تاۋەلسىزدىك ءھام كوممۋنيزم
ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۇركياداعى رەسمي ساپارى كەزىندە (قازاق-تۇرىك بيزنەس فورۋمىنان كەيىن) مىناداي تاريحي ماڭىزى زور مالىمدەمە جاسادى: «1861 جىلى سوڭعى قازاق حانى ءولتىرىلدى. سودان سوڭ ءبىز رەسەي پاتشالىعىنىڭ، سوسىن كەڭەس وداعىنىڭ وتارىنا اينالدىق. 150 جىل ىشىندە قازاقتار وزدەرىنىڭ ۇلتتىق سالت-داستۇرىنەن، ادەت-عۇرپىنان، ءتىلى مەن دىنىنەن ايىرىلىپ قالا جازدادى. جاراتۋشىنىڭ كومەگىمەن 1991 جىلى تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاريالادىق». بۇل ءسوز قوعامدا قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ جاتىر. ۇلت-پاتريوتتارى بوركىن اسپانعا اتىپ قۋانىپ جاتسا، رەسەيمەن اراداعى ينتەگراتسيانى جاقتايتىن قاۋىمنىڭ تىكسىنىپ قالعانى انىق.اسىرەسە، رەسەيلىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وتقا ماي قۇيىپ، لاۋلاتا تۇسۋدە. بۇل ماسەلە توڭىرەگىندە جانە كەڭەس وداعى تۇسىنداعى احۋال تۋرالى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم مەن ارداگەر كوممۋنيست ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ «جاس قازاق» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا كەلىپ وي ءبولىستى.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۇركياداعى رەسمي ساپارى كەزىندە (قازاق-تۇرىك بيزنەس فورۋمىنان كەيىن) مىناداي تاريحي ماڭىزى زور مالىمدەمە جاسادى: «1861 جىلى سوڭعى قازاق حانى ءولتىرىلدى. سودان سوڭ ءبىز رەسەي پاتشالىعىنىڭ، سوسىن كەڭەس وداعىنىڭ وتارىنا اينالدىق. 150 جىل ىشىندە قازاقتار وزدەرىنىڭ ۇلتتىق سالت-داستۇرىنەن، ادەت-عۇرپىنان، ءتىلى مەن دىنىنەن ايىرىلىپ قالا جازدادى. جاراتۋشىنىڭ كومەگىمەن 1991 جىلى تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاريالادىق». بۇل ءسوز قوعامدا قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ جاتىر. ۇلت-پاتريوتتارى بوركىن اسپانعا اتىپ قۋانىپ جاتسا، رەسەيمەن اراداعى ينتەگراتسيانى جاقتايتىن قاۋىمنىڭ تىكسىنىپ قالعانى انىق.اسىرەسە، رەسەيلىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وتقا ماي قۇيىپ، لاۋلاتا تۇسۋدە. بۇل ماسەلە توڭىرەگىندە جانە كەڭەس وداعى تۇسىنداعى احۋال تۋرالى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم مەن ارداگەر كوممۋنيست ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ «جاس قازاق» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا كەلىپ وي ءبولىستى.
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: جەكە كوزقاراسىن ايتۋعا، باعا بەرۋگە اركىمنىڭ قۇقىعى بار. ءوز باسىم ساياساتكەرلەردىڭ سوزىنە كوپ ءمان بەرمەيمىن. ەلەڭ قىلمايمىن. ەگەر مىناداي ءبىر جايت بولماسا... مەنىڭشە، ينتەرناتسيوناليستىڭ اۋزىنان وسىنداي ءسوزدىڭ شىعۋى - ءبىرشاما تۇسىنىسپەۋشىلىك تۋدىراتىن جايت. بۇلاي دەۋگە نە تۇرتكى بولۋى مۇمكىن؟ 1991 جىلعى وقيعا قازاقستان ءۇشىن ءبىرىنشى رەت قول جەتكىزىلگەن تاۋەلسىزدىك، ەگەمەندىك ەمەس. ويتكەنى، كسرو قۇلاپ، ونسىز دا ەگەمەندى، دەربەس 15 مەملەكەت تاراپ كەتتى. بىراق ەسەپتى نەگە 1991 جىلدان باستاپ باستاۋ كەرەك ەكەنىن مەن تۇسىنبەيمىن. نەلىكتەن 1920 جىلدىڭ تامىز ايىنان نەمەسە قازاق اكسر-ءنىڭ ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت بولۋىنىڭ قۇقىقتىق-زاڭدىق نەگىزدەرى قالانعان 1936 جىلدان باستاماسقا؟
ايدوس سارىم: قازاقستان كسرو-نىڭ دا وتارى بولدى دەگەن پىكىرمەن كەلىسەسىز بە؟
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: جوق.
ايدوس سارىم: 1917 جىلعا دەيىن شە؟
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: 1917 جىلعا دەيىن پاتشالىق رەسەيدىڭ قۇرامىندا بولعانىن قالايشا جوققا شىعاراسىڭ؟
ايدوس سارىم: مەن سىزبەن جالعىز عانا كەلىسەتىن تۇسىم - ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىز بەن مەملەكەتتىلىگىمىز 1991 جىلمەن ولشەنبەيدى. قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىك تاريحى 1456 جىلى قازاق حاندىعى قۇرىلعاننان باستاپ ەسەپتەسەك، ەكونوميستەرىمىزدىڭ ايتىپ جۇرگەنىنەن، ءتىپتى رەسەي يمپەرياسىنىڭ تاريحىنان دا كونەرەك.
قازىر ءبىز باسىمىزدان وتكەرىپ جاتقان تۇيتكىلدەر كوممۋنيستىك كەزەڭمەن تىكەلەي بايلانىستى. سول كەزدەگى قۇندىلىقتار، ءادىس-تاسىلدەر، پسيحولوگيا ءالى كۇنگە دەيىن بىزگە ەركىن تىنىستاۋعا كەدەرگى جاساپ وتىر. ەلىمىزگە تاريحي تۇرعىدان جاعىمسىز سالدارىن تيگىزىپ كەلەدى. قازاقستان حح عاسىردا اشارشىلىق جانە باسقا دا تاريحي وقيعالارعا قاتىستى ناۋبەتتى باسىنان كەشىردى. سوندىقتان كوممۋنيستەردىڭ، جالپى كوممۋنيستىك يدەولوگيانىڭ ساياسي جانە تاريحي جاۋاپكەرشىلىگى تۋرالى ماسەلە كۇن تارتىبىنە قويىلۋى كەرەك. كوممۋنيزمنىڭ قازىرگى كەلبەتى فاشيزممەن تەڭ. وسى تاقىلەتتەس باعا الۋى قاجەت.
ەگەر ءسىز پرەزيدەنتتىڭ «قازاقستان تۇركى حالىقتارىنىڭ كونفەدەراتسياسى نەمەسە وداعى رەتىندە دامۋى كەرەك» دەگەن سوزىنە قارسى شىقپايتىن، داۋ ايتپايتىن بولساڭىز، وندا ەلىمىزدەگى كوممۋنيزم تۋرالى، «تاۋەلسىز ەل رەتىندە قالاي دامۋىمىز كەرەك، رەسەيمەن قانداي قارىم-قاتىناس ورناتۋعا ءتيىسپىز؟» - دەگەن ساۋالدار توڭىرەگىندە پىكىر تالاستىرۋعا بولار.
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: رەسەيمەن اراداعى جاعداي ساياسي ورتادا نەمەسە قوعامدا كەرى پىكىر تۋسا، وندا بۇل مىندەتتى تۇردە باعىتىمىزدى تۇركى الەمىنە بۇرۋ كەرەك دەگەن ءسوز ەمەس. ويتكەنى، 70 جىلدىق تاريح قاراپايىم قازاقستاندىقتاردىڭ ساناسىندا مىقتاپ بەكىگەن. سول كەزدەگى قۇندىلىقتار مەن ارتىقشىلىقتاردى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ول تايعا تاڭبا باسقانداي ايقىن. ونىڭ جەمىسىن ءالى كۇنگە دەيىن پايدالانىپ كەلەمىز. كەڭەس وداعى تۇسىنداعى 70 جىلدىق كەزەڭدى بىرىڭعاي قارا تۇسپەن، تۇنەك، قاسىرەت رەتىندە قاراستىرۋ - ادىلەتسىزدىك.
سوتسياليزم قازاقستاندى «عارىشتىق» بيىكتىككە كوتەردى، گۇلدەندى، تابىستى بولدى. مادەني، ەكونوميكالىق، ساياسي، الەۋمەتتىك قۇندىلىقتار ءالى كۇنگە دەيىن ادام ءۇشىن ماڭىزىن جوعالتقان جوق. قازاقستاندىقتاردىڭ كوپشىلىگى سوتسياليزم جاعدايىندا ءومىر سۇرگىسى كەلەدى. ونىسىن جاسىرمايدى دا. رەسەيمەن دە، وزگە دە بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالارمەن دە تىعىز قارىم-قاتىناستا ءومىر ءسۇرۋدى جاقتايدى.
بىرىنشىدەن، تۇركى الەمىمەن وداق قۇرۋدىڭ شىنايى سۇلباسى - نەعايبىل نارسە. ەكىنشىدەن، ول وداق قۇرىلعان كۇننىڭ وزىندە باۋىرلاس كەڭەستىك رەسپۋبليكالاردىڭ وداعىنان ونىڭ ارتىقشىلىعى بولا قويادى دەگەنگە سەنۋ وتە قيىن.
ايدوس سارىم: مەن جەكە باسىڭىزعا قاتىستى ءبىر سۇراق قويايىن. ماسەلەن، مەن ءسىزدىڭ تۋىستارىڭىزدىڭ جارتىسىن ءولتىرىپ، قولىمدى قانعا بويادىم دەيىك. سوسىن مەن سىزگە ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسۋگە، اجەڭىزدىڭ قۇياڭىن ەمدەۋگە، بالاڭىزدى ماسكەۋدە وقۋعا كومەكتەستىم دەيىك. ايتىڭىزشى، سوندا ءسىز مەنى جاقسى كورەر مە ەدىڭىز؟
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: نەنى مەڭزەپ تۇرعانىڭدى بىلەمىن. بىراق قازاقستان اۋماعىندا بولعان تاريحي ناۋبەتتەردى جەكە باسقا بۇلاي كوشىرىپ اكەلۋ جاراماس. اشارشىلىق جىلداردىڭ قاسىرەتى كەڭەستىك بيلىك پەن كوممۋنيستىك پارتيانىڭ سانالى، ماقساتتى تۇردە جۇرگىزىلگەن ساياساتىنىڭ جەمىسى ەمەس دەپ ەسەپتەيمىز.
ايدوس سارىم: پارتياڭىز «ءستالينيزمدى» ايىپتادى ما؟
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: بىزدىڭشە، ايىپتايتىنداي دانەڭە جوق. ارينە، ءمىنسىز بيلەۋشى، مۇلتىكسىز مەملەكەت بولمايدى. كەڭەستىك بيلىككە اۋىر ايىپ تاعۋعا بولار. الايدا، جاڭا وركەنيەتتىڭ العاشقى قارلىعاشتارىنىڭ قاتەلىكتەرگە ۇرىنۋى - قاشىپ قۇتىلا المايتىن دۇنيە.
ايدوس سارىم: ميلليونداعان حالىق اشتىقتان قىرىلىپ، تۇرمەگە قامالىپ، ءولتىرىلىپ جاتسا، ونى ستاتيستيكالىق قاتەلىك دەپ اتاۋ بارىپ تۇرعان وڭباعاندىق ەمەس پە؟ ءوز باسىم سوتسياليستىك يدەيالاردى تەرىسكە شىعارمايمىن. قاجەتتى نارسە. كوپ ەلدەردە، ماسەلەن، شۆەتسيادا جاقسى ناتيجە بەردى. بىراق شۆەتسيا دەنى دۇرىس قوعام قۇرۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ 60 پايىزىن قىرىپ تاستاعان جوق. بۋدەننىيدىڭ رەيدتەرى بولدى، بۇكىل ءبىر وتباسى، بۇكىل ءبىر اۋىل جەر اۋدارىلدى، پۋلەمەتپەن اتتى. مۇنى كەرەمەت ساياسات دەپ ويلايسىز با؟
كوممۋنيزم، قانداي كەيىپتە بولسىن، قازاقستاندا ءومىر سۇرۋگە ءتيىستى ەمەس. ويتكەنى، يدەيا رەتىندە باستاپقىدا دۇرىس تا بولعان شىعار، بىراق يدەولوگيا رەتىندە ول - قىلمىستىق يدەولوگيا. ماسەلەن، مەن ءسىزدىڭ ءۇيىڭىزدى سىرلايمىن دەپ بايقاماي ورتەپ جىبەرسەم دە، مەن قىلمىسكەر بولىپ ەسەپتەلەمىن. تۇرمەگە وتىرعىزادى.
