حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىنىڭ دامۋىنداعى بۇگىنگى ەرەكشەلىكتى كۇردەلى ترانسفورماتسيا كەزەڭى نەمەسە سەنىم داعدارىسى مەن قاقتىعىستاردىڭ قارقىن العان ۋاقىتى دەپ سۋرەتتەۋگە بولادى. بۇعان ىقپال ەتكەن سەبەپتەردىڭ ءبىرى رەتىندە كوپجاقتى قاۋىپسىزدىك ينستيتۋتتارىنىڭ فۋنكتسيونالدىعى مەن ديپلوماتياداعى پروفيلاكتيكا، جانجالدى رەتتەۋ تەتىكتەرىنىڭ ءتيىمدى دەڭگەيدە جۇمىس ىستەۋىنىڭ السىرەپ كەتكەندىگىن ايتسا بولادى.

بۇگىندە قازاقستان سىرتقى ستراتەگيادا پراگماتيزمگە نەگىزدەلگەن كوپۆەكتورلى بەلسەندى ساياسات ۇستانادى. مۇنداي ۇستانىم ارينە قازاقستاننىڭ الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ جاۋاپتى مۇشەسى رەتىندەگى ءرولىن نىعايتا تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرەرى انىق.

مەملەكەتتىك ستراتەگيانىڭ ۇشتاعانىن قۇرايتىن مەملەكەتتىڭ، بيزنەستىڭ جانە ءاربىر ازاماتتىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ساياساتىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان الەمدى ابىگەرگە سالىپ وتىرعان بۇگىنگى گەوساياسي شيەنەلىس جاعدايىندا دا ەلدەگى تۇراقتىلىقتى ساقتاي الىپ وتىر.

قازاقستاننىڭ رەسەي فەدەراتسياسىمەن ىنتىماقتاستىعى ماڭىزىنىڭ ستراتەگيالىق مانگە يە ەكەندىگى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ءبىر عانا سىرتقى ساياسات تۇجىرىمداماسىندا (2030 جىلعا دەيىن) رەسەي – وداقتاستىق قاتىناستاردى دامىتۋدى جوسپارلاپ وتىرعان ەلدەر قاتارىندا ءبىرىنشى ورىندا تۇر.

وكىنىشكە وراي، سوڭعى كەزدەرى رەسەي بيلىگى وكىلدەرى قازاقستان-رەسەي اراسىنداعى دوستىق قاتىناسقا سىزات ءتۇسىرۋ قاۋپىن تۋعىزاتىن ءتۇرلى ارانداتۋ مالىمدەمەلەرىن تاراتۋدا. اسىرەسە، رەسەي مەن باتىس اراسىنداعى تەكەتىرەس قاقتىعىسى تەرەڭدەگەن سايىن مۇنداي مالىمدەمەلەردىڭ سانى دا كۇرت وسۋدە. ۆياچەسلاۆ نيكونوۆ، بيىل قايتىس بولعان ۆلاديمير جيرينوۆسكي، گەننادي زيۋگانوۆ، كونستانتين زاتۋلين سىندا باسقا دا تۇلعالار ىشتەگى قىجىلدارىن قازاقستان تاراپىنا زاپىران قىلىپ قۇسۋ ارقىلى كوپشىلىك الدىندا ساياسي ۇپاي جيناۋعا تىرىسۋدا.

ارينە، ولاردىڭ ءسوز ساپتاۋىنداعى ورەسكەل مالىمدەمەلەر قوعامدا تەرەڭ رەزونانس تۋعىزىپ، اقپارات كەڭىستىگىن ۇرىس مايدانىنا اينالدىراتىنىنا داۋ جوق. كەيدە ءتىپتى سوڭعى 30 جىل عانا ەمەس، ءوزارا قارىم-قاتىناس تاريحى ودان دا تەرەڭگە كەتكەن قازاقستان مەن رەسەيدىڭ اراسىنا ماقساتتى تۇردە سىنا قاققىسى كەلەتىن سىرتقى كۇشتەر راسىمەندە بار ما دەگەن ويعا قالاسىڭ.

وسىنىڭ كەسىرىنەن اقپاراتتىق كەڭىستىكتە سوڭعى كەزدەرى دوستىق پەيىلدەگى رەسەيدىڭ بەينەسى رەسمي ماسكەۋدىڭ كوزقاراسىنا سايكەس كەلمەيتىن ۇستانىمداعى ەلدەرگە نادان ءھام مەنمەن ساياسات ۇستاناتىن اگرەسسيۆتى ەل رەتىندە وزگەرىپ بارا جاتىر.

