سۋرەتتە اڭگىمە اۆتورى - دۋمان بىقاي

(اڭگىمە)

سۋرەتتە اڭگىمە اۆتورى - دۋمان بىقاي

(اڭگىمە)

ءبىزدىڭ اۋلانىڭ الدىنداعى ابدەن اقسوڭكەسى شىققان ساكىدە سىمعا قونعان تورعايداي ءتىزىلىپ ءبىر توپ ورىستىڭ كەمپىرى وتىرادى. ۇزىن كوشەنى جىعىلا قونعان ۇيدەن قونىس تاپقانىمىزعا جىل جارىم ۋاقىتتى جاڭا وراعانىمەن، وسى اۋلانىڭ كەمپىرلەرىنە ءۇي جالداپ تۇراتىن ءبىزدىڭ قوڭىرتوبەل تىرشىلىگىمىز اجەپتاۋىر ازىق. اۋدەم جەردەن توبەم كورىنگەن مەنى بار بەيىلىمەن بۇرىلا قاراعان باستار ايتەۋىر جارىلقاماي قالعان ەمەس. جولاي ۇستىمە جۇعىسا كەتكەن كولگىر ءسوزدىڭ ۇيگە وزىممەن بىرگە ىلەسە كىرەرىن بىلەم. ەتسىڭىستى بولىپ قالعاندىقتان شىعار، كەيدە جاڭبىر جاۋىپ، جەل كوتەرىلگەندە وتىرعان ورىندارى ويسىراپ تۇرعانىن كورىپ، ەرىكسىز ەلەگىزيسىڭ. مەنىڭ جانىمدا، كەمپىرلەردىڭ سالماعىنان انە-مىنە بەلى ۇزىلۋگە شاق تۇرعان بەلدەمشە ورىندىق يەلەرىن ىزدەپ جوقتاعان ەمەس، كۇننىڭ كوزى كورىنگەسىن-اق كۇنۇزىن ءتورت قابىرعادا قامالىپ وتىرعان ات توبەلىندەي ازعانتاي توپتىڭ اتاكاسىپتەرىمەن قايتا قاۋىشارىن بىلەدى ول. اتا كاسىپتەرى كەشەدە دە ولمەگەن، بۇگىن دە ولمەيتىن، بالكىم ماڭگى ولمەك ەمەس - وسەك. اۋەل باستان-اق ادامزاتپەن بىرگە جاساسىپ، بىرگە جاسارعان، ەندى، مىنە، التى كەمپىردىڭ اۋزىندا بۇرىنعىدان دا زور ايبىندى كۇشكە اينالعان الدامشى ەرمەك. اۋلانىڭ الدىنداعى قىلدىرىقتاي قاسقا جولدى بۇيىرلەي وتەر ەكى اياقتىلاردىڭ تىقىرىنان باستاپ، ايدى سۇيگەن اق ساراي، كۇندى سۇيگەن قىزىل سارايداعى التىن تاقتىڭ سىقىرىنان قارا جەردە جورعالاعان قۇرت قۇمىرسقانىڭ قىبىرىنا دەيىنگى سىباعادان قۇر قالمايدى. قۇلاق سارسىتار قوپسىما سوزدەن جاراتقان جەر انا دا جەريتىن بولۋى كەرەك، ايتەۋىر اۋادا كولكىپ تۇرعان وسەكتى جەلدىڭ كوتەرۋى تەز. سوندايدا قايبىر جىلى «پاۆلوداردى كەرەكۋ قىلايىق، قالانىڭ قازاقي اتاۋىن قايتارايىق» دەگەن اۋزى دۋالى ءبىر توپ ازاماتتىڭ تالاپ-ارىزىن تالاق ەتىپ، قالا اتاۋىنىڭ وزگەرتىلۋىنە قارسى شىققان تورىنەن كورى جاقىن ورىس كەمپىرلەردىڭ ىلاڭىنان قورقىپ، ىعىنا جىعىلعان اتقا مىنەرلەردىڭ ەرسى قىلىعى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. ەر ۇستىنەن اۋىپ قالامىز با دەپ قامىقتى ما، دوكەيلەر ايتەۋىر «قاسقىر دا توق، قوي دا اماننىڭ» قامىن قىلعان ەدى سول جولى... 

