نۇرلان راحمەتوۆ: «ديۆيدەندتىك ساياساتتىڭ قىر-سىرى مول»
2013 جىلدان باستاپ «سامۇرىق-قازىنا» اق سارالانعان ديۆيدەندتىك ساياسات ەنگىزۋدە. ديۆيدەندتەر مولشەرى قور كومپانيالارىنىڭ كەمەلدەنۋ دارەجەسىنە جانە ولاردىڭ قارجىلىق-ەكونوميكالىق جاعدايىنا بايلانىستى. جاڭاشىلدىقتار جونىندە «سامۇرىق-قازىنا» اق باسقارما مۇشەسى، باسقارۋشى ديرەكتورى نۇرلان راحمەتوۆ ايتىپ بەردى.
ديۆيدەندتەر
- ديۆيدەندتەر تاقىرىبى وتە قىزىقتى جانە ءبىر جاعىنان ەپتەپ تۇسىنىكسىزدەۋ. ديۆيدەندتىك ساياسات تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرسەڭىز قالاي بولادى؟
- ديۆيدەندتىك ساياساتتىڭ قىزىقتى قىر-سىرى مول. ديۆيدەند دەگەنىمىز، ول - ەنشىلەس كومپانيالاردان الىنىپ، اكتسيونەرگە بەرىلەتىن دۇنيە. قيسىنعا سالساق، ءوزارا الىس-بەرىستە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە مۇددەلەر قاقتىعىسى ورىن الاتىنى ايان. البەتتە، اكتسيونەر كوبىرەك الىپ كەتكىسى كەلسە، كومپانيا اكتسيونەردى كەرىسىنشە كوبىرەك قارجى قالدىرىپ كەتۋگە كوندىرۋگە تىرىساتىنى انىق. بۇل ماسەلە «سامۇرىق-قازىنا» قورىنا دا جات ەمەس.
- اكتسيونەر اقشانى نەگە جانە نە ءۇشىن الادى؟
- ەگەر ديۆيدەندتەرگە قاتىستى قۇقىق جايلى ايتار بولساق، اكتسيونەر بارلىق تازا كىرىستىڭ 100 پايىزىنا قۇقىلى. ءتىپتى بۇل ونىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىنا جاتادى. بىراق ءبىزدىڭ قور تەك بەلگىلى ءبىر بولىگىن عانا يەلەنەدى. ورتاشا العاندا 15 پايىز، قالعان 85 پايىزى كومپانيانىڭ ءوز قورجىنىندا قالادى.
2013 جىلدان باستاپ «سامۇرىق-قازىنا» اق سارالانعان ديۆيدەندتىك ساياسات ەنگىزۋدە. ديۆيدەندتەر مولشەرى قور كومپانيالارىنىڭ كەمەلدەنۋ دارەجەسىنە جانە ولاردىڭ قارجىلىق-ەكونوميكالىق جاعدايىنا بايلانىستى. جاڭاشىلدىقتار جونىندە «سامۇرىق-قازىنا» اق باسقارما مۇشەسى، باسقارۋشى ديرەكتورى نۇرلان راحمەتوۆ ايتىپ بەردى.
ديۆيدەندتەر
- ديۆيدەندتەر تاقىرىبى وتە قىزىقتى جانە ءبىر جاعىنان ەپتەپ تۇسىنىكسىزدەۋ. ديۆيدەندتىك ساياسات تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرسەڭىز قالاي بولادى؟
- ديۆيدەندتىك ساياساتتىڭ قىزىقتى قىر-سىرى مول. ديۆيدەند دەگەنىمىز، ول - ەنشىلەس كومپانيالاردان الىنىپ، اكتسيونەرگە بەرىلەتىن دۇنيە. قيسىنعا سالساق، ءوزارا الىس-بەرىستە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە مۇددەلەر قاقتىعىسى ورىن الاتىنى ايان. البەتتە، اكتسيونەر كوبىرەك الىپ كەتكىسى كەلسە، كومپانيا اكتسيونەردى كەرىسىنشە كوبىرەك قارجى قالدىرىپ كەتۋگە كوندىرۋگە تىرىساتىنى انىق. بۇل ماسەلە «سامۇرىق-قازىنا» قورىنا دا جات ەمەس.
