قازاق - قارعا تامىرلى. الەمدەگى 15 ميلليون قازاق ءبىر-بىرىمەن تۋىس. تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىندا ۇزىن سانى 1 ميلليون قازاقتىڭ ەلگە ورالۋى دا سول تۋىستىقتىڭ ارقسى. ءبىر قىزىعى - سوڭعى كەزدەرى قازاق ۇكىمەتى ەلدىڭ ىرگەسىن كەڭەيتكەن قانداس باۋىرلارىن وزىنە قارسى قويۋدا.

شىندىعى كەرەك، اۋەل باستا شەتەلدەگى قازاقتار تاۋەلسىز قازاقستان مەن ونىڭ باسشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنا تاعدىرلارىن تاپسىرىپ، بىراق كەلگەن. ول كەزدە اتاجاۇرتتىڭ الاقانى دا ىستىق بولاتىن. قازىر شە؟ بىرەۋدىڭ اكەسى، بىرەۋدىڭ اناسى، تاعى بىرەۋدىڭ بالاسى جات جۇرتتا قالىپ بارادى. كەلگەندەرى 3 ايدان ارتىق تۇرۋعا قۇقىلارى جوق.  مۇنىڭ بارلىعى تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلىندا قوعامنىڭ ءار سالاسىندا قىزمەت ەتىپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىرۋدا.  كەز كەلگەن ماسەلەنىڭ ءپىسىپ-جەتىلگەن، شيلەنىسكەن كەزەڭدەرى بولادى. كەيىنگى بىرەر جىل قازاق كوشى ءۇشىن تۋرا سونداي مەزگىل بولدى. ءتىپتى «جاڭا وزەن» سىندى ۇلت قاسىرەتىن دە «ورالمان» اتالعان ءوز باۋىرلارىمىزدان كورىپ ايدى اسپانعا بىراق شىعاردىق. ەندى سول قاسىرەتتى «جاڭا وزەندى» «ورالمان ماسەلەسى» قايتالاپ جۇرمەسە بولعانى؟! نەگە دەيسىز عوي... قاراڭىز.

قازاق - قارعا تامىرلى. الەمدەگى 15 ميلليون قازاق ءبىر-بىرىمەن تۋىس. تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىندا ۇزىن سانى 1 ميلليون قازاقتىڭ ەلگە ورالۋى دا سول تۋىستىقتىڭ ارقسى. ءبىر قىزىعى - سوڭعى كەزدەرى قازاق ۇكىمەتى ەلدىڭ ىرگەسىن كەڭەيتكەن قانداس باۋىرلارىن وزىنە قارسى قويۋدا.

شىندىعى كەرەك، اۋەل باستا شەتەلدەگى قازاقتار تاۋەلسىز قازاقستان مەن ونىڭ باسشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنا تاعدىرلارىن تاپسىرىپ، بىراق كەلگەن. ول كەزدە اتاجاۇرتتىڭ الاقانى دا ىستىق بولاتىن. قازىر شە؟ بىرەۋدىڭ اكەسى، بىرەۋدىڭ اناسى، تاعى بىرەۋدىڭ بالاسى جات جۇرتتا قالىپ بارادى. كەلگەندەرى 3 ايدان ارتىق تۇرۋعا قۇقىلارى جوق.  مۇنىڭ بارلىعى تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلىندا قوعامنىڭ ءار سالاسىندا قىزمەت ەتىپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىرۋدا.  كەز كەلگەن ماسەلەنىڭ ءپىسىپ-جەتىلگەن، شيلەنىسكەن كەزەڭدەرى بولادى. كەيىنگى بىرەر جىل قازاق كوشى ءۇشىن تۋرا سونداي مەزگىل بولدى. ءتىپتى «جاڭا وزەن» سىندى ۇلت قاسىرەتىن دە «ورالمان» اتالعان ءوز باۋىرلارىمىزدان كورىپ ايدى اسپانعا بىراق شىعاردىق. ەندى سول قاسىرەتتى «جاڭا وزەندى» «ورالمان ماسەلەسى» قايتالاپ جۇرمەسە بولعانى؟! نەگە دەيسىز عوي... قاراڭىز.

