ءوتىپ بارا جاتقان ۇلۋ جىلىندا كورشى ەلدەردە ۇلت ماسەلەسىنە بايلانىستى نازار اۋداراتىن ەكى وقيعا بولدى. ولاردىڭ بىزگە قاتىسى بار دەپ تە، جوق دەپ تە ايتۋعا بولادى. كورشى وتىرعان سوڭ اياق-تاباق ارالاسپاي تۇرمايدى، ارينە. دەمەك، تىكەلەي بولماسا دا قاتىسى بار دەگەن ءسوز شىندىققا جاقىنىراق. سونىمەن...

قىتايدا قازاق تىلىندەگى ءبىر-ەكى سايت حابار تاراتۋىن ۋاقىتشا توقتاتتى. سەبەبى ولار سوڭعى كەزدە ۇلت ماسەلەسىن كوبىرەك كوتەرىپ كەتكەن كورىنەدى. ءتىپتى اۆتونوميا سۇراي باستاعان دەگەندە قاۋەسەت بار. راس، تالاپ ەتپەگەن، بىراق ءوتىنىش ايتقانداي سىڭاي بايقاتقان. قىتايدا 2 ميلليونعا جۋىق قازاق تۇرادى. الايدا ميللياردتىڭ ىشىندە ول كوزگە تۇسەتىن كورسەتكىش ەمەس سياقتى. ەندەشە ەشقانداي مۇمكىنشىلىك جوق ەكەنىن بىلە تۇرا، مۇنداي ماسەلەنى ۇلت بەلسەندىلەرى نە ءۇشىن كوتەرىپ وتىر؟

بىلۋىمىزشە ولاردى كەيىنگى ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاق تاعدىرى الاڭداتاتىن ءتارىزدى. سەبەبى، بۇرىنعىداي ەمەس، جاس ۇرپاقتى ۇلت مەكتەبىندە وقىتۋ شەكتەلىپ كەلە جاتىر. قازاقستانمەن اراداعى كوشى-قوننىڭ قارقىنى دا  باسەڭسىپ قالعان. قازاقستاندا تۇراتىن ورالمانداردىڭ كەيبىر بەلسەندى وكىلدەرى كوشى-قون ماسەلەسىن بىلتىر-بيىل بارىنشا كوتەرىپ باققان. سويتسە دە ەكى جاقتا بىردەي قالىپتاسقان ءتۇرلى جاعدايدىڭ سالدارىنان كوش ورنىنان جىلجىماي تۇر دەسە دە بولادى. نەعىلسا دا، ايتەۋىر، ساياساتى مىعىم ميللياردتار ەلىنە ارتىق تالاپ قويامىن دەپ، تىرتىق قىلىپ الماسا بولعانى قانداستارىمىزدىڭ.

ءوتىپ بارا جاتقان ۇلۋ جىلىندا كورشى ەلدەردە ۇلت ماسەلەسىنە بايلانىستى نازار اۋداراتىن ەكى وقيعا بولدى. ولاردىڭ بىزگە قاتىسى بار دەپ تە، جوق دەپ تە ايتۋعا بولادى. كورشى وتىرعان سوڭ اياق-تاباق ارالاسپاي تۇرمايدى، ارينە. دەمەك، تىكەلەي بولماسا دا قاتىسى بار دەگەن ءسوز شىندىققا جاقىنىراق. سونىمەن...

قىتايدا قازاق تىلىندەگى ءبىر-ەكى سايت حابار تاراتۋىن ۋاقىتشا توقتاتتى. سەبەبى ولار سوڭعى كەزدە ۇلت ماسەلەسىن كوبىرەك كوتەرىپ كەتكەن كورىنەدى. ءتىپتى اۆتونوميا سۇراي باستاعان دەگەندە قاۋەسەت بار. راس، تالاپ ەتپەگەن، بىراق ءوتىنىش ايتقانداي سىڭاي بايقاتقان. قىتايدا 2 ميلليونعا جۋىق قازاق تۇرادى. الايدا ميللياردتىڭ ىشىندە ول كوزگە تۇسەتىن كورسەتكىش ەمەس سياقتى. ەندەشە ەشقانداي مۇمكىنشىلىك جوق ەكەنىن بىلە تۇرا، مۇنداي ماسەلەنى ۇلت بەلسەندىلەرى نە ءۇشىن كوتەرىپ وتىر؟

