قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
                                                                                    پرەزيدەنتى
  ق-ج. توقاەۆقا
اسا قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى!

قر پرەمەر–ءمينيسترى
ءا. سمايلوۆقا
قۇرمەتتى ءاليحان اسحانۇلى! 

قر پرەمەر–مينيسترىنىڭ ورىنباسارى،
سىرتقى ىستەر ءمينيسترى
م. تىلەۋبەردىگە

قۇرمەتتى مۇحتار بەسكەنۇلى!

الەمدى قامتىعان ساياسي دۇربەلەڭدەر مەن سانكتسيالىق ءۇردىس، ەكونوميكالىق داعدارىستار، ەڭ باستىسى قوعامدىق ساناداعى قاراما-قايشىلىقتار ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ دە دامۋىنا ءوز اسەرىن تيگىزۋدە. ەلىمىزدىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك رۋحاني ومىرىندەگى  قوردالانعان پروبلەمالار ءوز شەشىمىن تابۋى ءتيىس.

وسى ورايدا قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسى ءۇشىن كۇرەستە نار كوتەرەر اۋىر جۇكتى ارقالاعان، ءۇمىتىن ۇكىلەپ، بولاشاقتا قازاقستاندى دەموكراتياشىل، الەمنىڭ الەۋەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسۋدى كوزدەگەن پرەزيدەنتىمىز ق-ج.توقاەۆتىڭ جاڭا ادىلەتتى قازاقستان اتتى قيىن دا كۇردەلى رەفورمالىق وزگەرىستەرىنە اق جول تىلەپ، ەڭبەگىنە تولىق قولداۋ بىلدىرەمىز.

تاريحي اتا جۇرتتىڭ بولاشاعىنا الاڭداپ، كوڭىلدەرىندە كۇمانى مەن كۇدىگى قاتار جۇرگەن 6,5 ميلليون قازاق باۋىرلارىمىز شەتەلدەردە ءومىر سۇرۋدە. ولاردىڭ قاتارىندا تۋعان جەرىنە دەگەن ساعىنىشى كوكىرەكتەن كەتپەگەن وتانداستارىمىزدى قوسىڭىز.

ءاربىر مەملەكەتتىڭ دامۋ ىرگەتاسى – جەرگىلىكتى حالىق، جەر-انا جانە ەل قاۋىپسىزدىگى ەكەنى بەلگىلى. ەلىمىز دامۋىندا قازاق حالقىنىڭ سانىنىڭ ارتۋىن كوزدەگەن بىرقاتار كوشى-قون باعدارلاماسىن بەكىتتى. الايدا سوڭعى جىلدارى شەتەلدەن كەلگەن قانداستارىمىزعا بەلگىلەنگەن جەڭىلدىكتەر الىنىپ تاستالدى. ماڭگىلىك ەل قۇرۋ ءۇشىن شەكارانى نىعايتىپ، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە شەتەلدە جۇرگەن قانداستاردى تاريحي وتانىنا قايتارىپ، تەز ارادا ازاماتتىق بەرۋ كەرەك. بۇل بۇگىنگى كۇننىڭ باستى ماسەلەسى ەكەنىن ۇكىمەت ۇمىتپاعانى ءجون.

شەتەلدە جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ سوڭعى جىلدارى تاريحي وتانىنا قايتۋى، ولاردىڭ ەلگە ورالۋى تىم ازايىپ كەتتى. تاۋەلسىزدىك جاريالاعاننان كەيىن 1992 جىلى قازاقستانعا كەلگەن قازاقتاردىڭ جوعارى سانى 105 896 ادامدار بولاتىن، 2012 جىلى ورالماندار سانى 47 112-گە تومەندەدى، جاڭاوزەن وقيعاسىنان كەيىن 2015 جىلى ءتىپتى 4 949 ادامعا دەيىن ءتۇستى. ال وتكەن 2021 جىلى ۇكىمەتتىڭ قابىلداۋ كۆوتاسى بويىنشا 4 187 قانداستار دەگەن ستاتۋس العان قازاقتاردىڭ بار بولعانى 2 420-سىنا عانا قازاقستان رەسپۋبليكا ازاماتتىعى بەرىلدى. قالعاندارى ءوز تاريحي وتانىنا كەلىپ ازاماتتىق الا الماي، جاردەماقىسىز قينالىپ ءجۇر. وسى ۇردىسپەن  شەتەلدەگى بۇگىنگى 6,5 ملن قازاقتىڭ جىل سايىن 2 420-ىنا عانا ازاماتتىق بەرەتىن بولساق، ولار قازاقستانعا ورالۋ ءۇشىن ءالى 100 جىل ۋاقىت كەرەك ەكەن.

وسى جاعدايدى تۇزەتۋ ءۇشىن ءبىر جىل بۇرىن «وتانداستار قورى» اق سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ باسشىلىعىنا بەرىلدى. بۇل دۇرىس شەشىم بولعان ەدى. سەبەبى شەتەلدەگى قازاقتارمەن بايلانىس ەلشىلىك، كونسۋلدىق ارقىلى بولادى. 2 جىل بويى جاساعان پايداسى جوق تۇجىرىمدامادا (كونتسەپتسيا) ەلگە كەلگەن قانداستارىمىزعا 5 جىلعا دەيىن قر ازاماتتىعى بەرىلمەيدى دەلىنگەن. تەل-اۆيۆ قالاسىنىڭ بەن-گۋريون اۋەجايىندا شەتەلدەن كەلگەن ەۆرەيلەرگە ءبىر كۇن ىشىندە يزرايل ازاماتتىعى بەرىلەدى.

ەكى جىل بويى ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى  2023-2027 جىلدارعا ارنالعان كوشى-قون تۇجىرىمداماسىنىڭ (كونتسەپتسيا) جوباسى ءالى تالقىلاۋدا. بىراق بۇل كوشى-قون جوباسى قازىرگى ساياسي جاعدايدى ەسكەرمەگەن. قازاقستان 30 جىل بويى شەتەلدەن ءبىر ميلليون قانداسىمىزدى قابىلدادى، بۇل تۋرالى «مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى» دەكلاراتسيا، قازاق سسر «تاۋەلسىزدىك تۋرالى» زاڭىندا جانە كوپتەگەن زاڭنامالار بار. سوندىقتان قايتادان كونتسەپتسيا جاساۋدىن قاجەتى جوق. ونىڭ ورنىنا ناقتى قانداستاردى قابىلداۋ باعدارلاماسىن جاساۋ كەرەك.

بيىل كورشى ەلدەن كەلىمسەكتەر سانى كوبەيۋدە (130 000 ادام), ولارعا ىقتيارحات، ازاماتتىق الۋ وڭاي، قالاعان قالاعا، وبلىسقا تۇرۋعا رۇقسات، ءسويتىپ «جالپاقشەشەيلىك» كورسەتۋدەمىز. الايدا تۇركىمەنستاننان كەلگەن قانداستارىمىزعا (700 اسا ادام) ءبىز ايتقان جەرگە عانا باراسىز دەپ ماجبىرلەۋدەمىز. ەڭبەك مينيسترلىگى كەرەك ەمەس تاعى دا ءبىر بيۋروكراتيالىق كەدەرگى، «قانداس ستاتۋسى» دەگەندى ويلاپ شىعارىپ، ازاماتتىق 5 جىلدان كەيىن بەرىلەدى دەپ وتىر. بۇل قازاق كوشى-قونىنا قيانات ەمەس پە؟

ازدى-كوپتى شەتەلدەگى اعايىنداردىڭ ارقاسۇيەر قوعامدىق ۇيىمى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ەدى. الايدا بۇل قاۋىمداستىق سوڭعى جىلدارى شەتەلدەگى قانداستارمەن جۇمىسىن توقتاتتى، ونىڭ ورنىنا استانا قالاسىنىڭ جانىنان ۇكىمەتتەن اقىسىز جەر الىپ، وعان كوتتەدجدەر سالۋ بيزنەسىمەن ايلانىسىپ كەتتى. بۇرىندارى دا وسىنداي بىرنەشە پروگراممالاردا «حالىقتى وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە كوشىرەمىز» دەلىنگەن بولاتىن، الايدا ەڭبەك مينيسترلىگى جانە وبلىستىق اكىمدىكتەر ورالماندارعا جاعداي جاساي المادى، جۇمىسپەن قامتىمادى.

گەرمانيا، پولشا، گرەكيا، يزرايل جانە باسقا دا مەملەكەتتەر قانداستارىن كەلەم دەگەندەرىنە ۇكىمەت تاراپىنان جاردەم بەرىپ، جاعدايىن جاساپ، ميلليونداپ قابىلداپ جاتىر. ال شەتەلدە قالعاندارىنا وزىندىك رۋحاني-مادەني ۇلت ەكەندىگىن ۇمىتپاسىن دەپ گۋمانيتارلىق، قۇقىقتىق، قارجىلاي قولداۋ كورسەتۋدە، دياسپورا بالالارىنا اقىسىز ستيپەنديا، وقۋعا گرانت بەرۋدە. وسى جۇمىستاردىڭ كوورديناتسياسى جانە قارجىلاندىرۋى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرىندا.