بىرىنشىدەن، اتاجۇرتقا كوشىپ كەلگەن ءار وتباسى مۇشەسىنە بەرىلەتىن 1000 دوللار ەشكىمنىڭ جىرتىعىن جامامايدى. ونى العانداردان گورى الماعاندار كوپ. ومىردە جوق «ورالماندارعا» كۆوتا بەرگەندە سول قۇزىرلى ورىنداردىڭ ءوزى. بيلىك قانشا جەردەن «ورالماندار جەپ قويدى، ءىشىپ قويدى» دەگەنمەن جەمقورلىق جايلاعان مىنا قوعامدا ەلىم دەپ كەلگەن اعايىننىڭ نەسىبەسىن ۇرتتاپ-جالاپ جۇرگەندەردىڭ كىم ەكەنىن دە بىلايعى جۇرت بىلەدى. قازاق ۇكىمەتى كارىم كوكەمىزدىڭ قولىمەن سول «كۆوتانى» دا توقتاتتى.

ەكىنشىدەن، اتاجۇرتقا اتباسىن بۇرامىن دەگەن اعايىنعا ۆيزا بەرەتىن شەتەلدەگى قازاقستان وكىلدەرى دە سوڭعى ۋاقىتقا دەيىن قارا كوزدەردى ەسىكتەن سىعالاتىپ كەلگەن. ايتالىق، قىتايداعى 1,5 ميلليون قانداستارىمىزعا ارناپ اشىلعان پاسپورتتىق-ۆيزالىق قىزمەتكە قايىرجان سارسەباەۆ، ەرلان يبراگيم سىندى بىلىكتى باسشىلار كەلگەنشە الۋان ءتۇرلى قيتۇرقىلىقتىڭ بولعانى ءالى كۇنگە جۇرت جادىندا. ءتىپتى قازاقستاننىڭ كوك تۋى جەلبىرەگەن سول مەكەمەنىڭ الدىندا كوزدەرى مولدىرەپ تۇرعان قالىڭ قازاقتى كورگەن وزگە ۇلت وكىلدەرى ميىعىنان كۇلىپ، تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ ەلدىگىنە «ريزا» بولعان. تاجىريبەلى ديپلوماتتار قىتايداعى قازاقتاردىڭ ۆيزا ماسەلەسىن قانشا جەردەن رەتكە سالعانىمەن ءوز قازاعىنا 3 ايدان ارتىق رۇقسات بەرە الماي وتىر.

ۇشىنشىدەن، مۇندا كەلگەن قازاقتى دا مىڭ سان كەدەرگىلەر قۇشاق جايىپ قارسى الادى. ۋاقىتتىق تىركەۋ، تۇراقتى تىركەۋ، قىلمىس وتكىزبەگەنى تۋرالى انىقتاما، ءبىر-بىرىنە سىلتەگەن قۇزىرلى ورىندار... بارىنە كونىپ، ەندى قۇجاتىڭدى تولىقتاپ بولعانىڭدا 3 اي مەرزىمدەگى ۆيزانىڭ ۋاقىتى اياقتالىپ، سول كۇنى شەكاردان شىعىپ كەتۋگە ءتيىسسىڭ! قۇداي-اۋ، تاۋەلسىز ەلىم بار دەپ كەلگەن سول قازاق شامالعان مەن قاسكەلەڭنىڭ ورتاسىندا جۇرگەن جوق قوي... بار مۇمكىندىگىن پايدالانىپ، مەملەكەت شەكاراسىن اتتاپ كەلىپ وتىر.

