رەسەيدىڭ ۋكراينا جەرىندە باستاعان شاپقىنشىلىعى تۋرالى جاڭالىقتاردا رەسەي سوعىسقا ورىستاردان گورى از ۇلت وكىلدەرىن جىبەرىپ جاتىر جاڭالىقتاردى كوزىمىز شالىپ قالادى. بۇل قانشالىقتى شىندىققا سايكەس كەلەدى؟ رەسەيدىڭ ۋكراينا سوعىسىنا اسكەر جىبەرۋ ساياساتىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە BBC زەرتتەۋ جۇرگىزىپ كورىپتى.

BBC زەرتتەۋگە رەسەيدە شەتەل تىڭشىسى اتانعان "مەديازونا" باسىلىمى مەن سوعىس ماتەريالدارىن جيناۋعا كومەكتەسىپ جۇرگەن ەرىكتىلەر توبىنىڭ دەرەكتەرىن پايدالانعان.

باسىلىمنىڭ ايتۋىنشا، رەسەي سوعىسقا اتى-ءجونى، ءتۇر-سيپاتىنا قاراپ ادەيى از ۇلت وكىلدەرىن جىبەرىپ وتىرعان جوق، قان مايدانعا ەكونوميكالىق جاعدايى ناشار ايماقتاردىڭ زىڭگىتتەي جىگىتتەرى كەتىپ جاتىر ەكەن. ءوزىمىز بىلەتىندەي، رەسەيدە ۇلتتىق رەسپۋبليكالار بار. كوپشىلىگىنىڭ الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتى ناشار. ول جەرلەردىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن جالاقىسى ماردىمدى قىزمەت – اسكەري قىزمەت بولىپ سانالادى، سوندىقتان جاستار اسكەري جۇمىسقا كوپتەپ تارتىلادى.

21 قازانعا دەيىن جيناقتالعان دەرەك بويىنشا، سوعىستا كراسنودار ولكەسىنەن 332 ادام، داعىستاننان 321 ادام، بۋرياتيادان 305 ادام، باشقۇرتستاننان 258 ادام جانە ۆولگوگراد وبلىسىنان 230 ادام قازا تاپقان. بۇل ءولىم-ءجىتىم بويىنشا ەڭ جوعارى كورسەتكىشتى كورسەتكەن ايماقتار. ال قايتىس بولعان اسكەريلەر سانى از ايماقتار قاراشاي-چەركەسيا (19 ادام), يامالو-نەنەتس او (10 ادام ), ماگادان وبلىسى (7 ادام), نەنەتس او  (4 ادام) جانە چۋكوتسك او (2 ادام) ەكەن.

اسكەريلەر ەڭ كوپ قازا تاپقان ايماقتاردىڭ اراسىندا ۇلتتىق رەسپۋبليكالار بار (داعىستان، بۋرياتيا، باشقۇرتستان). دەگەنمەن ءار ايماقتىڭ حالىق سانى ءارتۇرلى، سوندىقتان جان باسىنا شاققانداعى ءولىم سانىن ەسەپتەۋ كەرەك.

BBC جان باسىنا شاققانداعى ءولىم سانىن ەسەپتەۋ ءۇشىن 22 مەن 37 جاس ارالىعىنداعى ەر ادامداردى ەسەپكە العان. سوندا قازا تاپقانداردىڭ ەڭ كوپ ۇلەسى بۋرياتياعا تيەسىلى – 10 مىڭ ەر ادامنىڭ جان باسىنا شاققانداعى ءولىم كوەففيتسيەنتى 28.4-كە تەڭ ەكەن. كەيىنگى ورىنداردا تىۆا (27.7), پسكوۆ وبلىسى (17.1), سولتۇستىك وسەتيا (16.8), التاي رەسپۋبليكاسى (16.3) تۇر.

داعىستاندا ءولىم-ءجىتىم كوەففيتسيەنتى – 7.6, شەشەنستاندا – 7.1, ينگۋشەتيادا – 6.4-كە (شەشەنستان مەن سولتۇستىك كاۆكازدىڭ باسقا رەسپۋبليكالارىنان الىناتىن اقپاراتتىڭ ازدىعىنا بايلانىستى بۇل كوەففيتسيەنت ازايتىلىپ كورسەتىلگەن بولۋى مۇمكىن) تەڭ.

