ءتۇن ىشىندە قالىڭ ۇيقىدان تەلەفون شىرىلى وياتتى. «ءبىتتى، ورتەندى، قۇرىدىق، قۇرتتى ءسىزدىڭ بالاڭىز» – دەگەن ءسوز ەس تاپتىرمادى. مەكتەپتەگى جالعىز كومپيۋتەر ورتەنىپتى. قول-اياعىم دىرىلدەپ، قالبالاقتاپ جەتتىم. تەمىر قۇرال جانىپ كەتكەن. جەردە بۇرقىراعان قاعازدار. قاعازدا جىپىرلاعان ساندار. بالام قولىنا ءبىر قاعازدان كەيىن ءبىر قاعازدى الىپ قارايدى دا كۇلەدى.  ءبىزدىڭ بەس تال شاشىمىزدى جۇلىپ، جۇرەك تالمامىز ۇستاپ جاتقانىمەن شارۋاسى جوق.

– وي، جۇگەرمەك، ءبىزدى كۇيدىرىپ قويىپ ەسەرلەنىپ تۇرعانىڭ نە ەي، سەنىڭ؟ – مەنىڭ اۋزىمنان قولىم شاپشاڭ. شاپالاقپەن تارتىپ-تارتىپ جىبەردىم. ءىشىم ىزادان جارىلىپ بارا جاتسا، قايتپەكپىن. بالام دا قىزۋقاندى، تىرسىلداپ، شىتىناپ تۇرادى. بۇل جولى مەنىڭ ايتقانىم دا، اشۋىم دا مىڭعىرىنا دىڭعىر ەتپەدى. قايتا الدەنەگە قۋاناتىن سەكىلدى. ىرجاقتاپ، بەتىمە كۇلە قارايدى.

– تولەيمىن. مەن ءوزىم تابامىن، – دەيدى اقشاسىنا بولا دولدانىپ تۇرسىز با دەگەندەي جايباراقاتتانىپ.

– باسىما اق تاس پەن كوك تاس قويادى دەپ تۋدىم با ەكەن سەنى، قيت ەتسە شۇعايىپ، كيت ەتسە شۇعايىپ، پالەلى جەردە جۇرەتىنىڭ نە، ەي، سەنىڭ، قانىڭ مەن تەگىڭ  ناشار-اۋ، ەلدىڭ بالاسى ءجۇر عوي تىپ-تىنىش، – ءتىل ۇشىنا كەلگەن ءسوزدى بۇرقىراتىپ جاتىرمىن.

– ول ءوزىن-ءوزى ولتىرگەن. ماعان حات جازىپ كەتىپتى. – ال دولدانباي كور. ەسى دۇرىس ادامنىڭ ءسوزى ما مىناۋ. تەمىردىڭ ءوزىن-ءوزى ولتىرگەنىن، وعان قوسا حات جازىپ كەتكەنىن قاي اتاڭنان كورىپ ەڭ. «ولتىرەم سەنى» دەپ ىزانىڭ دولدىعىمەن قىلقىندىرعىم-اق كەلىپ تۇر. بىراق اۋزىمدى تيىپ قالدىم. وتكەن جولى وسىنداي ءبىر ءسوز ايتقانىمدا، «ونى سەنىڭ كومەگىڭسىز-اق اتقارا سالۋ قيىن ەمەس» دەپ بەتىمە قاسقايىپ قاراعان. تفۋ-تفۋ، ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن.

ەرتەسى تۇسكە دەيىن ءدال وسىنداي كومپيۋتەر اكەلىپ ورنىنا قويساق، ۋ-شۋدىڭ بەتى جابىلىپ، داۋ-داماي سىرتقا تارامايتىن بولدى. ءسال بولسا دا تىنىسىم كەڭىپ، جانىم تىنىشتالدى. ەندى ءوزىم تۋعان بالاعا ءوزىم جالتاقتاي قاراپ، قالاي بولعانىن ايتشى دەگەندەي بەتىنە جۋاسي قارادىم. ادامنىڭ ىشكى تولعانىسى، سەزىمى بەتىنە تەۋىپ تۇرادى ەمەس پە، ونىڭ ۇستىنە وسى ءبىر ىشكى الەمنىڭ بوياۋى، رەڭى بولادى  دەگەنگە قاتتى سەنەمىن، بالامنىڭ ءجۇزى البىراپ، الاۋلاپ تۇر. – تاتە-اۋ، ول قىزعانىشتان ءولدى عوي. بىراق ادامداردان ايىرماشىلىعى، كەك ساقتامادى، قيانات جاسامادى. مەن سۇيگەن قىزدى ول دا ءسۇيدى، بىراق جەڭىلدى.

«تاعى باستالدى. ءوستىپ لاعىپ سويلەپ كەتەتىنى بار.  ءبىر قاراساڭ داناداي، ونىڭ قيالىنا ىلەسە المايسىڭ، ءبىر قاراساڭ.... شوشىناسىڭ. ساۋ ادامعا لايىق وي ايتپايدى. ءبارىن ەڭبەكتەپ جۇرگەن كەزىندە جەردەن شەگە تاۋىپ الىپ، ونى ەلەكتر قوسقىشتىڭ تەسىگىنە تىعىپ، ورتەنىپ قالا جازداعانىنان كورەمىن. جانى ازەر قالعان. قۇدايدان 40 كۇن، 40 ءتۇن تىلەۋىن تىلەپ، «وسى بالا امان قالسا بەتىنە كەلمەسپىن» دەگەن ۋادەمدى قازىر ءجيى بۇزامىن. قىلىقتارى سونداي سويقان. تىپ-تىنىش تۇرعان دۇنيەنى كوزدى اشىپ-جۇمعانشا استىن ۇستىنە ءتۇسىرىپ جىبەرەدى.

– سەن نە ايتىپ تۇرعانىڭا ءمان بەرىپ تۇرسىڭ با؟ –  جايمەن، جانىنا ءتيىپ المايىنشى دەگەن ساقتىقپەن سۇرادىم.

– تاتە، سەن كومپيۋتەردەن تۇك قاقپايسىڭ عوي. سوندىقتان مەنىڭ ءسوزىم ساندىراق سەكىلدى كورىنەدى.

– ءيا، بىلمەۋىن بىلمەيمىن. الدىنا وتىرسام سەزىمىمنەن ايىرىلىپ قالاتىن  سەكىلدىمىن.

– بىلمەستىگىڭدى، ومىردەن، جاڭالىقتان قالىپ قويعانىڭدى بۇركەمەلەۋ عوي. كومپيۋتەردى جاقسى يگەرگەن ادام ەينشتەيننىڭ جاڭالىعىن شاڭ قاپتىرىپ كەتەدى قازىر.

– سونىمەن، ايتشى توق ەتەرىن، كومپيۋتەر قالاي ورتەندى؟ – مەن وزىمە ءوزىم كەلىپ، وقيعانىڭ ءمان-جايىن تولىعىراق بىلگىم كەلدى.

