بۇگىنگى قازاقستان - ءارتۇرلى سالت جورالعىسى مەن كيىم ۇلگىسى بار، ءوز ازاماتتارىنا ءدىندى تاڭداۋ مۇمكىندىگىنەن باستاپ، كيىمدەردى كيۋگە دەيىن ەركىندىك پەن  قۇقىق بەرگەن  پوليكونفەسسيونالدى مەملەكەت.

قازىرگى تاڭدا اسىرەسە مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ اراسىندا حيدجاب كيۋ ماسەلەسى قوعامدا ءجيى-ءجيى تالقىعا ءتۇسىپ جۇرگەنى سوندىقتان بولار. بۇل ماسەلەگە قاتىستى وقۋشىلاردىڭ اتا-انالارى الدىندا: «زايىرلى مەكتەپتەرگە حيدجاب كيىپ بارۋعا بولا ما؟»، - دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

بۇل ورايدا قازاقستاننىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرىندەگى حيدجاب كيۋ ماسەلەسىن ءبىز قۇقىقتىق جانە تاريحي اسپەكتىلەردە قاراستىرايىق.

بىرىنشىدەن، قازاقستان - زايىرلى مەملەكەت، ال بۇل بارلىق ءدىني ينستيتۋتتاردىڭ زايىرلى بيلىكتەن بولىنگەندىگىن بىلدىرەدى.

قر «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنىڭ 3 بابىنا سايكەس، ءدىني ۇيىمداردىڭ ءبىلىم جۇيەسىن ساناماعاندا، رەسپۋبليكاداعى مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى، زايىرلىلىق سيپاتىن العان. قر «ءبىلىم تۋرالى» زاڭىنىڭ 3 بابىندا دا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى پرينتسيپتەرىنىڭ ءبىرى زايىرلىلىق ەكەندىگى ايتىلعان.

بۇگىنگى قازاقستان - ءارتۇرلى سالت جورالعىسى مەن كيىم ۇلگىسى بار، ءوز ازاماتتارىنا ءدىندى تاڭداۋ مۇمكىندىگىنەن باستاپ، كيىمدەردى كيۋگە دەيىن ەركىندىك پەن  قۇقىق بەرگەن  پوليكونفەسسيونالدى مەملەكەت.

قازىرگى تاڭدا اسىرەسە مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ اراسىندا حيدجاب كيۋ ماسەلەسى قوعامدا ءجيى-ءجيى تالقىعا ءتۇسىپ جۇرگەنى سوندىقتان بولار. بۇل ماسەلەگە قاتىستى وقۋشىلاردىڭ اتا-انالارى الدىندا: «زايىرلى مەكتەپتەرگە حيدجاب كيىپ بارۋعا بولا ما؟»، - دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

بۇل ورايدا قازاقستاننىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرىندەگى حيدجاب كيۋ ماسەلەسىن ءبىز قۇقىقتىق جانە تاريحي اسپەكتىلەردە قاراستىرايىق.

بىرىنشىدەن، قازاقستان - زايىرلى مەملەكەت، ال بۇل بارلىق ءدىني ينستيتۋتتاردىڭ زايىرلى بيلىكتەن بولىنگەندىگىن بىلدىرەدى.

قر «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنىڭ 3 بابىنا سايكەس، ءدىني ۇيىمداردىڭ ءبىلىم جۇيەسىن ساناماعاندا، رەسپۋبليكاداعى مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى، زايىرلىلىق سيپاتىن العان. قر «ءبىلىم تۋرالى» زاڭىنىڭ 3 بابىندا دا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى پرينتسيپتەرىنىڭ ءبىرى زايىرلىلىق ەكەندىگى ايتىلعان.