ءولىم-ءجىتىمنىڭ ەڭ تومەنگى كوەففيتسيەنتى ماسكەۋ وبلىسىنا (1.7), يامالو-نەنەتسك او-عا (1.7), حانتى-مانسيسك او-عا (1.7), سانكت-پەتەربۋرگكە (1.4) جانە ماسكەۋ قالاسىنا (0.3) تيەسىلى.  وسىلايشا، ماسكەۋلىكتەرگە قاراعاندا، بۋرياتيا مەن تىۆا جاس جىگىتتەرىنىڭ ۋكرايناداعى سوعىستا قازا تابۋ قاۋپى 100 ەسە كوپ.

الايدا ۇلتتىق رەسپۋبليكالاردا تەك قانا از ۇلت وكىلدەرى تۇرمايدى. مىسالى، بۋرياتيادا جاس جىگىتتەردىڭ 60%-ى ەتنيكالىق ورىستار، تىۆادا – 10% ورىستار تۇرادى. ال شەشەنستان مەن ينگۋشەتيادا ەتنيكالىق ورىستار ۇلەسى - 1% - دان از. ەرىكتىلەر جيناعان مالىمەتتەردە قازا تاپقانداردىڭ ەتنيكالىق بەلگىلەرى كورىنبەيدى. ولاردىڭ اتى-جونىمەن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بولعانىمەن، اراسىندا اتى ورىستانعان وزگە ۇلت وكىلدەرى بار.

بۋرياتتار مەن تۋۆالىقتاردىڭ كوپتەپ قازا تابۋى – شىعىس ءسىبىر مەن قيىر شىعىستىڭ الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق جاعدايى تومەندىگىمەن، سونىڭ اسەرىنەن اسكەر قاتارىنا قوسىلۋىمەن بايلانىستى.

جان باسىنا شاققانداعى ءولىم-ءجىتىم دەڭگەيى جوعارى ايماقتاردىڭ قاتارىندا تەك بۋرياتيا مەن تۋۆا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار التاي رەسپۋبليكاسى، زابايكالە ولكەسى، ەۆرەي او، ساحالين وبلىسى بار.

ال ەكونوميكاسى جوعارى ۇلتتىق رەسپۋبليكالاردا (ياكۋتيا، تاتارستان) اسكەري قىزمەت جاستاردى قىزىقتىراتىن سالا ەمەس. سوندىقتان بۇل ولكەلەردە جان باسىنا شاققانداعى قازا تاپقان اسكەري ادامدار سانى الدەقايدا از.

باسىلىم قورىتىندىلاي كەلە، رەسەيدىڭ سوعىسقا جىبەرىپ وتىرعان اسكەرلەرى ەتنيكالىق تەڭسىزدىكتىڭ ەمەس، ايماقتىق تەڭسىزدىكتىڭ قۇربانى ەكەنىن ايتادى.

مۇنداي تەڭسىزدىك ۋكراينادا سوعىسىپ جاتقان رەسەي اسكەرىنە عانا ءتان ەمەس. كورەياداعى، ۆەتنامداعى جانە يراكتاعى سوعىستار كەزىندە كوبىنەسە اقش اسكەرىن كەدەي شتاتتار مەن اۋدانداردان كەلگەن اسكەري قىزمەتشىلەر قۇراعان.

21 قازانعا دەيىنگى اشىق دەرەككوزدەردەن جينالعان اقپاراتتا ۋكراينادا قازا تاپقان رەسەيلىكتەر سانى 7 871 ادام دەپ كورسەتىلدى. قايتىس بولعاندار تۋرالى دەرەكتەر، نەگىزىنەن، الەۋمەتتىك جەلىلەردەن، قازا تاپقانداردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنەن، قوعامدىق ۇيىمداردان، ايماقتىق بيلىك وكىلدەرىنەن الىنعان.

Abai.kz