- اكتسيونەر اقشانى نەگە جانە نە ءۇشىن الادى؟
- ەگەر ديۆيدەندتەرگە قاتىستى قۇقىق جايلى ايتار بولساق، اكتسيونەر بارلىق تازا كىرىستىڭ 100 پايىزىنا قۇقىلى. ءتىپتى بۇل ونىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىنا جاتادى. بىراق ءبىزدىڭ قور تەك بەلگىلى ءبىر بولىگىن عانا يەلەنەدى. ورتاشا العاندا 15 پايىز، قالعان 85 پايىزى كومپانيانىڭ ءوز قورجىنىندا قالادى.
نە ءۇشىن دەيمىز عوي؟ ۇكىمەت الدىمىزعا قويعان نەمەسە ءوزىمىز باستاما كوتەرگەن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا. اتالعان سوما جانە دە اعىمدىق شىعىندارعا، ۇكىمەتكە ديۆيدەندتەر تولەۋگە، قىزمەتتىڭ جاڭا تۇرلەرىن يگەرۋگە جۇمسالادى. ماسەلەن، كەزەكتى رەت ديۆيدەندتەر «تاۋ-كەن سامۇرىق» جانە «بىرلەسكەن حيميالىق كومپانيا» كاسىپورىندارىن قۇرۋعا قاجەت بولدى. بۇل جاڭا كاسىپورىنداردىڭ ازىرگە شىعىندارىن جابۋعا كىرىستەرىنىڭ جوقتىعىن ەسكەرەر بولساق، العاشقى كەزەڭدە ينۆەستيتسيالىق شىعىنداردى قور ءوز موينىنا الۋعا ءماجبۇر.
- جاڭا ديۆيدەندتىك ساياساتتى قابىلداۋعا نە تۇركى بولدى؟
- بارىڭىزگە بەلگىلى، جاقىندا قوردىڭ 2020 جىلعا دەيىن دامۋ ستراتەگياسى قابىلداندى. جۇمىس كوپ. ستراتەگيانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، كومپانيالار توبىنىڭ قۇنىن كوتەرۋ بويىنشا قوردىڭ ستراتەگيالىق ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن، جۇيەلى سيپاتتاعى تۇتاس شارالار كەشەنى جۇرگىزىلۋدە. بۇل باعىتتاردىڭ ءبىرى قوردىڭ ديۆيدەندتىك ساياساتىن رەفورمالاۋ بولىپ تابىلادى.
ەگەر قوردىڭ ديۆيدەندتىك ساياساتىنىڭ ەۆوليۋتسياسىن قاراستىراتىن بولساق، ول العاشقى جىلدارى 10 پايىزدان اسپايتىن ۇستامدى دارەجەدە بولدى. ۋاقىت وتە كەلە «سامۇرىق-قازىنا» اق مىندەتتەرى مەن مەجەلەرى وزگەرىسكە ءتۇستى. جاڭا بيىك بەلەستەر «مەنمۇندالادى». سوندىقتان ديۆيدەندتەر شەگى تازا كىرىستىڭ 15 پايىزىنا دەيىن ءوستى. 2011 جىل جايلى وي قوزعاساق، وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا كومپانيالار 30 پايىز كولەمىندەگى كوتەرىڭكى ديۆيدەند تولەدى. تولەم مولشەرىنىڭ جوعارىلاۋىنا بىزدەگى ءىرى كومپانيالاردىڭ، ونىڭ ىشىندە «قازمۇنايگاز» اق بار، وتىمدىلىگىن جوعالتا باستاۋىنا بايلانىستى بايقالعان قاۋىپتى تاۋەكەلدەر اسەرىن تيگىزدى. ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اقشا تابۋ كەرەك ەدى. وسىمەن بىرگە، بتا بانكى بويىنشا ماسەلەلەر تۋىندادى. سالدارىندا، بتا قارىزدارىن ەكىنشى رەت قۇرىلىمداۋ ماسەلەسى شەشىلۋدە. دەمەك، قوسىمشا قور ۇستاۋ قاجەت. اتالعان جايتتاردى ساراپتاي كەلە، ديۆيدەندتىك ساياساتتى جاڭعىرتۋدى ءجون كوردىك.