بۇل قىرعىننىڭ ءتۇپ توركىنى مىنادا: 1935 جىلعا دەيىن كەڭەس وكىمەتى قازاق جەرىندە سەنىمدى بيلىك قۇرعان جوق. كوتەرىلىس كوپ بولدى. جۇمىسشى-شارۋا ينسپەكتسياسىنىڭ 1930-34 جىلدارى ماسكەۋگە جىبەرگەن قۇجاتتارىن وقىساڭىز، قازىرگى شەشەنستاندى ەسىڭىزگە تۇسىرەدى.
ال تۇركى بىرلىگىنە كەلسەك، الدىمەن مىنانى ءتۇسىنىپ الايىقشى. قازاق-ورىس قارىم-قاتىناسى ەجەلدەن بار. ءيا، تامىرى تەرەڭ. ال تۇركى باۋىرلاستىعى بولسا، بۇدان الدەقايدا كونە. ءبىز نەگە 80 جىلدىق تاريحقا عانا سۇيەنىپ، مىڭ جىلدىق تاريحتى ۇمىتۋىمىز كەرەك؟ ءبىزدىڭ ءبارىمىز ءبىر تامىردان وربىگەنبىز. ءتىلىمىز، ءدىنىمىز ءبىر. قازاقستان مەن رەسەي - قۇداي قوسقان كورشى. قانداي جاعدايدا دا، قارىم-قاتىناس جاساۋعا ءماجبۇرمىز. بىراق رەسەيمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ ءۇشىن نەگە باسقا مۇمكىندىكتەردى جوققا شىعارۋىمىز كەرەك؟
بىزدەگى ماسەلە - ەلىمىزدەگى ءورىستىلدى تۇرعىندار مەن رەسەيلىك قوعامدىق پىكىر تاريحي، گەوساياسي، قيسىندى قارىم-قاتىناس ورناتۋدى وزىنە قارسى شىعۋ رەتىندە باعالايدى. رەسەي ساياساتى ۇلكەن دەرتكە شالدىققان: «مەنىمەن دوس بولساڭ، جاقسىسىڭ، مەنىمەن دوس بولماساڭ، جاۋسىڭ».
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: رەسەي ساياساتىنا قاتىستى قاۋپىڭىزدى ايتىپ جاتىرسىز. وعان ءبىزدىڭ قاتىسىمىز قانشا؟
ايدوس سارىم: سىزدەر دە سونى ايتاسىزدار. تۇركى وداعى نەعايبىل دەيسىز. نەگە؟ مەن دە قازاقستان مەن رەسەي وداقتاستىعى بۇلىڭعىر نارسە دەپ تە ايتا الامىن. 30-40 جىلدان كەيىن ەلىمىزدەگى ورىستاردىڭ سانى 3-4 پايىزدان اسپايدى. سوندا، نە بولماق؟
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: قورقاتىن تۇك تە جوق. 1917 جىلى دا ورىستار سونشالىقتى كوپ بولماعان. سوتسياليستىك يدەيا جەتكەندە، ارينە، قازاق ويشىلدارى ونى قابىلداماعان ەدى. بۇل - تۇسىنىكتى جايت. 30-جىلدارداعى كوتەرىسكە كەلسەك، فاكتىلەر سەنىڭ ايتقاندارىڭا كەرەعار. ول راس بولسا، 1941 جىلى سەن ايتقان كوتەرىلىسشىلەردىڭ ايى وڭىنان تۋار ەدى. وندا نەگە 500 000 قازاق كوتەرىلىسكە ەمەس، سوعىسقا اتتاندى. نەگە ولاردىڭ ءبارى مۇستافا شوقايدىڭ وتريادتارىنا بارىپ قوسىلىپ كەتپەدى؟
ايدوس سارىم: قالاي قوسىلمادى دەيسىز؟ وندا 100 000 ادام بولدى.
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: ولاي بولسا، بەرگى جاعىنداعىلاردىڭ سانىن ايتىپ جىبەرىڭىزشى؟
ايدوس سارىم: تۇتقىنعا تۇسكەندەردىڭ كوبى مۇستافا شوقاي جاعىندا بولدى.
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: كوبى ەمەس. سولاردىڭ ءوزى العاشقى مۇمكىندىك تۋعاندا بەرگى جاققا قايتىپ ورالدى.
ايدوس سارىم: قازاقستان قايدا؟ مايدان قايدا؟ قازاقستان ۋكراينا سەكىلدى جاقىن تۇرسا، ءبارى باسقاشا بولار ەدى.
