پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ سوڭعى جولداۋىنداعى جۇرتتى ەلەڭ ەتكىزگەن باستاماسىنىڭ ءبىرى - "بالالارعا ارنالعان ۇلتتىق قور" باعدارلاماسى بولدى. باعدارلامادا: ۇلتتىق قوردىڭ جىلدىق ينۆەستيتسيالىق كىرىسىنىڭ 50 پايىزى بالالارعا 18 جاسقا تولعانعا دەيىن مەرزىمىنەن بۇرىن الۋ قۇقىعىنسىز، ارنايى جيناق شوتتارىنا ءبولىنىپ، كامەلەتتىك جاسقا تولعاننان كەيىن تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا جانە ءبىلىم الۋعا جۇمساۋىنا بولادى. بۇعان دەيىن ۇلتتىق قوردى تەك، مەملەكەتتىڭ داعدارىس كەزىندە عانا پايدالاناتىن، حالىققا قول جەتىمسىز رەسۋرس رەتىندە ساناپ كەلگەن ەل-جۇرت بۇل جاڭالىقتى تاڭ-تاماشا كوڭىل كۇيمەن قابىلدادى. 

باعدارلاما 2024 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ىسكە قوسىلادى. الايدا، بالالار جيناق شوتتارىنا قانشا قاراجات جينالادى؟ - دەگەن سۇراق ءاربىر اتا-انانىڭ كوڭىلىندە تۇرعانى انىق. سەبەبى، اتى تاۋداي ۇلتتىق قوردان 50 پايىز ۇلەس از اقشا ەمەس -دەپ تۇسىنەتىن ادامدار دا بار. بىراق ۇلەس تەك، ۇلتتىق قوردىڭ جىلدىق ينۆەستيتسيالىق كىرىسىنىڭ 50 پايىزىنان بولىنەتىنىن ەسكەرگەن ءجون. ينۆەستيتسيا  جاقسى، ۇتىمدى جۇمىس ىستەسە، ودان كىرىس تە مول تۇسەدى. ال ول وكىمەتتىڭ ىسكەرلىگىنە بايلانىستى. جالپى ۇلتتىق قوردا 2021 جىلدىڭ تامىز ايىنداعى وكىمەت وتىرىسىنداعى مالىمەت بويىنشا 56,9 ملرد. اقش دولل. بار. ال ينۆەستيتسيالىق كىرىس 2020 جىلى 316 ملن. اقش دولل.، 2021 جىلدىڭ سەگىز ايىندا 2,3 ملرد اقش دولل. دەپ اتاپ كورسەتىلگەن. وسى كورسەتكىش بويىنشا قاراستىرسىق، 2022 جىلعا جالپى ينۆەستيتسيالىق كىرىس شامامەن 3,4 ملرد بولدى. بۇل سان ينۆەستيتسيالىق كىرىستىڭ تومەن، نەبارى 5-6 پايىز عانا ەكەندىگىن كورسەتەدى. الايدا بۇل كورسەتكىشتى كەمىندە 10 پايىزعا ارتتىرۋعا تولىق مۇمكىندىك بار ەدى. ودان دا ارتىق كورسەتكىشكە جەتۋگە دە بولادى. بۇنىڭ ءبارى وكىمەت قۇرامىنداعى كادرلاردىڭ قارجىلىق   بىلىكتىلىگىنە، وتاندىق بيزنەستى دامىتۋداعى قۇلشىنىسى مەن جاۋاپكەرشىلىگىنە بايلانىستى. انىعى سول - ۇلتتىق قوردىڭ ينۆەستيتسيالىق دەڭگەيى ارتسا، بالالار ءۇشىن بولىنەتىن ۇلەس تە ارتىپ وتىرادى.

ەلىمىزدە ورتاشا ەسەپپەن جىلىنا 400 مىڭ نارەستە ءومىر ەسىگىن اشادى. وسى ەسەپپەن قاراستىرساق، قازىرگى كەزدە 18 جاسقا دەيىنگى بالالار سانى شامامەن 6,5 ملن. ال ۇلتتىق قوردىڭ ينۆەستيتسيالىق كىرىسنىڭ 50 پايىزى - 1,7 ملرد. دولل. وسىلاي ەسەپتەگەندە جىلىنا ءاربىر بالانىڭ جيناق شوتىنا شامامەن 260 دولل. جينالادى. قازىرگى كۋرسپەن ەسەپتەگەندە (470 تەڭگە ءبىر  اقش دولل.) 120-125 مىڭ تەڭگە شاماسى. ءار اي سايىن 10 -11 مىڭ تەڭگە كولەمىندە بولادى. بۇل جەردە بالا سانى كوبەيسە نەمەسە  ينۆەستيتسيالىق كىرىس تومەندەسە، جيناق شوتتاعى اقشا دا ازايادى. بۇنى دا ەسكەرگەن ءجون.

ەرەسەك بالالاردى ەسەپتەمەگەندە، ءومىر ەسىگىن ەندى اشاتىن، تۋىلا سالا ۇلتتىق قوردان ۇلەس الاتىن بالاپاندارىمىزدىڭ 18 جاسقا دەيىنگى كىرىسىن ەسەپتەيتىن بولساق، ول شامامەن - 4 مىڭ دوللاردان ارتىق اقشا بولادى (قازىرگى جاعداي تۇراقتى جالعاساتىن بولسا).  تەڭگەمەن ەسەپتەگەندە 2 ملن. شاماسىندا بولادى. بۇل اقشا 18 جاسقا تولعان سول ازاماتتار ءۇشىن اسا كوپ تە اقشا ەمەس. سەبەبى، قازىردىڭ وزىندە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ اقىلى بولىمدەرىنىڭ وقۋ اقىسى ورتاشا 1 ملن. تەڭگە كولەمىندە. ونىڭ ۇستىنە ۋاقىت وتكەن سايىن وقۋ اقىسى ارتا ءتۇسۋى بەك مۇمكىن. دەمەك، بۇل قارجىمەن 1-2 جىلدىق وقۋ اقىسىن وتەۋگە بولار. ال باسپانا الۋ قالالى جەرلەر ءۇشىن مۇمكىن ەمەس، اۋىلدى-ەلدى مەكەندەردە العاشقى تۇرعىن ءۇي جارناسى رەتىندە ۇسىنۋعا بولار.

"بالالارعا ارنالعان ۇلتتىق قور" باعدارلاماسى ارقىلى پرەزيدەنت ۇلتتىق قوردىڭ ناعىز ۇلتتىق سيپات الۋىن ماقسات ەتكەنى داۋسىز. الايدا، بالاسى ەسەيىپ كەتكەن نەمەسە ۇيلەنبەگەن، بالاسى جوق ادامدار بۇل قودىڭ يگىلىگىن قالاي كورەدى؟ ەگەر وسى توپتاعى ادامدار ۇلتتىق قوردىڭ يگىلىگىن كورمەسە، وندا ونىڭ "ۇلتتىق" سيپاتى تولىقتاي كورىنىس تاپپاي قالادى. بۇل دا كەلەسى كەزەڭدەردە وكىمەتتىڭ الدىنداعى شەشۋگە ءتيىستى سۇراقتىڭ ءبىرى بولماق.

قالاي بولماسىن، "بالالارعا ارنالعان ۇلتتىق قور" باعدارلاماسى ازاماتتار ءۇشىن قارجىلىق ماسەلەلەرىن تولىق شەشىپ كەتپەسە دە، پايدالى ەكەنى داۋسىز. حالىق ءوزىنىڭ ۇلتتىق قوردان ۇلەسى بارىن سەزىنەدى. بولاشاقتا ۇلتتىق قوردىڭ جۇمىسىنا سىني كوزبەن، باقىلاپ قارايتىن، وكىمەتتەن ونى كوبەيتۋدى تالاپ ەتەتىن بولادى. وكىمەت تە بۇل سالاداعى جۇمىسىن جانداندىرۋى مۇمكىن. پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ كەزەكتەن تىس ءوتۋى، پارلامەنت سايلاۋى جانە ونىڭ سوڭىندا وكىمەت قۇرامىنىڭ جاساقتالۋى ءبىر-بىرىمەن تىزبەكتەلىپ كەلىپ وتىر. دەمەك، پرەزيدەنت جولداۋىنىڭ باياندى بولارى انىق.

