جەردىڭ تالايىن كورگەن اسانقايعى الاكول ماڭىنا اياق تىرەگەندە «توقتا!» دەگەن ەكەن. بۇگىندە ەل كونەنىڭ كوزىندەي بولعان توقتا تاۋىنىڭ تاريحىن سولاي وربىتەدى. اتىنىڭ تىزگىنىن تارتىپ، اينالاسىنا كوز سالعان كەمەڭگەر: «جەر-اق ەكەن شىركىن، بىراق ۇرىس ءيسى شىعىپ تۇر» دەپ مۇڭايىپتى. كۇنشىعىستان اقتارىلا توگىلگەن جاۋ جوڭعار قاقپاسىنان شىعا بەرە وسى جاقتى بەتتەگەن دەسەدى. جارالانعان باتىرلار دا كولگە ءتۇسىپ، ساۋىعىپ قايتادى ەكەن. تەگىندە كولگە قۇياتىن وزەندەردىڭ ءبىرى ەمىلدى ارقانىڭ قاقپاسى دەپتى قادىرعالي بەك. كەزىندە قۇرانىن قولىنان تاستاماعان مۇحيت اتاسى اتانعان جاكيۆ كۋستو الاكولدى قاق جارعان اق جولاقتى بايقاپ، قاسيەت تۇنعان دەپ تاڭداي قاعىپتى.

ءيا بۇل كونەنىڭ كۇمبىرى. ال الاكولدىڭ بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگى شە؟

رۇقساتسىز تۇشكىرمەيتىن باسشىلار بار

الماتىدان شىققان اۆتوبۋستا وتىرعانداردىڭ ءبارىنىڭ اۋزىندا الاكول جايى. ونداعى اۋا-رايىن سۇراستىرىپ، سۋىن ماقتاپ، ۋ-شۋ. كوپشىلىگىنە بۇل ساپار تاڭسىق ەمەس. وسىدان-اق كولدى ءبىر كورگەن ادامنىڭ قايتىپ كەلمەۋى مۇمكىن ەمەستىگىن تۇسىنۋگە بولادى. دەگەنمەن ءبارىنىڭ ءجۇزى شارشاڭقى. ءبىرى جەردىڭ قاشىقتىعىن، ءبىرى شۇرىق-شۇرىق جولدى ايتىپ، كەيىپ كەلەدى. ارينە 1000 شاقىرىم از جەر ەمەس. نە دە بولسا، بۇل ماسەلەنى جۇرگىزۋشىدەن ارتىق بىلەتىن ادام تابىلماس. سەرگەي كوكەيىمدىگىنى ءدال تاپتىڭىز دەگەندەي، ءبىر شەرىن تارقاتتى.

جەردىڭ تالايىن كورگەن اسانقايعى الاكول ماڭىنا اياق تىرەگەندە «توقتا!» دەگەن ەكەن. بۇگىندە ەل كونەنىڭ كوزىندەي بولعان توقتا تاۋىنىڭ تاريحىن سولاي وربىتەدى. اتىنىڭ تىزگىنىن تارتىپ، اينالاسىنا كوز سالعان كەمەڭگەر: «جەر-اق ەكەن شىركىن، بىراق ۇرىس ءيسى شىعىپ تۇر» دەپ مۇڭايىپتى. كۇنشىعىستان اقتارىلا توگىلگەن جاۋ جوڭعار قاقپاسىنان شىعا بەرە وسى جاقتى بەتتەگەن دەسەدى. جارالانعان باتىرلار دا كولگە ءتۇسىپ، ساۋىعىپ قايتادى ەكەن. تەگىندە كولگە قۇياتىن وزەندەردىڭ ءبىرى ەمىلدى ارقانىڭ قاقپاسى دەپتى قادىرعالي بەك. كەزىندە قۇرانىن قولىنان تاستاماعان مۇحيت اتاسى اتانعان جاكيۆ كۋستو الاكولدى قاق جارعان اق جولاقتى بايقاپ، قاسيەت تۇنعان دەپ تاڭداي قاعىپتى.

