داعدارىستى حالىققا انىق سەزدىرگەن سالداردىڭ ءبىرى - ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ نەسيەمەن جالپىنى جاپپاي جارىلقاۋىن توقتاتىپ، ەندىگى جەردە قارىز سۇراعان ءار قازاققا قازىمىرلانۋى، «شاشپا قازاق» ءۇشىن داعدارىستان ءبىر پايدا كەلدى عوي دەگىزگەن-ءتىن. الايدا، نارىقتاعى جاعدايدىڭ بۇلاي قالىپتاسۋى دا سور بولاتىنىن باقاي ەسەپتەن حابارى جوق، بىزدەگى پەندەشىل كوڭىل بىلمەپتى: بارشاعا سۇراعانىن بەرەتىن بانكتەردىڭ ورنىنا ميكروكرەديتتىك ۇيىمدار كەلدى.  انىق اڭعارعانىمىز: مكۇ-لار ءۇشىن «قازاقى بولمىس» تاپتىرماس تابىس كوزى. نەگە دەيسىز بە؟ اقشا قولىنا تەزىرەك تۇسسە بولدى، ۇستىندەگى پايىزى قانشا بولسا دا، قارىزدىڭ قامىتىن قاشاندا كيۋگە دايىن قاراجاتقا دەگەن «قازاقى قاجەتىلىك» مكۇ-لاردىڭ دا جۇمىس جاساۋ قاعيداتىنا ساي. بۇل ۇيىمداردىڭ قارىزدارىنا قوساتىن ۇستەمە پايىزى بانكتەردەن كوپ بولسا دا، قولىڭا تەز ۇستاتا قوياتىندىعىنان حالىقتىڭ وعان جوڭكىلۋى، وسى تۇجىرىمىمىزدىڭ دالەلى ەمەس پە؟! ولاي بولماعاندا، ەلىمىزدەگى مكۇ-لاردىڭ سانى از ۋاقىت ىشىندە 3000 تايار ما ەدى؟! بۇل - كلاسسيكالىق ەكونوميكالىق زاڭدىلىقتىڭ ناتيجەسى - سۇرانىس ۇسىنىستى تۋعىزادى.
الايدا، سول ميكروكرەديتتىك ۇيىمداردىڭ «تەرىسىن جامىلىپ»، «تومەنگى پايىزبەن»، قاجەت دەسەڭىز، «پايىزسىز» قارىز بەرەمىز دەپ، «ۇلى كومبيناتور» - وستاپ بەندەردىڭ ءىزباسارلارى دا ءجۇر.

داعدارىستى حالىققا انىق سەزدىرگەن سالداردىڭ ءبىرى - ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ نەسيەمەن جالپىنى جاپپاي جارىلقاۋىن توقتاتىپ، ەندىگى جەردە قارىز سۇراعان ءار قازاققا قازىمىرلانۋى، «شاشپا قازاق» ءۇشىن داعدارىستان ءبىر پايدا كەلدى عوي دەگىزگەن-ءتىن. الايدا، نارىقتاعى جاعدايدىڭ بۇلاي قالىپتاسۋى دا سور بولاتىنىن باقاي ەسەپتەن حابارى جوق، بىزدەگى پەندەشىل كوڭىل بىلمەپتى: بارشاعا سۇراعانىن بەرەتىن بانكتەردىڭ ورنىنا ميكروكرەديتتىك ۇيىمدار كەلدى.  انىق اڭعارعانىمىز: مكۇ-لار ءۇشىن «قازاقى بولمىس» تاپتىرماس تابىس كوزى. نەگە دەيسىز بە؟ اقشا قولىنا تەزىرەك تۇسسە بولدى، ۇستىندەگى پايىزى قانشا بولسا دا، قارىزدىڭ قامىتىن قاشاندا كيۋگە دايىن قاراجاتقا دەگەن «قازاقى قاجەتىلىك» مكۇ-لاردىڭ دا جۇمىس جاساۋ قاعيداتىنا ساي. بۇل ۇيىمداردىڭ قارىزدارىنا قوساتىن ۇستەمە پايىزى بانكتەردەن كوپ بولسا دا، قولىڭا تەز ۇستاتا قوياتىندىعىنان حالىقتىڭ وعان جوڭكىلۋى، وسى تۇجىرىمىمىزدىڭ دالەلى ەمەس پە؟! ولاي بولماعاندا، ەلىمىزدەگى مكۇ-لاردىڭ سانى از ۋاقىت ىشىندە 3000 تايار ما ەدى؟! بۇل - كلاسسيكالىق ەكونوميكالىق زاڭدىلىقتىڭ ناتيجەسى - سۇرانىس ۇسىنىستى تۋعىزادى.
الايدا، سول ميكروكرەديتتىك ۇيىمداردىڭ «تەرىسىن جامىلىپ»، «تومەنگى پايىزبەن»، قاجەت دەسەڭىز، «پايىزسىز» قارىز بەرەمىز دەپ، «ۇلى كومبيناتور» - وستاپ بەندەردىڭ ءىزباسارلارى دا ءجۇر.

