2009 جىلدان بەرى ەلىمىزدە نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى اشىلىپ جاتىر. ەلباسى تاپسىرماسى بويىنشا 2015 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە جيىرما نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى بوي كوتەرۋى ءتيىس. جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرگە زياتكەرلىك مەكتەپتەردىڭ تاجىريبەسى قانشالىقتى اسەر ەتىپ جاتىر؟ "تۆك-6" ارناسىنىڭ ەفيرىندە وتەتىن گازەتىمىزدىڭ ارنايى جوباسى - "جۇزبە-ءجۇز" باعدارلاماسىندا سەمەي قالاسىنداعى فيزيكا-ماتەماتيكا باعىتىنداعى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى ديرەكتورىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى باعدان توقتامىس-ۇلىمەن وسى تاقىرىپ توڭىرەگىندە سويلەسكەن ەدىك.

- بيىل قىركۇيەك ايىندا نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە وقۋشىلاردى ىرىكتەۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن تاجىريبەدەن وتكىزۋ جايى ءسوز بولعان ەدى. بۇل جۇيەنىڭ ارتىقشىلىعى تۋراسىندا ايتا كەتسەڭىز. اڭگىمەمىزدى وسىدان باستاساق.

2009 جىلدان بەرى ەلىمىزدە نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى اشىلىپ جاتىر. ەلباسى تاپسىرماسى بويىنشا 2015 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە جيىرما نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى بوي كوتەرۋى ءتيىس. جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرگە زياتكەرلىك مەكتەپتەردىڭ تاجىريبەسى قانشالىقتى اسەر ەتىپ جاتىر؟ "تۆك-6" ارناسىنىڭ ەفيرىندە وتەتىن گازەتىمىزدىڭ ارنايى جوباسى - "جۇزبە-ءجۇز" باعدارلاماسىندا سەمەي قالاسىنداعى فيزيكا-ماتەماتيكا باعىتىنداعى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى ديرەكتورىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى باعدان توقتامىس-ۇلىمەن وسى تاقىرىپ توڭىرەگىندە سويلەسكەن ەدىك.

- بيىل قىركۇيەك ايىندا نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە وقۋشىلاردى ىرىكتەۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن تاجىريبەدەن وتكىزۋ جايى ءسوز بولعان ەدى. بۇل جۇيەنىڭ ارتىقشىلىعى تۋراسىندا ايتا كەتسەڭىز. اڭگىمەمىزدى وسىدان باستاساق.
- قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە التى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى جۇمىس جاساۋدا. بيىل ورال قالاسىنداعى جەتىنشى مەكتەپ قوسىلىپ وتىر. پاۆلودار جانە قاراعاندى قالالارىندا جاڭا مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ارى قاراي ەندى جوسپار بويىنشا جيىرما مەكتەپكە تولتىرۋ كەرەك. جالپى، زياتكەرلىك مەكتەپكە ىرىكتەۋ جۇرگىزۋ ۇلكەن جۇمىس. ىرىكتەۋدە ەڭ ءبىرىنشى ماتەريالعا دەن قويۋ كەرەك، سونداي-اق ۇيىمداستىرۋ جۇمىسى جاقسى جۇرگىزىلۋى قاجەت. ءبىز التىنشى سىنىپتى ءبىتىرىپ، جەتىنشى سى- نىپقا كوشكەن بالالاردى قابىلدايمىز. وندا قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىمەن قوسا ماتەماتيكا پاندەرىنەن سىناق الىناتىن. ول سىناق تازا، ءادىل تۇردە وتەتىن. بۇعان سەمەي