مىسالى رەتىندە، رەسەيدەگى «روسسوترۋدنيچەستۆو» باستاعان «رۋسسكي مير»، ينستيتۋت پۋشكينا دەگەن ۇيىمدارىن، قىتايدا  كونفۋتسي، گەرمانيادا گەتە ينستيتۋتىن، بريتاندىق كەڭەس، فرانتسۋز اليانسى، يسپانيادا سەرۆانتەس دەگەن ينستيتۋتتاردى، ت.ب. ايتۋعا بولادى. باۋىرلاس وزبەك، ازەربايجان اعايىندار دا شەتەلدەردەگى قانداستارىمەن جۇمىس ىستەيتىن ۇيىمدار قۇرىپ، وزدەرىنىڭ ساياساتىن جۇرگىزىپ وتىر. جوعارعى ايتىلعان ەلدەردە بۇكىل كوورديناتسيا، باعىتى بەلگىلەيتىن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى.

ال بىزدە بۇل ماسەلە ءبىر مەكەمە ەمەس، بىرنەشە مەكەمەنىڭ ەنشىسىندە. بەلگىلى جۇيە جوق، تۇراقتىلىق جوق، قۇزىرەتتىلىك جوق، شەتەلدىك قانداستارعا قولداۋ كورسەتۋدە بىرەگەي ساياسات ناشار. سوندىقتان بيىلعى 2022 جىلدىڭ باسىندا پرەمەر-مينيستر، سىرتقى ىستەر مينيستر م.تىلەۋبەردى «وتانداستار قورىنا» شەتەلدەگى قانداستارىمەن جۇمىستى كووردينات جاساۋدى تاپسىردى. الايدا شەت مەملەكەتتەردە بىردە-ءبىر وكىلدىگى جوق ەڭبەك ءمينيسترى، زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆپەن بىرىگىپ، قوردى قارجىسىمەن وزدەرىنە الماقشى.

حالىقارالىق تاجىريبەدە ەلدىڭ مادەنيەتى، تاريحى مەن ءتىلى، رۋحاني دۇنيەسىن الەم جۇرتشىلىعىنا تانىتۋدا «جۇمساق كۇش» ارنايى قۇرىلىمدار قۇرىلىپ، ولار سول مەملەكەتتىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ قۇرامداس بولىگى رەتىندە قىزمەت اتقاراتىنى بەلگىلى.

ماسەلە شەتەلدەگى قازاقتارمەن تۇراقتى جۇمىس ىستەپ، قولداۋ كورسەتىپ، ولاردىڭ ەلدەگى الەۋەتىن قازاقستاننىڭ ءيميدجىن كوتەرۋ،  يگىلىگىنە جاراتۋ جاعىن ويلاستىرۋىمىز كەرەك. ونىڭ ۇستىنە، ءتۇرلى سەبەپتەرمەن كوشىپ جاتقان، سول شەتەلدەردەگى جاڭا قازاقتار پايدا بولدى. مىسالى، اقش پەن ۇلىبريتانياعا كەتكەن قازاقتاردىڭ سانى شامامەن 100 مىڭعا جەتىپ قالىپتى. شەتەلدەگى  قازاقتار مەن وتانداستارىمىزدىڭ الەۋەتىن قولداناتىن ۋاقىت كەلدى دەپ ەسەپتەيمىز. ولاردى جاڭا قازاقستاننىڭ ەرىكتى جاناشىرلارى، قولداۋشىلارى رەتىندە «جۇمساق كۇشكە» اينالدىرۋىمىز كەرەك.

شەتەلدەگى قازاقتاردى قايتارۋ ماسەلەسى تۋرالى تەوريا تۇجىرىمداما ەمەس، ونىڭ ورنىنا ناقتى باعدارلاما جاساۋ كەرەك. «وتانداستار قورى»  سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىندە قالعانى ءجون بولادى.