ءيا بۇل كونەنىڭ كۇمبىرى. ال الاكولدىڭ بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگى شە؟

رۇقساتسىز تۇشكىرمەيتىن باسشىلار بار

الماتىدان شىققان اۆتوبۋستا وتىرعانداردىڭ ءبارىنىڭ اۋزىندا الاكول جايى. ونداعى اۋا-رايىن سۇراستىرىپ، سۋىن ماقتاپ، ۋ-شۋ. كوپشىلىگىنە بۇل ساپار تاڭسىق ەمەس. وسىدان-اق كولدى ءبىر كورگەن ادامنىڭ قايتىپ كەلمەۋى مۇمكىن ەمەستىگىن تۇسىنۋگە بولادى. دەگەنمەن ءبارىنىڭ ءجۇزى شارشاڭقى. ءبىرى جەردىڭ قاشىقتىعىن، ءبىرى شۇرىق-شۇرىق جولدى ايتىپ، كەيىپ كەلەدى. ارينە 1000 شاقىرىم از جەر ەمەس. نە دە بولسا، بۇل ماسەلەنى جۇرگىزۋشىدەن ارتىق بىلەتىن ادام تابىلماس. سەرگەي كوكەيىمدىگىنى ءدال تاپتىڭىز دەگەندەي، ءبىر شەرىن تارقاتتى.

- كۇن سايىن قالادان مىنگەن 40-50 ادامنىڭ جارتىسىنان استامى الاكولگە كەلەدى. «سايران» اۆتوبەكەتىنەن 2-3 اۆتوبۋس شىعادى. رەسەي ازاماتتارى دا بار. ءۇرجار اۋدانىنا بۇدان بولەك «سالەم» بەكەتىنەن قانشاما كولىك قاتىنايدى. كولدىڭ سۋى، تابيعاتى تاماشا، اتتەڭ جاعداي جاسالماعان. جاعالاۋدىڭ قوجايىندارى جوق، اركىم شاماسىنشا قۇرىلىس سالىپ العان، ىركەس-تىركەس. جول مىناۋ! باستاعاندارىنا 5 جىل بولعان شىعار. الماتىدان 18 ساعات جۇرەمىز. مۇنى 12 ساعاتقا دەيىن قىسقارتۋعا بولار ەدى.

ۇلى جىبەك جولى تاس جولىنا قاراستى باقتىعا دەيىنگى جول قۇرىلىسىنىڭ باستالعانىنا دا ءبىراز ۋاقىت بولعانى راس. ال الاكولگە اپاراتىن ماقانشىدان قابانباي اۋىلىنا دەيىنگى 120 شاقىرىم جولدىڭ اتالعان جوباعا كىرمەيتىندىكتەن قاشان جوندەلەتىنى تىپتەن بەلگىسىز. قالادان تۇنگى وندا شىققان كولىك اۋپىرىمدەپ تۇسكى ۇشكە قاراي كولگە تۇمسىق تىرەدى. بىردەن ورىن ىزدەۋگە كىرىستىم. قىزىق قىلعاندا، ءبىر ادامدىق ورىندار تىپتەن از كەزدەسەدى. ورنالاسقانشا دەپ جالعىز توسەگى بار شاعىن بولمەگە توقتادىم. جيناقتالعان سوڭ ءبىر جاعى ءجون سۇراپ، ءبىر جاعى امانداسپاق نيەتپەن، كول ماڭىنداعى بۇرىنعى جاربۇلاق قازىرگى قابانباي اۋىلىنىڭ اكىمى مىندەتىن اتقارۋشى بايان ساعاتبەكوۆاعا جولىققان ەدىم. «ورنالاسار جەرىڭ بولماي دالادا قالدىڭ با» دەپ الدەنەدەن تىكسىنە قارادى باسشى. كولگە قايىر تىلەپ ەمەس، حالىقتىڭ جايىن بىلەيىك دەپ كەلگەنىمىزدى اپايىمىز تۇسىنە المادى-اۋ شاماسى. اۋدان اكىمىنىڭ رۇقساتىنسىز ءبىر دە ءبىر اۋىز ءسوز ايتا المايتىنىن جەلەۋ ەتىپ، ات تونىن الا قاشتى. جوعارىداعىلاردىڭ رۇقساتىنسىز تۇشكىرۋگە قورقاتىندار بار ەكەن. ودان قالسا، «جۇمىس ۋاقىتى ەمەس، نەگە مەنى مازالايسىڭ» دەپ دۇرسە قويدى.