كۇتپەگەن «سىيلىق»

وسى جىلدىڭ 20-شى مامىرى كۇنى ماحامبەت اۋدانى ورتالىعىنداعى «ايگۇل» بازارىنىڭ 6 دۇڭگىرشەگىنە وزدەرىن «سىيلىق» ميكروكرەديتتىك ۇيىمىنىڭ وكىلدەرىمىز دەپ تانىستىرعان - جامبىل وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى اسەمبەكوۆا قۇرالاي، سماقوۆا كۇلميرام جانە بايتاقوۆا ساۋلە ورنالاسادى. تەرەزەسىنە «سىيلىق» ميكروكرەديتتىك ۇيىمى سىزدەرگە قايتارىمسىز جانە پايىزسىز قوماقتى قارجىلار ۇسىنادى» دەگەن حابارلاندىرۋ ىلىنگەن دۇڭگىرشەككە بازار باسىنداعى ادامدار اعىلا باستايدى. 
اقشا اينالىمىنىڭ مەحانيزمىن «سىزدەرشە «كوتەل ويناۋ» سياقتى عوي» دەپ تۇسىندىرگەن الاياقتار، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قۇجات نومىرلەرى مەن جەكە مالىمەتتەرىن جازىپ تىركەيدى دە، ولارعا اقشانىڭ قالاي بەرىلەتىنىن تۇسىندىرەدى.
الدىمەن، 10 000 تەڭگە كولەمىندەگى جارنانى تولەيسىز دە، استىڭىزعا تاعى دا ون مىڭنان اقشا تولەيتىن بەس ادامدى تىركەتىپ، 50 000 مىڭ تەڭگە الاسىز. 50 000 مىڭدىق جارنا تويلەيتىن، ءبىرىنشى كەزەڭگە وتەسىز دە، وزىڭىزدەن كەيىن وسىنشا كولەمدە اقشا سالاتىن تاعى سونشا ادامدى تىركەۋ ارقىلى عانا 250 000 مىڭدىق زايمعا قول جەتكىزە الاسىز. ونىڭ 10 پايىزى «ساقتاندىرۋ» رەتىندە جانە 10 پايىزى «ندس» سالىعى رەتىندە ۇستالادى دا، قولىڭىزعا 1 جىل جارىم ىشىندە اي سايىن 14 000 تەڭگەدەن قايتارىپ تۇراتىن 200 000 مىڭ تەڭگە كولەمىندەگى قارىز الاسىز. قالاساڭىز، 3-ءشى كەزەڭگە ءوتىپ، 1 000 000 تەڭگەنى الۋىڭىزعا بولادى، الايدا، مۇندا دا تالاپ پەن پايىزدار سانى الدىڭعىداعىداي، تەك قايتارۋ مەرزىمى 3 جىل 4 اي. 
بىزدەرشە، قارجىلىق پيراميدانىڭ ناق ءوزى. الايدا، ماۆرودي «ماحيناتسيالارىن» ۇمىتقان ماحامبەتتىكتەر، اتالعان ۇيىمعا اقشاسىن بەرسە دە، ورىنىنا «كىرىس كاسسالىق وردەرىنەن» باسقا قۇجات الماپتى. بىرەر جەرگە قول قويعاندارىن ايتقان اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قولىندا «سىيلىقپەن» جاساسقان جالعان بولسا دا كەلىسىم-شارت تا جوق.
وڭاي ولجا كىم-كىمدى دە «سالقىنقاندىلىقتان»، سونىڭ سالدارىنان، بايىبىنا بارۋ قاسيەتىنەن ايىرادى عوي. الايدا، بۇل جولى اۋىلدان «ارزان اقشاعا الدانباعان» ءبىر ادام تابىلىپ، كەلەسى كۇنى جەرگىلىكتى ءىىب-نە حابارلاپتى. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ايتۋى بويىنشا، سول كۇنى كۇندىزگى 12-لەر شاماسىندا ءاىىب قىزمەتكەرى قۇتتىباي ساديكوۆ «پيراميدا قۇرىلىسىنىڭ حاس شەبەرلەرىن» اۋداندىق بولىمگە الىپ كەتەدى. كەشكى التىلار شاماسىندا «قارجى الپاۋىتتارى» «ورتالىقتارىنا» ورالىپ، حالىققا ولاردىڭ ىستەرىنىڭ تولىقتاي زاڭدى ەكەندىگى راستالعانىن حابارلايدى. ال، وزدەرىنىڭ كەشىككەندىگىنىڭ سەبەبىن، ولار تۋرالى الماتى مەن استاناعا سۇراۋ جىبەرىلىپ، سونىڭ جاۋابىن كۇتكەندەرىمەن تۇسىندىرەدى.
سودان كەيىن، تاعى دا ءۇش كۇن قىزمەتتەرىن اتقارادى دا مامىردىڭ 25-سىندە ءىزىم-قايىم جوعالادى. 
ءۇش كۇننەن سوڭ، تۇرعىنداردىڭ ماحامبەت اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ باستىعى يساەۆتىڭ، ال، 4-ءشى ماۋسىمدا سول كەزدەگى اتىراۋ وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى سۇنتاەۆتىڭ اتىنا ارىز جازۋدان باسقا امالى قالمايدى.