حالقىنىڭ كوزدەرى جەتتى. ويتكەنى، سىناقتاردان كەيىن شاعىم مەن ءوتىنىش-ارىزدارمەن كەلگەن ادامدار بولعان جوق. ەڭ ءبىرىنشى، بالالار ءتورت پاننەن كومپيۋتەرلىك تەست تاپسىراتىن. وقۋشى قالاي جاۋاپ بەردى، كومپيۋتەر سولاي بەكىتەدى. سول تەست تاپسىرماسىنىڭ 40 پايىزىن ورىنداعان بالالار، ەكىنشى كەزەڭگە وتەدى. بۇل كەزەڭدە ولار ماتەماتيكا پانىنەن باقىلاۋ جۇمىسىن ورىندايدى. ول باقىلاۋ جۇمىسىن استانادان كەلگەن كوميسسيا تەكسەرەدى. شيفرلانعان باقىلاۋدى تەكسەرۋ ەسكى داستۇرمەن جۇرگىزىلمەيدى، ارنايى بالل بەرىلەدى. 9 بالل العان بالا ارى قارايعى كونكۋرسقا جىبەرىلەدى. جىلىنا ورىس، قازاق تىلىندە وقىتاتىن ءۇش-ءۇش سىنىپ بولۋ كەرەك، سوعان ىرىكتەۋ بارىسىندا ەڭ ءبىرىنشى جوعارى بالل العان بالالار قابىلدانادى. سودان ارى قاراي تومەندەي بەرەدى. كەيدە توعىز بالل جيناپ وتپەي قالعان بالالاردا تاعى مۇمكىندىك بولادى. رەزەرۆتە تۇرعان ولار ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن وقۋىن الىپ كەتە الماعان وقۋشىلاردىڭ ورنىنا قابىلدانادى. ياعني، قابىلداۋ گرانت بەرۋ ارقىلى جۇرگىزىلەدى. ۇيىمداستىرۋى وسىلاي ءوربيدى. بيىل ۇلكەن جاڭالىقتار بولىپ جاتىر. ءبىرىنشى، بالاعا بەرىلەتىن تاپسىرما سەنىمدى ءارى بالانىڭ مۇمكىندىگىنە ساي بولۋ كەرەك. سەنىمدى دەگەنىمىز تەست تاپسىرماسىن بالا ورىنداي الاتىنداي بولۋى قاجەت. ەكىنشى، تاپسىرما بالادان نەنى، قانداي ناتيجە كۇتەمىز، سوعان لايىق بولۋ كەرەك. جانە تاپسىرمالار ماتەماتيكا پانىنەن عانا ەمەس، جالپى بالا دارىنىن اشاتىنداي قۇرىلۋ كەرەك. ونى ءبىزدىڭ ەلدەگى تاجىريبە بولا تۇرا، گوللاندياداعى سيتو مەكەمەسىنىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنە وتىرىپ جۇرگىزەمىز. جوبانى ءبىزدىڭ مۇعالىمدەر مەن گوللانديالىق عالىمدار بىرلەسە دايىندادى. قىركۇيەك ايىندا العاشقى تەكسەرىس ءوتتى. وعان ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ بالالارى، سونداي-اق قالاداعى وزگە دە ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردەن 200-دەي بالا قاتىستى. ناتيجەسى دە بەلگىلى بولىپ قالار.
- "نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە" مۇعالىمدەر ەڭبەكاقىسىنا 30 پايىز ۇستەمە الۋعا رۇقسات بەرەتىن ءۇشىنشى دەڭگەيلى مۇعالىم سەرتيفيكاتىن الۋ ءۇشىن بىلىكتىلىك ەمتيحانىن تاپسىرۋى ءتيىس. سەمەيدەگى زياتكەرلىك مەكتەپ ۇستازدارىنىڭ بۇل تۇرعىدا قانداي جەتىستىگى بار؟
- مۇنداي سىناق تەك نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندە عانا ەمەس، وبلىستىق مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ينستيتۋتتارىندا دا جۇرگىزىلدى. ءاربىر نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىنىڭ قاسىندا وسىنداي ورتالىقتار اشىلعان. ءمينيستردىڭ تامىز كونفەرەنتسياسىندا ايتقانىنداي، مۇعالىمدەر ەندى ءۇش دەڭگەيلى دايىندىقتان وتەتىن بولادى. بۇل ءۇردىس باستالىپ تا كەتتى. العاشقى مۇعالىمدەر ءۇشىنشى دەڭگەيدەن ءوتىپ ۇلگەردى. كۇزدەن باستاپ ولاردىڭ جالاقىسىنا 30 پايىز ۇستەمە قوسىلىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ قالادا قاراعاندىنىڭ مۇعالىمدەرى كەلىپ وقىدى. 