ستاندارتتى مەكتەپ فورماسى كيىم ۇلگىسىنىڭ قالىبى قالىپتاسقان جالپى ءبىلىم بەرەتىن زايىرلى مەكتەپتەرگە ءدىني سيپاتقا يە كيىم ۇلگىسىمەن كەلگەن بالانى ەلەستەتىپ كورەيىك. بۇل بالالار اراسىندا ءدىني شيەلەنىسكە دەيىن اپاراتىن، نەگاتيۆتى سالداردىڭ تۋىنداۋىنا اكەلۋى مۇمكىن. بالالاردىڭ اسىرەسى بوزبالالار اراسىنداعى ءار ءتۇرلى تۇسىنبەۋشىلىكتەردىڭ وڭاي تۋىنداپ تەز ءوربيتىنى، ءتىپتى قاتىگەز ارەكەتتەردىڭ دە ورىن الىپ جاتاتىنى بارىمىزگە ءمالىم.

قازىرگى تاڭدا مەملەكەتىمىزدىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرىندە وقۋشىلاردى الەۋمەتتىك، ۇلتتىق، ءدىني جانە باسقا بەلگىلەرى بويىنشا ءبولىپ كورسەتپەي، تارتىپكە سالىپ، مارتەبەسىن ەرەكشەلەيتىن بارلىعىنا بىردەي مەكتەپ فورماسى ەنگىزىلگەن.

وسىعان وراي 2010 جىلى ەلىمىزدەگى مەكتەپتەردە حيدجاب كيۋ ماسەلەسىنىڭ باق-تاردا ءجيى-ءجيى تالقىلانعانى ەسىمىزدە. وقۋشىلاردىڭ اتا-انالارى مىندەتتى مەكتەپ كيىم ۇلگىسىن كيۋ ءتارتىبى تۋرالى قاۋلىنىڭ قابىلدانۋىن تالاپ ەتىپ، بالالارىن مەكتەپكە جىبەرمەگەن كەزدەرى دە بولدى. ال قازاقستاندا ورتا ءبىلىم الۋ ەلىمىزدەگى ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق مىندەتى بولىپ تابىلادى.

اتا-انالاردىڭ مۇنداي شەشىمدەرى قۇقىققا قايشى ەكەندىگىن ايتپاي كەتۋگە بولمايدى، ويتكەنى ءدىن تۋرالى زاڭنىڭ 3 بابىندا ەشكiمنiڭ دە ءوز دiني نانىمدارىن سەبەپ قىلىپ قر كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىندا كورسەتىلگەن مiندەتتەرiن اتقارۋدان باس تارتۋعا قۇقىعى جوق ەكەندىگى كورسەتىلگەن.

اتالمىش جىلدارى مەملەكەتتەگى كەيبىر مەكتەپتەردە اتا-انالار مەكتەپ باسشىلىعىن بالالاردىڭ ءدىني سەنىمىن كەمسىتۋدە دەپ ايىپتاعان كەزدەرى بولعان. بۇل جاعداي مۇعالىمدەردىڭ وقۋشىلاردان مەكتەپكە بىردەي ارنايى كيىم ۇلگىسىمەن كەلۋىن تالاپ ەتكەننەن سوڭ باستالدى.

بۇل جەردە «ديسكريميناتسيا» ۇعىمىن اشىپ العانىمىز ءجون. بۇل - بىرەۋدىڭ قۇقىعىن ەكىنشى باسقا تاراپتار تاراپىنان قىسىم جاسالعانىن بىلدىرەتىن جالپىقۇقىقتىق تەرمين. بۇل قۇقىقتى تەڭ جۇزەگە اسىرۋعا توسقاۋىل قوياتىن قانداي دا ءبىر ايىرما وسى ۇستىندى جوققا شىعارۋ بولىپ تابىلادى.

ۇعىمنىڭ وزەكتىلىگى، ءبىلىم سالاسىنداعى ۇيىمداردا بىرىڭعاي كيىم ۇلگىسىنىڭ، ءدىني سەبەپتەرمەن ديسكريميناتسيالاۋ بولىپ تابىلمايدى، ويتكەنى اتالمىش تالاپ ءدىني سەنىمىنە قاراماستان بارلىق وقۋشىلارعا بىردەي قويىلعان.

بۇل ماسەلەنىڭ تولعاندىرماي قويمايتىن ەكىنشى جاعى حيدجاب كيۋدىڭ تاريحي اسپەكتىسى بولىپ تابىلادى.

