قازاقستانداعى كورەي دياسپوراسى دەسە مانەرلەپ سىرعاناۋ شەبەرى قىرشىن كەتكەن دەنيس تەن، نازارباەۆ اۋلەتىمەن تىعىز مۇددە بايلانىسى بار الەكسەي ني، ۆلاديمير كيم قاتارلى ولليگارحتار ويعا ورالادى. بىراق ءبىز ءسوز ەتكەلى وتىرعان ازاماتتىڭ ءجونى بولەك. ۆلاديسلاۆ تەن وزبەكستاندا تۋىپ وسكەن ازامات. قازاق ءتىلىنىڭ – «بىرلىكتىڭ ءتىلى» ەكەنىن بيلىكتىڭ مويىنداۋىنان كوپ بۇرىن سانالىقپەن سەزىنىپ، ءوز قالاۋىمەن قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن جەتىك ۇيرەنگەن ازامات. ۆلاديسلاۆ سالتاناتتى مەملەكەتتىك جينالىستاردا قازاقشا تاقپاق ايتىپ، تەلەارنالاردان ءجيى كورىنەتىندەردىڭ سويىنان ەمەس. قىرعىزستاندا تۋسا دا ەگەمەن قازاق ەلىنىڭ پارلامەنتىنەن ويىپ ورىن الىپ، ءپۋتيننىڭ «رۋسكي مير» يدەياسىنا جاقتاس بولىپ وتىراتىن قىزىل كوممۋنيستەردىڭ سوڭعى تۇياعى يرينا سميرنوۆادان دا پارىقتى.

ۆلاديسلاۆتىڭ مايدانى وتە اشىق، ايقىن. الەۋمەتتىك جەلى ونىڭ كوپپەن پىكىرلەسۋ، ۇيرەنۋ، موتيۆاتسيا الاڭى. تۇرمىستىق دەڭگەيمەن شەكتەلمەي، كۇردەلى گرامماتيكالىق تۇيىندەردى ورتاعا سالادى. كوپ ءتىل بىلەتىن ازامات تىلدەردى سالىستىرا زەرتتەۋدى ۇناتادى. ءوزىنىڭ تەرەڭدىگىن بايقاتادى.

بىردە تانىمال جازۋشى اعامەن داستارقانداس بولدىم. قازاقتىڭ تۇيتكىلدەرىن ءبىر قايىرىپ تاستاپ، الەمدىك ماسەلەلەرگە كوشتىك. ءدال سول كەزدە ەكونوميكاسى كريزيسكە ۇشىراعان شري-لانكا ەلىندە ەرەۋىل بولىپ جاتقان ەدى. مەن ۇيرەنگەن اۋزىممەن «سري-لانكا» دەسەم، قالامگەر اعامىز مەنىڭ «ورالمانسكي اتاۋىمدى» «شري-لانكا دەپ ايت» دەپ وزگەرتۋمەن بولدى. ونىڭ دا جاۋابىن ۆلاديسلاۆتىڭ كەزەكتى ءبىر جازباسىنان تاپتىم. «وسى ەلدىڭ اتاۋى بارلىق ەۋروپالىق تىلدە «سري» دەپ جازىلىپ، «سري» دەپ ايتىلسا، تەك ورىس تىلىندە عانا «شري» دەپ جازىلادى ەكەن. ويتكەنى ورىس تىلىندە «سري» دەسەڭىزدەر، ول ءسوز قازاق تىلىندەگى «تىشۋ» دەگەن ەتىستىكتىڭ بۇيرىق رايىنداعى ورىسشا بالاماسىنا ۇقساپ كەتەدى ەكەن. وسىنداي جاعىمسىز اسسوتسياتسيانى بولدىرماۋ ءۇشىن «سري» دەگەندى «شري» دەگەنگە وزگەرتكەن ەكەن ورىستار...» دەيدى ۆلاديسلاۆ. كوز جەتكىزگەنىمىزدەي ورىستىڭ كوڭىلىن قالدىرماۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ قازاقتار ءبىر مەملەكەتتىڭ اتىن، ءتىپتى جەتى اكەسىنىڭ، ءوزىنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان ەسىمىن بۇرمالاپ ايتۋعا اسىق ەكەن. ايگىلى اقىن قادىر مىرزااليەۆتىڭ «ناعىز قازاق-قازاق ەمەس، ناعىز قازاق – دومبىرا» دەگەن ناقىل جىرىنان شابىت العان با، ۆلاديسلاۆ دومبىرا ۇيرەنۋدى باستاپتى. «پەرەمەن» دەپ گورباچەۆتىڭ «پەرەسترويكاسىنا» ءۇن قوسقان ۆيكتور تسويدىڭ اندەرىن دومبىراعا سالىپ تارتىپ ءجۇر ەكەن. جۇرت وعاندا زور ىقىلاسپەن قولداۋ ءبىلدىرىپ جاتىر. ايتپاقشى ۆلاديسلاۆ قىركۇيەكتىڭ سوڭىنداعى ءبىر جازباسىندا «ءبىزدىڭ ورتالىققا جۇگىنىپ قازاق تىلىنەن ساباق العىسى كەلەتىندەر ونسىز دا كوپ، سونىڭ ىشىندە رەسەيلىكتەردىڭ سانى كۇرت كوبەيىپ كەتىپتى» دەپ جازعان ەدى.

بۇدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن مەملەكەتتىك تىلدە قىزمەت كورسەتۋدى تالاپ ەتكەن «ءتىل پاترۋلدەرىنىڭ» سانالى ارەكەتىن رەسەي ساياساتكەرلەرى ساياسي دەڭگەيگە كوتەرىپ شۋ شىعارىپ، ولاردىڭ الدىندا قازىرگى مادەنيەت ءمينيسترى داۋرەن اباەۆ اقتالىپ، ءتىل جايىنداعى ايتىس ءورشىپ بارىپ، سايابىرسىعانداي بولىپ ەدى. كەشەلى بەرى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ «قازاق ءتىلىن پايدالانىپ ساياسي ويىندار جۇرگىزۋدىڭ قاجەتى جوق. وسىنداي تەرىس تۇسىنىكتەر كەيبىر ەلدەردى قاسىرەتكە ۇشىراتتى. «ءوز ءتىلىڭ بىرلىك ءۇشىن، وزگە ءتىل تىرلىك ءۇشىن» دەگەن ءسوز بار. ءبىز ءتىل ساياساتىن بايىپپەن جۇرگىزۋمىز كەرەك» دەپ كەلەتىن سوزدەرىنەن كەيىن پىكىر تالاس قايتا قىزىپتى. قازاققا ءناسىلى جات راميل مۋحورياپوۆ دەگەن بىرەۋ داۋرەن اباەۆتىڭ «ۇڭگىردەگى ۇلتشىلدىق» يدەياسىن قايتا كوتەرىپتى.

20 ميلليونعا جۋىق قازاقستان حالقىنىڭ 30 پايىزىن قۇرايتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنەن «بىرلىكتىڭ تىلىندە» (قازاق تىلىندە) سويلەۋدى تالاپ ەتۋى «رۋسوفوبيا»، «ۇڭگىردەگى ۇلتشىلدىق» ەكەن دە، 70 پايىزىن قۇرايتىن بىرلىكتىڭ ۇيىتقىسى بولعان قازاق حالقى ءوز جەرىندە تىرلىك ەتكىسى كەلسە ورىس ءتىلىن ءبىلۋى كەرەك ەكەن. وسى ساياساتتىڭ ارقاسىندا «تىرلىكتىڭ ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن» مۋحوريانوۆتاردىڭ ءبيتى ابدەن سەمىرىپ، قازاققا مۇرنىن شۇيىرە قارايتىن دەڭگەيگە جەتىپتى. اتقا مىنەرلەردىڭ بيلىكتىڭ كەپىلى – كورشى ديكتاتورلار ەمەس، قاراشا حالىق ەكەنىن ءالى تۇسىنبەگەنى وكىنىشتى. ولار «قاڭتار وقيعاسىنان» ساباق الماعان سياقتى.

ماماندىعى دارىگەر بولسادا «قازاق ءتىلى-مەديتسينا ءتىلى ەمەس» دەمەي، ءوزى قۇلشىنىپ ۇيرەنىپ، ورتالىق اشىپ، ءوز بىلگەنىن وزگەلەرگە ۇيرەتىپ جۇرگەن ۆلاديسلاۆتىڭ بەلسەندى ارەكەتى كىم-كىمگە دە جارقىن ۇلگى.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz