كوڭىلىن، اق داستارحانىن ۇمىتقان ەمەس. تاريحقا كوز جىبەرسەك قازاقستاننىڭ كوپەتنوستى ەل بولىپ قالىپتاسۋىنا باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ قازاق توپىراعىنا جەر اۋدارىلىپ كەلۋى مەن بەيبىت تۇرعىنداردىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە قازاقستان جەرىنە كوشىرىلۋى سەبەپ بولدى. 20 عاسىردىڭ باسىندا وتارلاۋ ساياساتى ەرەكشە كۇشەيگەن بولاتىن. سول جىلدارى قازاقستان جەرىنە 4 ميلليونعا جۋىق ورىستان بولەك، ۋكراين، وزبەك، قىرعىز، بەلورۋس، بالقار، شەشەندەر مەن ينگۋشتار، 34 مىڭنان استام پولياك، 100 مىڭنان استام كارىستەر كۇشتەپ كوشىرىلگەن.

ۇلى  وتان سوعىسى دا وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ قازاق جەرىنە كوشىرىلۋىنە، حالىق قۇرامىنىڭ كۇرت وزگەرۋىنە سەبەپ بولدى. وسىلايشا ءبىز كوپۇلتتى مەملكەتكە اينالدىق. بىراق قازاقستان ودان كەمىپ قالعان جوق. كەرىسىنشە قازاق حالقى وزگە ۇلت دەپ ءبولىپ-جارماي قۇشاعىن ايقارا اشتى، قولىنداعى نانىن ءۇزىپ بەردى. قازىر ەلىمىز سان ءتۇرلى مادەنيەت جاراسىم تاپقان دىڭگەگى بەرىك مەملەكەتكە اينالدى. جۇزدەگەن ۇلت ءبىر-ءبىرىن باۋىرىنداي كورىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قازاقستان بىرلىك پەن بەرەكەنىڭ سيمۆولىنداي دەسەك بولادى.

وسىنىڭ ءبىر بەلگىسى رەتىندە 1 ناۋرىز 2016 جىلدان بەرى العىس ايتۋ كۇنى بولىپ بەكتىلىپ، اتالىپ ءوتىپ كەلەدى. تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ «العىس ايتۋ كۇنى» تۋرالى بىلاي دەگەن ەدى:  «بۇل مەرەكە قيىن-قىستاۋ جىلدارى قازاق حالقىنىڭ كورسەتكەن قامقورلىعى مەن مەيىرىمدىلىگىنىڭ ۇمىتىلمايتىنىن بىلدىرەدى. العىس ايتۋ كۇنى – ورتاق تاريحىمىزعا كورسەتىلگەن قۇرمەتتىڭ، بۇكىل قازاقستاندىقتاردىڭ ءوز شاڭىراعىنا اينالعان كيەلى قازاق جەرىنە دەگەن ريزاشىلىقتىڭ بەلگىسى.تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستان حالقىنىڭ بىرلىگىن نىعايتا وتىرىپ، تاتۋلىق پەن كەلىسىمنىڭ بىرەگەي ۇلگىسىن قالىپتاستىردىق». العىس ايتۋ كۇنىنىڭ ماڭىزى تەرەڭ. بۇل تەك جاقىن-جۋىققا، دوس-جارانعا راحمەت ايتىپ قويۋ عانا ەمەس، قازاقستاندى قونىستانعان بارلىق ەتنوس وكىلىنىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن جىلى لەبىزىن، قۇرمەتىن كورسەتەتىن كۇن.

بيىلعى العىس ايتۋ كۇنىندە وراي ەلورداداعى دوستىق ۇيىندە دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. شاراعا قر پارلامەنتى ءماجىلىسى دەپۋتاتتارى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مۇشەلەرى، ەتنومادەني بىرلەستىكتەر باسشىلارى مەن وكىلدەرى قاتىستى.