وسى كەزدە مىناداي سۇراق تۋادى: بالالارعا ارنالعان ۇلتتىق قوردا  ساقتالاتىن قارجىنىڭ سىياقىسى قالاي ەسەپتەلىنەدى؟. ەگەر "وتباسى بانكى" سەكىلدى مەملەكەتتىك سىياقى 20 پايىزدىق مولشەردە بەرىلە مە؟ ولاي بولۋ ءۇشىن قارجى تەڭگەمەن ساقتالۋى ءتيىس. ال تەڭگەمەن ساقتالسا، ينفلياتسيا ونى "جەپ" قويماي ما؟ كەرىسىنشە شەتەل ۆاليۋتاسىمەن ساقتالسا، ونىڭ ءوسىمى وتە تومەن پايىزدىق ەسەپپەن جۇرگىزىلەدى. بىراق، ينفلياتسيادان "امان" قالۋى دا عاجاپ ەمەس.

وسىلاردى وقىعان قاراپايىم حالىق نە ىستەسەم ءجون؟ - دەگەن ويدا بولۋى مۇمكىن. مەنىڭ بەرەر كەڭەسىم ەكەۋ. ءبىرى: "بالالارعا ارنالعان ۇلتتىق قور" باعدارلاماسى بويىنشا اشىلعان جيناق شوتقا اتا-انالاردىڭ دا ءوز مۇمكىندىگىنە قاراي قارجى اۋدارىپ تۇرۋىنا وكىمەت رۇقسات بەرسە، (بەرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن) سوعان تۇراقتى تۇردە قارجى اۋدارىپ تۇرعانى ءجون. باسقا بانكتەرگە جيناسا دا بولماي ما؟-دەپ سۇرايتىندارعا ايتارىم: بۇل باعدارلامانىڭ ەرەكشەلىگى - ودان 18 جاسقا تولماي اقشا الا الماۋىڭىز. بۇل اقشانى جيناي المايتىن نەمەسە جيناعانىن قايتادان شىعارىپ الىپ جاراتىپ قوياتىندار ءۇشىن تاپتىرماس ءتاسىل. ەكىنشىسى: قىمباتشىلىقتىڭ شەت-شەگى كورىنبەي، كۇن ساناپ اسقىنىپ وتىرعان قازىرگى ۋاقىتتا، تەڭگەسىنە دوللار ساتىپ الىپ بانككە جيناۋعا شاماسى كەلمەيتىن ازاماتتار قولدا بار تەڭگەسىن قازىردىڭ وزىندە بالالارىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاراتا بەرۋى ابزال. جيناعان تەڭنەسىن ينفلياتسيا "جۇتىپ" وتىرعاننان كورى، ءدال قازىرگى نارىق جاعدايىندا بادالاردىڭ جان-جاقتى ءبىلىم الۋىنا، سپورتپەن، ونەرمەن اينالىسۋىنا جۇمساي بەرگەنى دۇرىس. ويتكەنى، بۇگىننەن ەرتەڭ قىمبات زامان بولىپ تۇر. سوندا بالالارىمىز مەملەكەتتىڭ ەسەبىندە جوعارى ءبىلىم الۋىنا قازىردەن نەگىز قالاي باستايدى. ال ول - "مەملەكەت بالالارىمىزعا ۇلەس بەرەتىن بولدى، سول ارقىلى ءبىلىم الاتىن بولادى" - دەپ ارقانى كەڭگە سالىپ ءجۇرىپ، ەرتەڭ كۇنى نە گرانتقا ىلىنە الماي نەمەسە اقىلى بولىمدە وقىتا الماي قالۋدان الدە قايدا قايىرلى بولماق.

