تالعات كەڭەسباەۆ. اح، مونا
(اڭگىمە)
قاراشانىڭ كۇرەك ءتىسىن قاقساتقان قارا سۋىقتان سوڭ جەلتوقسان جەڭىن تۇرەر-تۇرمەستەن قار بوراي جاۋدى. ول ول ما، ەكى-ءۇش كۇننەن كەيىن سۇمەلەك جاڭبىر بۇركىپ-بۇركىپ وتكەن. كوكتايعاق باستالعان. قالا تۇرعىندارى ۇيلەرىنەن شىعار-شىقپاستان كوڭىلدەرى قۇلازىپ، اياقتارى تايىپ قۇلاسا، كوشەدەگى كولىكتەر تاسىرقاپ، تۇمسىق ءتۇيىستىرىپ، جۇرۋدەن قالىپ ەدى...
قىرىق قۇبىلعان اۋا رايى اياق استىنان جۋاسىپ، جىلىمىق كەلە قالماسى بار ما. ءبىر-ەكى ءۇش كۇن جەل سوعىپ ەدى، قالا قايتادان قارايىپ، قاباعى اشىلىپ، ادامدار كۇنى كەشە عانا قۇدايدىڭ كۇنىنە رەنجىگەندەرىن ۇمىتىپ، «ويپىر-اي، جاڭا جىلدى قارسىز قارسى الاتىن بولدىق، ءتىپتى ساياجايدا اعاشتار ءبۇر جارا باستاپتى» دەگەن اڭگىمەلەر دە شىعا باستاعان.
تەمىرجولدىڭ بار تاۋقىمەتىن جالعىز ءوزى كوتەرىپ جۇرگەندەي، ۇيىنە شارشاپ-شالدىعىپ جۇمىستان كەلگەن ەربولسىن ەسىكتى ءوز كىلتىمەن اشقاندا، الدىنان كۇلىمسىرەپ كەلىنشەگى شىعا كەلگەندە تاڭ قالدى.
- پاپاسى-اۋ، سەن قايدا ءجۇرسىڭ؟ ەرتەرەك كەلمەدىڭ بە؟ ۇيالى تەلەفونىڭدى قايتادان جۇمىسقا تاستاپ كەتكەنسىڭ بە؟ بۇگىن ءبىزدى كەشكى التىعا دارحان بەيسەنبەكوۆيچ كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرىنە شاقىرىپ ەدى عوي.
- ءيا، شاقىرسا، قايتەيىن. بۇگىن كۇن سەنبى بولسا دا، جۇمىس اۋىر بولدى. بارساڭ، ءوزىڭ بار. مەن دەمالايىنشى، ا؟
(اڭگىمە)
قاراشانىڭ كۇرەك ءتىسىن قاقساتقان قارا سۋىقتان سوڭ جەلتوقسان جەڭىن تۇرەر-تۇرمەستەن قار بوراي جاۋدى. ول ول ما، ەكى-ءۇش كۇننەن كەيىن سۇمەلەك جاڭبىر بۇركىپ-بۇركىپ وتكەن. كوكتايعاق باستالعان. قالا تۇرعىندارى ۇيلەرىنەن شىعار-شىقپاستان كوڭىلدەرى قۇلازىپ، اياقتارى تايىپ قۇلاسا، كوشەدەگى كولىكتەر تاسىرقاپ، تۇمسىق ءتۇيىستىرىپ، جۇرۋدەن قالىپ ەدى...
قىرىق قۇبىلعان اۋا رايى اياق استىنان جۋاسىپ، جىلىمىق كەلە قالماسى بار ما. ءبىر-ەكى ءۇش كۇن جەل سوعىپ ەدى، قالا قايتادان قارايىپ، قاباعى اشىلىپ، ادامدار كۇنى كەشە عانا قۇدايدىڭ كۇنىنە رەنجىگەندەرىن ۇمىتىپ، «ويپىر-اي، جاڭا جىلدى قارسىز قارسى الاتىن بولدىق، ءتىپتى ساياجايدا اعاشتار ءبۇر جارا باستاپتى» دەگەن اڭگىمەلەر دە شىعا باستاعان.
تەمىرجولدىڭ بار تاۋقىمەتىن جالعىز ءوزى كوتەرىپ جۇرگەندەي، ۇيىنە شارشاپ-شالدىعىپ جۇمىستان كەلگەن ەربولسىن ەسىكتى ءوز كىلتىمەن اشقاندا، الدىنان كۇلىمسىرەپ كەلىنشەگى شىعا كەلگەندە تاڭ قالدى.