- جاڭا ديۆيدەندتىك ساياساتتىڭ بەينەسى قانداي؟
- ءبىز ونى تۇبىرىنەن وزگەرىسكە ۇشىراتۋدامىز. ديۆيدەندتەر بويىنشا مىندەتتەمەلەردى قىسقارتۋدامىز. قارجىلىق جاعدايى ازىرگە تۇراقسىز، ناتيجەسى ماردىمسىز، ەندى عانا ەڭسەسىن تىكتەي باستاعان كومپانيالار ءۇشىن 15 پايىزدىق مەجە ساقتالادى. ناقتى سەكتور كومپانيالارى ءۇشىن قارجىلىق ورنىقتىلىق كوەففيتسيەنتى قولدانىلىپ، ونىڭ نەگىزىندە ديۆيدەندتەر مولشەرى ەسەپتەلەتىن بولادى. فورمۋلا ماعىناسى سوندا، قارجىلىق ورنىقتىلىق جاعدايى ناشارلاعان سايىن، كومپانيا اكتسيونەرگە از پايىز تولەيدى، جاعداي جاقسارعان سايىن، پايىز دا كوتەرىلەدى. سونىمەن قاتار، كومپانيانىڭ ينۆەستيتسيالىق، يننوۆاتسيالىق جوبالارعا دەگەن شىعىندارى نازاردا ۇستالىنادى. باسقاشا ايتساق، تىڭ يدەيالاردى جۇزەگە اسىرعان كومپانيا ءۇشىن ديۆيدەندتەر سوماسى دا تومەندەتىلەدى.
تاعى ءبىر كوڭىل اۋداراتىن جايت، قور قۇرامىندا ەكى دامۋ ينستيتۋتى جۇمىس ىستەيدى: قازاقستاننىڭ دامۋ بانكى جانە كاسىپكەرلىكتى وركەندەتۋدىڭ «دامۋ» قورى. ولارعا ديۆيدەندتىك ساياسات ىقپالى جۇرمەيدى. ويتكەنى بۇلار دامۋ ينستيتۋتتارى. قىزمەتى وزگەشە بولعاندىقتان، ولار كىرىستەردى ارتتىرۋدى ماقسات تۇتپايدى. بار تاپقان قارجىسىن ءارى قاراي دامۋ جولىنا سالادى.
ءبىر ەسكەرتەرلىگى، جاڭا ديۆيدەندتىك ساياسات تەك «سامۇرىق-قازىنا» اق 100 پايىز اكتسيونەر بولىپ تابىلاتىن كومپانيالارعا عانا بايلانىستى. اكتسيالارىنا قور جانە جەكەلەگەن ينۆەستورلار يەلىك ەتەتىن كومپانيالار ءۇشىن وزگە ديۆيدەندتىك ساياسات قولدانىلادى. مىسالى، «قازترانسويل» اق جەكەلەگەن ينۆەستورلارى 40 پايىزعا دەيىن ديۆيدەندتەر الا الادى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ديۆيدەندتىك ساياساتتىڭ مۇنداي قۇرىلىمى، كومپانيالار ءۇشىن ءوزىنىڭ جانە جالپى قوردىڭ قۇنىن ارتتىراتىن ءتيىمدى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋىنا قولايلى. قازىر قور كومپانيالارى سونى سەرپىنمەن ىنتالانا باستادى.