30 مۇعالىم قازاق، 30 ۇستاز ورىس تىلىندە وقىدى. سەمەيدەگى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ مۇعالىمدەرى قاراعاندىلىق ۇستازداردى وقىتتى. ويتكەنى، ولار كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مۇعالىمدەرىنەن ءتالىم العان. ءبىزدى بىلتىرعى جىلدان باستاپ دايىندادى. ءبىر اي بەتپە-بەت كەزدەسىپ، ءبىر اي قاشىقتىقپەن وقىدى. كەلەسى ايدا قايتادان بەتپە-بەت ساباق الدىق. سودان كەيىن سول جاتتىقتىرۋشىلار قاراعاندىدان كەلگەن مۇعالىمدەردى وقىتتى. ولاردىڭ وقىتۋ ناتيجەسىنە ساراپشىلار ساراپتاما جاسايدى. وسىدان كەيىن جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ قولدارىنا حالىقارالىق دارەجەدەگى سەرتيفيكات بەرىلەدى. ال ءبىزدىڭ وزگە مۇعالىمدەردى باسقا قالالارداعى زياتكەرلىك مەكتەپتەرگە بارىپ وقىتۋ ۇيىمداستىرىلمادى. بىراق مۇعالىمدەرىمىزدى ىشكى كۋرستاردا وقىتا بەرەمىز. بۇعان جالاقىعا 30 پايىز قوسۋ تۋرالى ءسوز بولمادى.
- نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنە مۇعالىمدەردى جۇمىسقا قابىلداۋ جاۋاپتى ءىس دەپ بىلەمىز. ۇستازداردىڭ ءبىلىمى مەن تاجىريبەسى قالاي تەكسەرىلەدى؟ جاس مامانداردىڭ بۇل مەكتەپكە ۇستاز بولۋ مۇمكىندىگى قانشالىقتى؟
- ديپلومى بار كەز-كەلگەن ادام بىزگە جۇمىسقا ورنالاسۋعا قۇقىعى بار. تەك ىرىكتەۋ نەگىزىندە قابىلدايمىز. ولارعا قويىلاتىن تالاپ وتە جوعارى. ىرىكتەۋ بولعاسىن جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىققان ۇمىتكەرلەردىڭ مەرەيى ۇستەم بولماق. ءبىزدىڭ مۇعالىمدەردىڭ ەل ىشىندەگى وقۋدان وتكەننەن كەيىن شەتەلگە بارىپ ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىكتەرى بار. سوندىقتان ولاردىڭ دەڭگەيى وتە جوعارى. جاڭادان كەلگەن مۇعالىمدەردىڭ دە وسىلايشا بىلىكتىلىگىن ارتتىرامىز. ىرىكتەۋ تومەندەگىدەي تارتىپپەن جۇرەدى. ەڭ ءبىرىنشى، بوس ورىن بولا قالسا، كونكۋرس جاريالانادى. حابارلاندىرۋ باق ارقىلى بەرىلەدى. بىراق مەنىڭ بايقاعانىم، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، مۇعالىمدەر قاۋىمى اسا بەلسەندىلىك تانىتا بەرمەيدى. ءبىر ورىنعا ورتا ەسەپپەن 5-6 ادام عانا ۇمىتكەر. العاشىندا ۇمىتكەردەن ءوز پانىنەن جازبا سىناعى الىنادى. سودان كەيىن بەلگىلى بالدى جيناعان ادام ەكىنشى كەزەڭگە وتەدى. ول مۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىق قارىمى تەكسەرىلەدى. ياعني، ەسسە جازادى. ەسسەگە دە كوپ ءمان بەرۋ كەرەك. ويتكەنى، سونىڭ وزىنەن ءسۇرىنىپ جاتادى كوپشىلىك. حالىقارالىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قابىلدانعان تەكسەرۋ جۇيەسى بار. سوعان سۇيەنەمىز. ادام ەسسە جازعاندا ويىن تولىقتاي، تۇشىمدى جەتكىزە ءبىلۋ كەرەك. جۇيەلى، لوگيكالىق تۇردە قۇراستىرىلعان بولسا ابزال. ءۇشىنشىسى كادىمگى اڭگىمەلەسۋ. ەكى سىناقتان وتكەن اداممەن اڭگىمەلەسەمىز. جاس مۇعالىمدەر دە بار. بىراق ايتا كەتۋ كەرەك، جىلدان-جىلعا بوس ورىندار ازايىپ كەلەدى. دەگەنمەن، جاقسى مۇعالىمدەرمەن تولىعىپ كەلەمىز. كەز-كەلگەن مۇعالىم ەشتەڭەدەن جاسقانباي بىزگە كەلۋلەرىنە بولادى.
- مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەسىمىن العان وقۋ وردالارى قر ءبىلىم مينيسترلىگىنە ەمەس، تىكەلەي ەلباسىنا قارايدى. ياعني، تالاپ تا جوعارى. جاۋاپكەرشىلىك تە باسىم. وقۋشىلاردى جان-جاقتى ەتىپ شىعارۋ ءۇشىن توگىلەر تەر دە از بولماسى انىق. وزگە جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردەن ايىرماشىلىعى دا وسىندا شىعار؟
- نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى دەربەس ءبىلىم بەرۋمەن اينالىسادى. ەلىمىزدە ءبىلىم جۇيەسىنە قاتىستى قابىلدانعان بىرنەشە زاڭدار بار. سول زاڭدار ەكسپەريمەنتتىك ءبىلىم بەرۋگە كەيدە كەدەرگى جاسايدى. سوندىقتان، دەربەس ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى دەپ ادەيى ءبولىپ شىعارعان. بۇل ءبىلىم مينيسترلىگىنەن مۇلدە بولەك شىعىپ كەتتى دەگەن ءسوز ەمەس. ەركىندىك بار، بىراق وسى ەلدىڭ ءبىلىم سالاسى بولعاندىقتان كەي كەزدە مينيسترلىك الدىندا ەسەپ بەرەمىز. ونىڭ ارتىقشىلىعى، وقۋ ۇردىسىنە ەنگىزگىڭ كەلگەن جاڭالىقتى جالتاقتاماي باتىل ەنگىزەسىز. ال بىزدە جاڭالىقتار وتە كوپ. سونىڭ ءبىرى - نەگىزگى ارىپتەسىمىز ۇلىبريتانيانىڭ كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارىمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. سينگاپۋر، شۆەتسيا، گەرمانيانىڭ عالىمدارىمەن بايلانىستامىز. قازىر ءبىز ەكى ءتۇرلى باعدارلامامەن جۇمىس جاساپ جاتىرمىز. ءبىرى - ءوزىمىزدىڭ وتاندىق عالىمدار جاساعان باعدارلاما، ەكىنشىسى كەمبريدجبەن بىرلەسە جاسالعان باعدارلاما. بۇل الەمدىك ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىنە ناقتى كىرۋ دەگەن ءسوز. سول باعدارلاما بويىنشا 7-11 سىنىپتار اراسىندا ەكسپەريمەنتتىك ساباقتار جۇرگىزىلۋدە. ونىڭ وقىتۋى، ادىستەمەسى مۇلدە باسقا. ول ۇلكەن اڭگىمە. بۇل جاڭالىقتاردىڭ بارلىعى بولاشاقتا 20 مەكتەپتىڭ اياسىندا قالىپ قويمايدى، كەرىسىنشە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ جەمىسى بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ تاجىريبەمىز قازاقستانداعى بارلىق مەكتەپتەرگە تاراتىلاتىن بولادى. ءۇشىنشى دەڭگەي بويىنشا ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن ۇستازداردى ەكىنشى، ءبىرىنشى دەڭگەيلەر كۇتىپ تۇر. ناتيجە دە جوق ەمەس. وزگەرىستەر دە بولادى.