- پاپاسى-اۋ، سەن قايدا ءجۇرسىڭ؟ ەرتەرەك كەلمەدىڭ بە؟ ۇيالى تەلەفونىڭدى قايتادان جۇمىسقا تاستاپ كەتكەنسىڭ بە؟ بۇگىن ءبىزدى كەشكى التىعا دارحان بەيسەنبەكوۆيچ كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرىنە شاقىرىپ ەدى عوي.
- ءيا، شاقىرسا، قايتەيىن. بۇگىن كۇن سەنبى بولسا دا، جۇمىس اۋىر بولدى. بارساڭ، ءوزىڭ بار. مەن دەمالايىنشى، ا؟
- تى چتو، ول كىسىنىڭ جاقسىلىعىن ۇمىتىپ قالدىڭ با؟ سەنى وسى جۇمىسقا ورنالاستىرعان دا سول كىسى ەمەس پە ەدى؟ جاقسىلىعىن ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ۇمىتقانىڭ با؟ - دەپ كەلىنشەگى اشۋلانا باستادى.
ەربولسىن ۇندەمەگەن كۇيى اياق كيىمىن شەشتى دە، اقىرىن عانا قولىن جۋعا كەتتى. سوڭىنان ەرە كەلگەن اقمونشاق كۇيەۋىنە جالىنعانداي «بارايىق تا، ۇيات بولادى. ءوزىڭ بىلەسىڭ، قازىرگى جازۋشىلاردىڭ ىشىندە ەڭ جاسى دا، ەڭ مىقتىسى دا وسى ءبىزدىڭ دارحان اعا. ونىڭ ۇستىنە سەنى جۇمىسقا.....»
- بارامىز، - دەدى كۇيەۋى، - شايىڭ بار ما؟
- ارينە، ارينە، - دەپ اقمونشاق قۋانىپ كەتتى. ەكەۋدەن-ەكەۋ داستارقان باسىنا وتىردى. كەلىنشەگىنىڭ قويۋ كۇرەڭ شايى بويىن سەرگىتكەنى سونشالىق: «سىيلىق، بىردەڭە الىپ پا ەدىڭ؟» - دەپ سۇرادى.
- الدىم. Parker قالامىمەن قوسا، كونۆەرتكە ءجۇز دوللار سالىپ قويدىم.
- وندا ەرتە كۇندى كەش قىلماي، شاشتارازىڭا بارىپ كەل. مەن مىزعي تۇرايىن.
- وي، مولودەتس، پاپاسى. مەنى تۇسىنەتىن سەن عاناسىڭ. دارحان بەيسەنبەكوۆيچ تە: «سەن قىز، كەلمەي قالساڭ، قاتتى رەنجيمىن» دەگەن. سەن ۇيىقتاماي-اق قويشى، پاپاسى-اۋ. مەنىڭ ءتۋفليىمنىڭ تاقاسى بوساپ قالىپتى. ەتىكشىگە اپارىپ كەلشى، جەر استىنداعى وتكەلدەگى ەتىكشىگە اپارشى، ول مەنى ءوزى جاقسى بىلەدى. ىلعي «چاەۆىە» تاستاپ كەتەتىن جەڭگەڭ دەسەڭ، ءوزى جاقسى بىلەدى.
كەلىسكەن. ءۇنسىز.
ۇرشىقتىڭ باسىنداي ءبىر سىڭار ءتۋفليدى وراپ الىپ، قولىنا ۇستاعان ول جولدىڭ ارعى بەتىندەگى، جەر استى وتكەلىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا ورنالاسقان ەتىكشىنىڭ كۇركەسىنە اياڭداپ، اسىقپاي كەلگەن. ەڭگەزەردەي ەتىكشى قولىنداعى بالعاسىن قاسىق قۇرلى كورمەي، جەڭىل سوققىلاپ باتەڭكە شەگەلەپ وتىر ەكەن. تۇك باسقان قاباعىن ءتۇيىپ، يەگىمەن «قويىپ كەت» دەگەندەي يشارا ءبىلدىردى، جانىنداعى قارا جىگىت: «جارتى ساعاتتان كەيىن كەلىڭىز»، - دەپ ەرنىن جىبىرلاتقان بولدى.