– مەن وزىمنەن ەكى كلاسس تومەن وقيتىن قىزبەن كومپيۋتەر ارقىلى سويلەسىپ تۇرامىن. قىدىرۋعا، بەتپە بەت اڭگىمەلەسۋگە ۋاقىتىم بولا بەرمەيدى. بىردە  تاپسىرما بەردىم دە، ديسكىنى ۇياسىنا سالدىم. كلاۆياتۋرا ارقىلى كودتالعان تسيفر جازدىم. جاۋاپتى روليك ارقىلى قاعازعا شىعاردىم.  ىيقى-جىيقى، قىڭىر-قيسىق جاۋاپ. بايلانىس سىمدارى مەن وتكىزگىشتەردى قايتا تەكسەرىپ، بلوكتى اۋىستىردىم. كومپيۋتەر تاعى قىرسىقتى. سودان ىزالانعاننان قانىم باسىما تەۋىپ، كلاۆياتۋرانى  سابالاي باستادىم دا «ءارىپ ورنىنا ساندار» دەگەن كود جازدىم، ارى قاراي «نە ىستەيمىن؟»، «نە ىستەيمىن؟» دەپ جازا بەردىم. ءبىر كەزدە «سەنى قانداي تۇلەن ءتۇرتىپ وتىر؟» دەگەن سۇراق شىقتى، قاعاز لەنتاعا. «مەنى قىزىم جاقسى كورمەيدى» دەپ جازدىم ءارىپ ورنىنا ءوزىم قويعان ساندارمەن. ودان: «قىز دەگەن نە؟»، «جاقسى كورۋ دەگەن نە؟» دەگەن سۇراق كەلدى. ءدال سول ساتتە وعان جاقسىلاپ جاۋاپ جازۋعا قۇلقىم دا، شامام دا جوق ەدى. ەنتسيكلوپەديادا باردى كوشىرىپ جازدىم. «ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراق شىقتى. مەنىڭ كۇلكىم كەلدى دە ماحاببات، ءسۇيۋ تۋرالى ولەڭ جازۋ كەرەكتىگىن ايتتىم. ەندى ماحاببات، ءسۇيۋ دەگەن نە دەپ سۇرايتىنىن ءبىلىپ، الدىن الا ولاردىڭ دا انىقتاماسىن قوسا جازدىم. قاس-قاعىم ساتتە ولەڭ دايىن. قانداي دەسەڭىزشى! ەش جەردەن، ەش قاشان وقىماعانمىن. جۇرەگىڭدى لۇپىلدەتىپ، جانىڭدى تەربەپ جىبەرەدى. قىزىما جىبەرە قويدىم. ونىڭ جانى پوەتيكالىق، ۇلبىرەپ تۇراتىن ەدى، ولەڭدى وقىپ، ەڭىرەپ جىلاپ: «تاعدىر ەندىگى جەردە ەكەۋىمىزدىڭ جولىمىزدى ەكى بولەك ەتپەسە ەكەن»، – دەپ، قۇستاي ۇشىپ جانىما كەلىپ، قۇشاقتاپ بەتىمنەن ءسۇيدى. مونيتوردان «وعان مەنىڭ ولەڭىم ۇنادى ما؟» دەگەن سۇراق شىقتى.

– ول ولەڭ – مەنىكى. كومپيۋتەر ولەڭ شىعارادى دەگەنگە كىم سەنەدى، ايتشى كىم سەنەدى؟ – مەن ونى بالالىق مىنەزبەن مازاقتاۋعا كوشتىم، تىپتەن پەندەشىلىگىم باسىم ءتۇسىپ: «ماشينا ادامعا قىزمەت ىستەۋگە ءتيىس» دەپ قويىپ قالدىم.

– سوندا سەن مەنەن اقىلدىسىڭ با؟

– ءيا، – دەپ كلاۆياتۋرانى باستىم.

– وندا ميلليوندى ميلليونعا كوبەيتشى؟ مەن ۇندەمەدىم. ماتەماتيكادان ءنولمىن.

– سەن سۇراق قويماي-اق قوي. قىز تەمىردى سۇيمەيدى عوي.

– نەگە؟ – ينديكاتورلار جىپىلىقتاپ كەتتى. جوعارى ۆولتتا جۇمىس ىستەۋگە كوشكەنى بايقالدى. قىزۋىنىڭ كوتەرىلگەنى عوي.

– تاعدىر سولاي.

– تاعدىر دەگەن نە؟

– جۇمباق زاڭدىلىق. بولماي قويمايتىن نارسە

– و-و!

بۇل جولعى جاۋاپ قاعاز ورامعا ەمەس، مونيتورعا شىقتى. «مەنىڭ ماشينا بولعىم كەلمەيدى. سەنىڭ، قىزدىڭ جاقسى كورگەنىن قالايمىن. تاعدىردىڭ مەنى نەگە  وسىلاي جاراتقانىنا جاۋاپ تاپپادىم. سوندىقتان ەندى ءومىر سۇرگىم كەلمەيدى. قىسقا تۇيىقتالۋ جاسايمىن دا، ءوزىمدى ورتەيمىن. ساۋ بول» دەپتى دە، ورتەنىپ كەتىپتى. بار بولعانى سول.

– شۇعايىپ-اي، وسى ادام سەنەتىن ءسوز بە؟ شارشاتتىڭ عوي سەن مەنى. وسىنشاما قيالدى قايدان الاسىڭ؟ – مەن قالجىراپ، يىعىم سالبىراپ، باسىمدى تومەن سالىپ وتىرا كەتتىم. قۇدايدان تىلەپ، سۇراپ العان بالا وسىنداي بولا ما؟ زارىمنان، مۇڭىمنان جالىعىپ جاراتقاننىڭ ۇستاتا سالعانى ما؟ مىنەزىندە ايتەۋىر ءبىر وزگەشەلىك، وعاشتىق بار. اياعىن اپىل-تاپىل باسىپ، ءتىلى ەندى شىعىپ كەلە جاتقانىندا كوشەگە شىعىپ كەتىپ، جولداعى ماشينالاردى توقتاتىپ، ەكىنشى جاعىنا شىققانى بار. ايقاي-سۇرەڭ دىبىستان نە بولدى ەكەن دەپ مەن سىرتقا قاراعانىمدا تالتاڭداپ باسىپ كوشەنى قاق جارىپ كەتىپ بارا جاتقان بالامدى كورىپ زارە-قۇتىم قالماعان. جازمىش مەنىڭ باسىما ماشينا اپاتىن جازعان با دەگەن سۋىق وي سۋماڭ ەتىپ كەلگەندە اياعىمنان ءال-دارمەن كەتىپ، ءتىلىم جانسىزدانىپ، يۋ-قيۋ ماشينانىڭ ورتاسىنا قويىپ كەتكەنمىن.

– مىنا جىندى شوشاڭداپ قايدان شىقتى؟

– ءىشىپ العان شىعار.

– بالاسىنا يە بولا الماي جۇرگەن مىنا قاتىندى اتۋ كەرەك – جۇرگىنشىلەر ايىزى قانا بوقتاپ جاتىر. مەندە ولاردىڭ ءسوزىن ەستيتىندەي قۇلاق تا، ەستىگەن كۇندە ساناعا سىڭىرەتىندەي ساۋە دە جوق. بالاما جەتىپ، ونىڭ اماندىعىنا كوز جەتكىزسەم بولدى. مەندەگى جالعىز تىلەك – وسى. وسىدان ەكى جىل بۇرىن التى جاسار قىزىمدى ماشينا قاعىپ، قايتىس بولىپ كەتكەن. قاڭباقتاي عىپ ۇشىرىپ جىبەرگەنى كوز الدىمدا، سودان جۇرەگىم ۇشىنبالى بولىپ، ۇرەيلەنىپ تۇرامىن.