«العىس ايتۋ كۇنىن تويلاۋ – ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە ايرىقشا ورىن الادى. بۇل كۇن مەيىرىمدىلىك پەن دوستىقتىڭ جارقىن مەرەكەسىنە اينالعان. العىس ايتۋ كۇنى –  قيىن كەزەڭدى باستان كەشىرگەن ازاماتتارمەن بىرگە از ۋاقىتتىڭ ىشىندە كۇش بىرىكتىرىپ تاۋەلسىز قازاقستاندى قۇرعان ەلىمىزدىڭ بارلىق ادامدارىنىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن قۇرمەتى»، – دەپ  سويلەدى قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ «قوعامدىق كەلىسىم» رمم ديرەكتورى ع.م. قۇسمانعالي العىس ايتۋ كۇنىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ كورسەتىپ.

قحا حاتشىلىعى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى ل.پروكوپەنكو مەن ەتنوسارالىق قاتىناستاردى دامىتۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ع.شويكين دوڭگەلەك ۇستەل قاتىسۋشىلارىن اتاۋلى مەرەكەمەن قۇتتىقتاپ، قوعامدىق كەلىسىم مەن جالپىۇلتتىق بىرلىكتى نىعايتۋعا جانە ساقتاۋعا كۇش سالىپ جۇرگەن بارلىق قحا مۇشەلەرىنە، ەتنومادەني بىرلەستىكتەر وكىلدەرىنە جانە ەتنوسارالىق قاتىناستار سالاسىندا قىزمەت اتقاراتىن ازاماتتارعا راحمەتىن ايتتى.

سونىمەن قاتار،  قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى ا. حامەدوۆ پەن ا. اميرحانيان، «ۆايناح «شەشەن جانە ينگۋش حالىقتارىنىڭ مادەنيەتىن دامىتۋ قاۋىمداستىعى» زتب باسقارما مۇشەسى يۋ.كەليگوۆ،  «قازاقستاننىڭ ورىس، سلاۆيان جانە كازاك ۇيىمدارىنىڭ قاۋىمداستىعى» رەسپۋبليكالىق زتب توراعاسى ۆ.بوجكو قازاق حالقىنىڭ ايرىقشا ءرولى تۋرالى ايتتى.

20 عاسىردىڭ باسىندا قازاق جەرىنە  بەس جارىم ميلليوننان استام شەت ەل ازاماتتارى جەر اۋدارىلعان. سول جىلدارى قازاق حالقى قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان ورىس، كارىس، ۋكراين جانە پولياك سىندى ۇلتتارعا قول ۇشىن ۇسىنعان. وسى سەبەپتى ەتنو-مادەني ورتالىقتاردىڭ وكىلدەرى العىس ايتۋ كۇنىن قازاقستاندىقتاردى ءبىر-بىرىنە جاقىنداستىرىپ، بىرتەكتىلىك پەن بىرتۇتاستىقتى نىعايتا تۇسەدى دەپ سانايدى.

سوندىقتان حالىق بىرلىگىن پاش ەتكەن اسسامبلەيانىڭ اتقارىپ وتىرعان قىزمەتى ماڭىزدى.  اسسامبلەيا ەتنوسارالىق كەلىسىمدى، قوعامداعى تولەرانتتىلىقتى جانە حالىق بىرلىگىن ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋعا ىقپال ەتەدى. سونىمەن قاتار، قحا مەملەكەتتىك ورگاندارعا قوعامدا ەكسترەميزم مەن راديكاليزم كورىنىستەرىنە قارسى تۇرۋعا، دەموكراتيالىق نورمالارعا سۇيەنەتىن ازاماتتاردىڭ ساياسي-قۇقىقتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا كومەك كورسەتەدى. اسسامبلەيا ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ كۇش-جىگەرىن بىرىكتىرۋدى قامتاماسىز ەتىپ، ءارتۇرلى مادەنيەتتىڭ، تىلدەر مەن قازاقستان حالقىنىڭ داستۇرلەرىن جاڭعىرتۋعا، ساقتاۋعا جانە دامىتۋعا قىزمەت ەتەدى.

Abai.kz