ەربولسىن قايتادان جەردىڭ بەتىنە شىققاندا، ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي ءبىر ورنىندا تۇرىپ قالدى. قاپالاق-جاپالاق ەتىپ، قايىڭنىڭ جاپىراعىنداي قار جەرگە تۇسە باستاپتى. ساعاتىنا ءبىر قارادى دا، ءارى ءجۇردى، بەرى ءجۇردى. ۋاقىت وتەر ەمەس. اسپاننان تۇسكەن قاردى كورسەڭىز عوي، قارا جەرگە شاشۋ شاشقانداي، ءدال ءبىر تويباستاردى باستايتىنداي، قالا تۇرعىندىرى قۋانىپ، ۇدەي جاۋىپ، ءۇپ ەتكەن جەلسىز ۇلپا قاردى كۇرپىلدەتە باسىپ، كوڭىلدەرىن كوتەرىپ بارا جاتىر. ەربولسىن نەگە ەكەنى بەلگىسىز، جۇمىستان شارشاپ شىققاننان كەيىن بە ەكەن، جۇرەگى ءلۇپ-ءلۇپ ەتتى. بىلەگىن قايتا-قايتا تۇرەدى. تىق-تىق ەتكەن ساعات تۇپ-تۋرا وتىز مينۋت الدىعا جىلجىعاندا، ۇنەمى ءبىر ىزبەن عانا جۇرۋگە داعدىلانعان ول ەتىكشىنىڭ كۇركەسىنە قايتا كەلگەن. كۇجىرەيگەن ەتىكشى اقمونشاقتىڭ شەتەلدىك ءتۋفليىنىڭ وكشەسىن بىزبەن شۇقىلاپ وتىر ەكەن. باسبارماعىنا كىرش ەتكىزىپ ءبىز سۇعىپ العانىن تەرەزەدەن قاراپ تۇرعان ەربولسىن دا بايقاپ قالعان ەدى.
- مىناۋ ءبىر ناعىز زيناقور قاتىن ەكەن. ناۆەرنوە، كۇيەۋىنىڭ ۇستىنەن جۇرەتىن ناعىزدىڭ ءوزى شىعار، قاراشى بارماعىمدى، - دەپ جانىنداعىسىنا سويلەپ جاتىر.
- قانە، مەن كورەيىن، - دەدى كومەكشى جاس جىگىت. ءتۋفليدى قولىنا الىپ، ءارى-بەرى اۋداردى دا، تىقىلداتىپ وتىرىپ، كوزى سىرتتارىنان قاراپ تۇرعان ەربولسىندى شالىپ قالدى.
- اعاسى، دايىن بولدى، سىزدەن ەكى ءجۇز تەڭگە، - دەپ ىرجالاقتادى. سۇراعانىن بەردى دە، جەردىڭ بەتىنە قايتادان شىقتى. جاي شىققان جوق، سۇيرەتىلىپ زورعا شىققان. «نە دەگەن، وڭباعان ادام، ءا! مەنىڭ ايەلىمدە نەسى بار، ءتىپتى تانىمايدى دا عوي».
دۇنيە اپپاق. قار جاۋىپ تۇر. تەك بايعۇس قارعا عانا «مىنا اپپاق الەمدە مەن عانا قارا بولامىن با؟» دەپ ءار بۇتاعا ءبىر قونىپ، قاردى سىلكىپ، ءتۇسىرىپ جاتىر. ساۋىسقان شىقىلىقتاپ، «تىم قۇرماسا كوكتەمگە دەيىن شىداشى، ءبارى وزگەرەدى، قارايادى، كوگەرەدى» دەگەندەي ءارى-بەرى ۇشىپ، بۇتاعا قونباي، بۇيىرلەپ ءجۇر.
«ەتىكشى مەنىڭ ايەلىمدى نەگە بىلمەسىن... «ىلعي «چاەۆىە» تاستاپ كەتەتىن جەڭگەڭ دەسەڭ، ءوزى جاقسى بىلەدى» دەپ ايتپاپ پا ەدى...»
ەربولسىننىڭ بۋىن-بۋىنىنان ءال كەتىپ بارادى. «ءاي، الگى ەتىكشى مۇمكىن ءبىزدىڭ ۇيدەگىنى...». ءوز ويىمەن ءوزى ارپالىسىپ، بەس قاباتتى ءۇيدىڭ قابىرعاسىن تەسىپ شىققان كافەنىڭ تۇتقاسىن ۇستاعانىن ءوزى دە بىلمەي قالدى. ىشكە كىرسە، ەكى ەركەك سىرا ءىشىپ وتىر ەكەن. ءبىر كىشكەنتاي بالا ويىن اۆتوماتىن شيقىلداتىپ: «اجە، اجە! مەن جەڭدىم، مەن جەڭدىم!» - دەپ ايقايلاپ قويادى.
- نە قالايسىز؟ - دەدى داياشى قىز. - بىزدە سۆەجي سىرا بار.
- بىرەۋىن بەرىڭىز.
