تالاس وماربەكوۆ. وتان تاريحىن قالاي وقىتامىز؟!
قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا!
تالاس وماربەكوۆ،
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ تاريح،
ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ پروفەسسورى،
ارمان ءجۇمادىل، دوتسەنت.
قوعامدىق ومىردە، ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتىندا يدەولوگيالىق ۇستانىمداردى انىقتاۋدا جانە جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدە وتان تاريحىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەندىگى ەشقاشان دا داۋ تۋدىرماسى انىق. بۇل ءابسوليۋتتى اكسيوما.
قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا!
تالاس وماربەكوۆ،
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ تاريح،
ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ پروفەسسورى،
ارمان ءجۇمادىل، دوتسەنت.
قوعامدىق ومىردە، ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتىندا يدەولوگيالىق ۇستانىمداردى انىقتاۋدا جانە جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدە وتان تاريحىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەندىگى ەشقاشان دا داۋ تۋدىرماسى انىق. بۇل ءابسوليۋتتى اكسيوما.
تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى 20 جىل ىشىندە قازاقستاندىق تاريح عىلىمى ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ وتىر. كەڭەس داۋىرىندە قازاقستان تاريحىنا قاتىستى قاساقانا بۇرمالانعان تاريحي فاكتىلەر قايتا ساراپتالىپ، ءادىل باعاسىن الىپ جاتىر. سوڭعى ون جىلدان بەرى عىلىمي تۇرعىدان قازاق حالقىنىڭ ەتنيكالىق تاريحى جازىلىپ،دۇنيەجۇزىلىك تاريحتا دالا وركەنيەتىنىڭ ادامزات قۇندىلىقتارىنىڭ قازىناسىنا قوسقان ۇلەسى ايقىندالا باستادى. مىسالى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دا تاريحقا قاتىستى عىلىمي-زەرتتەۋ ءناتيجەلەرى، الىنعان جاڭالىقتار بىردەن وقۋ ۇدەرىسىنە ەنگىزىلىپ، جاڭا ەلەكتيۆتى كۋرس رەتىندە وپروباتسيادان وتەدى. تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن كوپ ۇزاماي قازاقستان تاريحىنىڭ 20 كىتاپتان تۇراتىن جاڭا ۇلگىسىن جازىپ شىعارۋ جوسپارلانىپ وتىر. جوعارى وقۋ ورىندارىندا دا زەرتتەۋشىلىك باعىت ۇستەمدىك الىپ، ءار تاقىرىپتا عىلىمي جوبالار ىسكە اسىرىلا باستادى. سونىمەن قاتار، شەتەلدىك ارىپتەستەرمەن، عىلىمي ۇيىمدارمەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتىلىپ، عالىمدارىمىز دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيگە شىعىپ، قازاق تاريحىن باسقالارعا مويىنداتۋدا.
الايدا، 20 جىل بويى ءالى شەشىمىن تاپپاي، قوردالانعان ماسەلەلەر دە از ەمەس. سونىڭ ءبىرى جوعارى وقۋ ورىندارىندا قازاقستان تاريحىن وقىتۋعا بايلانىستى تۋىنداپ وتىر. ءار جىلدارى جوعارى وقۋ ورىندارىندا «قازاقستان تاريحىن وقىتۋ قاجەت پە، جوق پا؟» دەگەن ساۋالدار كوتەرىلگەنى دە راس. قازاقستان تاريحىن ورتا مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىتسا دا جەتپەي مە؟» دەگەندەر دە بولدى. «قازاقستان تاريحىن تەك تاۋەلسىزدىك جىلدارىنان باستاپ وقىتۋ قاجەت» دەگەن پىكىرلەر دە ايتىلدى. مۇندايدا:«عالىمدار مەن ساياساتتانۋشىلاردىڭ باعاسىن الماعان، ساراپقا تۇسپەگەن قوعامدىق ۇدەرىستەر قالاي وقىتىلماق؟» دەگەن ساۋال تۋىندايدى.
ەندى جاقىندا «قازاقستان تاريحىنان قابىلداناتىن مەملەكەتتىك ەمتيحاندى جوعارى كۋرستارعا اۋىستىرۋ قاجەت» دەگەن نەگىزسىز ۇسىنىستار ايتىلا باستادى («ايقىن»، 29-قىركۇيەك، 2012 ج.). كورىپ وتىرعانىمىزداي، قازاقستان تاريحىن وقىتۋ ماسەلەسىنىڭ اينالاسىندا بىتپەيتىن داۋ-داماي، قاربالاس بار.