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: مۇستافا شوقاي گەوگرافيانى جاقسى ءبىلدى. لاگەرلەردەن ءوز پىكىرلەستەرىن تاپقىسى كەلدى.
ايدوس سارىم: تاپتى!
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: ساۋساقپەن سانارلىقتايىن عانا. قازاقستانعا دەسانت رەتىندە تۇسىرىلگەندەردى قازاق قويشىلارىنىڭ ءوزى ۇستاپ بەردى. حالىقتان قولداۋ تاپقان جوق. مەنىڭشە، قاراپايىم قازاق كەڭەس بيلىگىن ءوز بيلىگى رەتىندە قابىلدادى. ەڭ باستىسى - وسى.
ايدوس سارىم: قاشان؟
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: 70 جىل بويى. قاراپايىم قازاقتار ءوز ەركىمەن شەتەلگە كەتكەن جوق. بايدىڭ جەتەگىندە كەتتى. شەتەلگە اۋىلدىڭ بار مالىن ايداپ كەتتى. قازاق حالقىن اشتىققا ۇشىراتقان وسى - بايلار. ەڭ باستى سەبەبى دە سول.
ايدوس سارىم: تاريحي قۇجاتتار، ايعاقتار بار. ماسەلەن، ميرزوياننىڭ تەلەگرامماسى، ستالين ماقۇلداعان پارتيا بيۋروسىنىڭ شەشىمى بار. مالىن تارتىپ الىپ، ەشقايدا كوشپەيسىڭدەر دەپ ءامىر ەتتى. «ارقا جىلى بولسا، ارقار اۋىپ نەسى بار». ولار جايلى ومىردەن قاشقان جوق. جاپپاي كانيباليزم كورىنىس بەردى.
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: اشارشىلىق جىلدارى ءبىر بەس جىلدىقتا ءۇش جىل قاتارىنان قۇرعاقشىلىق بولدى. بۇل تۇبەگەيلى شارۋاشىلىق وزگەرىسىمەن، وتىرىقشىلىققا كوشۋ كەزەڭىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. تابيعاتتىڭ دا كەسىرىن تيگىزگەنىن ايتا كەتكەن ءجون.
ايدوس سارىم: شەشەندەردى، قىرىم تاتارلارىن مىندەتتى تۇردە كوشىرۋ كەرەك پە ەدى؟
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: بۇل جەڭىستىڭ كەپىلدەرىنىڭ ءبىرى بولدى.
قوعامدا ءبىزدىڭ ۇستانىمدى قابىلداي المايتىن ءوزىڭ سياقتى تۇلعالار از ەمەس. ءبىز ءوز كوزقاراستارىمىز بويىنشا قوعامدا ءومىر سۇرەمىز. ءبىز قازىر ازبىز. سىزدەر ءبىزدى ايىپتايسىزدار، تۇسىنبەيسىزدەر، جەك كورەسىزدەر. وعان دا ماقۇل دەيىك. بىراق ءبىز ءوز كوزقاراسىمىزعا بەرىكپىز. ءبىر عانا سوت بار. ول - ۋاقىت پەن تاريح.
ايدوس سارىم: ءيا، 3-4 جىل ىشىندە ءومىر وزگەرەدى. ەلىمىز دە وزگەرەدى. ەشكىمدى ەشكىم قۋعىندامايدى. بىراق، پارلامەنت دەڭگەيىندە وسى يدەولوگيا قىلمىستىق يدەولوگيا رەتىندە تانىلعان شەشىم قابىلدانادى. بۇل ەلىمىزدىڭ بوداندىقتىڭ، ءتوتاليتاريزمنىڭ سارقىنشاقتارىنان قۇتىلىپ، دەرتىنەن ايىعا باستاعانىنىڭ ءبىر نىشانى بولماق.
شەشەندەردىڭ، قىرىم تاتارلارىنىڭ ءبارى بىردەي ءفاشيزمدى قولداعان جوق. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن العان ۇشقىش قىرىم تاتارى بار. وندا نەگە «مىنا ادام فاشيستەرگە كومەكتەسىپ ءجۇر، مىنا ادام - كومسومول» دەپ اراجىگىن اجىراتپادى؟
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: ەل تاعدىرى تاريحتىڭ تارازىنا تۇسكەندە، سول ەلدى قۇتقارىپ قالۋ ءۇشىن قۇرباندىققا بارۋعا تۋرا كەلەدى. اتالعان حالىقتاردىڭ اراسىندا ادال، پاتريوت ادامدار بولدى. بىراق ول كەزدە اراجىگىن اجىراتىپ وتىرۋدى ۋاقىت كوتەرمەدى. مۇمكىندىك بولمادى.