كەزىندە جاربۇلاق اۋىلىندا 12 اقىن بولعان دەپ ەستۋشى ەدىم. بۇگىندە دە سول كونەنىڭ سارقىتىنداي بوپ سانسىزباي قاريا، ايجارىقتاي جىرشى-اقىندار كۇللى وبلىس، ارى رەسپۋبليكاعا تانىمال. اكىمگە رەنجىسەك تە، اقىنعا امانداسپاي كەتۋدى ابەستىك سانادىم. ەلدەن سۇراستىرا ءجۇرىپ، قيسساشى قاريا، قابانبايدىڭ ونىنشى ۇرپاعى سانسىزباي اتانىڭ شاڭىراعىنا ات باسىن بۇرىپ، تالاي اڭگىمەنىڭ باسىن قايىردىق.

اتتەڭ قابانباي اۋىلى شاعىن كۋرورتتىق اۋىل رەتىندە اۋدان ورتالىعىنداي گۇل-گۇل جايناپ تۇرار مەكەن عوي دەپ ويلادىم ىشىمنەن. ءارى كەلىمدى-كەتىمدى كىسىسى كوپ، وردالى جەرگە اۋزى دۋالى، قولىنان ءىس كەلەتىن باسشىلار قاجەت-اق.

الا-قۇلا تىرشىلىك

الاكولگە العاش كەلگەندە مۇنداعى قوناق ۇيلەردىڭ رەتسىز، قيقى-جيقى ورنالاسۋى بىردەن كوزگە ۇرادى. مۇنى بيىل اۋدانعا ىسساپارمەن كەلگەن وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ تا ەرەكشە اتاپ وتكەن ەكەن. جول كارتاسى باعدارلاماسى بويىنشا وبلىس اكىمى ءتۋريزمدى دامىتۋعا بايلانىستى جاعالاۋدى رەتكە كەلتىرۋدى العا قويعان سىڭايلى.

ورتالىقتىڭ وزىندە «ايگەريم» دەمالىس ورنىنان وزگەسىنىڭ ءبارى الاسا قوڭىرقاي ۇيلەر. قوي اراسىنداعى تۇيەدەي بولعان سول «ايگەريمگە» كىرىپ، باسشىسى يساعالي قاليمۇساۇلىمەن جولىقتىق.

- 89 جىلدان بەرى وسى دەمالىس ۇيىندە جۇمىس ىستەيمىن. ول كەزدە وبلىستىق بايلانىس مەكەمەسىنە تيەسىلى ەدى. مىنە بيىل جەكە مەنشىككە وتكەنىنە 10 جىل بولدى. ەكىقاباتتى توبەسى جوق عيمارات پەن بىرقاباتتى كىشىگىرىم جايدان باسقا تۇك بولماعان. مەيرامحانا، جازعى بي الاڭى، كافە-بار، مونشا، كوتتەدجدەر، قىزمەتكەرلەرگە ارنالعان جاتاقحانالار، كورىپ تۇرعانىڭىزدىڭ ءبارى كەيىننەن سالىندى. ءبىر وكىنىشىم، 2001 جىلى تۇرعىزعان 24 ورىندىق اعاش ءۇيدى جيھازىمەن بىرگە 2004 جىلى كۇزدە بەلگىسىز بىرەۋلەر ورتەپ جىبەرگەن. ايىپتىلار ءالى كۇنگە دەيىن تابىلمادى.