وتان تاريحىنىڭ ماسەلەلەرىن ەلباسى ەشقاشان ءوز نازارىنان تىس قالدىرعان جوق. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ءوزى مۇرىندىق بولعان «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ تاريح عىلىمىنىڭ دامۋىنا، رۋحاني دۇنيەمىزدى قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە تيگىزگەن اسەرى ءتىپتى زور. ەلباسىمىزدىڭ تاريحشى عالىمدارعا جاناشىرلىقپەن ايتقان تىلەكتەرى ءبارىمىزدىڭ جادىمىزدا. بيىلعى 10-شىلدەدە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ ءوزىنىڭ «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي جيىرما قادام» اتتى 13-تاپسىرماسىندا قازاقستان تاريحى پانىنە قاتىستى وقۋ باعدارلامالارىنا،وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىنا ساراپتاما جاساۋدى، وقۋ ورىندارىندا قازاقستان تاريحىن وقىتۋدىڭ مازمۇنى مەن سيپاتىن وزگەرتۋگە باعىتتالعان ءىس-شارالار ءوتكىزۋدى مۇقياتتاعان بولاتىن.
بۇل دا ەلباسىنىڭ وتاندىق تاريح ماسەلەلەرىنە جاساعان قامقورلىعى. ويتكەنى، ءبىزدىڭ قوعامدا جوعارى مىنبەردەن بەرىلگەن تاپسىرما مىندەتتى ءتۇردە ورىندالۋى ءتيىس. قازاقستان تاريحىن وقىتۋدىڭ ءبىراز ماسەلەسى ەندى شەشىمىن تابۋى مۇمكىن.
ەلباسىنىڭ باعدارلامالىق ماقالاسىنا وراي 2012 جىلدىڭ25-قازانىندا الماتىداعى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىندە «ن.ءا. نازارباەۆتىڭ «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى:جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي جيىرما قادام» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىنان تۋىندايتىن قازاقستان تاريحىن جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىتۋ ماسەلەلەرىن شەشۋگە ارنالعان«دوڭگەلەك ۇستەل» ءوتتى. پىكىر الماسۋعا الماتى قالاسى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشى-پروفەسسورلىق قۇرامىمەن بىرگە، عىلىمي ۇيىمداردان بەلگىلى تاريحشىلار مەن عالىمدار قاتىسىپ، بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان تاريحىن وقىتۋ اينالاسىندا تۋىنداپ وتىرعان ماسەلەلەرگە بايلانىستى وي ءبولىسىپ، قورىتىندى شىعارۋدى ماقسات ەتتى. پىكىر الىسۋ ءۇش ماسەلەنىڭ توڭىرەگىندە ءوربىدى: 1) قازاقستان تاريحى وقۋلىقتارىنا بايلانىستى; 2) جوعارى وقۋ ورىندارىندا قازاقستان تاريحىنىڭ وقۋ باعدارلاماسى مەن كرەديتتەر سانى جونىندە; 3) قازاقستان تاريحىنان قابىلداناتىن مەملەكەتتىك ەمتيحاندى 3-كۋرسقا اۋىستىرۋ تۋرالى ۇسىنىس جايلى.
پىكىر الماسۋ بارىسىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتى قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى تالاس وماربەكوۆ ەلباسىنىڭ وقۋ قۇرالدارىنا ساراپتاما جاساۋ تاپسىرماسىنا سايكەس، كافەدرا عالىمدارىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا ارنالعان قازاقستان تاريحىنان 12 اۆتوردىڭ وقۋلىقتارىنا جاسالعان ساراپتاما قورىتىندىلارىمەن تانىستىردى.