- بىزدە الدىن الا تولەيدى، - دەپ ءبىر ساپتىاياق سىرانى اكەلدى دە جەلكەسىنە تۇرىپ الدى. مىڭ تەڭگەنى سۋىرىپ بەرگەن. سۇپ-سۋىق سىرانى ءسىمىرىپ العانىن ءوزى دە بىلمەي قالدى. تاڭدايى تاقىلداعان داياشى قىز «اعاي» دەدى داۋىستاپ: «مەندە مايدا اقشا بولماي تۇر، تاعى بىرەۋىن قۇيا سالايىن با؟». ول باسىن يزەدى. كوز الدىنان ەڭگەزەردەي ەتىكشىنىڭ ءبىز سۇعىپ العان بارماعىن سورىپ وتىرىپ: «مىناۋ ءبىر ناعىز زيناقور قاتىن ەكەن» دەگەنى كەتپەي قويدى.
«اجە، اجە، مەن جەڭدىم». اتىس-شابىس ويناپ جاتقان بالانىڭ اپاسى شەتتەۋ ۇستەلدە وتىر. باسىن ءبىر يەزەدى دە، وقىپ وتىرعان گازەتىنە قايتا ءۇڭىلىپ كەتتى.
ەكى ەركەك داۋرىعىپ سويلەي باستادى
- سەن، باۋىرىم، ەسىڭدى جي، كەلىنگە سەنە بەرمە، سەن جوق كەزدە نە ىستەپ جۇرگەنىن قايدان بىلەسىڭ؟ ون بەس كۇن ۆاحتىدا جۇرەسىڭ، باياعىدا مەنى ايەلىم سولاي قاتىردى عوي، مىنە، قارتايعان شاعىمدا جالعىز قالدىم ەمەس پە...
- اعا-اۋ، ولاي ايتپاشى، مەنىڭ كەلىنشەگىم جاقسى. ەلدىڭ بارىنە سەنە بەرەدى. ارامدىعى جوق، اققوڭىل. بازاردا كرەديتكە دە كىرىپ كەتتى عوي. وسى وسەكتى قويۋ كەرەك قوي، كەيدە جۇمىستان شىعىپ، پودرۋجكالارىنا قونىپ قالادى، شارشايدى عوي، تاكسيگە اقشا بولماي قالادى. نە قىل دەيسىز، اعا، سىرا مەن بالىعىڭىزدى الىپ بەرىپ وتىرمىن عوي. قويشى، اعا، وسىنداي ءسوزدى، ونسىز دا جۇرەگىم اۋىرادى، كەل، الىپ قويايىق! - دەدى جاستاۋ جىگىت.
- تۇر-تۇر، بالام، تىڭداما مىنالاردى، ەركەك ەمەس، قاتىن عوي! ايتىپ وتىرعان سوزدەرىن قاراشى!
- اجە، اجە، ءالى جارتى ساعاتىم بار عوي، مەن جەڭىسكە جەتۋ كەرەكپىن عوي!.
- ءجۇر، ءيتتىڭ بالاسى، مەنى تىڭداساڭ، ءالى جەڭىسكە جەتەسىڭ. مىنا ىنجىق وسەكشى ەركەكتەردىڭ ءسوزىن تىڭداما! ءجۇر، كەتتىك!، - دەپ نەمەرەسىن جۇلقىلاپ ەسىكتەن شىعىپ كەتتى.
«اجە، مەن جەڭىپ جاتىر ەدىم عوي» دەپ جىلامسىراپ بارا جاتىر.
ەربولسىننىڭ ەسىنە اقمونشاقتىڭ مارقۇم اجەسى ءتۇستى. قاراپايىم، ءۇي شارۋاسىنداعى ايەل بولعانمەن، وتە اقىلدى، ەربولسىندى ەرەكشە جاقسى كورەتىن. «كۇيەۋبالام ەمەس، بۇل مەنىڭ نەمەرەم» دەپ وتىراتىن. العاشقى تانىسقان كۇنى اس ۇيدە جۇرگەن اقمونشاق پەن اجەسىنىڭ اڭگىمەسىن اپ-انىق ەستىپ قالعانى بار. ۇلكەن ادام عوي دەپ، ونشا ءمان بەرمەگەن...