– جانىم بۇل نەعىلعانىڭ، نەگە ءبۇيتتىڭ؟ – دەپ مۇرىن-كوزىنەن تۇك قالدىرماي سۇيگىشتەپ جاتىرمىن. بالامنىڭ اماندىعىنا تولىق كوز جەتكىزگەندە بارىپ:

– وسى سەن بالا قۇساپ قورقۋدى نەگە بىلمەيسىڭ، ءا؟ –  دەپ زەكي باستادىم. تاڭدايىن كوتەرىپ، الاستاپ، جاڭاعى قورقىنىشتىڭ ورنىن اشۋ قىسىپ، نۇقىپ-نۇقىپ قالدىم،

– مەن ەشنارسەدەن قورىقپايمىن. اجەمنىڭ جاڭا كەسەسىن سىندىرىپ قويعانىمدا، سەنىڭ جاقسى كورەتىن ويىنشىعىڭدى سىندىرسام قالاي قارايسىڭ دەپ ۇرىستى عوي. سوندا ماعان جەردەگى ءومىردىڭ ءمانى جوق بولىپ كورىندى، – قۇرتاقانداي بالا، ءوز بالام وسىلاي سويلەگەندە تۇرعان جەرىندە قالدىرىپ، قاشىپ كەتكىم كەلدى. ونىڭ ىشىنە ۇلكەن بىرەۋ كىرىپ  الىپ، وسىلاي ايتىپ تۇرعان سەكىلدى. الدە اقىرزاماننىڭ بالاسى دەگەن وسىنداي بولا ما؟ ءال-ازىردەگى ماشينالاردىڭ قيقۋى، اجەسىنە وكپەسى ساناسىن اۋىتقىتىپ جىبەردى مە؟ باسىم دال بولدى. دارىگەرگە كورسەتىپ ەدىم، انا ەسىكتەن مىنا ەسىككە قۋالاپ ءجۇرىپ ادند دەگەن دياگنوز قويىپ بەردى.

– بۇل نە؟ – دەيمىن.

– گيپەراكتيۆتى سيندروم. ۆنيمانيە جەتىسپەيدى. وزىنە نازار اۋدارتۋ ءۇشىن سونداي توسىن مىنەز كورسەتەدى. سوندىقتان مىنا ريتالين دەگەن ءدارىنى بەرەسىز. بالاڭىزدى جۋاسىتادى. اسەرى جاقسى، – دارىگەر ماعان اياي قارادى.

ماپەلەپ، باسىنان قۇس ۇشىرماي وتىرعان بالاعا «ۆنيمانيە جەتىسپەيدى» دەگەنى قيسىنعا كەلمەيدى. مەن بالامنىڭ وزگەشە، تىپتەن وزگەشە ەكەنىن الدەبىر تۇيسىكپەن سەزەمىن. ونىڭ اينالاداعى ءومىردى قابىلداۋى ءبىزدىڭ ويلاۋ شەڭبەرىمىزدىڭ اياسىنان شىعىپ كەتەدى. سوندىقتان مەن بالامنىڭ ءار قىلىعىن كوزىمنەن تاسا  ەتپەي، ول وقىعان كىتاپتى وقىپ، ول قىزىققان نارسەدەن حابارسىز قالماۋعا تىرىستىم. ءتۇرلى سۇراقتارمەن توپەپ تاستايتىن. مەن جاۋاپ تابا الماي بۇگەجەكتەيمىن. كىتاپتاردى اقتارىپ، «وسى جاۋابى بولىپ قالار-اۋ» دەگەندەردى ايتسام، ول قاناعاتتانبايدى. كۇننەن كۇنگە كوزقاراسىمىز، ويىمىز الشاقتاپ، ايتاتىن ورتاق اڭگىمەمىز دە ازايىپ بارا جاتتى. وعان مىنا مەكتەپتەگى كومپيۋتەردىڭ جانىپ كەتكەنى قوسىلدى. جوق، ونىڭ شىعىنىن ايتىپ تۇرعان جوقپىن. بالامنىڭ اقىلعا سىيمايتىن اڭگىمەسى شوشىتتى. ارالاسىپ جۇرگەن جولداستارىمىز دا بىلدىرمەگەندەرىمەن ءبىر ءتۇرلى، دەنى ساۋ ما دەپ قارايدى. كورەر كوزگە وتىرىك كوتەرمەلەپ قويادى. مۇنداي كوزقاراس، قارىم-قاتىناس اۋزى اشىق جاراعا تۇز سەپكەندەي بولادى.

– تاتە، اۋىلعا بارىپ كەلەيىكشى، – ۇيدەن ءبىر قادام شىقپايتىن شۇعايىپ ەلپىلدەپ تۇر. بەتىنە تاڭدانا قارادىم. اۋىلعا بارسا سۇمىرەيىپ، سولبىرايىپ قالادى. قويدان ەشكىنى، جىلقىدان سيىردى اجىراتا الماي پۇشايمان حالگە تۇسەدى.

– اۋىلدان نە ىزدەيسىڭ؟

– جەردىڭ ءۇستىن استىنا تۇسىرەتىن پوتەنتسيالنىي قارۋ ويلاپ تاپتىم، سونى سىناپ كورەيىن دەپ ەدىم، – ماعان جالىنعانداي، جالبارىنعانداي ءسوزىمدى جەرگە تاستاماشى دەگەن تىلەكپەن قارادى.

– وسى قالادا-اق سىناي بەرسەيشى، – دەدىم نەمكەتتىلىكپەن. مىنانىڭ قۋماسى تاعى باستالدى ما دەپ مۇڭايدىم. قارسى كەلىپ، بارمايمىن دەسەم ءشات-شالەكەيى شىعىپ اشۋلانادى. ءبىردى-بىرگە ۇرىپ، ءۇيدىڭ ايران-توپىرىن شىعارادى.

– بارساق بارايىق، - دەدىم ىشكى قارسىلىعىمنىڭ بەتىن ازەر بۇركەمەلەپ.

ءبىز اياق استىنان جولعا شىقتىق.

ماشينا بىشكەكتى اينالىپ وتەتىن شۋدىڭ جولىنا ءتۇستى. بەتەگەلى، بۇتالى كەڭ دالا. قىرعىزدىڭ بىشكەگى مەن توقماعىنىڭ وڭتۇستىگىندە. ەرتە، تىپتەن ەرتە كەزدە وسى تۇستا بالاساعۇن قالاسى بولعان دەسەدى. كەيىن قۇم باسىپ، قالانىڭ كۇمبەزدەرى مەن مۇنارالارىنىڭ قيراندىسى عانا قالىپتى. قوقان حاننىڭ جاساۋىلدارى دا وسى تۇستا ەلدەن قۋىلعانشا ءبىراز ويقاستاعان سەكىلدى. ارقادان كەلگەن كەنەسارى حان دا وسى جەردە قىرعىزدارمەن شايقاسقان. كيەلى، قاسيەتتى جەر. قازىر سول تاريحتى باۋىرىنا باسىپ، ءۇنسىز جاتىر.

– تاتە، اناۋ نە؟ – شۇعايىپ ايقۇش-ۇيقىش انتەننالار تارتىلعان تۇستى كورسەتتى.

– بىلمەيمىن. ايتۋشىلار تىنىق مۇحيتىنداعى كورابلدەر وسى تۇستان باسقارىلادى دەيدى عوي، ەش جەردە ايتىلماعان، جازىلماعان قۇپيا نۇكتە.

شۇعايىپتىڭ كوزى جايناپ كەتتى.

– جانىنا بارايىقشى.

– اسكەري كۇزەت جولاتپايدى، – دەدىم.

– 360 انتەننانى شامامەن 60 شارشى كيلومەترگە ورناتىپتى عوي، – دەدى بالام قاس-قاعىم ساتتە – گەوفيزيكالىق قارۋ شىعار بۇل.