«دوڭگەلەك ۇستەلگە» قاتىسۋشىلار قازاقستان تاريحى وقۋلىقتارىن سىناۋ تىم شەكتەن شىعىپ كەتكەنىن ايتىپ، وقۋلىقتاردىڭ ساپاسى تۋرالى ءسوز قوزعادى. سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك سانانى، رۋحتى، ۇلتتىق ەليتانى قالىپتاستىرۋدا وتان تاريحىنىڭ ءرولى تۋرالى باسا ايتىلدى. سوڭعى كەزدە قازاقستان تاريحىن شەتەلدىك ماماندارعا جازعىزۋ تۋرالى ايتىلىپ جۇرگەن پىكىرگە بارلىق عالىمدار مەن پروفەسسورلار ءوز نارازىلىقتارىن ءبىلدىردى. قازاقى مەنتاليتەتپەن ۇياتتىق دۇنيەتانىم بويىنا سىڭىرىلمەگەنى ءوز الدىنا،ءتىپتى قازاق ءتىلىن ءبىلمەيتىن ادامعا قازاق تاريحىن جازعىزۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتى بار؟
ال قازاقستان تاريحىنىڭ وقىتۋ فورماتىن ءوزگەرتۋ ءۇشىن جوعارى وقۋ ورىندارىندا تاريح تانىمدىق ءپان ەمەس، تاريح - دۇنيەتانىمدىق پانگە اينالۋى كەرەك دەگەن وي ايتىلدى. سونىمەن بىرگە، قازاقستاندىق وقۋ ورىندارى بولون ۇدەرىسىنە كىرگەندىكتەن وقىتۋشىلاردىڭ جۇكتەمەسى دە ءسوز بولدى. مىسالى، بولون ۇدەرىسىنە كىرگەن شەتەلدىك جوو-نىڭ پروفەسسورلارى اپتاسىنا 3-4 ساعات قانا جۇكتەمە ورىندايدى. سوندىقتان دا ولاردىڭ عىلىممەن دە، وقۋ ۇدەرىسىمەن دە اينالىسۋعا ءمۇمكىندىكتەرى كوپ. ال وقۋلىق جازام دەسە، وندا ول وقۋ ورنىمەن نەمەسە مينيسترلىكپەن شارتقا وتىرىپ، نەگىزگى ايلىعى ساقتالىپ، ءبىر-ەكى جىل الاڭسىز جازاتىن كورىنەدى. ماقالا جازۋعا دا ءبىر-ەكى اپتا مۇرشا بەرەدى.
«دوڭگەلەك ۇستەلگە» قاتىسقاندار ەلباسى تاپسىرمالارىنا ساي قازاقستان تاريحى پانىنە قاتىستى وقۋ باعدارلامالارىن دا وزگەرتۋ قاجەت دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.
ەڭ الدىمەن مەكتەپ وقۋ باعدارلاماسى مەن جوعارى وقۋ ورنىنىڭ باعدارلاماسى ءبىرىن ءبىرى قايتالاماۋى كەرەك. «دوڭگەلەك ۇستەلگە» قاتىسۋشىلاردىڭ ويى بويىنشا مەكتەپتە قازاقستان تاريحىن ۇعىمعا جەڭىلدەۋ، مەتودولوگيالىق تۇرعىدان شاتاستىرىلماعان ەجەلگى جانە ورتا عاسىرلارداعى تاريحى 5-7 سىنىپتاردان باستاپ وقىتىلعانى ءجون. ال 8-سىنىپتان باستاپ تاريحىمىزدا جاقسى زەرتتەلگەن، جانە ساياساتپەن تىعىز بايلانىستى، ۇعىمعا اۋىرلاۋ پاتشالىق ۇكىمەتتىڭ قازاقستاندى وتارلاۋ تاريحى، قازاق ەليتاسىنىڭ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسى، توتاليتارلىق جۇيە تۇسىنداعى قازاقستاننىڭ جەتىستىكتەرى مەن قاسىرەتى، قايشىلىقتى دامۋى جانە تاۋەلسىزدىك العان كەزەڭنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق،حالىقارالىق جانە ساياسي پروبلەمالاردى قامتيتىن كوپ قىرلى تاريحى 8-سىنىپتان باستالىپ جوعارعى سىنىپتاردا وقىلعانى ءجون. ال جوعارى وقۋ ورىندارىندا قازاقستان تاريحى ءارتۇرلى كوزقاراستاردا، كونتسەپتسيالاردا، مەتودولوگيالىق ۇستانىمداردا تەرەڭدەتە تالداناتىندىقتان بۇل ماسەلەلەر الدەقايدا اۋقىمدى وقىتىلادى. مۇندا قوعام دامۋىنىڭ پرينتسيپتەرى مەن تاريحي زاڭدىلىقتارى، كوپتەگەن دەرەكتەر مەن رەسمي قۇجاتتار تاريحي سالىستىرمالى تۇردە قاراستىرۋدى قاجەت ەتەدى.وسى ەرەكشەلىكتەردى وقۋ ۇدەرىسىندە عانا ەمەس وقۋلىق جازۋدا دا ەسكەرگەن ءجون.