ىزگە ءتۇستى دە، ىزدەۋ ۇستىندە...

جەرگىلىكتى ىشكى ىستەر ورگاندارى 200-گە جۋىق ادامنان جالپى سوماسى 10 ملن.-داي اقشانى ۇپتەپ كەتكەن ۇشتىكتىڭ باسشىسى - اسەمبەكوۆا قۇرالاي ەكەنىن انىقتادى. ونىڭ جامبىل وبلىسىنداعى تۇرعىلىقتى مەكەن-جايى جانە اتالعان ازاماتشانىڭ بۇل كاسىپپەن «فينانسوۆىي گورودوك - «سىيلىق» ميكروكرەديتتىك ۇيىمىنىڭ سەنىمحات نەگىزىندەگى وكىلى رەتىندە اينالىسىپ جۇرگەنى دە بەلىگى بولدى. 
اۋىلدان ات-تونىن الا قاشقان الاياقتار 25-ءى كۇنى «اقتوبە-الماتى» باعىتىنداعى پويىزعا وتىرعان. «ەكسپرەسس-روزىسك» بازاسى ارقىلى جاسالعان تەكسەرۋ ولاردىڭ شىمكەنت قالاسىنا دەيىن بيلەت العاندارى جانە اتالعان قالادان تۇسكەندەرى راستالدى.
قازىرگى تاڭدا بۇل «ۇشتىكتى» ۇستاۋ ماقساتىندا ماحامبەت اۋدانىنىڭ ءىىب-ءنىڭ كريمينالدى پوليتسيا توبىمەن اۋداندار مەن وبلىستارعا ولاردىڭ فوتوسۋرەتتەرىمەن باعدارلامالار بەرىلىپ، قاراۋىل كارتوچكالارى قويىلعان.

