الدىمىزدا 25-قازاندا اتاپ وتىلەتىن ەلىمىزدىڭ ەڭ باستى مەرەكەسى رەسپۋبليكا كۇنى كەلە جاتىر. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋرالى» زاڭعا ۇستىمىزدەگى جىلى 29-قىركۇيەكتە ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە بايلانىستى رەسپۋبليكا كۇنى ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىنە يە بولدى! وسى زاڭعا سايكەس جىل سايىن 16-جەلتوقساندا اتاپ وتىلەتىن بۇرىنعى ۇلتتىق مەرەكە – تاۋەلسىزدىك كۇنى قاراپايىم مەملەكەتتىك مەرەكەلەر قاتارىنا ىعىستىرىلدى. ءوزىنىڭ دە مەرەكە سىيقى قالماي وعان قاتىستى ءىس-شارالار 15-جەلتوقسانعا دەيىن ۋقان-سۋقان وتكىزىلە سالاتىن. جاستاردىڭ ىقتيمال تولقۋىنان سەسكەنگەن بيلىك تاۋەلسىزدىك كۇنىنە ءبىر اپتا قالعاندا ستۋدەنتتەردى ەشبىر جوسپاردا قاراستىرىلماعان كەزەكسىز دەمالىسقا جىبەرەتىن. ءارى بۇل داتادا اۋا رايى دا كوبىنە تۇنەرىپ تۇرىپ الاتىن. كوشەگە شىقساڭ، الاڭدارعا بارساڭ جان ادام جوق، ءولى قالاعا تاپ بولعانداي كۇي كەشەتىنسىڭ.

ۇلتتىق مەرەكە مەن مەملەكەتتىك مەرەكەلەردىڭ قۇقىقتىق ايىرماشىلىعى بولادى. ۇلتتىق مەرەكە – مارتەبەسى جاعىنان مەملەكەتتىك مەرەكەلەردەن جوعارى تۇرادى. ۇلتتىق مەرەكە دەگەنىمىز قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ىقپال ەتكەن، تاريحي ماڭىزى ايىرىقشا وقيعانىڭ قۇرمەتىنە تاعايىندالعان مەيرام. ۇلتتىق مەرەكە كەزىندە ورتالىق جانە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگانداردا رەسمي ءىس-شارالار وتكىزۋ مىندەتتى. قازاقستاندا ۇلتتىق مەرەكە بىرەۋ عانا – رەسپۋبليكا كۇنى. قالعان 9 مەرەكە مەملەكەتتىك مەرەكە بولىپ تابىلادى.

بيىل ۇلتتىق مارتەبەگە يە بولعان رەسپۋبليكا كۇنى مەرەكەسى 13 جىل ۇزىلىستەن كەيىن العاش رەت قايتا تويلانايىن دەپ وتىر. بۇل مەرەكەگە 1990 جىلى 25-قازاندا قازاق سسر-ءى جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءحىى شاقىرىلعان سەسسياسىندا قابىلدانعان «قازاق سسر-ءىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسياسى» نەگىز بولعانى انىق. ول كەزدە قازاق سسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ ورگانى – «حالىق كەڭەسى» گازەتىندە قىزمەت ەتەتىنبىز. رەداكتسيا جۋرناليستەرىنە سەسسيا ماجىلىستەرىنە دەپۋتاتتارمەن بىرگە قاتىسىپ وتىرۋعا رۇقسات ەتىلەتىن. سوندىقتان قول قالت ەتكەندە ەل ءۇشىن ماڭىزدى قۇجاتتار تالقىلانىپ جاتقان ءماجىلىس زالىنان تابىلۋعا تىرىساتىنبىز.

25-قازان كۇنى ايگىلى زاڭگەر، اكادەميك، دەپۋتات سالىق زيمانوۆ مىنبەردە ەكى ساعاتتاي تۇرىپ دەكلاراتسيا جوباسىن تانىستىردى. جوبانى تالقىلاۋ كەزىندە ءتورت ساعات اياعىنان تىك تۇرىپ، بەرىلگەن 50-دەن استام سۇراقتارعا تاعى دا ءمۇدىرىسسىز جاۋاپ بەردى. سول كەزدە جاسى جەتپىسكە تاياپ قالعان سالىق اعا بىزگە قولىنا نايزا الىپ مايداندا شايقاسقان الىپ باتىرلارداي ەلەستەيتىن. ماڭىزدى قۇجات 25-قازان كۇنى 18:55-تە قابىلداندى. جوعارعى كەڭەستە 360 دەپۋتات بولسا، سول كۇنگى سەسسياعا 281 دەپۋتات قاتىستى. 79 دەپۋتات ءتۇرلى سىلتاۋمەن بۇل جيىنعا قاتىسپادى. ماسكەۋدەن سەسكەنگەن بولار. قاتىسقان دەپۋتاتتاردىڭ 261-ءى قۇجاتتى قولدادى، 18 دەپۋتات قارسى بولدى، 2 دەپۋتات قالىس قالدى.