...وڭتايلاندىرۋلار
- بىزگە بەلگىلىسى، قور كومپانيالار توبىنىڭ شىعىندارىن قىسقارتۋدى قاراستىراتىن جاڭا باعدارلاما جاساۋدا. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە قانداي شىعىندار قىسقارتىلادى؟
- ماعان قاشانعى قىسقارتا بەرەمىز دەگەن سىڭايدا ەمەۋرىن بىلدىرگەندە، مەن وزىمە ۇنەمى ءبىر سۇراق قويامىن: العا جىلجىپ، 50 ۇزدىك ەلدىڭ قاتارىنا كىرگىمىز كەلە مە؟ وسىلاي وزىنە سىندارلى ماقسات قويعاندا، ەرىكسىز مۇناي ءوندىرۋدىڭ، ۋران ونىمدەرىن شىعارۋدىڭ، تاعى باسقا زاتتتاردىڭ مۇلدەم وزگەشە شىعىندارى تۇزىلگەن كومپانيالاردىڭ تاجىريبەسىنە كوز جۇگىرتەسىڭ. بۇل دەگەنىڭىز، بەنچماركينگ نەگىزىندە باسقارۋ دەپ اتالادى. نەگە ءبىز ۇلكەن تيىمدىلىكتە جۇمىس ىستەي المايمىز؟ ارينە، سالعىرتتىق تانىتىپ، تۇك ىستەمەۋگە بولادى جانە تاۋسىلىپ بىتپەيتىن سىلتاۋلار تولىپ جاتىر. الايدا، تاباندى تۇردە تىڭعىلىقتى ىسپەن اينالىسىپ، تولىمدى جەمىسىن كورۋگە بولادى.
ءىس جۇزىندە وڭتايلاندىرۋدىڭ قاجەتتىلىگى سەزىلۋدە. سوندىقتان، بۇل مىندەتتى كاسىبي تۇرعىدا ءمىنسىز اتقارۋ ءۇشىن، الەمدىك باي تاجىريبەسى بار حالىقارالىق كەڭەسشىلەردى تارتتىق. تالداۋ ناتيجەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ولار شىعىنداردى وڭتايلاندىرۋ اياسىندا ناقتى شارالار ۇسىنۋدا.
ءوزىم جايلى وي ساباقتار بولسام
- ءسىزدى ءوز ءىسىنىڭ مايتالمانى، ۇتىمدى ازىلدەي بىلەتىن ادام رەتىندە سيپاتتايدى. باسقارۋ مانەرىڭىز جايلى ايتساڭىز؟
- مەنىڭ باستى ۇستانىمىم - جان-جاقتى تارازىلانعان، بارلىق تاراپتاردىڭ كەلىسىمىن العان دۇرىس شەشىم قابىلداۋ. سوندىقتان سانالۋان پىكىرلەرگە مۇقيات قۇلاق تۇرەمىن. «وزىمە قالاي ۇنايدى، سولاي بولادى» دەپ قيسايۋ «قىڭىر كىسى ءبىر جاق، قىرىق كىسى ءبىر جاق» دەگەنگە كەلىڭكىرەيدى. ويتكەنى، تۇبىندە ىسكە ءبارىنىڭ جۇمىلىپ، اتسالىسقانى ءلازىم. اينالاڭداعى ادامدار سەنىڭ ۇسىنعان امالىنا سەنىپ، جۇرەگىنە جىلى قابىلداعانى ماڭىزدى.