بىلۋىمىزشە ولاردى كەيىنگى ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاق تاعدىرى الاڭداتاتىن ءتارىزدى. سەبەبى، بۇرىنعىداي ەمەس، جاس ۇرپاقتى ۇلت مەكتەبىندە وقىتۋ شەكتەلىپ كەلە جاتىر. قازاقستانمەن اراداعى كوشى-قوننىڭ قارقىنى دا  باسەڭسىپ قالعان. قازاقستاندا تۇراتىن ورالمانداردىڭ كەيبىر بەلسەندى وكىلدەرى كوشى-قون ماسەلەسىن بىلتىر-بيىل بارىنشا كوتەرىپ باققان. سويتسە دە ەكى جاقتا بىردەي قالىپتاسقان ءتۇرلى جاعدايدىڭ سالدارىنان كوش ورنىنان جىلجىماي تۇر دەسە دە بولادى. نەعىلسا دا، ايتەۋىر، ساياساتى مىعىم ميللياردتار ەلىنە ارتىق تالاپ قويامىن دەپ، تىرتىق قىلىپ الماسا بولعانى قانداستارىمىزدىڭ.

ال ەكىنشى كورشى ەلىمىز ارينە «ايداھاردان» ءبىر كەم ەمەس، الىپ «اق ايۋ». سول رەسەيىمىز ميگراتسيا ماسەلەسىمەن شىنداپ اينالىسا باستادى. سول جاققا بارىپ ناپاقا تاۋىپ جۇرگەن وزبەك، تاجىك، ازىربايجاندارعا تىقىر تاياندى. سەبەبى، ۋاقىتشا جۇمىس ىزدەپ كەلگەن گاستاربايتەرلەر ورىس ءتىلىن بىلۋگە مىندەتتى بولىپ شىقتى. جالپى رەسەيگە بارىپ جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ونىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن ءبىلۋىڭىز كەرەك. وعان بولا ورىستاردى ەش سوگە المايسىز. سەبەبى انگليا، گەرمانيا سياقتى وركەنيەتتى ەلدەردىڭ بارىندە سونداي زاڭ بار. جانە ول زاڭ وتە قاتال جۇمىس ىستەيدى. باتىس ەلدەرى زاڭسىز ميگرانتتارمەن كۇرەستى باياعىدا باستاپ كەتكەن.

وزبەك، قىرعىز دەگەندەر بىزدە دە بار. قۋىپ-قۋىپ شارشادىق، شۋلاپ-شۋلاپ قويدىق. قازىر ۇلكەن قالالارىمىزدا سالىنىپ جاتقان قۇرىلىس نىساندارىنا بارا قالساڭىز، قوڭىرقاي ءوڭدى اعايىندارىمىزدى كوپتەپ كورەسىز. وزبەكشە، تاجىكشە ايقايلاسىپ سويلەگەن سوزدەرى دە انىق-انىق ەستىلىپ قالادى. ال بازارعا بارساڭىز ساۋداگەرلەردىڭ قىتايشا نەمەسە قىرعىزشا سويلەپ تۇرعانى اسا تاڭ كورىنبەيدى.

سالىستىرىپ كورسەڭىز قازاقستاننىڭ زاڭدارى جوعارىدا اتالعان كورشى ەلدەرگە قاراعاندا قاتاڭ ەمەس. ءتىپتى جايلى دا مايلى دەۋگە دە بولادى. ءبىزدىڭ كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتىمىز ءيى جۇمساق ىشكى ساياساتىمىزبەن دە جىمداسىپ جاتىر. بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسامىز. ۇلتتىق پوزيتسيامىزدىڭ كەيبىر شەپتەرىن باسقا ۇلت وكىلدەرىنە بەرىپ قويعانىمىز دا وتىرىك ەمەس. سوندىقتان دا بولۋى كەرەك، ۇلت بەلسەندىلەرى كورشى ەلدەردە جۇزەگە اسا باستاعان جوعارىداعىداي ماسەلەلەردىڭ كەيبىرىن كۇن تارتىبىنە تالاي مارتە قويعان ەدى.

قازىر قاراپ وتىرساڭىز، ول تالاپ-تىلەكتەردىڭ ءبىرى دە ايتىلىپ جۇرگەن جوق. قازاقستان ۇلت ماسەلەسىن ۋشىقتىرماي-اق دامۋدىڭ ءوز ارناسىن تاپقان سياقتى كورىنەدى. «اسىقپاعان اربامەن قويان الادى» دەگەنگە ۇلت پاتريوتتارى دا سەنىپ قالعان سىڭايلى. دەسە دە، كورشى ەلدەر الگىندەي زاڭداردى نەگە قابىلداپ جاتىر دەپ ءبىر ويلانىپ قويعاننىڭ ارتىعى جوق شىعار. ءبىر قاراساڭىز، رەسەيدە ورىس تىلىنە، ال قىتايدا ۇلت ماسەلەسىنە الاڭدايتىن كوپ ەشتەڭە جوق سەكىلدى. سانىمەن دە، ساپاسىمەن دە باسقالاردى باسىپ تۇرادى. وسى تۇرعىدان العاندا رەسەي دۋماسىنىڭ جاقىندا ۇلتتىق ايماقتارعا قاتىستى قابىلداعان تاعى ءبىر زاڭى نازار اۋدارتپاي قويمايدى.

رەسەي ءوزى فەدەراتيۆتى قۇرىلىمداعى مەملەكەت. رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامىندا 83 تەڭ قۇقىقتى فەدەراتسيا سۋبەكتىسى بار. سونىڭ 21-ءى رەسپۋبليكا، 9-ى ولكە، 46-سى وبلىس، فەدەرالدىق ماڭىزى بار 2 قالا، 1 اۆتونومدى وبلىس، 4 اۆتونومدى وكرۋگ بار. وسى اۋماقتا 160 ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ وكىلدەرى تۇرادى ەكەن. وسىنىڭ ىشىندە 100-گە جۋىق ۇلت پەن ۇلىستار وسى مەملەكەتتىڭ بايىرعى حالقىنا جاتادى. سانى جونىنەن ورىس حالقى باسىم. ولار 80 پايىزىن قۇرايدى. ال ەندى وسى ەلدە ايماقتاردا ۇلتتىق مەملەكەتتىك تىلدەردى وقىتۋ، ءبىلۋ ماسەلەسى قيىنداپ كەتتى. رەسەي دۋماسى رەسەي رەسپۋبليكالارىندا ۇلتتىق مەملەكەتتىك تىلدەردى وقىتۋ مىندەتتىلىگىن زاڭنان الىپ تاستادى. سەبەبى ونداي مىندەتتىلىك مەملەكەتتىك ورىس تىلىنە نۇقسان كەلتىرەدى ەكەن. ەندى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ۇلتتىق سۋبەكتىلەرىندەگى مەملەكەتتىك دەگەن ستاتۋسى بار تىلدەردى وقىتۋ مىندەتتەلمەيتىن بولدى. مىسالى، ادىگەي رەسپۋبليكاسىندا بۇرىن ادىگەي ءتىلى بار-جوعى اپتاسىنا ەكى ساعات قانا وقىتىلسا، ەندى وعان دا زار بولىپ قالاتىن ءتۇرى بار.

بۇل رەسەي بيلىگىنىڭ بۇگىن عانا باستاپ وتىرعان اڭگىمەسى ەمەس. ەستەرىڭىزدە بولسا، پۋتين شەت ەلدە تۇراتىن ورىس دياسپوراسى قامقورلىقسىز قالمايتىنىن ەسكەرتكەن ەدى قايبىر جىلى. دەمەك، پۋتين ءۇشىن ورىس ماسەلەسى نازاردان ەشقاشان تۇسكەن ەمەس، تۇسپەيدى دە. وعان بولا ءپۋتيندى ورىسشىلدىعى ۇستاپ ءجۇر دەپ كىنالاۋدىڭ قاجەتى بار ما؟ ءوز مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قۇراپ وتىرعان ءوز ۇلتىن ويلاماعاندا باسقا كىمدى ويلايدى ول؟

مۇنىڭ ءبارى سول الىپ دەرجاۆالاردىڭ ەشكىم قول سۇعا المايتىن ىشكى ءىسى بولىپ سانالادى. سونداي الىپ دەرجاۆا بولا تۇرا، ۇلت جانە ءتىل ماسەلەسىنە ولار دا الاڭدايدى ەكەن. دەمەك، ءبىزدىڭ بۇعان دەيىنگى ايتىپ كەلگەن ۇلتتىق ماسەلەلەرىمىز ەشقانداي دا ۇلتشىلدىقتىڭ كورىنىسى ەمەس. ونىڭ بارلىعى مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىنا قىزمەت ەتەتىن مەملەكەتتىك ماسەلەلەر، ءارى-بەرىدەن كەيىن. ەندەشە ۇلت ماسەلەسىن كوتەرىپ جۇرگەن ساناۋلى پاتريوتتارىمىزدى «ءبىرى ۇپاي جيناپ ءجۇر، ءبىرى ارانداتقىسى كەلەدى» دەپ، «وتىرسا - وپاق، تۇرسا -  سوپاق» قىلۋدىڭ ەش قاجەتى جوق.

بالجان مۇراتقىزى

«حالىق ءسوزى» گازەتى