دەكلاراتسيادا قازاقستاندا بيلىكتىڭ پرەزيدەنتتىك فورماسى قاراستىرىلاتىنى، وداققا كىرۋ-مەن شىعۋ قۇقىعىن وزىندە ساقتايتىنى، حالىقارالىق بايلانىستاردا دەربەس سۋبەكت بولىپ تابىلاتىنى، ىشكى ارمياسى بولاتىنى، وداقتىق مەنشىكتەن ءوز ۇلەسىن الۋعا قۇقىلى ەكەندىگى ۇلكەن تاباندىلىقپەن كورسەتىلدى.

قۇجاتتا قازاق حالقىنا قاتىستى ماڭىزدى ءتورت قاعيدا جارىققا شىقتى. وندا قازاق سسر-ءى قازاق ۇلتىنىڭ تاعدىرى ءۇشiن جاۋاپتىلىعى كورسەتىلدى. قازاق سسر-ءى ۇلتتىق مەملەكەتتiلىگىمىزدى ساقتاۋ، قورعاۋ جانە نىعايتۋعا قاتىستى شارالار قولداناتىندىعى تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلدى. قازاق حالقىنىڭ، ەلدە تۇراتىن باسقا دا دياسپورالاردىڭ ءتىلىن، مادەنيەتىن دامىتۋعا مىندەتتى ەكەندىگى اتاپ ايتىلدى. رەسپۋبليكادان تىس جەرلەردە تۇراتىن قازاقتاردىڭ ۇلتتىق-مادەني، رۋحاني جانە تiل جونiندەگi قاجەتiن قاناعاتتاندىرۋعا قامقورلىق جاسايتىنى كوزدەلدى. ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى بۇل مەرەكەنى ءوز باسىم قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ كۇنى رەتىندە قابىلدايتىنمىن.

وسىنداي ماڭىزدى مەرەكە 17 جىل تويلانىپ كەلدى دە 2008 جىلى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنە ءسىڭىرىلۋ جولىمەن جويىلدى. ودان كەيىنگى جىلداردا رەسپۋبليكا كۇنى مەرەكەسىن قايتارۋ تۋرالى ءجيى قالام تەربەپ كەلدىك.

بۇل مەرەكەنى اتاپ ءوتۋ نەلىكتەن توقتاتىلدى دەسەك، وعان ن.نازارباەۆتىڭ انتيقازاقتىق ۇستانىمى سەبەپ بولدى دەپ ايتۋعا بولادى. ويتكەنى دەكلاراتسيادا قازاقستاندى قازاق حالقىنىڭ ءوزىن ءوزى بيلەۋ قۇقىعىنىڭ كورىنىسىنە مەڭزەيتىن، قازاقستان قازاق حالقىنىڭ دامۋىنا جاۋاپتى ەكەندىگى، ۇلتتىق مەملەكەتتىلىكتى ساقتاۋعا مىندەتتىلىگى تۋرالى قاعيدالار ەلدىڭ ۇلتتىق مەملەكەت باعىتىندا داميتىنىن قالتقىسىز كورسەتتى. باستاپقى ۇستانىمى وزگەرىپ كەتكەن ن.نازارباەۆ قازاقستاندى ۇلتتىق مەملەكەت رەتىندە دامىتۋعا مۇددەلى بولمادى.

ەندى مىنە، قازىرگى بيلىك سول قاتەلىكتەردى تۇزەتىپ، 13 جىل ۇمىت بولعان مەرەكەنى ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىندە ەلىمىزگە قايتاردى. بۇل قازاق حالقىنىڭ كوڭىلىنەن شىققان قادام بولدى!

سول ۇلتتىق مەرەكەلەرىڭىز قۇتتى بولسىن!

مارات ءبايدىلداۇلى، جازۋشى-پۋبليتسيست

Abai.kz