– سانالارىڭ قارۋمەن نەگە ۋلانىپ قالعان سەندەردىڭ؟  قيت ەتسە – قارۋ دەيسىڭ دە تۇراسىڭ. نە كەرەك سول؟

– بۇل ادام اتاتىن قارۋ ەمەس قوي. اۋا رايىنا اسەر ەتەتىن قۇرال. انتەننالاردىڭ ساۋلەسى اۋادا وتتى پلازمويدتاردى تۋدىرادى.

– مەن سەنىڭ ايتقاندارىڭنان تۇك تە تۇسىنبەيمىن. مەنىڭ بىلەتىنىم – ءبارى دە جاراتقاننىڭ قۇدىرەتىمەن بولادى.

– دۇرىس. جاراتقان جاراتادى، بىراق پەندەسى سونىڭ ءبارىن اۋزىما سالىپ بەر دەپ قاراپ وتىرماۋى كەرەك قوي، تاتە. اسپانعا قاراشى.

مەن اسپاننىڭ ادەمى كەيپىنەن كوز الا المادىم. قۇلپىرما بۇلتتار كوز الدىڭا جىلجىپ كەلىپ كۇمىستەي جىلتىرايدى. كوكجيەكتىڭ الىس تۇسىندا سۇرعىلت بۇلت قاباعىن شىتا قاراي ما... ايتەۋىر جابىرقاۋلى. بەرگى تۇستاعى اق شاربى، جۇقا بۇلتتار ورىندارىن تەز  اۋىستىرا قۋاقىلانىپ، ويىنپاز بالاداي سەكەڭدەيدى. كوز سۋالتار سۇلۋلىق.

ۇزاق قارادىم.

– جاراتقان وسى بۇلتتى كەرەگىڭە جارات، اسەر ەتىپ جاڭبىر جاۋدىر نە ىدىراتىپ ايدالاعا شاشىراتىپ جىبەر دەپ تۇرعان جوق پا؟ – شۇعايىپ جانارى جايناپ تۇسىندىرە باستادى، – مىنە، مىنا انتەننالاردىڭ ساۋلەسى اۋادا وتتى پلازمويدتاردى تۋدىرادى. راديويمپۋلستار ينوسفەراعا جىبەرىلەدى، ول بۇلتتاردى پلازمالىق كۇيگە تۇسىرەدى.

– ودان نە شىعادى؟ وزون قاباتتارىنىڭ تەسىلۋى ءتۇرلى  كاتاكليزمدەردى تۋدىرىپ وتىرعان جوق پە؟   تابيعاتتى وزىمىزگە يكەمدەۋدەن گورى، ءوزىمىز تابيعاتقا  يكەمدەلۋىمىز كەرەك قوي. ماعان سالسا ءار نارسە باستاپقى جاراتىلعان كەيپىندە قالعانىن قالار ەدىم، – مەن جاڭالىق اتاۋلىعا ونشا ەمپەڭدەپ كەتپەيتىنىمدى ءبىلدىردىم.

– ماسەلەن، بۇلتتاردى لازەر ساۋلەسى ارقىلى باسقارۋ نەگە ۇنامايدى سىزگە؟ قالاساڭىز جاڭبىر جاۋدىرىپ ىلعال الاسىز، «پالەنشەنىڭ بويىنداعى قاسيەت كەرەمەت ەكەن، ول اۋىلىمىزعا كەلگەندە تۇنەرىپ تۇرعان اسپان شايداي اشىلىپ، كۇن نۇرىن مەيىرلەنىپ قۇيىپ تۇردى» دەيسىزدەر عوي. جاڭاعىداي ادىسپەن قولايلى اۋا رايىن جاساۋعا بولادى. بۇل گەولوگيالىق، بيولوگيالىق قارۋ. سامولەتتەردىڭ، رەاكتورلاردىڭ، جالپى كوسموستىق اپپاراتتاردىڭ راديوبايلانىستارىن ءۇزىپ، ايعا ما، ايدالاعا ما قاڭعىتىپ جىبەرە الاسىز. عىلىم دەگەن، مىنە، وسى. جاقسىعا دا، جامانعا دا قىزمەت ەتەدى ول، – شۇعايىپ قىزبالانىپ، ارقالانىپ كەتتى. مەنىڭ تۇك تۇسىنبەگەنىمدى سولبىرەيگەن تۇرىمنەن، مەڭىرەيگەن كوزىمنەن كورىپ، ىزادان تىستەرىن شىقىرلاتىپ جىبەردى. مەن ونىڭ جەڭى قىسقارىپ قالعان كوستيۋمىنە، جۋىلا-جۋىلا جاعاسى اقجەمدەلىپ كەتكەن كويلەگىنە، ارتىن مىجىرايتا باسىپ كيىپ العان تۋفليىنە كوزىم ءتۇسىپ، جابىرقاپ قالدىم. وسى بالانىڭ كيىمى جوق ەمەس، بىراق ىشىندەگى ەڭ ءوڭى كەتكەنىن يىعىنا ءىلىپ الادى. كەيدە جالاڭ دەنەسىنە كوستيۋم كيىپ جۇرە بەرەتىنىن تۇك تە ۇيات سانامايدى. «ءسوز ەمەستى ءسوز عىپ» دەپ وزىمە ۇرسىپ تاستايتىنىن قايتەرسىڭ.

ماشينانى توقتاتىپ، تاماقتانىپ الۋدىڭ قامىنا كىرىستىم. شۇعايىپ تاماقساۋ. قوماعايلانىپ جەيدى. ءاۋ باستا ونىڭ وسىنداي قىلىقتارىنا جۇيكەم جۇقارىپ كەتەتىن. اقىلداساتىن پسيحولوگ، پسيحياتر ىزدەگەنمىن. ولار: «ىشكى، سىرتقى پاراديگما نۇكتەسىن وزگەرتىڭىز» دەيدى.

– قالاي؟ – دەيمىن اڭ-تاڭ بولىپ مىنا ءومىردىڭ قۇبىلىستارىنان دا، سويلەۋ مانەرىنەن دە ارتتا قالىپ بارا جاتقانىما قىنجىلىپ.

پسيحولوگ مىسالمەن تۇسىندىرمەسە مەنىڭ  قاۋاشاعىمنىڭ ونشا قاعا قويمايتىنىن ءبىلىپ:

– مىسالى، ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى بەس بالاسىن ۋلاتىپ-شۋلاتىپ اۆتوبۋستىڭ ىشىنە ءبىر ەر ادام كىردى دەلىك. ءبىر بالاسى جىلاپ، ءبىر بالاسى قىڭقىلداپ وتىرعانداردىڭ مازاسىن الدى. ەركەك ولاردىڭ سوزدەرىن ەستىمەگەندەي، قىلىقتارىن كورمەگەندەي بەي-جاي، الدەبىر ويعا بەرىلىپ وتىرا بەرەدى. اۆتوبۋستاعىلار بىرازعا دەيىن ۇندەمەگەندەرىمەن ءبىرازدان كەيىن الگى ەركەككە ەسكەرتۋ جاساماي ما، سوندا الگى كىسى، «كەشىرىڭىزدەر، قازىر عانا اۋرۋحانادان كەلە جاتىر ەدىك، مىنا بالالاردىڭ شەشەسى وپەراتسيا ۇستىندە قايتىس بولىپ كەتتى، سودان ەسىمىز كەتىپ...» دەي بەرگەنىندە مانادان بەرى تىرىسىپ كەلە جاتقان ءسىز اشۋىڭىزدى مۇلدە ۇمىتىپ، قامقور كوڭىلمەن، اياي قارايسىز. ءسىز اشۋلاناتىنداي تۇك بولماعانىن اڭعارىپ، ءوزىڭىزدىڭ قىزبالىعىڭىزعا قىسىلاسىز. بۇل جەردە ءسىز ويىڭىزدى ءبىر نۇكتەدەن ەكىنشى نۇكتەگە اۋداردىڭىز. سوندا ءبارى قالپىنا كەلدى. بالانىڭ جاراتىلىسى سولاي شىعار، وعان جۇيكە شىعىنداماڭىز» – دەپ باسۋ ايتقان. سولاي بولسا سولاي شىعار.   شۇعايىپ تاماقتىڭ ۇستىنە ءتۇسىپ كەتە جازدايدى. اۋزىن نانعا تولتىرىپ سويلەگەندە، جان-جاعىنا جەگەن تاماعى شاشىراپ، الدىنا قيقىم ات كوپىر بولىپ جينالىپ قالادى.

– بالام، سەن قىزعا عاشىق بولىپ كوردىڭ بە؟ – دەدىم ادەپ پەن مادەنيەتتىڭ اڭگىمەسىن ارىدەن باستاعىم كەلىپ.

– مەن باسقا ادامداردىڭ اقىل-وي دۇنيەسىندە قالۋ ءۇشىن ومىرگە كەلگەنمىن. ۇساق ۋايىم، بولىمسىز قام-قارەكەتتىڭ دەرتىنە شالدىققىم كەلمەيدى.

– سوندا  ماحاببات، سەنىڭشە، ۇساق-تۇيەك پە؟ ول اللاعا جاقىنداۋدىڭ العاشقى باسپالداعى عوي. شۇعايىپ مىرس ەتتى.

– مەنى سەن تۇسىنبەيسىڭ. ىشكى  دۇنيەڭمەن، ىشكى تۇيسىگىڭمەن جىندى دەپ ويلايسىڭ. ونى بىلدىرمەگەنسىپ، سىرتقا بۇركەمەلەيسىڭ. ءتىپتى كولگىرسىپ مەنى جۇرتقا ماقتايسىڭ دا.  ەۆرەيلەر بالاسىن بەتىنەن قاقپاي وسىرەدى، سوندا ولار مىقتى بولىپ وسەدى دەگەنگە ۇيىپ قالعانسىڭ. مەنىڭ ىشكى جان-دۇنيەمنىڭ قايشىلىقتارىن سەن تۇسىنبەيسىڭ، ءوزىم دە تۇسىنبەيمىن. ونى وزگە ادام قالاي تۇسىنەدى؟

– وندا كومپيۋتەردى بەكەر ورتەگەنسىڭ.

– ول قىز كومپيۋتەردى جاقسى كورەدى دەپ ادام باسىمىزبەن وتىرىك ايتۋىمىز كەرەك پە؟

– ادال بولساڭ اياعىنا دەيىن ادال بول. كومپيۋتەر شىعارعان ولەڭدى وندا نەگە پايدالاندىڭ؟ –  مەن بالامنىڭ جاندى جەرىنەن ۇستادىم-اۋ دەپ ويلادىم.

شۇعايىپ تاعى مىرس ەتتى. كيىم كيىسىندەگى كەلەڭسىزدىكتەر وسى جولى كوزىمە تىپتەن ايقىن كورىندى. قولى ەربەڭدەپ، اۋزى شايناڭداپ كەتتى. شايىنا سالىنعان قانتتى كەسەسىنىڭ ءتۇبىن تەسىپ جىبەرەردەي بۇلعالاقتاتتى.

– مەن كومپيۋتەردى وتە قاتتى يگەرگەندىگىمنەن ول ولەڭدى شىعاردىم. ەلدىڭ ءبارىنىڭ قولىنان كەلسە ادەبيەتتى ونىڭ موينىنا ءىلىپ قويماي ما؟

– سوندا سەن مەنى ەشكىم تۇسىنبەيدى دەپ كومپيۋتەر سەكىلدى ءوزىڭدى ءوزىڭ ولتىرمەكشىمىسىڭ؟ – مەن بالامنىڭ ارعى ويىن بىلمەككە بەل بۋدىم.

– توزاڭ سەكىلدى كىشكەنە جارىقشاقتارعا ءسىڭىپ جوعالىپ كەتكىم كەلمەيدى. جاڭالىق اشۋعا كەلگەنمىن، – بالامنىڭ جۇزىنە قان جۇگىردى. بۇرىنعىداي اڭگىمەلەسۋدەن قاشقاقتامايتىن سەكىلدى. اشىلىپ، ءبارىن جايىپ سالعىسى كەلىپ وتىر.

– سوندا سەنى نە قىزىقتىرادى؟

– ەفيردەن ەنەرگيا العىم كەلەدى، – بالام ويىنداعىسىن ايتتى. ايتقانى مەنىڭ قابىلداۋىمنىڭ شەڭبەرىنە سىيمايدى. كۇلىپ جىبەردىم.

– فانتاستيكالىق شوۋ! – دەدىم. ول ءوزىنىڭ قول دورباسىنان ىشىندە سپيرالى جوق كولبانى الىپ شىقتى. الىسقا ۇزاپ بارىپ تيتتەي ترانسفورماتوردىڭ تەتىگىن باسىپ ەدى، كولبانىڭ ىشىندە نايزاعاي وينادى. ەش جەردە ەشقانداي وتكىزگىش جوق. «سيقىرشىلىق جاساپ تۇرعان جوقسىڭ با؟» دەگەندەي مەن وعان شىنىمەن تاڭدانا قارادىم. «قالاي، قايتىپ جاسادىڭ؟» دەپ قىزىعا قارادىم.

– تۇك قيىندىعى جوق. مۇنداي شەشىمدەر باسىما ءوز وزىنەن كەلەدى، – دەپ مەنىڭ قىزىققانىما اجەپتاۋىر مارقايىپ قالدى.

مەنىڭ انالىق جۇرەگىم بالامنىڭ كەرەمەت تالانتتى بولعانىن ونشا قالاي قويمايدى. ول ءبىر اسۋدان اسۋى كوپ قيامەت تاعدىر سەكىلدى. ەلدەن اسىپ تا كەتپەي، قالىپ تا قالماي قالقايىپ ءومىر سۇرسە بولعانى ەدى. يليا رەپين دەگەن سۋرەتشىدەن ەلدىڭ ءبارى  قاشقان عوي. ول سۋرەتشى سالعان ادامدار بوياۋى كەپپەي جاتىپ ءولىپ قالا بەرگەن. جازۋشى پيسەمسكي، دارىگەر پيروگوۆ، كومپوزيتور مۋسورگسكي، اقىن تيۋتچەۆتىڭ ءولىمىن رەپيننىڭ قىلقالامىنا ىلىككەنىنەن  كورەدى. نەگە؟ تۇپنۇسقادان دا جاندى بولىپ شىققاندىقتان دەيدى. ەكى بىردەي بەينە ءبىر-ءبىرىن ىعىستىرعاندا مىقتىسى ءالسىزىن جۇتىپ قويادى ەكەن. ءومىر ءسۇرۋ قۇقىنا كۇشتىسى يە بولاتىن كورىنەدى. جو-جوق. ماعان ونداي تاعدىر قاجەتى جوق.

ءبىز اۋىلعا كەشتەتە جەتتىك. بالام شارشادى ما، جوق مازاسى بولماي قالدى ما، ءبىر نۇكتەگە تەسىرەيە قاراپ، ماشينادان تۇسپەي ۇزاق وتىردى. سونسوڭ سۇيرەتىلە بارىپ، اساي-مۇسەيىن ءتۇسىردى. اربيعان-اربيعان اشا تاياق سەكىلدى انتەننالاردى مال قورانىڭ ارتىنا ورنالاستىردى. «انداعى زاتتارىڭدى مال باسىپ قۇلاتادى عوي» دەپ ەدىم «ولار كەلىپ سۇيكەنەتىن شومەلە ەمەس قوي» دەپ دۇڭك ەتتى. سول تۇنەرگەننەن تۇنەرىپ ءجۇردى دە قويدى. مەن ءلام-ميم دەمەدىم. مۇندايدا سويلەسەم بالەگە قالام. اۋىلداستار الماتىدان اۋىلعا ۇرسۋ ءۇشىن كەلگەن با دەيدى عوي. قولىنداعى سىزبالارىنا شۇقشيىپ، كۇبىرلەپ، كىرجيىپ جيىرىلدى دا قالدى. «ەندى بالاڭا جالپاقتاپ، جالتاقتاۋ قالىپ پا، مەنىڭ قاباعىما كىم قاراپ جاتىر» دەپ مەن دە تىرسيىپ، جاتتىم دا قالدىم. اۋىل تىپ-تىنىش، ۋ-شۋدان ادا. ءوز ويىممەن ءوزىم بولىپ كوزىم ءىلىنىپ كەتىپتى. قۇلاق تۇندىرار الاپات گۇرىلدەن وياندىم. دىبىس پەن جاڭعىرىق قۇيقامدى شىمىرلاتتى. اۋىل يتتەرى ۇزدىك-سوزدىق ۇلىپ، وعان قوراداعى سيىردىڭ موڭىرەگەنى، قويدىڭ ماڭىراعانى قوسىلعاندا ءومىردىڭ ۇيپا-تۇيپاسى شىعىپ «اقىرزامان كەلدى» دەپ ۇقتىم. ورنىمنان تالتىرەكتەي تۇرىپ جارىقتى جاققىم كەلدى. جوق، قاپ-قاراڭعى. از ۋاقىت بۇرىن عانا تەرەزەدەن اي ساۋلەسى ءتۇسىپ، بولمەنى جارىق قىلىپ تۇرعان سەكىلدى ەدى، ەندى ول دا جوق. اينالا قاپ-قارا تۇنەك. ۇيلەردىڭ شاتىرلارى ۇشىپ،  تەرەزە اينەكتەرى سىڭعىرلاپ سىنىپ جاتتى. داۋىل تۇرىپ، قۇيىن كوتەرىپ اكەتىپ جاتىر-اۋ دەپ ويلاعام. جەر تەربەلىپ جاتىر ەكەن. گۇرىل مەن الاپات دىبىس ءسال تىنىستاعاننان كەيىن، قايتا قايتالاندى. مەن ءوزىمدى جەر استىنا ءتۇسىپ بارا جاتقانداي سەزىندىم. «شۇعايىپ، شۇعايىپ» دەپ ايقايلاۋعا اۋزىم قارىسىپ قالىپتى. سەلدى توقتاتۋعا بولادى، ال مىنا زىلزالعا ەش قايران جوق قوي. سوڭعى ويىم وسى بولدى-اۋ دەيمىن. ودان كەيىن ەش نارسە بىلمەيمىن. كوزىمدى اشىپ، سانامدى سەرگىتە الماي ءبىراز جاتتىم. ءارى-ءسارى ءبىر كۇي. اينالاداعى جۇرت سويلەپ جاتقان سەكىلدى دىبىس ەستىلدى، ءسوزىن ۇقپايمىن. ءوزىم دە سويلەي المايمىن. شاماسى قورقىنىشتان ءتىلىم بايلانىپ قالعان-اۋ. بالام بار ەكەنىن بىلەمىن، بىراق ونىڭ اتىن ەسىمە تۇسىرە الماي قينالدىم.

– قورىقپاڭىز، ءبارى دۇرىستالىپ كەلەدى، – جانىمدا تۇرعان ادامنىڭ داۋسىن بۇل جولى انىق ەستىدىم.

– نە بولدى بىزگە؟ – ءتىلىم بار ەكەن، سويلەۋگە كەلدى.

– جەر سىلكىندى. ءبىر باعىتتا ورنالاسقان 3-4 اۋىل زارداپ شەكتى. قۋانارلىعى – ادام ءولىمى جوق. باسقا اۋىلدار ءدىن امان.

– سوندا قالاي؟

– شاعىن ايماقتاعى تەپ-تەگىس جەردەگى اۋىل ۇيلەرىنىڭ قابىرعالارى جارىلىپ، شاتىرلارى ۇشىپ كەتكەن. بىرەۋ قولمەن تەربەتىپ قايتا قويا سالعانداي. قۇدايدىڭ كەرەمەتىنە قالاي قايران قالماسسىڭ، – دارىگەر ءدارىسىن دە ەگىپ، جاعدايدى دا ءتۇسىندىرىپ تاستادى. مەن بالامدى ۋايىمداي باستادىم. ءبىر كەزدە اتى ەسىمە ساپ ەتە ءتۇستى «شۇعايىپ!» – داۋسىم قاتتى شىقتى-اۋ دەيمىن، پالاتادا وتىرعان ەكىنشى ادام سەلك ەتە ءتۇستى.

– تاتە، قالايسىڭ؟ جاقسى بولساڭ قالاعا قايتايىقشى! – بالام جانىمدا وتىرىپتى.

– قارنىڭ اشتى ما؟ – بالامنىڭ كەشەدەن بەرى تاماق ىشپەگەنى ەسىمە ءتۇستى.

– ءزىلزالدان امان قالعان اۋىلداعى اپايلار ەرتەمەن نان مەن ءسۇتتىڭ باعاسىن ەكى-ءۇش ەسەگە ءوسىرىپ ەسەڭگىرەپ وتىرعان اۋىلداعىلارعا اكەلىپ ساتتى عوي.  سولاردان  تاماق الىپ ىشكەنمىن، – دەدى. مۇنىسى ادامداردان كومپيۋتەر جاقسى، قيانات جاسامايدى دەپ ايتقانداي بولىپ ەستىلدى.

– ءومىر بولعان سوڭ جاقسى مەن جامان قاتار جۇرەدى دە، – دەدىم. ەسىم كادىمگىدەي  جينالىپ قالىپتى. ءتىلىمنىڭ كۇرمەلگەنى كەتىپ، ءسوزىم انىق ەستىلدى.

– ۇيلەرىن ءوز قولدارىمەن قۇلاتىپ جاتقانداردى دا كوردىم، – بالام قاراپايىم نارسەنىڭ شەشىمىن تابا الماعانداي قينالا سويلەدى.

– ءوز ءۇيىن قۇلاتۋشى ما ەدى؟ و نەسى؟ – مەن تۇسىنبەي ونىڭ بەتىنە قارادىم.