ءبىر كۇنگى اڭگىمە توڭىرەك تۇمشالانعاندا بارىپ بىراق تىيىلادى. تىزگىن تارتىلىپ، اباجاداي-اباجاداي التى كەمپىر ۇيىعان اياقتارىن قارۋلى قولدارىمەن ءبىر-ءبىر مىتىپ الادى دا، بالپاڭ باسىپ ءۇيدى-ۇيگە تاراسادى. كۇنى بويىنا مىڭق دەمەگەن مىلقاۋ ساكىگە دە سوندايدا ءتىل ءبىتىپ: «موينىمنان قامىت ءتۇستى، ەندى كوز شىرىمىن الامىن» دەيتىندەي كورىنەدى. ءتورت كەمپىردىڭ باسى توقايلاساتىن ورىندىق ءبىرىنشى قاباتتا تۇراتىن ءبىزدىڭ پاتەردىڭ ءدال بۇيىرىندە بولعاسىن با، تاڭ سىبىرلەپ اتىسىمەن-اق تەرەزەنىڭ تۇبىنەن ەستىلەتىن كۇڭكىل ۇنگە قۇلاعىمىز ۇيرەنگەن. بۇل شارشى توپتىڭ اراسىندا دا ءوز سەركەسى بار. ورتاداعى وتتى سول كوسەيدى. اۋەلى ايتىلار اڭگىمەنى شىم-شىمداپ ۇرتىنىڭ اراسىنان شىعارادى دا، ءالىپتىڭ ارتىن باعادى. ونىڭ مىنەزىنە بۇرىننان قانىق، وزگە نوكەرلەر ءالى اۋادا قالقىپ، نىعىزدالا قويماعان وسەكتى قاعىپ الادى دا، ءارى قاراي قامشى سالدىرماي-اق قوياسىن اقتارا جونەلەدى. اڭگىمەنىڭ وزەگى قويناۋ-قولاتتى قۋالاي كەلە، وسى اۋلانىڭ ءبىر توپ تۇرعىنىن وڭەشىنەن الادى. وسەكتى ءيدىرىپ وتىرعان كىلەگەي كوز، شيكىل سارى كەمپىر تياناق قايىمى تومەن، اۋلانى ات-قورا كورەتىن كۆارتيرانتتاردى قۋ تىلمەن قامشىلاي جونەلگەندە، ونسىزدا اۋىر اشىلاتىن تەمىر ەسىكتى كەگىڭ كەتكەندەي وڭدىرماي يتەرىپ سەن اتىپ شىعاسىڭ. باسىڭنان باقايىڭا دەيىن بارلاپ، اۋلاعا شىققانىڭ ءۇشىن ءدال ءبىر ايىپتى بولعانىڭداي ادىرايا قاراعان الا كوزدەرمەن باقايلاسقىڭ كەلمەي، امانىڭنىڭ اياعىن جۇتىپ «ءزدراستي» دەيسىڭدە، تەزىرەك تابانىڭدى جالتىراتقىڭ كەلىپ جورعالاي جونەلەسىڭ. الا كوزدەر سوندا دا قالمايدى، اۋدەم جەرگە دەيىن جون ارقاڭدى ايازداي قارىپ شىعارىپ سالادى. 