كولدەگى ءتۋريزمدى دامىتۋ تەك ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزعا عانا بايلانىستى ەمەس. قولدان كەلگەنىن ايانىپ جاتقانىمىز جوق. ەندىگى كەزەكتە مەملەكەت تاراپىنان قولعا الىناتىن شارۋالار بار. نەگە قينالامىز؟ كەلەتىن ادامداردىڭ ءبارى جول ازابىن بەتىمىزگە باسادى. وسىدان 50-60 شاقىرىم جەردە جالاڭاشكولگە دەيىن پويىز قاتىنايدى، ارى قاراي باقتىعا كەتەدى. تەمىرجولدى قابانباي اۋىلىنا دەيىن سوزسا. ءارى جاقىندا ءۇرجاردان اەروپورت اشىلدى. سەمەي، وسكەمەن باعىتتارىنا قىزمەت ەتەدى. ەندىگى كەزەكتە ەڭ بولماعاندا جازعى ۋاقىتتارى استانا، الماتى باعىتتارىن ەنگىزسەك، - دەدى ول. اتالعان دەمالىس ءۇيى اسەت نايمانبايۇلىنىڭ ءان بايقاۋى، «ءانشى بالاپان» سىندى مادەني شارالاردان وزگە ەلگە تانىمال ءانشى-كۇيشىلەردى دە شاقىرىپ، حالىقتىڭ ءبىر مەرەيىن كوتەرىپ ءجۇر. يگى باستامالاردىڭ ناسيحاتتالۋىنا قاشان دا اتسالىسۋعا دايىن ەكەنىمىزدى ايتىپ، كەتەرىمدە ءبىر ءوتىنىش ءبىلدىردىم. قازاق دەپ جۇرگەن باسشى «ايگەريم» اتاۋىن كەلەسى جىلى «ايگەرىم» دەپ اۋىستىرۋعا ۋادە بەردى.

بۇگىندە الاكول دەمالىس ايماعىندا 62 قوناق ءۇي، 10 ساۋدا دۇكەنى، 19 اسحانا، 3 بازار بار. بۇل اۋدان تاپسىرماسى ارقىلى اۋىل باسشىسىنان كەيىن العان مالىمەتىم. دەگەنمەن ماڭايدىڭ ءبارى الا-قۇلا. كەڭ سارايلار، قوڭىرقاي، جابىڭقى كيىز ۇيلەر، لاشىقتار، ۆاگوندار، قۇراستىرمالى اعاش تامدار. باعاسى دا سان قيلى. تۇراعىڭىز كۇنىنە 500 تەڭگەدەن باستالادى، ءبىر مەزگىل تاماعىڭىز 500 تەڭگەدەن كەم ەمەس. كوپشىلىك دەمالىس ۇيلەرىندەگى ورىندار ەكى، ءتورت ادامعا ارنالعان. ءارى جولدامامەن كەلۋشىلەر كوپ، سوندىقتان بارعان بەتتە ورىن تابۋ وڭايعا سوقپايدى. ءتورت ادامعا ارنالعان شاعىن كوتتەدجدەر كۇنىنە 20 مىڭنىڭ ار جاق بەر جاعى. ءتىپتى كەرەك دەسەڭىز ەرەكشە جاعداي جاسالعان ۇيلەر كۇنىنە 120 مىڭعا دەيىن بارادى. ءارى ماۋسىمعا قاراي باعا قۇبىلمالى. دەمالىس ورىندارىنىڭ ەڭ ءىرى دەگەندەرىنىڭ ءوزى 150 ارى كەتسە 200 ورىندىق. قوناق ۇيلەردىڭ اراسىندا ەكى قاباتتان بيىگى جوق.

حان سارايىنداي «الوكول بۇعاز» قوناق ءۇيىنىڭ ءتىپتى جاعاجايىنا دەيىن جەكەمەنشىك. ال «اسەت»، «ديانا» سىندى شاعىن تۇراقتار قۇددى قوقىستىڭ استىندا جاتقانداي. انتاليا، بودرۋم تۇرماق ءسىز الاكولدەگى ينفراقۇرىلىمدى ءتىپتى ىستىقكولمەن سالىستىرا المايسىز. ول جاقتا جاعاجايدان باستاپ، دەمالىس ورىندارى، جول، ويىن-ساۋىق، ءتىپتى ەستەلىككە الاتىن زاتتارعا دەيىن قامتىلعان. ءارى الاكولدەن قاراعاندا ءبىرشاما ارزان جانە جۇيەلى. قايدا بارساڭ دا «ىسسىككول ەلدىڭ بەرمەتى» دەپ مەنمۇندالاپ تۇرعانى. الاكول دە قازاقستاننىڭ مارجانى ەمەس پە؟ ونداي ۇران اتاۋلى دانەڭە جوق. انتاليا ءتىپتى قىزاناقتارىنا دەيىن ەسكەرتكىش ورناتقان. ءبىز الاكولدە عانا مەكەندەيتىن كونە ءداۋىر شاعالاسىنا دا ءۇرجار اۋدانىنا قاراستى ايماقتان ەسكەرتكىش تۇرماق، بەلگى قويا المادىق.