تاريحىمىزدا وتارلاۋ پسيحولوگياسىنا بايلانىستى قايشىلىقتى دا قاسىرەتتى كەزەڭدەر كوپتەپ كەزدەسەدى.سونىمەن قاتار، وسىنداي زامانداردا ەلىمىزدىڭ قول جەتكەن جەتىستىكتەرى دە بارشىلىق.تاريحي شىندىقتى بۇرمالاۋعا جول بەرمەيمىز دەسەك، ورتا مەكتەپ وقۋلىقتارىندا جەتىستىكتەر مەن قاسىرەتتەردى جان-جاقتى جانە قاتار، كۇنگەيى مەن كولەڭكەلى تۇستارىن سالىستىرمالى تۇردە بايانداۋىمىز كەرەك دەگەن كوزقاراس «دوڭگەلەك ۇستەلدە» اڭگىمە بولدى. ەڭ باستىسى،پىكىر الماسۋعا قاتىسۋشىلاردىڭ ءبارى دە قازاقستان تاريحىنا ءبولىنگەن جۇكتەمەنىڭ 45 ساعاتقا دەيىن قىسقارعانىنا وكىنىش ءبىلدىردى.
سونىمەن بىرگە، اڭگىمە قازاقستان تاريحىنان تاپسىراتىن مەملەكەتتىك ەمتيحاندى 3-كۋرسقا اۋىستىرۋ قانشالىقتى قاجەت دەگەن ساۋال ءتوڭىرەگىندە دە ءوربىدى. اڭگىمەگە قاتىسۋشىلاردىڭ ءبارى قازاقستان تاريحىنان مەملەكەتتىك ەمتيحاندى3-كۋرسقا شەگەرۋدىڭ ەش قاجەتى جوق دەپ شەشتى. ءويتكەنى، بىرىنشىدەن، ەكى جىل ىشىندە ستۋدەنتتەر وقىعانىن ۇمىتىپ قالادى; ەكىنشىدەن، 3-كۋرستا بارلىق ستۋدەنتتەر ءوز ماماندىقتارى بويىنشا ماماندانۋ پاندەرىن وتەدى، ولاردىڭ كوڭىلىن ماماندانۋ پاندەرىنەن باسقاعا ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق; ۇشىنشىدەن، ەمتيحاندى 3-كۋرسقا كوشىرۋ ەكى جىل بويى سول قازاقستان تاريحىنان مەملەكەتتىك ەمتيحان قابىلداۋعا بولىنەتىن كرەديتتەر سانىن جوعالتۋعا، ال ول ءوز كەزەگىندە قانشاما وقىتۋشى-پروفەسسوردى قىسقارۋعا اكەلىپ سوقتىرادى.
«دوڭگەلەك ۇستەل» قورىتىندىسى بويىنشا جوو-دا قازاقستان تاريحىن وقىتۋدىڭ وزىق تاسىلدەرى مەن قازاقستان تاريحى بويىنشا جازىلىپ جاتقان وقۋلىقتاردىڭ ساپاسىن جەتىلدىرۋگە جانە جوعارى ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتۋعا باعىتتالعان ۇسىنىستار قابىلدانىپ، تومەندەگىدەي قورىتىندىلاردىڭ جوباسى جاسالدى:
«قازاق ادەبيەتى» گازەتى
جوبا
ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي جيىرما قادام» اتتى باعدارلاما-ماقالاسىنان تۋىندايتىن وتان تاريحىن وقىتۋعا بايلانىستى مىندەتتەردى تالقىلاۋعا ارنالعان تاريحشىلاردىڭ 2012 جىلدىڭ 25-قازانىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دە وتكىزىلگەن «دوڭگەلەك ۇستەل» ءماجىلىسىنىڭ قورىتىندىلارى
قوعامدا، سونىڭ كورىنىسى رەتىندە جوعارى ءبىلىم باعدارلاماسىندا وتان تاريحىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنۋى، بۇل تاريحي قاجەتتىلىكتەن تۋعان جاعداي. ويتكەنى، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىگىمىز قالىپتاسۋ كەزەڭىن باستان كەشىرۋدە، سول سياقتى مەملەكەتشىلدىك سانامىز دا ەندى عانا وركەن جايۋ جولىندا تۇر. وسىنداي جاعدايدا بەلسەندى، ازاماتتىق ۇستانىمى ايقىن مامانداردى دايارلاۋ ءىسى جوعارى ءبىلىم جۇيەسىندە وتان تاريحى ءپانىن ساپالى دەڭگەيدە وقىتۋعا كوپ تاۋەلدى. بۇگىنگى تاڭدا وتان تاريحى تەك عىلىم عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، ول مادەنيەتىمىزدىڭ، ۇلتتىق سانا-سەزىمىمىزدىڭ اسا ماڭىزدى كومپونەنتى. ۇلتتىڭ كۇردەلى زامان سۇرانىستارىنا لايىقتى جاۋاپ قاتۋى ونىڭ بيىك ينتەللەكتۋالدىق، كاسىبي جانە سول دارەجەدەگى ۇلتتىق سانا-سەزىمىنە تىكەلەي بايلانىستى.