بۇگىن توپتىڭ سەركەسى كىلەگەي كوز كەمپىردىڭ كىرپىگىن كىرەۋكە جاۋىپتى. كۇندەگى قالپىن قۇزعا قۇلاتقان بولۋى كەرەك، قۇرىسقان قاباعىن جازعىسى كەلمەي، ورىندىقتىڭ وڭ جاقتاۋىنا جارتىلاي جانتايعان كۇيىندە ءۇنسىز وتىر. ال اۋلانىڭ ارعى بەتىندەگى وقشاۋ ورىندىقتى ومىراۋلاي قۇشاقتاعان قالپىندا قاتقان دا قالعان القاش ۆانكا ءۇشىنشى ءتۇسىن كورۋگە كوشىپتى. وسى تۇستان تاڭ الاكەۋىمدە قونىس تاپقان تۇعىن، كۇن تاس توبەگە كوتەرىلدى ءالى جاۋىرىنىن جازعان جوق. اراكىدىك باستىعىرىلعانىن ءبىلدىرتىپ ۇيەلەگەن وگىزدەي بۋلىعا ىڭىرانىپ قوياتىنى بولماسا، اۋزى مۇرنىنان شىعا اراققا بوككەن اۋىر دەنەسى ىرعالا قويمايدى. بالقايماق ۇيقىسىن تاقتايدىڭ تەگىستىگى دە، جاتىن ورىننىڭ جايسىزدىعى دا بۇزىپ جارار ءتۇرى جوق. بۇل باعانادان بەرى قاباعىنا قىراۋ قاتىپ، قامىرىعىپ وتىرعان كىلەگەي كوز كەمپىردىڭ كەنجە ۇلى. ۇزىن كوشەنى قۋالاي قونعان كوپ قاباتتى تۇرعىن ۇيدە ءۇش بىردەي باسپاناسى بار كەمپىردىڭ ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل بولار ما ەدى، وسى جەلباس ۇلدار بولماعاندا. الدىڭعى ەكەۋدىڭ تۇرپاتىنان الدەقاشان تۇڭىلگەن. ەسى بار-اۋ دەگەن ەڭ كىشىسىن وتكەندە وقتاۋمەن ۇرىپ، وڭدىرماي ساباعان. سودان بەرى اۋزىن كىلتتەپ اراقتان اۋاشا جۇرگەن ەدى. ەندى، مىنە، انتتان اتتادى. ازعىننىڭ اۋلاعا كەپ جاتىپ العانىن ايتساڭشى. «سۆولوچ...» دەدى ىشىنەن. اسىرەسە ءسوز ساۋعان مىنا اشكوزدەردىڭ الدىندا بەت پەردەسى سىپىرىلىپ قالعانىن ويلاسا ءىشى كۇيەدى. كۇندە وسەكتى باپپەن ساۋىرلايتىن ءوزى ەدى. بۇگىن اۋزىنا قۇم قۇيىلىپ وتىر. بۇل تاڭدايىن جىبىتپەي تۇرا المايتىن ۇلدارىنىڭ اراق اتتى بارساكەلمەس ارالدىڭ قاقپانىنا تۇسكەنىن مويىنداعىسى كەلمەي، ءۇش ۇلدى كوپكە دەيىن كوشكە قوسۋعا تىرىستى. الدىڭعىلاردىڭ ادام بولماسىن كورىپ، بار ءۇمىتىن وسى ءسۇت كەنجەسىنە ارتقان. سول ءۇمىت ۇزىلگەن سياقتى... ساۋىن سيىر كۆارتيرانتتاردان اي سايىن سىپىرىپ الىپ وتىرعان جان قالتاسىنداعى بۋاز ءاميانىن باپپەن سيپاپ قويدى. مۇنىڭ تىنىس العانىنا دەيىن اڭدىپ، قاباعىن قاقپاقىلداپ وتىرعان وزىندەي سارى ءتىس، كەبەجە قارىن كەمپىرلەرگە قارادى دا «جەردىڭ تۇبىندەگىنى بىلەدى بۇلار» دەدى ىشىنەن. بۇل ءبىر باسىندا ءۇش ءۇيى بولعانمەن، ءۇش ۇلدىڭ ىرىزدىعىن كورە الماعان كىلەگەي كوز كەمپىردىڭ وسى ومىرگە ارتار ەڭ ۇلكەن وكپەسى ەدى.

«Abai.kz»