ايدوس سارىم: وتار ەلدىڭ شارتتارىن اتاپ بەرىڭىزشى؟
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: اكىمشىلىك سىرتتان تاعايىندالادى.
ايدوس سارىم: قازاق كسر-ءىنىڭ باسشىلارىن ماسكەۋ تاعايىنداعان جوق پا؟
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسياسى، ءانۇرانى، جوعارعى ورگاندارى، شەكاراسى، سالىعى بولدى. ءوز بيۋدجەتىن ءوزى يگەردى.
ايدوس سارىم: وندا نەگە قوناەۆ پەن نازارباەۆ ءار يىلگەن سىم تەمىردىڭ، ءار سالىنىپ جاتقان اۋرۋحانانىڭ مەملەكەتتىك جوسپارىن الىپ، ماسكەۋگە بارىپ ءجۇردى؟ ءسىز ايتقان نارسەلەر جاي بۇركەمەلەۋ عانا ەدى. كەڭەس وداعى پاتشالىق رەسەيدىڭ وتارلىق ساياساتىن جالعاستىردى.
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: ەكونوميكا، مادەنيەت، ونەر، سپورت، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى، اعارتۋشىلىق، ءبىلىم، عىلىم بارىنشا وركەندەسە، بۇل قالايشا پاتشالىق رەسەيدىڭ وتارلىق ساياساتىن جالعاستىرۋ بولماق؟
ايدوس سارىم: پاتشالىق رەسەي تەمىرجول مەن اۋرۋحانا سالماعان با ەكەن؟
ماسەلەن، وڭتۇستىك قازاقستانداعى تەمىر جول ستانسالاردىڭ دەنى سول پاتشالىق داۋىردە سالىنعان.
ءبىرىمىز - قازاق ۇلتشىلى، ەكىنشىمىز - كوممۋنيست رەتىندە ەشقاشان ءتىل تابىسا المايتىنىمىز انىق.
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: دۇرىس ايتاسىڭ. ءبىزدىڭ دۇنيەتانىمىز جاعىنان مۇلدە ۇيلەسپەيمىز. تەك قانا قازاقستاندا عانا ەمەس، بۇكىل الەمدە سولاي. كوممۋنيزم باسقا قوعامدىق پىكىرلەرمەن مۇلدە قابىسپايدى.
ايدوس سارىم: ونىڭ سەكتا بولعانى ما، سوندا؟
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: نەلىكتەن سەكتا دەيسىز؟ كوممۋنيزمنىڭ ەرەكشەلىگى وسىندا. ءبىز - الەمدىك اعىمنىڭ وكىلدەرىمىز. كوپ ەلدە سوتسياليزم ەشقاشان بولعان ەمەس، بولمايتىن دا شىعار. ايتسە دە، ول جاقتا ونداعان جىلدار بويى كوممۋنيستىك پارتيا ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. ءتىپتى، كەي ەلدەردە قاتتى قۋعىندالىپ جاتىر. سوندا دا كوممۋنيستىك يدەيا، پارتيالار قۇردىمعا كەتكەن جوق. جاسىرىن بولسا دا، جۇمىس ىستەۋدە.
ايدوس سارىم: بۇل جەردە ءوزىمنىڭ ارمانىمدى ايتا كەتكىم كەلىپ تۇر. شىن كوڭىلىممەن سىزگە ۇزاق ءومىر، مىقتى دەنساۋلىق، باقىت تىلەيمىن. جانە ءسىزدىڭ ءىس-ارەكەتتەرىڭىزگە، كوممۋنيستىك جوبالارعا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنعان ساياسي سوتتىڭ كۋاگەرى بولعانىڭىزدى كورگىم كەلەدى.
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: ءجۇز جاساعانىڭدى قالايمىن. بىراق سەن ونى مۇلدە كورمەيتىن بولاسىڭ.
ايدوس سارىم: بۇل سوتتا كۋاگەر، ايىپتاۋشى بولىپ قاتىسامىن.
ۆياچەسلاۆ ارتەمەۆ: وعان كۇمانىم بار. ءبىر عانا شەك كەلتىرمەيتىن نارسە - ءتۇبى ءبىر ينتەرناتسيونالدىڭ سالتانات قۇراتىنى.
جازىپ العان شاديار وستەمىرۇلى
"جاس قازاق" گازەتى