دەگەنمەن، ەكى مەملەكەتتىڭ دە سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرى ءوزارا ستراتەگيالىق ارىپتەستىككە نەگىزدەلگەن ساياساتتى ساقتاۋعا كۇش سالىپ كەلەدى. مۇنداي ۇستانىمدى قوس ەلدىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى دا ءوز مىسالدارىندا كورسەتۋدە. بيىل 19 تامىزدا سوچي قالاسىندا ۆلاديمير پۋتين مەن قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءوزارا كەزدەسۋى وسىعان ايقىن دالەل. ەكى ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرى سونداي-اق، پەتەربورداعى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ بەيرەسمي كەزدەسۋى اياسىندا دا جەكە اڭگىمە وتكىزگەن بولاتىن.

قازاقستان رەسەي ساياساتكەرلەرى تاراپىنان جۇيەلى تۇردە بولىپ تۇراتىن ارانداتۋشىلىق پەن «مىسىقتىلەۋ» پەيىلدەگى مالىمدەمەلەرىنە كوپ جاعدايدا «ۇزاق ءۇزىلىس» ستراتەگياسىن قولدانادى.

ساۋاتتى وي-قيسىنعا سىيمايتىن جاعدايلار دا بار. مىسالى قازاقستانعا قاتىستى تاياۋدا عانا كەزەكتى مالىمدەمەسىن ايتقان دەپۋتات ك.ءزاتۋليننىڭ مەملەكەتتىك دۋماداعى نەگىزگى جۇمىس باعىتى – تمد ەلدەرىمەن دوستىق بايلانىستى كۇشەيتۋ ەكەن. اسىرەسە ول ءوزىنىڭ جاۋلىق نيەتتەگى پىكىرىن رەسەي فەدەراتسياسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەلشىلىكتەرىنىڭ ءوزارا ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس قۇرۋدىڭ 30 جىلدىعى اياسىندا ءىس-شارالار وتكىزىپ جاتقان تۇستا ايتقانى ءتىپتى قىزىق بولدى. ەكى ەلدىڭ ساراپشىلارى، عالىمدارى جانە سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرىنىڭ قۇرىلىمدىق باسشىلارى باس قوسقان اتالعان شارادا، قاتىسۋشىلار قوس مەملەكەتتىڭ دوستىق قارىم-قاتىناسىن قيىنداتاتىن مۇنداي تۇسىنىسپەۋشىلىكتەردىڭ ورىن الۋى – كەيبىر ساياساتكەرلەردىڭ ارقايسىسى دەربەس مەملەكەكەت رەتىندەگى ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ سىرتتاعى بارلىق وقيعالارعا ۇنەمى بىردەي كوزقاراستا بولۋى مۇمكىن ەمەس ەكەنىن قابىلداعىسى كەلمەۋىنەن دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.

وزدەرىنىڭ وسىنداي «قورتىق ويلارىن» وزگەگە تاڭۋعا اۋەس كورشى ەلدەگى وسىنداي «بەيپىل اۋىزدى» ارانداتۋشىلارعا لايىقتى جاۋاپ رەتىندە ەكى ەل اراسىندا ساراپتامالىق كەڭەس جۇمىسىن جانداندىرۋ ۇسىنىسى ايتىلدى. ەگەر اتالعان كەڭەس دۇرىس جۇمىس اتقارسا – وندا وزەكتى ماسەلەلەردى ۋاقىتىلى انىقتاپ، دەر كەزىندە شەشىم قابىلداۋعا ءوز سەپتىگىن تيگىزەر ەدى.

ارينە قازاقستان تاراپى سولتۇستىكتەگى كورشى مەملەكەت تۋرالى پىكىر بىلدىرگەندە ارقاشاندا نەعۇرلىم ۇستامدى، وبەكتيۆتى پىكىر ايتۋدى ءجون كورەدى. اسىرەسە قازىرگى شيەلەنىستى كەزەڭ جاعدايىندا «ەكى ەلى اۋىزعا ءتورت ەلى قاقپاق» قاعيداسىن ۇمىتپاعان ابزال.

رەسەي فەدەراتسياسى تاراپىنىڭ ۇلكەن نارازىلىعىن تۋدىرعان وقيعا – قۋات احمەتوۆتىڭ ارەكەتى بولعان ەدى. ناتيجەسىندە، اتالعان ازاماتتىڭ جاساعان ءىسى قازاقستاننىڭ قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 174-بابىمەن (ۇلتارالىق الاۋىزدىقتى قوزدىرۋ). راسىمدەلىپ، وعان قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعالدى.