پارادوكس

پەندەشىلىكتىڭ ءبىر كورىنىسى ءوز قاتەلىگىڭدى مويىنداماۋ عوي. ول ازداي، رەتى كەلسە، جىبەرگەن قاتەلىگىڭدى بىرەۋدەن كورۋ. وسىلايشا ماحامبەتتىكتەر دە، الاياقتاردى تەكسەرۋگە الىپ كەتكەن ءىىب-ءنىڭ قىزمەتكەرى ساديكوۆ «نەلىكتەن ولاردى ۇستاپ تۇرىپ، قايتادان جىبەرىپ قويدى» دەپ، وسى ارادا ءبىر «شيكىلىك» بارداي كۇماندانىپ وتىر. 
الايدا، انىعى مىناۋ: 21 مامىر كۇنى «الاياقتار» ەكەنى سول ۋاقىتتا ءالى دە بەلگىسىز، الايدا، باسقا قالانىڭ تۇرعىندارى ەكەنى انىق، ءۇش ازاماتشانىڭ جەكە باسىن جانە ولاردىڭ قىلمىس پەن قۇقىق بۇزۋشىلىققا قاتىستىلىقتارىن انىقتاۋ ماقساتىندا ماحامبەت اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىنە اكەلىنەدى. اقپاراتتىق-تەحنيكالىق بازا ولاردىڭ ەشقانداي دا ىستە «شاتالماعاندىعى» تۋرالى مالىمەت بەرگەننەن سوڭ، پوليتسيا قىزمەتكەرى ولاردان اۋدان ورتالىعىندا نە سەبەپپەن، قانداي ماقساتپەن جۇرگەندىگى تۋرالى تۇسىنىكتەمە الۋدان ارىگە بارا المايدى. تاپ سول ۋاقىتتا ول «ۇشتىكتى» ۇستاۋعا نەگىزدە جوق بولاتىن، ايتپەسە، كونستيتۋتسيالىق قۇقىق بۇزىلادى. 
ول - ول ما، ءتىپتى، قاجەت دەسەڭىز «قارجىلىق قارەكەتتەر» سالاسىنىڭ «قايراتكەرلەرى» قارجى پوليتسياسىنىڭ وكىلدەرىنىڭ دە ول جەردە قولدان كەلەرى كەزەكتى «قاندايما قىلمىسقا قاتىستىلىقتى» تەكسەرۋ عانا بولىپ قالا بەرەر ەدى. نەگە دەيسىز بە؟ جاۋابى: كەرەعار قوعامىمىزداعى پارادوكستاردىڭ ءبىرى - مكۇ قارجىلىق قۇرىلىم بولا تۇرا، ونىڭ قىزمەتى ەشقاندايدا قارجىلىق قاداعالاۋ ورگانىمەن رەتتەلمەيدى - زاڭ (!) بويىنشا. سول «زاڭ بويىنشا»، مۇنداي قىزمەتپەن اينالىسۋعا، ياعني، ميكروكرەديتتىك ۇيىم ارقىلى جۇرتقا قارىز ۇلەستىرۋگە رۇقساتتى ادىلەت مينيسترلىگى بەرەدى. وعان دەيىن، دالىرەك ايتساق، 2005 جىلى «ميكروكرەديتتىك ۇيىمدار تۋرالى» زاڭعا تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەنگە دەيىن، ونداي رۇقساتتى ۇلتتىق بانك بەرگەن-ءتىن. 
قازىر، مكۇ-ڭىز ۇلتتىق بانككە دە، قارجىلىق قاداعالاۋ اگەنتتىگىنە دە «پىسقىرىپ» قارامايدى. ول از دەسەڭىز، ەلدە قارجىلىق ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتاردى قاداعالاۋ كوميسسياسى دا جوق. ناتيجە: مكۇ-لاردىڭ قىزمەتى ەشقانداي رەتتەلمەيدى. بۇدان شىعاتىن سالدار: «انارحيا» العىشارتتارىن دا «اۋتسايدەر» قىلارداي - «ءوزىم قوجا، ءوزىم بي» دەگەن «ميكرو» ۇيىمدار قارجىنى كىمگە، قالاي، قانداي پايىزدىق ولشەمدەرمەن، قانشا ۋاقىتقا بەرسە دە ءوز ەركى.

«زاڭ - قۇراننىڭ ءسوزى ەمەس»

جۋىردا عانا نيۋ-يورك سوتى «عاسىر قارجىلىق پيراميداسىنىڭ» نەگىزىن سالۋشى الاياق بەرنارد مەدوففكە سولتۇستىك كارولينا تۇرمەسىندە 150 جىل جازاسىن وتەۋگە ۇكىم شىعارعان بولاتىن. 71 جاسار الاياقتىڭ جيىرما جىلدان استام ۋاقىت بويى امەريكانىڭ زاڭدارىن اينالىپ ءوتىپ، شتاتتاردىڭ قۇزىرلى ورگاندارىمەن قاتار، ءوزىنىڭ سالىمشىلارى - دۇنيە ءجۇزىنىڭ 3 ميلليونداي ادامىن الداعانى دا بەلگىلى بولدى.  
ىلگەرىدە، ءماۆروديدىڭ دە مىڭداعان ادامدارعا مەحنات كەشتىرگەنىنەن ماحامبەتتىكتەر ۇمىتقان بولار دەپ قالعانبىز. باقساق، ۇمىتقاندار قاتارى تەك ماحامبەتتىكتەردەي قارا حالىقپەن شەكتەلمەيتىن سەكىلدى... 
ۇمىتقاندى مەدوفف ەسكە تۇسىرسە يگى، ايتپەسە، زاڭگەرلەر اراسىندا «زاڭ - قۇراننىڭ ءسوزى ەمەس» دەيتىن ناقىلدىڭ ايتىلاتىنىن ءھام دەپۋتاتتاردىڭ «...زاڭعا تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ» دەيتىن فۋنكتسيونالدى مىندەتى بارىن ءسىز دە بىلەتىن شىعارسىز.  

«التىن وردا» اپتالىعى.