كول نەگە اشۋلانادى؟

كول جاعاسىن قورشاعان ەكى مەتردەي بيىك جىرا. توپىراقتى ويىپ جاسالعان باسپالداقپەن جان-جاعىڭىزداعى شوپتەرگە جارماسىپ تۇسەسىز. كوگىلدىر كولدىڭ جاعالاۋىن ەكىگە بولگەن قوڭىر قاڭىلتىر داۋالدار بىردەن كوزگە ۇرادى. حالىق ونى «ۆولنورەز» دەپ اتايدى. جاعاسىنا اۋىز سالعان كولگە قويىلعان توسقاۋىلدىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى وسى. دەگەنمەن الاكول جاعالاۋىنا بايلانىستى باس جوبا بيىل عانا بەكىگەن ەكەن. قاريالاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماڭ كەزىندە تۇتاستاي تەڭىز استىندا بولعان دەسەدى. بالكىم الاكول وتكەنىن اڭسايدى؟ كاتەر جۇرگىزۋشىلەرى دە جاعادان ارالتوبەگە دەيىنگى اراقاشىقتىق بۇرىن 13 شاقىرىم بولعانىن، قازىر 18 شاقىرىمعا دەيىن ۇزارعانىن ايتادى. كاتەر دەمەكشى، «الاكول» دەمالىس ورنىنىڭ الدىندا، ورتالىقتان قاشىقتاۋ، ەلەۋسىز جەردەگى ماڭدايشادا «ۇلكەن، ورتا جانە كىشكەنە ارالتوبە ارالدارىنا بارۋعا تىيىم سالىنادى» دەپ جازىلىپتى. بىراق ونى ەلەپ جاتقان ەشكىم جوق. سەبەبى ءىرى دەگەن ەكى-ءۇش دەمالىس ورىنىنىڭ كاتەرلەرى 15-20 مىڭىن تولەسەڭىز، ارالدارعا ەشقانداي كەدەرگىسىز اپارىپ كەلەدى.

الاكول-ساسىقكول كولدەر جۇيەسىندە قۇستاردىڭ 342 ءتۇرى كەزدەسەدى، ولاردىڭ 203 ءتۇرى وسىندا ۇيا سالادى. ونىڭ 38 ءتۇرى قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا، حالىقارالىق تابيعات قورعاۋ وداعىنىڭ سيرەك كەزدەسەتىن تۇرلەرىنىڭ تىزىمىنە ەنگەن. ال كونە ءداۋىر شاعالاسى جايىندا بويتۇمارىنان ايىرىلعان كولدەن باسقا، ەشكىم ءتىس جارىپ ايتپايدى.

جاعالاۋ 3 شاقىرىمعا دەيىن سوزىلعان دەيدى بىلەتىندەر. ارى-بەرى ارالاپ كۇنى-بويى ءجۇردىم. كول ماڭىندا دا، دەمالىس ۇيلەرىنىڭ اراسىندا دا قوقىستار تاۋ-تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ جاتىر. انە جاردىڭ شەتىندە اڭعال-ساڭعال بولىپ «گۇلنۇر» دەمالىس ورنى قاڭىراپ تۇر. ەبى جەلىنىڭ كارىنە ۇشىراعان سىڭايلى. كەزىندە جوڭعار ءامىرشىسىن اسكەرىمەن قوسىپ، لاڭكولگە توعىتا سالعان تابيعات امىرشىسىنە اشۋعا سالسا، شاعىن مەكەن-جاي ءسوز بولىپ پا؟