وسىنداي ماڭىزدى ماسەلەلەردى ەسكەرە وتىرىپ، 2012 جىلدىڭ 25-قازانىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ، تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىندە رەسپۋبليكانىڭ جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ تاريحشى ماماندارىنىڭ باس قوسقان «دوڭگەلەك ۇستەل» ءماجىلىسى بولدى. ءماجىلىستى اشقان ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ، تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى، پروفەسسور ج.ق. تايماعامبەتوۆ بۇل شارانىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە رەكتور ع.م.مۇتانوۆتىڭ تاپسىرماسىمەن وتكىزىلىپ جاتقانىن اتاپ كورسەتتى. «دوڭگەلەك ۇستەلدە» ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ پروفەسسورلار ۋ.ح. شالەكەنوۆ، ق.ت. جۇماعۇلوۆ، ق.م. اتاباەۆ; اباي اتىنداعى قازۇپۋ-دان پروفەسسورلار: م.ق. قويگەلديەۆ، ت.نۇرپەيىسوۆ، ءا.قۇدايبەرگەنوۆ، ب. شومەنوۆ، گ.دۇيسەباەۆا; الماتى ەنەرگەتيكا ينستيتۋتىنان پروفەسسور ب. بەرلىباەۆ; تۇرار رىسقۇلوۆ اتىنداعى قازاق ەكونوميكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنەن پروفەسسور گ.ۆ. كان; ءا.ح.مارعۇلان اتىنداعى تاريح ينستيتۋتىنان پروفەسسورلار: ح.م. ءابجانوۆ، ح.س. الداجۇمانوۆ; حالىقارالىق بيزنەس ۋنيۆەرسيتەتىنەن پروفەسسور م.ج. ءابدىروۆ; استاناداعى مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنان پروفەسسور ز. دۇكەنباەۆا جانە ت.ب. قاتىسىپ، «قازاقستان تاريحى» ءپانىن جوو-دا وقىتۋ ماسەلەلەرىنە بايلانىستى وي-پىكىرلەرىن ءبولىستى. «دوڭگەلەك ۇستەلدى» ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دى، قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، پروفەسسور ت.وماربەكوۆ جۇرگىزىپ وتىردى.
ەلباسىمىز ن.ءا. نازارباەۆتىڭ «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي جيىرما قادام» اتتى باعدارلاما-ماقالاسىن تالقىلاي كەلە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارى جانە عىلىمي مەكەمەلەردىڭ عالىمدارى تومەندەگىدەي تۇجىرىمدارعا توقتالدى:
1) جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى بۇگىنگى كرەديتتىك تەحنولوگيا نەگىزىندەگى وقىتۋ جۇيەسىنىڭ جاڭا تالاپتارىنا سايكەس تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا، مۋزەي ءىسى ماماندارىن باكالاۆريات ساتىسىندا دايىنداۋعا ارنالعان قازاقستان تاريحىنان ارنايى وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىن مەملەكەتتىك جانە اعىلشىن تىلدەرىندە دايىنداۋ قولعا الىنۋى قاجەت.
2) جوو بولىمدەرىنىڭ تاريحتان باسقا ماماندىقتارىندا دا قازاقستان تاريحىن مەملەكەتتىك تىلدە وقىتۋ قولعا الىنىپ، وقىتۋ ۇدەرىسىنە ەنگىزىلسە، مەملەكەتتىك ءتىلدى بولاشاق مامانداردىڭ جەتىك مەڭگەرىپ شىعاتىنى داۋسىز. وتان تاريحى ول بارلىق ەلدەردە سول ەلدىڭ تىلىندە جۇرەتىن ءپان. مەملەكەتتىك ءتىل دە بۇل ءپاننىڭ تابيعاتىنا، ونىڭ ماقساتى مەن مىندەتىنە سايكەس كەلەدى.
3) ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى ءارتۇرلى ماماندىقتاردا قازاقستان تاريحىن وقىتۋعا بايلانىستى وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەن ۋاقىت تالابىنا ساي ۇزدىكسىز جەتىلدىرىلۋى قاجەت. بۇل جاۋاپتى جۇمىس تاريحشىلار دايىندالاتىن ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى قازاقستان تاريحى كافەدرالارىنا تاپسىرىلۋى كەرەك.
4) ەلىمىزدە جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءۇشىن مەملەكەتتىك تىلدە وقۋلىقتار دايارلاۋ ءىسى دۇرىس شەشىمىن تاپپاي كەلەدى. مۇنداي جاعداي قازاقستان تاريحى وقۋلىعىنا دا ءتان. ياعني قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان تاريحى جانە سول سياقتى باسقا دا ىرگەلى پاندەردەن بجعم تاراپىنان بەلگىلەنگەن ارنايى گرانتتار ارقىلى وقۋلىقتار دايارلاۋعا كوشۋ قاجەتتىلىككە اينالىپ وتىر.
5) وقۋلىقتار جازاتىن لايىقتى اۆتورلار قۇرامىن ىرىكتەۋ ىسىنە بجعم «قازاقستان تاريحشىلارى قاۋىمداستىعى» (م. قويگەلديەۆ), «قازاقستان تاريحشىلار ليگاسى» (ب. اياعان), «قازاقستان تاريحشىلارىنىڭ ۇلتتىق كونگرەسى» (ە.سىدىقوۆ) ءتارىزدى قوعامدىق ۇيىمداردى جانە بجعم قاراۋىنداعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىن، جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى قازاقستان تاريحى كافەدرالارىن قاتىستىرۋعا باسا ءمان بەرگەنى ءجون بولار ەدى.
6) جەكەلەگەن ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى ۇستازدار ۇجىمىنىڭ جانە اۆتورلاردىڭ وزدەرىنىڭ باستامالارىمەن دايىنداعان ەڭبەكتەرى تاڭداۋلى ۇستازدار مەن عالىمداردان قۇرالعان ەكسپەرتتىك كوميسسيا تالداۋىنان وتكىزىلىپ، ولاردىڭ ىرىكتەلگەندەرىن كوپ دانامەن باسىپ شىعارۋ قولعا الىنۋى كەرەك دەپ ويلايمىز.
7) بولون ۇدەرىسىنە نەگىز بولعان باتىستىق ءبىلىم جۇيەسىندە عىلىم ۋنيۆەرسيتەتتەر جانىندا. سوندىقتان زەرتتەۋ جۇمىستارى مەن مامان دايارلاۋ ءىسى ءوزارا جاقىن، ياعني ۋنيۆەرسيتەتتەردى عىلىمي تۇرعىدان كۇشەيتۋ، ولاردى عىلىمي ورتالىققا اينالدىرۋ ىسىندە باتىل قادامدار جاساۋ - زامان تالابى. وسى باعىتقا بەت الا وتىرىپ، بەلسەندى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن بايقالعان جەكە وقىتۋشى-پروفەسسورلاردىڭ اۋديتوريالىق كرەديت جۇكتەمەلەرىن ازايتىپ، ولاردىڭ عىلىمي ىزدەنىستەرىنە كەڭ ءورىس اشقان ءجون.
8) قازاقستان تاريحىنان ۋنيۆەرسيتەتتەردە الىناتىن مەملەكەتتىك ەمتيحانداردى نەمەسە ءپاننىڭ ءوزىن وقىتۋدى جوعارعى كۋرستارعا جىلجىتۋدىڭ بۇل ءپاندى ۋنيۆەرسيتەتتەردە وقىتۋ پروبلەمالارىن شەشپەيتىندىگى، كەرىسىنشە، باسقا سالالاردا ماماندار دايىنداۋدىڭ قالىپتاسقان وقىتۋ جۇيەلەرىن بۇلدىرەتىنى ەسكەرىلسىن.
9) جوو-دا تاريحشى ەمەس ماماندىقتار ءۇشىن وقىلاتىن «قازاقستان تاريحى» پانىنە بايلانىستى پەداگوگتىق جۇكتەمەدەگى كرەديت كولەمىن ۇلعايتۋ جولدارىن ىزدەستىرۋ قاجەت.
