ءبىز قازاق ءتىلىن شەت ءتىلىن ۇيرەتۋ ادىستەمەسىنە ساي وقىتامىز. ەلىمىزدەگى مۇعالىمدەردىڭ كوپشىلىگى قازاق ءتىلىن شەت ءتىلى رەتىندە ەمەس، انا ءتىلى رەتىندە ۇيرەتەدى. ويتكەنى ساباق بەرەتىندەردىڭ بارلىعى دەرلىك قازاق ءتىلىن تۋعاننان بىلەدى، ولار قازاق ءتىلىن بىلمەۋدىڭ قانداي بولاتىنىنان حابارسىز. سول ءۇشىن دە ساباقتى جاقسى تۇسىندىرە الماۋى مۇمكىن.

*

ءوزىم التى جىل بۇرىن قازاق ءتىلىن وزگەلەرگە ۇيرەتەمىن دەگەن ماقساتپەن ۇيرەنىپ الدىم. سول كەزدە «قازاقستاندا  تۇراتىن ورىس تىلدىلەرگە (ولاردىڭ ىشىندە قازاقتار دا بار) قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋدىڭ نەسى قيىن؟» دەگەن ماسەلە توڭىرەگىندە كوپ ويلاندىم.

*

قازاق ءتىلى تۇركى تىلدەرىنىڭ قىپشاق توبىنا جاتادى، ال ورىس ءتىلى سلاۆيان توبىندا. ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى، ءسوز ءتارتىبى مۇلدە باسقاشا. سول سەبەپتى قازاق ءتىلىن ۇيرەنگەندە ەڭ ماڭىزدى ءسوز جاتتاۋ ەمەس، گرامماتيكا. ماسەلەن، ورىس تىلىندە قازاق تىلىندەگىدەي ەتىستىكتىڭ ءتۇرى كوپ ەمەس. قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەرگە ەتىستىكتەردىڭ ەرەكشەلىگىن دۇرىستاپ تۇسىندىرسە، قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ وڭايىراق بولادى.

*

ءبىزدىڭ ەلدە ادامدار قازاقشا تۇسىنبەگەن سوڭ، سويلەمەيدى، سونىڭ سالدارىنان تىلدىك ورتا قالىپتاسپايدى. نەگە تمد داعى كارىستەر كارىسشە بىلمەيدى. سەبەبى تىلدىك ورتا جوق، ورىس ءتىلدى قازاقتاردا دا وسى ماسەلە بار. ءبىز ولارعا ءتىلدى اكادەميالىق تۇرعىدان ءتۇسىندىرىپ، كومەكتەسۋىمىز كەرەك.

*

قازاقشا ازداپ بىلەتىن ادام ءتىل ۇيرەنۋ ورتالىعىنا بارمايدى. ادامدارمەن ارالاسا ءجۇرىپ سويلەپ كەتەدى. ال بىزگە كەلەتىندەر مۇلدە تۇسىنبەيتىنىدەر. ءىرى قالالاردا اكە-شەشەسى قازاقشا جاقسى بىلەتىن  بالالاردىڭ ءوزى قازاقشا سويلەمەيدى. اتا-اناسى قازاقشا سۇراق قويسا بالا ورىس تىلىندە جاۋاپ بەرەدى. سەبەبى تىلدىك ورتا ورىسشا. ال كەيبىر قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن اتا-انالار، بالام قازاقشا ۇيرەنسىن دەپ، قازاق بالاباقشاسىنا جىبەرسە، ونداعى تاربيەشىلەر دە، بالالار دا ورىس تىلىندە سويلەيدى. ءسويتىپ ورىس تىلىندەگى ورتا ءوز-وزىنەن قالىپتاسادى.

*

قازاق ءتىلدى ورتانىڭ قالىپتاسۋىنا كەدەرگى بولاتىن تاعى ءبىر نارسە، ورىسشا سويلەيتىن قازاقتار «ءبىز قازاقپىز عوي، قازاقشا قاتەسىز سويلەۋىمىز كەرەك» دەپ وزدەرىنە قاتاڭ تالاپ قويادى. ال مەن قاتە سويلەسەم دە، اكتسەنتپەن سويلەسەم دە، قازاقشا سويلەي بەردىم، سول سەبەپتى دە  ۇيرەنىپ الدىم. ءبىزدىڭ قوعام قازاقشا سويلەگىسى كەلگەن ءاربىر ادامعا كۇلمەي، كىنالاماي، قولداپ، كومەكتەسۋى قاجەت.

*

ماسەلەن مەكتەپتەردىڭ بارلىعىندا قازاق ءتىلى سەكىلدى اعىلشىن ءتىلى  وقىتىلادى، ونىڭ دا ناتيجەسى از. بىراق، وقۋشىلار اعىلشىنشا جاقسىراق بىلەدى. سەبەبى، بالالار ەڭ كوپ كورەتىن ينتەرنەت ءتىلى – اعىلشىنشا. اتا-انا دا بالاسىمەن ءوز انا تىلىندە سويلەسپەيدى، ويتكەنى كۇنى بويى جۇمىستا. بالالارىمىز ينتەرنەتتە ۇزاق وتىراتىن بولعاسىن، اعىلشىن مەن ورىس تىلىنە تەز بەيىمدەلەدى. بارا-بارا اعىلشىنشا، ورىسشا سويلەگەنگە ەتى ۇيرەنىپ، قازاق ءتىلىن قاجەت ەتپەي كەتەدى.  بالالاردىڭ جازىعى جوق، ورتا قاي تىلدە سويلەسە سول ءتىلدى جاقسى ءبىلىپ شىعادى.

*

ال مەكتەپكە كەلسەك، مەكتەپتە قازاق ءتىلىن وقىتۋ جۇيەسىن وزگەرتۋ كەرەك. ەڭ جاقسىسى قازاقستانداعى بالاباقشانىڭ بارلىعى قازاق تىلىندە بولعانى ءجون، تاربيەشىلەردىڭ بارلىعىنا بالالارمەن قازاقشا سويلەسۋ كەرەك دەپ تالاپ قويۋ كەرەك. بۇل مەنىڭ جەكە پىكىرىم، ارينە، ول ءۇشىن تاربيەشىلەردى ىنتالاندىرعان دۇرىس بولادى.

ۆلاديسلاۆ تەن

Abai.kz