- فيزيكا-ماتەماتيكا باعىتىنداعى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارى رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى وليمپيادالار مەن عىلىمي بايقاۋلاردىڭ جۇلدەگەرلەرى ەكەنىن بىلەمىز. جالپى ۇبت-عا كوزقاراسىڭىز قانداي؟ ءبىز نەدەن ۇتىپ، نەدەن ۇتىلىپ جاتىرمىز وسى ورايدا؟
- بۇگىندە تەستىلەۋدەن ارتىق ولشەۋىش بار دەگەندى مەن ەستىمەدىم. بۇل - بۇكىل دۇنيەجۇزىندە، الەمدە مويىندالعان جۇيە. ۇيىمداستىرىلۋىنا نازار قويۋ كەرەك. جىلدان-جىلعا تالاپ كۇشەيىپ كەلەدى. ول دۇرىس دەپ ويلايمىن. ال نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ قۇرىلعانىنا كوپ بولعان جوق. العاشقى تۇلەكتەرىمىز باسقا وقۋشىلارمەن بىرگە ۇبت-دان ءوتتى. سەمەي اۋماعىندا ءبىزدىڭ بالالاردىڭ باللى جوعارى بولدى. 112,2 ۇپايدى كورسەتتىك. وسى وقۋ جىلىندا تۇلەكتەرىمىز ەكى باعىت بويىنشا ۇبت نە مەكتەپىشىلىك سىناق تاپسىرۋعا تاڭداۋ جاسادى. وقۋشىلاردىڭ كوبى مەكتەپىشىلىك باقىلاۋدى تاڭدادى. مۇنىڭ ءوزىن ءبىز وتكىزبەيمىز، ارنايى بەكىتىلگەن كوميسسيا تەكسەردى. باسقارۋشى كومپانيادان كەلدى. ماتەريالدىڭ ءبارى قۇپيا تۇردە بولدى. دەڭگەيى وتە اۋىر. تەرەڭدەتىلىپ وقىلاتىن فيزيكا، ماتەماتيكا، اعىلشىن تىلدەرىنىڭ تاپسىرمالارى بەرىلدى. ماقساتتى تۇردە دايىندالعان بالالارىمىز ءۇمىتىمىزدى اقتادى. ولاردىڭ ورتاشا باللى 122,5 بولدى.
- ەلباسى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا "ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپتەر" سەكىلدى جوبالار ەرەكشە باسىمدىققا يە بولاتىنىن ايتۋدا. جالپى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ دەڭگەيىن ءوسىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
- جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتەر ءبىلىم ەرەجەسىنە باعىنىپ، دەڭگەيلەرى دە كوتەرىلىپ كەلەدى. جاقسى جۇمىس ىستەۋدە. ءبىز بالالاردى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە تۇسۋگە دايىنداساق، بىل-تىرعى وقۋ جىلىندا 17 وقۋشىمىز ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇستى. وعان سەمەيدەگى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ وقۋشىلارى دا ءتۇسىپ جاتىر. ياعني، كەي مەكتەپتەر ءبىزدىڭ دەڭگەيىمىزدەي ءبىلىم بەرۋدە شاكىرتتەرىنە. پاندەردى تەرەڭدەتىپ وقىتادى. ولاردا بىزدە بار مۇمكىندىك بولماي تۇر. كەيىن ءبارى رەتتەلەدى دەپ ويلايمىن. باسەكەلەستىككە قابىلەتتىلىك ارتادى.
- اڭگىمەمىزدى قورىتىندىلاساق...
- نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندە ءوتىپ جاتقان تاجىريبەلەر ءبىر مەكتەپتىڭ جۇيەسى ءۇشىن عانا جاسالىپ جاتقان جوق. بۇل تاجىريبەلەر ەلىمىزدەگى بارلىق مەكتەپتەرگە تارايتىن بولادى. قازاقستاندا بايلىق وتە كوپ. بىزگە ادامي رەسۋرستى دامىتۋ كەرەك. تەحنولوگيا جوق، سونى اكەلۋ كەرەك. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى دامىسا، ەكونوميكا دا ورلەمەك.
سۇحباتتى جۇرگىزگەن مەرەي مۇراتحانقىزى

"ەرتىس ءوڭىرى" گازەتى