اتالعان ۇسىنىستاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى، ەلىمىزدەگى كوشى-قون مەن دياسپورالىق ساياساتتىڭ جاڭا رەفورماعا سايكەس كەلۋى جاڭا قازاقستاننىڭ جارقىن جولعا تۇسۋىنە جول اشادى دەپ سەنەمىز.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك ەرى،
حالىق جازۋشىسى، اقىن                                                       م.شاحانوۆ

مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى،
پروفەسسور                                                       ابىل ەركىن امانجولۇلى

مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى،
مەملەكەتتىك كوميسسيا مۇشەسى، اكادەميك، پروفەسسور            ب. اياعان

مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ
اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، ت.ع.ك، پروفەسسور                              ك.امينوۆ

مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتى
ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى                                               ج.ن. قاليەۆ

قر ديپلوماتيالىق قىزمەتىنىڭ قۇرمەتتى ارداگەرى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
ەۇۋ پروفەسسورى                                                  باتىرشا-ۇلى سايلاۋ

قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى،
اقىن، جۋرناليست                                    يسا قازىبەك جارىلقاسىنۇلى

قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ
دەپۋتاتى                                     تاجماعامبەتوۆا ماقپال مازاققىزى

قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ
دەپۋتاتى                                           دۇيسەنبينوۆ بەرىك ءسالىمجانۇلى

قر ۇعا اكادەميگى، ەۇۋ-نىڭ پروفەسسورى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى         كومەكوۆ بولات ەشمۇحامەدۇلى

گەنارال-مايور، قر ەكونوميكالىق قىلمىسقا جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگىنىڭ ەكس-توراعاسى، قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ارداگەرى                 بۇلعاقباەۆ بولاتبەك اقىلبايۇلى

قر ءسىم ارداگەرى، پولكوۆنيك                                               ىسقاق اباي

ەۇۋ-دىڭ حالىقارالىق قاتىناس فاكۋلتەتىنىڭ
پروفەسسورى                                                               الپەيسوۆ ءامىرجان

«تۇران» ءبىلىم بەرۋ كورپوراتسياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، «تۇران-استانا» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى                                               اليەۆ وراق جولمىرزاۇلى

تۇركولوگيا جانە التايستيكا عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى                                    سارتقوجا قارجاۋباي

كاسىپكەر، «DACO-MOTORS» جشس
ديرەكتورى                                                                       تاۋ سىرىمبەك

قر ءىىم پولكوۆنيگى، استانا قالاسى «مەملەكەتتىك ءتىل» قوزعالىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى                                 قاراقىستىق سلانقوجا

جامبىل وبلىسى شۋ اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، اقساقالدار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، ارداگەر                                      بايجۇمان قازاقباي

قر مادەنيەت قايراتكەرى، «Egemen Qazaqstan»
گازەتىنىڭ شولۋشىسى                                                  قايراتۇلى بەكەن

قر ۇعا مۇشە-كوررەسپوندەنتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور                                                      شارىپ امانتاي

الماتى وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، اقىن،
استانا قالاسى «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامى
توراعاسىنىڭ ورىنباسارى                                          توباياق باحىتجان

جامبىل وبلىسى شۋ اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى،
وقۋ-اعارتۋ سالاسىنىڭ ۇزدىگى                                 تۇرماعامبەت اتابەك

اقىن، جۋرناليست، تاريح عىلىمدارىنىڭ
كانديداتى                                                                راحمەتۇلى سۇراعان

قوعام قايراتكەرى                                    تىنىسبەك تالاپبەك

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ
كانديداتى، قوعام قايراتكەرى                                       ءبامىش باقىتبەك

عالىم، موڭعوليا عىلىم اكادەمياسىنىڭ
اكادەميگى                                                                   اياتحانۇلى ماعىش

تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،
ەتنوگراف، بەلسەندى                                                  قاتىران دوسىمبەك

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى                            بايات ەربولات

قوعام قايراتكەرى، كوشى-قون زاڭى جوباسىن
جاساۋشىلارىنىڭ ءبىرى، كاسىپكەر                                ايىپۇلى راحىم

س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، رەسپۋبليكالىق «اسار» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى   بوداۋحان قايرات

قر ۇعا اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەسى  قۇرماناليەۆ كارىمبەك ارىستانبەكۇلى

قازاقستان ۇلتتىق جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
«قاينار» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى                           ومار ەرەنعايىپ

قر تاريح جانە الەۋمەتتىك عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور                                    مەڭدىكۇلوۆا گۇلنار مالباعارقىزى

«Jastar janary» ۇلتتىق، قوعامدىق-مادەني پورتالىنىڭ باس رەداكتورى، قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى   عاينۋللينا ۆەنەرا

جامبىل وبلىسى ءماسليحاتىنىڭ ەكس-دەپۋتاتى،
كاسىپكەر                                                             تۇرماعامبەتوۆا ماكەن

«قارا شاڭىرىق» ۇلتتىق تاربيە مەكتەبىنىڭ جەتەكشىسى،
تاريحشى، جۋرناليست                                                 ساتتارقىزى تۇرار

«جالىن» قوعامدىق-ساياسي جۋرنالى
باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى                                  ءبىلال قۇديارحان

Abai.kz