تورتىنشىدەن، جاس مەمەلكەتىمدى كوركەيتەم دەپ كەلگەن كوپ قازاقتىڭ ءبىرازى جاستار. ولار نەگىزىنەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقيدى. بىلدەي ءبىر مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتە ءبىلىم الىپ جۇرگەن جاس قازاقتاردىڭ قازاقستان ازاماتى اتانۋعا مۇمكىندىگى جوق. ول ءۇشىن وقۋىڭدى ءبىر جاققا قايىرىپ تاستاپ، قۇجات جيناۋىڭا تۋرا كەلەدى.

بەسىنشىدەن، «قارتىن سىيلاعان قازاق ەدىك» دەگەن قاعيدانى قايىرىپ تاستاپ اتا ساقالى اۋىزىنا تۇسكەن «ورالمان شالدى» دا سەرگەلدەڭگە سالامىز. تاعدىردىڭ جازۋىمەن ءومىر بويى وزگە جۇرتتىڭ قىزمەتىندە بولىپ كەلگەن قاريا سول ەلدىڭ زەيناتاقىسىن الۋى كەرەك. ول كۇن كورىس ءۇشىن قاجەت. بۇل كۇندە سونداي كونە كوزدەرگە كوپ قيىندىقسىز بەرىلىپ كەلگەن «ىقتيار حاتتىڭ» دا، ىلديىنان ءورى كوبەيىپتى. قيامەت قايىم!

ءبىز بۇل ماسەلەلەردى سانامالاپ وتىرعانىمىز، الدەبىرەۋلەر ايتقانداي قازاق بيلىگىنە، اسىرەسە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا «جاۋ» بولعاندىعىمىزدان ەمەس. ءباز بىرەۋلەردىڭ ەلباسى مۇرىندىق بولعان «نۇرلى كوشتى» سورلى كوشكە اينالدىرىپ، اقىرىندا «ورالمان» اتانعان اتاجۇرتتاعى 1 ميلليون قازاق پەن شەتەلدەگى 5 ميلليون قازاقتىڭ رەنىشىن كۇشەيتىپ وتىرعانىن ايتىپ وتىرمىز.  شىندىعىنا كەلگەندە «كوك تۋىم» دەپ كەلگەن سول كوپ قازاق پەن جات جۇرتتا كوزىن سىعىمداپ جۇرگەن ەت جاقىن باۋىرلارىمىزدىڭ قازاق ەلى مەن ونىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى دەگەندە شىعاردا جانى بولەك. ءتىپتى سول قانداستارىمىزدىڭ 90 پايىزى بۇل كۇندە «نۇروتاننىڭ» مۇشەسى ەكەنىندە داۋ جوق.

«ەدىلدىڭ بويى ەن توعاي،

ەل قوندىرسام دەپ ەدىم.

جاعالاي جاتقان سول ەلگە،

مال تولتىرسام دەپ ەدىم..» دەپ ماحامبەتشە جىرلايتىن جاۋگەرشىلىك زامان ەمەس قوي. بيلىك تىلىمەن ايتساق، قازىرگى كەزەڭ قازاق ەلى ءۇشىن قوي ۇستىنە بوز تورعاي جۇمىرتقالاعان زامان. بابالار امانات ەتكەن ۇلان-بايتاق دالاعا بار قازاقتىڭ باسىن قوسۋ، بىزدىڭشە، «الەمدىك كوشباسشىلاردىڭ» قاتارىنا ۇمتىلىپ وتىرعان قازاق ەلىنە ەش قيىندىق اكەلمەيدى.

ءبىر قۇداي بىلەدى.... ايتەۋىر بيلىك تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان ەل پرەزيدەنتى مەن قارا ورمان قازاقتىڭ ورتاسىنا وت جاققىسى كەلەتىن ءبىر توپ بار سياقتى. ولاي دەيتىنىمىز قازاق كوشىن ءاۋ باستا نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ءوزى باستاعان. سول ارقىلى بۇكىل الەمدەگى الاش جۇرتىنىڭ العىسىن الىپ، ىقىلاسىنا بولەنگەن. ءتىپتى ەلباسىمىزدىڭ الەمدىك ساياساتتا جەتكەن جەتىستىكتەرىن وسى «كوشى-قون» سايااتىنىڭ ابزالدىلىعىنان بولە قاراماس ەدىك.

قانشا جەردەن جاسىرىپ، قانشا جەردەن اۋىزىمىزعا قاقپاق قويساق تا، وسى كۇنگە دەيىن بيلىكتىڭ تىلەۋىن تىلەپ كەلگەن 1 ميلليون قازاق ەندىگى جەردە ەشقانداي سەبەپسىز توقتاعان «قازاق كوشىنىڭ» بۇگىنگى جايىنا ءوز جاۋابىن بەرەتىنى ءسوزسىز. كوشە سىپىرىپ، اجەحانا تازالاسا دا، شاش قيىپ، ەتىك تىكسەدە قايسى ءبىر كوكىرەگى سوقىرلار ايتىپ جۇرگەندەي ەشكىمگە بۇلدانىپ كورمەگەن سول قانداستارىمىز ەندى ءتىل قاتاتىن بولادى. ءوزى ءۇشىن بولماسا دا، وزەگى تالىپ اتاجۇرتىنا جەتە الماي جۇرگەن ەت جاقىنى ءۇشىن، ازاماتتىق الا الماي جىلاپ جۇرگەن قاراكوز قارىنداسى ءۇشىن ءبىر قادامعا باراتىنى شىندىق. سول قادام ساليقالى قادام بولسىن دەپ تىلەيىك. ويتكەنى سىبايلاس جەمقورلىق پەن قازاق قۇندىلىقتارىنا قارسى ارەكەتتەرى ارقىلى «اتى» شىعىپ كەلە جاتقان بۇگىنگى بيلىكتىڭ وسىنداي وسال جەرىن ۇستاپ، ءوز پايداسىنا شەشكىسى كەلەتىن توپتار كوپ. ونىڭ ۇستىنە ءبىز اتاعان «1 ميلليون» ءبىر ماقساتتىڭ ادامدارى. تىلگە دە، دىنگەدە وڭايلىقپەن بولشەكتەنبەيدى. شىبىن جانىن قازاق تاۋلەسىزدىگى ءۇشىن ارناپ كەلگەن ادامدار... سوندىقتان، ەسىمىزدى ەرتەرەك جيعانىمىز ابزال. ءبىز «1 ميلليون» دەپ سالىستىرمالى تۇردە ايتىپ وتىرمىز. ولاردىڭ قاتارىندا بۇگىنگى بيلىكتە وتىرعانى بار، وتىرماعانى بار مىڭداعان ۇلتجاندى تۇلعالار تۇر.

نەگىزى، ەندىگى كەلەتىن قازاققا «كۆوتانىڭ» دا قاجەتى شامالى... ەڭ باستىسى، ۆيزا ۋاقىتىن ۇزارتىپ، قازاقستانعا كەلگەننەن كەيىنگى تىركەلۋ مەن ازاماتتىق الۋ جۇمىستارىن وڭتايلاندىرسا بولعانى. باسقا جۇرتتىڭ قاس-قاباعىنا قارايتىنداي وتاردا وتىرعان ەل ەمەسپىز عوي... زاڭدى جاساۋ دا، ونى اتقارۋ دا ءوز قولىمىزدا. كەرەك بولسا 2 جىلعا كوپ مارتە ۆيزا بەرسىن، كەرەك بولسا «ەلىم» دەپ كەلگەن بار قازاقتى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ۇيىنە تىركەسىن... كىم قوي دەپ وتىر؟ سودان كەيىن قازاق بيلىگىنە ءبىر اۋىز سىن ايتقان قازاق بولسا ونى دا كورە جاتارمىز.

«Abai.kz»