«ءوزى تەمەكى تارتپايتىن، اراق ىشپەيتىن، توبەلەسىپ كورمەگەن، ايتقانىمنان شىقپايتىن جۋاس جىگىت دەيسىڭ - دەدى اجەسى. - سەندەي قىزعا مىقتى جىگىت كەرەك. سەن بولساڭ، ەركە وسكەنسىڭ. ومىردە ءارتۇرلى جاعداي بولادى. ۇيدە ەركەكتىڭ داۋىسى، ەركەكتىڭ ءتارتىبى بولماسا، نە بەرەكە بولادى؟ ىنجىق جىگىتتىڭ جالاسى دا شىندىق بولىپ كورىنەدى. ويتكەنى ولار ەشنارسە سەزبەيدى، قولىنان سوزدەن باسقا ەشنارسە كەلمەيدى. جەتە الماي قالىپ اتىنان، قايتىپ قەلىپ قاتىنىنان كورەتىندەرى تاعى بار. ءالى كەش ەمەس قوي، مۇمكىن باسقا ءبىر جىگىتتى تاڭدارسىڭ. ومىردە نە بولمايدى دەيسىڭ، ەركەككە ايەلىنىڭ ادالدىعى دا ازدىق ەتەتىن كەزدەرى بولادى».
«اجەكا، مەن ەشقاشان كۇيەۋىمدى الدامايمىن. باسقا ەركەكتىڭ ماعان كەرەگى دە جوق. تالاي كرۋتوي جىگىتتەر ينوماركاسىمەن كەلگەندە قارامادىم عوي. وسى ەربولسىن عانا ماعان ۇنايدى. ءالى كورەسىڭ، سۋپەر كۇيەۋ جاسايمىن. ول مەنى اقمونشاق ەمەس، مونا دەپ ەركەلەتكەنىن بىلسەڭ عوي. اجەكا، مەنى قولداشى».
«ءادىرام قال، مونا ليزادان، - دەدى اجەسى. - ءبىرىنشى قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ بولىپ الىڭدار. ءجۇر، ۇيگە ازامات كەلىپ وتىر عوي، دۇرىستاپ شاي بەرەيىك».
ۇيلەنىپ، ءۇي بولعاندا، العاشقى كەزدەرى اقمونشاقتىڭ اجەسىنىڭ وسى سوزدەرىن ۇمىتپاي، ەسىنە ءتۇسىرىپ، «نەگە ايتتى ەكەن؟» دەپ ىشتەي ويلايتىن ەدى. كەيىننەن كەلىنشەگى ەكەۋى رەنجىسە قالسا، جارىقتىق اجەسى: «وسى سەن قىزعا نە جەتپەيدى؟ مىنانداي التىن جىگىتتىڭ قادىرىن نەگە بىلمەيسىڭ؟» دەپ ۇرساتىن. - - اعا، سىزگە سىرا قۇيىپ قويدىم، اكەلەيىن بە؟ مىڭ تەڭگەڭىزدەن بەس تيىن عانا قالدى.
- بەز سداچي، - دەدى تىستەنىپ. - اكەل، سىراڭدى.
ەتىكشىنىڭ ءسوزى ەربولسىننىڭ ويىنا قايتادان كەلە قالدى. «مىناۋ ءبىر ناعىز كۇناھار قاتىن ەكەن. ناۆەرنوە، كۇيەۋىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالاتىن ناعىزدىڭ ءوزى شىعار، قاراشى بارماعىمدى...»
ءىشى قىج-قىج قاينادى. «مەن سەنى مونا دەپ ەركەلەتتىم عوي...ال سەن نە ىستەدىڭ؟ ەتىكشىگە دەيىن ايتىپ تۇر عوي».
ەلەكتەن وتكەن قار قۇيىپ تۇر. قارعانىڭ داۋسى ەستىلمەيدى. تەك ەربولسىننىڭ ءىشى قىج-قىج قاينادى.
ۇيىنە كەلە جاتىر، بۋىن-بۋىنىنان ءال كەتە باستادى. قار. قار ۇدەي جاۋىپ تۇر. سىرا اسقازانىنا جاقپادى ما، ىقىلىق اتىپ، باسى اينالدى. تىستەنىپ العان ول، پاتەرىنە ليفتىمەن ەمەس، جاياۋ كوتەرىلدى. «دەمەك، مەن جوقتا اقمونشاق....».
ەسىكتى اشىپ قالعان اقمونشاق: «پاپاسى-اۋ، سەن قايدا ءجۇرسىڭ؟ كەشىگەتىن بولدىق قوي».
- ءما، ساعان، - دەپ ءتۋفليدى ايەلىنە قاراي لاقتىرىپ جىبەردى. - سەن جالەپ قاتىن ەكەنسىڭ عوي...
اقمونشاق ەشتەڭەنى تۇسىنبەي، كۇيەۋىنە شوشىنا قارادى دا، بوتا كوزدەرىنەن ءمولت-ءمولت ەتىپ جاس شىقتى.
«اح، مونا، مونا. تىڭدادىڭ با، سەن اجەڭدى!»
اح، مونا، مونا...
Abai.kz