جوعارىدا ۇسىنىلعان ەكى ۇسىنىس ول ۇلتتىق قوردىڭ قازىرگى بەلگىلەمەسى بويىنشا قاراستىرىلعان پىكىر. ال "بالالارعا ارنالعان ۇلتتىق قور" باعدارلاماسىن باسقاشا قاراستىرۋعا بولا ما؟ -دەگەن سۇراق تۋسا، وعان ايتارىم: تولىقتاي بولادى. وندا باستى شارت رەتىندە مىنالار كورسەتىلۋى ءتيىس:

-  ۇلتتىق قوردىڭ ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىگىن جىل سايىن ارتتىرۋ وكىمەتتىڭ ناقتى جانە باستى مىندەتىنىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن قارجىلىق جانە كاسبي بىلىكتى ماماندار كونكۋرس ارقىلى جۇمىسقا تارتىلۋى جانە وتاندىق بيزنەس شىنايى باسەكەلەستىك نەگىزدە دامۋى قاجەت.

- ۇلتتىق قوردىڭ جىلدىق ينۆەستيتسيالىق كىرىسىنىڭ 50 پايىزى 18 جاسقا تولعاندى كۇتپەستەن، ءدال وسى كۇزدەن باستاپ بەرىلۋى ءتيىس. بىلايشا ايتقاندا، ءار جىل سايىن بالالاردىڭ ەسەپ-شوتىنا تۇسكەن اقشانى سول ۋاقىتتا شىعارىپ الىپ، پايدالانۋعا اتا-اناسىنا مۇمكىندىك بەرىلۋى كەرەك. بىراق، ول قارجىنى تەك بالانىڭ بولاشاعىنا، وقۋىنا، ەمىنە، كيىم-كەشەگىنە عانا جۇمساۋ قارجىلىق-تەحنيكالىق تەتىكتەر ارقىلى باقىلاۋى شارت. بولماسا، تويشىل قازاق ونى وزدەرىنىڭ تۋعان كۇنىنە، تويىنا، قۇدالىعىنا جاراتىپ جىبەرۋى مۇمكىن.

- وسى باعدارلاما جاريالانعان ساتتە 18 جاسقا تولعان نەمەسە ودان دا كىشى جاستاعى بالالارعا سول جاسقا دەيىن قانشا قارجى جينالۋى ءتيىس بولسا، سونىڭ ءبارىن ءبىر جولاتا بەرۋى كەرەك. سەبەبى، مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا قوسىمشا كۋرستارعا بارۋعا، سپورتپەن اينالسۋعا جانە باسقا دا شىعىندارعا كوپ قارجى تالاپ ەتىلەدى. بۇلاي ىستەلسە، نارىقتىڭ قىسپاعىنداعى اتا-انالارعا جەڭىلدىك، ال مەملەكەت ءۇشىن جاس بۋىندى دەر شاعىندا باۋلۋدىڭ ءتيىمدى ءتاسىلى بولار ەدى. ويتكەنى، جاس كۇنىندە العان ءبىلىم تاسقا تاڭبا باسقانداي دەمەي مە؟  جاس ءوسپىرىم كەزىندە قاجەتتى ءبىلىم مەن شەبەرلىكتى، ونەردى دەر شاعىندا بەرە الماساق، ەسەيىپ كەتكەن سوڭ قايىرى شامالى بولتىنى انىق. ال بۇل ءوز كەزەگىندە مەملەكەتتىڭ باسەكەگە قابىلەتتى ادام كاپيتالىن دايىنداۋعا ءتيىمدى بولمايدى.

ءسوز سوڭىندا اتا-انالارعا ايتارىم: اقيقاتى سول - بالالارىمىز ءۇشىن وكىمەت تە، مەكتەپ تە، مەملەكەت تە جاعداي جاساۋعا تىرىسادى، بىراق اتا-اناداي جاۋاپكەرشىلىكتى ەشكىم ارقالاي المايدى. سەبەبى - تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر. سوندىقتان، ويىن-تويدى، باسى ارتىق شىعىندى قىسقارتىپ، ماتەريالدىق دۇنيە ارقىلى ءبىر-بىرىمىزبەن باسەكەلەستىكتى ازايتىپ بار مۇمكىندىگىمىزدى ۇرپاعىمىزدىڭ ساپالى ادام بولۋىنا ارنايىق ارداقتى اعايىن.

قاستەر سارقىتقان،

اباي اتىنادعى قازۇپۋ پروفەسسورى

Abai.kz