دەگەنمەن، رەسەيلىك تاراپتان ايتىلعان قيسىنسىز پىكىرلەردىڭ بارلىعى دا نازاردان تىس قالعان جوق. ولارعا بەرىلگەن جاۋاپتىڭ بارلىعى دا ۋاقىت تالابىن ەسكەرگەن، ەموتسياسىز سابىرلى قالىپتا ايتىلدى جانە تۇتاس ەلدىڭ ۇستانىمىنا ەمەس، جەكەلەگەن ساياساتكەرلەردىڭ كوزقاراسىنا باعىتتالدى.

قازاقستان تاراپىنىڭ بۇنداي ۇستانىمىنىڭ تامىرى تەرەڭدە جاتىر. تاريحتان بەلگىلى، دالا ديپلوماتياسىن مەڭگەرگەن قازاق حاندارى دا پراگماتيزمگە نەگىزدەلگەن كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياسي ستراتەگياسىن ءساتتى ىسكە اسىرا بىلگەن بولاتىن. مۇنداي ستراتەگيا ۇلى دالاداعى ساۋدا جولدارىن ساقتاپ، الىس-بەرىستى دامىتۋ، ءوز يەلىگىندەگى اسكەري، الەۋمەتتىك، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، شەت مەملەكەتتەرمەن ءتيىمدى وداق قۇرۋ قاجەتتىلىگىنەن تۋىنداعان ەدى. رەسەي پاتشالىعىنداعى ءبىرىنشى پەتردىڭ زامانىنان باستاپ سىرتقى ساياساتتاعى باستى نازار ورىس باعىتىنا اۋدى.

كوپۆەكتورلى ساياسات، پراگماتيزم ۇستانىمى – بۇل ديپلوماتيالىق ستراتەگياداعى قازاقستان جولى. بۇنىڭ تۇبىندە اسىرەسە سىرتقى ساياساتتا دۇرىس شەشىمدەر قابىلداۋعا جاۋاپتى تۇلعالاردىڭ كەمەلدىگى مەن تەرەڭدىگى جاتىر دەۋگە بولادى. ارينە، كوش تىزگىنىن بەدەلدى حالىقارالىق قۇرىلىمداردا تالاي جىل جەمىستى قىزمەت اتقارعان تاجىريبەلى ديپلومات ۇستاپ وتىرعاندا بۇلاي بولۋى زاڭدى تا.

تاكتيكالىق تۇرعىدان العاندا، مۇنداي ۇزاق مەرزىمدى رەاكتسيا اقپاراتتىق كەڭىستىكتەگى الاشاپقىندى ازايتىپ، سالماقتى ساياساتكەرلەر مەن ساراپشىلاردىڭ ويىن پىسىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي سالقىنقاندىلىق ءوزىنىڭ نە جاساپ جاتقانىن انىق بىلەتىن، ونىڭ قورىتىندىسىنىڭ قالاي بولاتىنىنان ناقتى بولجامى بار بيلىككە عانا ءتان.

بۇل رەتتە، كوپۆەكتورلى ۇستانىمدى مەملەكەت ءۇشىن ءوزىن دەربەس ەل رەتىندە دالەلدەۋگە مۇمكىندىك بەرمەيتىن ءالسىز ستراتەگيا دەپ سىنايتىندار – بۇل تالاي جىلعى تابىستى تاجىريبە بارىسىندا قالىپتاسقان بايسالدى بولجامعا نەگىزدەلگەن كۇردەلى تاڭداۋ ەكەنىن تۇسىنۋلەرى ءتيىس.

قازاقستان سياقتى مەملەكەتتىڭ سىرتقى ساياسات شەڭبەرىن قالىپتاستىرۋىنا جاھاندىق جانە وڭىرلىك دەڭگەيدە ورىن الىپ جاتاتىن وقيعالار سىندى جۇيەلىك فاكتورلار نەگىزىنەن كوپ اسەر ەتەدى.

قالاي بولعاندا دا كوپۆەكتورلى ۇستانىم – اينالاداعى داعدارىستى جاعداي كەزەڭىندە ءوزارا تەپە-تەڭدىكتى ساقتاي وتىرىپ ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋدىڭ ناقتى جولى. سوندىقتان تەك وسىنداي ءىس-ارەكەت ستراتەگياسى عانا بىزگە جان-جاقتى جانە ناقتى فاكتورلاردى ەسكەرە وتىرىپ رەسەيمەن ۇزاق مەرزىمدى سەرىكتەستىكتى كوزدەيتىن قارىم-قاتىناس ورناتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

Abai.kz