- ءسىز كوپشىلىك الدىندا ءوزىڭىزدى ەركىن ۇستاپ، ويىڭىزدى دايەكتى تۇردە دالەلدەي الاسىز. شەشەندىك ونەرىن ارنايى وقىدىڭىز با؟
- مەن ءوزىمدى جاقسى ءسوز بىلگىرى دەپ ويلامايمىن. مگۋ-دىڭ مەحانيكالىق-ماتەماتيكالىق فاكۋلتەتىن بىتىرگەن سوڭ 7 جىل بويى مۇعالىم بولىپ ىستەدىم. مۇمكىن وسى جايت اسەرلى ءسوز سويلەۋلەرىمە سەپتىگىن تيگىزگەن شىعار (كۇلەدى). وقىتۋشى ماماندىعى ستۋدەنتتەر قاۋىمى لەكتسيا تاقىرىبىنىڭ بايىبىنا بارىپ، تەرەڭىنەن ءتۇسىنۋى ءۇشىن ۇعىنىقتى تىلمەن سويلەۋدى قاجەت ەتەدى. ال مەنىڭ ساباق بەرگەن ءپانىم وتە كۇردەلى بولدى، ونە بويى تولعان فورمۋلالار. بۇگىندە بۇل داعدىلار جۇمىسىمدا كومەكتەسۋدە. قانعا سىڭگەن ادەت ۇنەمى شىنايى ءارى ناندىرا الاتىن دەرەكتەر كەلتىرۋىمە يتەرمەلەيدى (كۇلەدى).
- قانداي كىتاپتاردى وقىعاندى ۇناتاسىز؟
- مەن قالىپتى سانادان، تانىمنان تىس ادەبيەتتى وقۋعا قۇشتارمىن. مىسالعا، كۋرت ۆوننەگۋت جانە حۋليو كورتاسار سياقتى جازۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعىن زەردەلەۋدەمىن. بۇل جازۋشىلار ماعان رۋحاني جاقىن. ءالى كۇنگە دەيىن كورتاساردىڭ «كلاسسيكتەردى ويناۋ» دەگەن ەرەكشە تۋىندىسى جادىمدا. روماننىڭ قۇرىلىمى وزگەشەلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. كىتاپتا بىردەن بىرنەشە وقيعا جازىلعان. ونى قالاي ءتۇسىنۋ ءوز ەركىڭىزدە. ءبىر سيۋجەت جەلىسىمەن جىلدام وقىپ شىعۋعا بولادى نەمەسە باسقاشا كوزقاراس تانىتىپ، شۇقشيا وقىساڭىز مۇلدەم باسقا زاتتارعا كەزىگەسىز.
ىسكەرلىك ادەبيەت جايىن ايتار بولساق، ءوزىم ماتەماتيك بولعاندىقتان، باسقارۋشىلىق شەشىمدەر قابىلداۋدى تالدايتىن كىتاپتاردى وقيمىن.
- بارد شىعارماشىلىعىن قادىر تۇتاسىز. بۇل ءسىزدىڭ سۇيىكتى ءىسىڭىز بە الدە ستۋدەنتتىك جىلداردىڭ قالدىرعان تابى ما؟
- بارد شىعارماشىلىعىن ماسكەۋدە ۇناتىپ قالدىم. وندا مەن مەكتەپ پەن ۋنيۆەرسيتەتتى، اسپيرانتۋرانى اياقتادىم. ارالاساتىن ادامدارىمنىڭ كوبىسى باردتىق ورىنداۋشىلار بولدى. وسىلايشا باردتىق ونەردى جانىما جاقىن تۇتا باستادىم (كۇلەدى).
ۇيرەنۋدى ارمانداعانىم بولماسا، گيتارادا ويناي المايمىن. بىراق ولەڭدەرىن قاتتى سۇيەمىن. ولاردى تىڭداعاندا ءبىر دەمالىپ، كوڭىل-كۇيىپ كوتەرىلىپ قالادى.
- جۇمىستان باسقا، وتباسى بار دەگەندەي...
- مەن وتباسىممەن بىرگە بولىپ، ساياحاتتاعاندى، قوناققا بارعاندى نەمەسە وت باسى، وشاق قاسىندا بولعاندى ۇناتامىن (كۇلەدى). كەنجە ۇلىم تاياۋدا ۇشكە كەلەدى. قىرىقتىڭ قىرقاسىنان اسقانىممەن، جاس اكەمىن.
«Abai.kz»