كۇن باتىپ بارادى. شومىلۋدى اڭساپ، كەشتى كۇتكەن كۇنىكەي سۇلۋعا مەن دە قىزىعا قارادىم. ارقاننان اقىرىن سىرعاناپ، كوگىلدىر سۋعا ءاپ-ساتتە توعىتىپ كەتتى. ءولىرا. قىزىل جيەكپەن كومكەرىلگەن كول بەتى ءارتۇرلى. ءبىر جەرى اق، ءبىر جەرى كوك، ەندى ءبىر جەرى كوگىلدىر. «ءيا، سەنىڭ اتىڭ الاكول!» دەپ ايقايلاعىم كەلدى.

اۋىل جاققا بەت تۇزەپ جاعاجايدىڭ ءبىر شەتىنە جەتتىم-اۋ. «بولاشاق» دەمالىس ورنى. شاعىن بىرقاباتتى ۇزىنشا ءۇي. جىپ-جيناقى، ەمحاناداعى پالاتاداي ءبىر-بىرىنە قاراما-قارسى تىزىلگەن بولمەلەر. يەلەرى الماتىلىق ازاماتتار ەكەن، كول جاققا كەتىپتى. نۇرگۇل ەسىمدى كومەكشى قىز، قاسىما كەلىپ، بوس بولمەلەردىڭ بار ەكەنىن ايتىپ، قوجايىندارىنىڭ جاقىندا كەپ قالاتىنىن ەسكەرتتى. تەز ءتىل تابىسىپ كەتتىك. ول بيىل زاڭگەر ماماندىعىن ءبىتىرىپ، ازىرگە جۇمىس تابىلماي، جازعى دەمالىسىندا ەڭبەك ەتىپ، ءسال بولسا دا اقشا تاۋىپ ءجۇر. كەشەگى سول ماڭداعى دەمالىس ءۇيىنىڭ جەتەكشىسىنىڭ ايتقانى ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى. كەسەك تۇلعالى ورىس «مەن قىزمەتكەرلەردىڭ ءبارىن قالادان اكەلەم، اۋىلدىڭ ادامدارىنىڭ قولىنان تۇك كەلمەيدى» دەپ كەرگىدى-اۋ. ايتپاقشى اڭگىمە نۇرگۇل جايىندا ەدى عوي. ول كەزىندەگى اۋدان ورتالىعى بولعان ماقانشىنىڭ تۋماسى بولىپ شىقتى. اسەت نايمانبايۇلىنىڭ مۇراجايىنا بارسام دەگەن نيەتىمدى ايتتىم. شىن جۇرەكتەن قۋاندى، قاجەتتى تەلەفون نومىرلەرىن دە جازىپ بەردى. «اۋىلداستارىم قالادا جۇمىس ىستەپ ءجۇر دەپ ويلايدى، مەنى كولدەن كورگەنىڭىزدى ايتپاي-اق قويىڭىز» دەپ ءوتىندى. سوسىن ءبىر كۇرسىنىپ الدى دا، مۇڭلى جانارىمەن كوكجيەككە كوز تاستاپ، اڭگىمە اۋانىن اۋىستىردى: «الاكول اشۋلانادى. ءسىز كەلگەننىڭ الدىندا عانا قاتتى جەل سوعىپ، اينالانى توڭكەرىپ كەتە جازدادى. ادامدار جاعاسىندا اراق ىشەدى، قوقىس تاستايدى. كول بۇلقان-تالقان بولادى. بۇل جەر قاسيەت قونعان ولكە عوي». بولمەگە جايعاسىپ، بىردەن تەرەزەنى اشتىم. تاماقتانۋعا دا زاۋقىم سوقپادى. كورگەندەرىمدى ويعا ءتۇيىپ جاتىپ، قالىڭ ۇيقىعا كەتىپپىن. تاڭ قىلاڭ بەرگەندە وياندىم. نەشە كۇن كولگە بارسام دا شاعالا كورمەپ ەم. سىرتتان داۋسى ەستىلىپ جاتىر. شاڭق-شاڭق ەتەدى، ءبىر كەزدە شيقىلىقتاپ تۇرىپ، ىشەك سىلەسى قاتا دىبىستايدى. ورىستاردىڭ كۇلەگەش شاعالا دەيتىندەرى وسى ەكەن-اۋ! كۇلدى مە، الدە جىلادى ما، كىم بىلگەن؟

«ءۇرجارايىم»

بۇگىنگى تۇسكە دەيىنگى شارۋامنىڭ ۇلكەنى بيىل اشىلعان «ءۇرجارايىم» بالالار لاگەرى. ول قونىستانعان جاعاجايدىڭ ارعى باسىندا ەكەن. ءساتى ءتۇسىپ جولدان ءجون سۇراعان ادامدارىم سول لاگەردە قىزمەت ەتەتىن بولىپ شىقتى. ءبىرى - مۋزىكانت، ءبىرى - پسيحولوگ. اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، ارقا-جارقا بولىپ ارعى-بەرگى توڭىرەكتى تانىستىرىپ كەلەدى.

- اناۋ دەمالىس ۇيىندە كەزىندە عارىشكەرلەر دەمالعان. بۇل ماڭ سوندىقتان جابىق ايماق بولعان دەسەدى. تەرەشكوۆا دا كەلگەن، - دەدى ەكى قاباتتى عيماراتتى نۇسقاپ. بۇگىندە توبەسىندە كورىنەر-كورىنبەس «الاكول» دەپ جازىلىپتى.

- ال قاسىنداعى كوگىلدىر توبەلى اقبوز ءۇيدىڭ يەسى كەزىندە مينيستر بولعان ادام. كاتەرى مەن سۋ موتوتسيكلى اۋلاسىندا تۇرعانىندا قاراعاندا، كەلمەگەن سىڭايلى. تىكۇشاق قوناتىن الاڭشاسى دا بار. ىرگەسىندەگى دەمالىس ورنى دا سوعان تيەسىلى.

كوتتەدج ادام بويىنداي تەمىرمەن قورشالعان. داربازا ايقارا اشىق جاتىر. جانىندا كىشىگىرىم توقالتامنان ىستىق تاماقتىڭ ءيسى شىعادى. اسپازشىلار مۋزىكانتتىڭ ايتقانىن راستادى.

اقىرى لاگەرگە دە جەتتىك. بالالار سۋرەت سالىپ جاتىر ەكەن. اعاشتان جاسالعان ۇيلەر قاز-قاتارىنان ءتىزىلىپ تۇر. ەسىك الدىندا كەڭەس وداعىنىڭ بەلگىسىندەي بوپ ەسكى ەكى-ءۇش اۆتوبۋس توقتاعان. كوڭىلگە جىلى تيەر سۇيكىمدى مەكەن. ءبىر ماۋسىمدا 520 بالا دەمالاتىن، ونىڭ 400-دەيى تۇرمىس جاعدايى تومەن جانە كوپ بالالى وتباسىلاردىڭ بالالارىنا ارنالعان لاگەردىڭ جاڭا قونىسقا كوشكەندەرى دە بيىل عانا. سوزگە جوق بولسا دا، ىسكە بار جاڭا باسشىنىڭ يگى ىستەرىنىڭ ءبىرى. ايتپەسە، بۇعان دەيىنگى اكىمقارالار بالالاردى قابانباي اۋىلىنداعى بەيىمبەت مايلين مەكتەبىندە ورنالاستىرىپ ءجۇرىپتى. ءبىرى قانشا جىل وتىرسا دا بۇتا باسىن سىندىرماي، تەك ورنىنان ايىرىلىپ قالماۋدى ويلاعان، ءبىرى ءوز تۋىستارىنا جىلى ورىن تاۋىپ بەرۋمەن، ودان قالسا، ورتالىقتان كوشەنىڭ قاق ورتاسىنا قاباتتاستىرىپ، «بارس» دەپ بادىرايتىپ، ازس اشۋمەن اينالىسقان كەزىندەگى اكىمدەر ايتەۋىر لاگەر دەگەن اتى بولسا بولدى دەگەن سىڭايلى.