حيدجاب قازاقتىڭ ءداستۇرلى كيىمى بولىپ سانالمايدى. بۇل - ارابتاردىڭ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جەرىنىڭ تابيعات شارتتارىنا بايلانىستى مادەنيەتى مەن داستۇرىنە نەگىزدەلگەن، اراب كيىمى.

بارىمىزگە بەلگىلى، قازاق حالقىنىڭ تەرەڭ ءارى باي ءداستۇرى مەن تاريحى بار. قازاقتار ارقاشان دا ءوز قىزدارىنىڭ قۇقىقتارىنا شەكتەۋ قويماي، ەركىن وسىرگەن. بوزبالالارمەن بىرگە ولار ۇلتتىق ويىندارعا قاتىسىپ، مۋزىكالىق اسپاپتاردا ويناعان، اتقا مىنگەن جانە ت.ب.

قازاق قىزدارىنىڭ باس كيىمى، كيىمدەرىنىڭ ءبىر بولشەگى عانا بولماي، وتباسىلىق جاعدايىن دا كورسەتكەن.

مىسالى، بەلگىلى ءبىر جاسقا كەلگەنگە دەيىن جاس قىزدار «تاقيا»، ياعني ۇلتتىق ناقىشتارمەن اشەكەيلەنگەن باس كيىمدەر، سونىمەن قاتار «بورىك» جۇننەن جاسالعان قۇرساما كيگەن. كەلىندەر بولسا، قۇس قاناتتارىمەن اشەكەيلەنگەن باس كيىم «ساۋكەلە» كيگەن. «ساۋكەلە» بويجەتكەننىڭ جاساۋىندا تۇرمىسقا شىعاردان بۇرىن جاسالاتىن مىندەتتى زات بولىپ تابىلادى. كەلىن ساۋكەلەنى نەكەلەسكەن كۇنىنەن باستاپ كيىپ جۇرەتىن بولعان.

بالا تۋعاننان كەيىن ايەلدەر «كيمەشەك» كيگەن. بۇل ايەلدەردىڭ ءومىر سوڭىنا دەيىن كيەتىن باس كيىمى بولعان.

كۇندەلىكتى ومىردە قازاق قىزدارى ەشقاشان بەتىن جاباتىن كيىم كيگەن ەمەس. ول داۋىردە قازاق قوعامىندا «حيدجاب» ۇعىمى بولعان ەمەس.

ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ، 2011 جىلى ءىس ساپارمەن ەجەلگى تۇركىستان قالاسىنا بارعىنىندا بۇل ماسەلە جايىندا ءوز كوزقاراسىن ايتقان بولاتىن. ءوز سوزىندە ول: «مەن ارقاشان ورامال مەن پارانجاعا قارسىمىن. ءبىزدىڭ ايەلدەرىمىز ەشقاشان بۇلاردى كيىپ بەتىن بۇركەمەگەن... بىزگە جابىسقان دىننەن شىنايى ءدىننىڭ ايىرماشىلىعىن اجىراتىپ العانىمىز ءجون»، - دەدى.

حيدجابتىڭ مۇسىلمان قىزدارىنىڭ مىندەتتى ەلەمەنتى جانە يماننىڭ كورسەتكىشى ەمەس ەكەندىگىن ايتىپ وتكەنىمىز ءجون. ەڭ باستىسى يمان جۇرەكتە بولۋى كەرەك، بەتپەن شاشتى قارامەن جابۋ قازاق ايەلدەرىنىڭ تابيعاتىنا جات.

قازاق مۇسىلماندارىنىڭ ۇستانعان ءدىنى بولىپ تابىلاتىن، يسلامنىڭ حانافي مازحابى - اتالارىمىزدىڭ ءدىنى، يسلام ءمازحابتارىنىڭ اراسىنداعى ەڭ قالىپتىسى بولىپ سانالادى، سوندىقتان قازاق حالقىنىڭ قىزدارىنا سىرتقى دۇنيەدەن بەتىن جابۋى مىندەتتى ەمەس.

جارقىمبەكوۆ جاندوس،

قر ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى

مادەنيەتتەر مەن دىندەردىڭ حالىقارالىق

ورتالىعىنىڭ  بولىم باستىعى

Abai.kz