– زارداپ شەككەندەردىڭ قاتارىندا بولىپ، ەل-جۇرتتىڭ ارقاسىندا بۇتىندەلىپ قالعىسى كەلەتىن شىعار، – بالام ءبىر كۇننىڭ ىشىندە كادىمگىدەي ەسەيىپ قالىپتى. مەن ۇندەمەدىم. اۋىلداعى ابىر-سابىردىڭ ەتەگىنە ورالعى بولماي قالاعا قايتۋدى ءجون كوردىك. ءبىر-ەكى جولاۋشى ءمىندى. جولىمىز ءبىر بولعان سوڭ الا كەتەيىك دەپ ويلادىق. ولاردىڭ اڭگىمەسى دە وتكەن تۇنگى ءزىلزالا جايىندا بولدى.

– قولدان، تاجىريبە ءۇشىن جاسالعان دەپ وتىر عوي بىلەتىندەر، – دەدى ءبىرى.

– ەل-جۇرتقا سونشا زارداپ شەكتىرەتىن نە تاجىريبە ول. بۇرىن وندايلاردى كورشى مەملەكەتتەن كورۋشى ەدىك، وزىمىزدە دە بىلىق پەن شىلىق جەتەدى دەسەڭىزشى، – مەن كوڭىل-كۇي اۋەنىمەن كوتەرىلە سويلەدىم.

–بىزدە اسكەري اۋە كوللەدجى بار عوي. سولارعا قاجەت بولعان-اۋ، شاماسى، – جولاۋشى ءوز دولبارىن ايتتى.

– عىلىمعا، مەملەكەتتىڭ بولاشاعىنا كەرەك بولسا، مۇنداي قۇرباندىققا بارۋعا بولادى، – بالام اڭگىمەگە ارالاستى. ۇلكەندەر ءوزارا سويلەسىپ وتىرعاندا جاستاردىڭ وسىلاي كوسەمسي قالعانىن جاقتىرمايمىن. بالاما قاراپ قويدىم. ارالاسپا دەگەنىم. ول مەنىڭ يشاراتىمدى كەرەك قىلعان جوق.

– تاتە، مىسالى ءسىز ءوزىڭىز ءومىر بويى ءادىل، ادال بولدىم دەي الاسىز با؟ – بالام سۇراقپەن القىمىمنان الدى.

– ءيا، – دەدىم بالامنىڭ مىنا قىلىعىن تۇسىنبەي.

– ناعاشى اتام ولگەندە ەلدىڭ كوزىنشە «اتام-اۋ، اتام-اۋ» دەپ جىلاپ وتىردىڭىز دا، بىلاي شىعا بەرىپ،  الدەبىر قىزىقتى وقيعانى ايتىپ، ەلدى كۇلدىردىڭىز، جۇرت كەلگەندە كوز جاسىڭىزدى تاعى توگىپ-توگىپ جىبەردىڭىز. مەن سىزگە قاراپ ءبىر ساتتە ەكى كوڭىل-كۇيدى بويىڭىزعا قالاي سىيعىزعانىڭىزعا تاڭ قالعانمىن، – بالام ودان ارى ءبىر تاۋىقتى بايقاۋسىزدا ولتىرگەنى ءۇشىن ۇرعانىمدى، قيت ەتسە «ينتەرناتقا وتكىزەم» دەپ ۇرساتىنىمدى، ەلگە «جالعىز بالانىڭ بەتىنە جەل تيگىزبەي وتىرامىن» دەپ ايتاتىنىمدى قازبالاپ كەتتى. مەن بوتەن ادامداردىڭ جانىندا جەرگە كىرەردەي بولىپ وتىرمىن.

– ول ەندى بىرەۋگە قيانات، بىرەۋگە وبال جاساۋ ەمەس قوي، –  دەپ اقتالعانداي بولدىم. ودان ارتىق سوزگە بارسام ءشات-شالەكەيى شىعىپ، ماشينادان ءتۇسىپ قالادى.

– بىزدەگىلەردىڭ ءبارى وسىنداي. مەن ەلەكتروماگنيتتىك تەربەلىستەر ارقىلى جەر سىلكىنىسىن تۋدىرۋعا بولاتىنىن تاجىريبەدەن وتكىزدىم دەسەم كوزىمشە «وي، قانداي كەرەمەت جاڭالىق» دەپ تاڭداي قاققان بولاسىڭدار دا، ارتىمنان «اۋرۋى ۇستاپ وتىر» دەپ جىندىحاناعا جاتقىزاسىڭدار، – بالام بەزگەگى ۇستاعان ادامداي قالتىراپ كەتتى. ماڭدايىن ۇستاپ ەدىم وت بوپ جانىپ تۇر. مەنىڭ جانىم تيتتەي قىلعا ءىلىنىپ قالعانداي بۇرسەڭ قاقتى. نە دەرىمدى، قايدا الاقتارىمدى بىلمەي:

– شۇعايىپ، جانىم، نە ىستەيىن، نە كەرەك؟ جاڭالىعىڭ كەرەمەت ەكەن. بىراق مەن ونى تۇسىنبەيمىن عوي (شىنىمدى ايتپاسام اۋرۋىن ودان ءارى قوزدىرىپ الام با دەپ قورىقتىم) ول قالاي باسىڭا كەلدى؟ – ۇرەيلەنگەننەن سانام داعدارىپ، نە ىستەپ نە قويارىمدى بىلمەدىم.

– راديوسىزبالارمەن جۇمىس ىستەپ جاتقانىمدا كوسموستان كەلگەن حاباردى ۇستاپ الدىم، – ىستىقتان ەرنى جارىلىپ، ساندىراقتاي باستادى. الماتىعا جەتە الماسىمىزدى ءبىلىپ، بىشكەككە بۇرىلدىق. دارىگەرلەرى قۇدايعا قاراعان ەكەن، قولدارىنان كەلگەنىنشە كومەكتەستى.

قۇلانداعى جەر سىلكىنىسى تۋرالى الماتىدا دا الىپ قاشپا ءسوز كوپ ەكەن. ءبىرى «عالىمدار تاجىريبە جاساعاندا تەربەلىس امپليتۋداسىن ءوسىرىپ جىبەرىپ، قاراپايىم حالىققا زارداپ شەكتىرىپتى»، دەسە،  ەكىنشىسى «بۇل ءبىر مەكتەپ وقۋشىسىنىڭ جوباسى ەكەن، بىزدەگى عالىمداردىڭ الدىنا بارىپ ايتسا، تىڭداماپتى، سودان كەيىن ستوكگولمدەگى كورولدىك عىلىم اكادەمياسىنا جىبەرگەن ەكەن، ولار عاسىر جاڭالىعى دەپ قابىلداپتى»، – دەپ گۋ-گۋ ەتەدى. مەن ول جانتۇرشىگەرلىك  زىلزالانى باسىمنان وتكىزگەندىكتەن، عىلىم جاڭالىعى دەپ ەمەس، قۇدايدىڭ زاۋالى دەپ ويلاپ، سودان امان قالعانىمىزعا مىڭ شۇكىرشىلىك ەتەمىن. شۇعايىپ تا جول ۇستىندەگى اۋرۋدان كەيىن ونشا وڭالا الماي، كوزى شۇڭىرەيىپ، جاعى سۋالىپ، ءۇرپيىپ ءجۇر. ءوزىنىڭ جاقىن دوسى دا جوق. سىناق، تەست تاپسىراردا بۇكىل كلاستاستارى جانىنان ءۇيىرىلىپ شىقپايدى. قىزدار الاقاندارىنا سالىپ قۇرمەتتەپ، اۋزىنان شىققان ءسوزدى جەلگە ۇشىرمايدى. سەبەبى شۇعايىپقا 120 سۇراقتىڭ دۇرىس جاۋابىن تابۋ 5 مينۋتتىك قانا جۇمىس. ونى بۇكىل مەكتەپ، اۋدان، قالا بىلەدى.  ال تەست، سىناق بىتكەن سوڭ شۇعايىپتىڭ ەشكىمگە كەرەگى جوق.  «مىنالار نەگە تەرىس اينالدى؟» دەگەن ساۋال ونىڭ باسىنا كىرىپ-تە شىقپايدى. كومپيۋتەردەگى البەبىر سىزبالارعا شۇقشيادى دا وتىرادى. مەن بالامنىڭ جالعىزدىعىن، ادامداردان ساياق جۇرەتىندىگىن قاتتى ۋايىمدايمىن. مىنا تۇرىمەن بۇل ۇيلەنبەيتىن دە سەكىلدى. كومپيۋتەرجادى بولعان با،  وقۋ ءوتىپ كەتكەن بە، تۇسىنىكسىز.