اۋىل بالالارىنىڭ ارقالاپ ءجۇرىپ ساتاتىن بالشىعىن دا وسى ماڭنان تاپتىم. اق دەيسىز بە، قارا دەيسىز بە؟ بىراق قاراسىنا سۇرانىس كوپ. ونىڭ عىلىمداعى اتاۋى كۇكىرتتى بالشىق. ۇستىڭىزگە جاقساڭىز، سالدەن سوڭ كەۋىپ، تەرىڭىزدى تارتادى. سوسىن جۋىپ شايىپ كەتىرۋ دە كادىمگىدەي كۇش. بالشىق قويماسىنا ۇساق بالالار بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلىپ بوتەلكەلەرىن تولتىرىپ، يلەۋدەن تاراعان قۇمىرسقالارداي ورتالىققا اتتانىپ بارادى. سولاردىڭ بىرىنە ەردىم.

- ەسىمىڭ كىم؟

- باۋىرجان!

- قانشا تۇرادى؟

- مىناۋ - 50 تەڭگە، مىناۋ - 100 تەڭگە دەدى كۇن قاقتاعان بالعىن 0,5 ليترلىك جانە 1 ليترلىك بوتەلكەنى نۇسقاپ.

- نەشە وقيسىڭ؟

- جەتىنى ءبىتىردىم

- ءىنى-قارىنداستارىڭ بار ما؟

- تورتەۋمىز، مەن ۇلكەنىمىن، - دەدى «ۇلكەندەرشە» كوزبەن ءبىر قاراپ.

- قانشا تاباسىڭ؟

- ءبىر جازدا 100 مىڭ تەڭگەدەي. 50 مىڭىن مامامدارعا بەرەم، 50 مىڭىنا وزىمە كيىم الام.

- سەن شىنىندا دا باتىر بولاتىن بالا ەكەنسىڭ! ماعان بىرەۋىن بەرشى.

- راحمەت، اپاي! ول ارى قاراي اسىعىس جۇگىرىپ كەتتى.

ءسوز سوڭىندا

سارسەنبىنىڭ ساتىندە قايتۋعا جينالدىم. تاڭعى بەس. قوشتاسىپ قايتايىن دەپ كولگە باردىم. ەبىنىڭ جەلى سوعىپ تۇر. كەشەگى موپ-موماقان، كوگىلدىر كول كوزدەن بۇلبۇل ۇشقانداي. 2-3 مەتردەي جاعاجايدى باۋىرىنا باسىپ، بۋىرقانىپ جاتىر. تولقىن جارعا دەيىن اتىلىپ كەپ سوعىلىپ، قايتا قايتادى. ادامدارعا بۇل دا بوگەت بولماپتى. ەتپەتىنەن ءتىزىلىپ جاتىر. كول قۇددى بالاسىنىڭ قۇيرىعىنان ۇرعان اناداي كۇشەنىپ كەلىپ سارت ەتكىزەدى. اسپانعا كوز تاستاپ شاعالالاردى ىزدەدىم. كورىنبەيدى. كوگەرشىندەر ۇشىپ ءجۇر.

تۇسكە دەيىن كولدىڭ قاباعى ءبىر اشىلماي قويدى. نۇرگۇلدىڭ ايتقاندارى ەسىمە ءتۇستى. الاكول اشۋلانىپ تۇرعانداي كورىندى. الدە رەنىشىن ايتىپ قالعىسى كەلدى مە ەكەن؟

جەرگىلىكتى حالىق «جاربۇلاقتىڭ جۇتى دا ەبى، قۇتى دا ەبى» دەيدى. بۇگىندە الاكولدىڭ يەسە دە، كيەسى دە، اناسى دا اكەسى دە، قامقورشىسى دا، قورعانى دا وسى ەبى جەلى عانا سەكىلدى. ايتپەسە، كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتار، قاسيەت قونعان الاكولدىڭ الا-قۇلا تىرشىلىك كەشىپ جاتۋىن قالاي تۇسىندىرەرمىز؟!

جانار ەلدوسقىزى

Abai.kz