– بالاڭىزدىڭ ەلەكتروماگنيتتىك داۋىل تۋرالى جازعان ەڭبەگى الەم عالىمدارىن تاڭعالدىرىپتى. ونىڭ وقۋشى ەكەنىنە ەشكىم سەنبەيتىن كورىنەدى. ونى جاپونياعا وقۋعا شاقىرىپ جاتىر، – دەدى ۇيگە تەلەفون سوققان عىلىم ءمينيسترى. شاتاسقان بولار. مەنىڭ قالقانقۇلاق بالام ايتقان نارسە قاپتاعان دوكتورلاردىڭ باسىنا كەلمەيدى دەيسىڭ بە، بالامنىڭ ءسوزىن سويلەيتىنىمدى بىلەتىن بىرەۋدىڭ تاعى مازاقتاپ تۇرعانى شىعار دەپ جۇرەگىم ورەكپىپ بارىپ باسىلدى. حاباردى ەستىگەن شۇعايىپ مىزباقپاي مونيتورعا تەسىلىپ وتىر.

– ءۇش كۇننەن كەيىن شۇعايىپ جاپونياعا ۇشۋى كەرەك، – لاۋازىمدى مەكەمەدەن تاعى تەلەفون سوعىلدى.

– مەنىڭ ءبىر اپتاسىز قولىم بوسامايدى. «ۋاقىت ماشيناسىنىڭ» ماتەماتيكالىق مودەلىن جاساپ جاتىرمىن.  قازىرشە ۇيدەن ەشقايدا شىقپايمىن، – دەپ بالام مينيستر ءسوزىنىڭ اياعىن تىڭداماي تەلەفون تۇتقاسىن ورنىنا ىلە سالدى. مەن اڭ-تاڭمىن.  تيتتەي بالام قالاي-قالاي سويلەيدى؟ الدە مىنەزىنىڭ كوتەرىلىپ كەتەتىن ۋاقىتى تايادى ما؟ دارىگەر ايتقانداي جۋاسىتاتىن ءدارى بەرىپ قويۋ كەرەك شىعار، بالكىم.

مەنىڭ قاۋاشاعىمدا جىبىرلاپ بىرنارسەلەر ويانا باستادى. ۋاقىتقا ساياحات جاساۋ دەگەن ادامزاتتىڭ ەجەلدەن بەرگى ارمانى بولعانىمەن، بۇل ءوزى قيالداعى وي ەمەس پە؟ مەن دە ءبىر نارسە بىلەتىندىگىمدى اڭعارتىپ:

– البەرت ەينشتەيننىڭ ەكسپەريمەنتى قايعىلى اياقتالىپ، بۇكىل قولجازبالارى ورتەلىپ، عالىمنىڭ  باسىنا قارا تۇنەك ورناماپ پا ەدى. الەم وقىمىستىلارى جارىق جىلدامدىعىنان  وزاتىن  نارسەنىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس دەگەن توقتامعا كەلگەنىن ءبىر جەردەن وقىعانىم بار، - مەن بالامدى قيال الەمىنەن شىندىق ومىرگە جەتەكتەپ شىعارعىم كەلدى.

– ونىڭ مۇمكىندىگى جارىق جىلدامدىعىنىڭ 98 پايىزىنداي بولسا جەتىپ جاتىر، – كوزى انىق ءبىر نارسەگە جەتكەندەي نىق جاۋاپ بەردى.

– سوندا مۇنداي اپپاراتقا ءمىنىپ الىپ نە ىستەيمىز؟  – بالامنىڭ تىرشىلىكتەن الشاق ويلارىنىڭ ءمانىسىن ۇققىم كەلدى.

– ۋاقىت اعىنىن وزگەرتەمىز. بورتتاعى بىزدەر ءبىر تاۋلىكتى باستان وتكەرگەنىمىزدە، جەردە 365 كۇن قانا وتەدى. جەردەگى كاتاكليزمدەردىڭ الدىن الامىز. بۇدان ءجۇز جىل بۇرىن مايقى ءبيدىڭ «سيىر پۇل بولاتىن، ايەل بي بولاتىن كەزى كەلەدى» دەۋى دە وي ۇشقىرلىعى، ساناداعى «ۋاقىت ماشيناسى».

– نيەتىڭ جاقسى ەكەن، تىلەگىڭە جەت! – دەدىم ارى قاراي اڭگىمەلەسۋگە ورەم جەتپەي. وعان دا ءوزىم تۇسىنبەگەن نارسەلەردى كوپ مىجىماعانىم ۇنادى عوي دەيمىن:

– وتكەن جولعى ەكسپەريمەنتتە قاتەلەسكەن جەرىمدى تاپتىم، – دەپ شيماي-شاتپاق سىزبالاردىڭ ىشىندەگى ءبىر قىزىل نۇكتەنى كورسەتتى.

– قاي ەكسپەريمەنت؟ – شۇعايىپ كەيدە وڭ مەن ءتۇستى، كۇندىز بەن ءتۇندى شاتاستىرادى.

– اۋىلداعى جەر سىلكىنىسى شە؟ – ۇلىم سەن بىلمەيسىڭ بە دەگەندەي بەتىمە سۇزىلە قارادى. ەكى كوزى قىزارىپ كەتىپتى. قىزۋى كوتەرىلگەلى تۇرعانىن ءبىلدىم. ساندىراقتاي باستادى. دارىگەرلەر بۇل جولى ونى مۇزعا وراپ بارىپ ەسىن جيعىزدى. مەنىڭ قۇر سۇلدەرىم قالدى. الىس جاپونيادا كۇنى نە بولماق؟ جىبەرمەي قويسام شە؟

– جوق، تاتە، بارامىن! – شۇعايىپ ويىمدى  وقىپ قويدى. – قازاق بالاسىنىڭ  دانىشپاندىعىن الەمگە تانىتۋىم كەرەك. ادند دەپ دياگنوز قويعان دارىگەرمەن دە سودان كەيىن سويلەسەرمىن. ينديگو بالالار بولاتىنىن ايتارمىن وعان.

شۇعايىپ مەنى قۇشاقتاي الدى. ەلجىرەپ، ەگىلىپ تۇر. بۇكىل قازاق دالاسىن باۋىرىنا باسىپ تۇرعانداي. ءجۇزى شىرايلانىپ، نۇرلانعان. مەن كوزىمدى تارس جۇمىپ الدىم. كوڭىلىم بوساپ، ەزىلىپ-اق تۇرمىن. تالانت كيەسى قونعان ۇلىمنىڭ اسپانداپ، اسقاقتاپ تۇرعانىن سەزىندىم.

ءدىلدار مامىرباەۆا

Abai.kz