(جاركەن بودەشۇلى تۋرالى تولعاۋ)

اڭىز كەيىپكەرى

ۇلى اكەم مۇقاي بارشابايۇلى 1919 جىلى زايساننان قىتاي جەرىنە وتكەن. 1966 جىلى قىتايدا «تاپ تالداۋ» دەيتىن پالە شىعىپ مۇقاي شاڭىراعى «جوعارعى تاپتىڭ وكىلى» سانالعان. قىتاي ەلىندە باستالعان كەرى باعىتتاعى قوزعالىس – «مادەنيەت توڭكەرىسى» اتالعان تۇماندى كۇندەردىڭ «ۇردا، جىق!» تۇسىندا مەن ومىرگە كەلىپپىن. «تابى جات»، «باي مالشىنىڭ، حالىق جاۋىنىڭ ۇرپاعى» كىمدى قۋانتسىن!؟ سولايشا قالجاسىز ومىرگە كەلگەن مەن بەيباقتىڭ العاشقى كۇندەرى «بالالار باقشاسى» اتالاتىن، سىز، ەسكى تام ۇيدە ءوتىپتى. اكەم مەن شەشەم اۋىر ەڭبەككە ايدالىپ كەتكەن. تالاي بالالار شەتىنەپ، و دۇنيەگە اتتانسا دا مەن ءتىرى قالىپپىن.

سول تۇستاعى ساياسي وقيعالاردان – 1969 جىلى «جىنباداۋ وقيعاسى» (داماسك ارالى), «جالاڭاش كول وقيعاسى»، «شىعىس تۇركىستان حالىقتىق توڭكەرىس پارتياسى» ۇيىمىنىڭ وقيعاسى; 1971 جىل 13 قىركۇيەكتەگى لين بياۋدىڭ قاشىپ، موڭعوليانىڭ ءوندىرحان وڭىرىندە ۇشاق اپاتىنا ۇشىراۋى سىندى كوپتەگەن وقيعالار تۋدى.

1969 جىلدىڭ ورتا مەزگىلىنەن 1970 جىلى ناۋرىزعا دەيىن قىتايدىڭ شىنجاڭىندا «شىعىس تۇركىستان حالىقتىق توڭكەرىس پارتياسىنىڭ مۇشەسى» دەگەن ايىپپەن 5 مىڭنان ارتىق ادام قولعا الىنعان. مۇنىڭ ىشىندە اتالعان پارتيانىڭ رەسمي مۇشەسى دەپ تۇراقتانعانى 1165 ادام بولىپ، ونىڭ 230-ى زاڭ بويىنشا جازالانعان، 135 ادام اۋىر جازاعا تارتىلعان نەمەسە ءولىم جازاسىنا ۇكىم ەتىلگەن.

1970 جىلى 22 ناۋرىزدا التايدا ايماقتىق توڭكەرىستىك كوميتەتىنىڭ حالىقتىق قورعاۋ گرۋپپاسى ورتالىق الاڭدا 10 مىڭ ادامدىق اشىق سوت اشىپ، «وتانعا وپاسىزدىق جاساپ، جاۋمەن ءتىل بىرىكتىرگەن كەرى توڭكەرىستىك توپ» دەگەن ايىپپەن «شىعىس تۇركىستان حالىقتىق توڭكەرىس پارتياسىنىڭ مۇشەسى» رەتىندە قولعا الىنعان ەمەناقىندى ءولىم جازاسىنا ۇكىم ەتىپ، دەرەۋ اتقارعان. شىلدەدە جوعارىداعى ايىپپەن قىزىربەك ورالوۆ، ءماننان دالەلحانۇلى اتىلعان.

وسى وقيعالارعا تىكەلەي قاتىسى بار دەلىنگەن سەيىتحان ابىلقاسىمۇلى موڭعولياعا قاشىپ وتسە، تارباعاتاي جەرىنەن جاركەن بودەشۇلى; بوراتالا جەرىنەن ايتان ءنۇسىپحانۇلى، الىمعازى داۋلەتحانۇلى، ت.ب. لار قازاقستانعا قاشىپ وتكەن.

ءسويتىپ، مەنىڭ ەكى-ءۇش جاستاعى كەزىمدە اڭىز كەيىپكەرى – جاركەن بودەشۇلىنىڭ قيلى تاعدىرى قىل كوپىرگە بايلانعان ەكەن.

الىسقا اتى جەتكەن الاتاۋداي شايىر

بالالىق شاعىمىز ءور التايدا ءوتتى. كونە كوزدەردىڭ كوبى ءتىرى كەزى. قاريالار كۇبىر-سىبىرعا جاقىن اڭگىمەسىندە ارىدا – بوكە باتىر جىرعالاڭۇلى، ەل باستاعان ەلىسحان، اقىت قاجى، ءشارىپحان كوگەداەۆ، بايمولدا قارەكەۇلى، وسپان باتىر، زۋقا باتىر جانە ونىڭ ۇلى ءسولتانشارىپ، قاليبەك رايىمبەكۇلى، ءجانىمحان قاجى جانە ونىڭ ۇلى دالەلحان، قۇسايىن ءتايجى، ت.ب. تۇلعالار حاقىندا تامسانا، تاڭدانا باياندايتىن.

ودان قالسا 1955-1956 جىلى، 1962 جىلى جانە 1969 جىلى قازساقتانعا وتكەن تۇلعالار تۋرالى ءسوز قوزعايتىن. بالقاش باپين، ۋاھاپ ءابدراحمان، جاعدا بابالىق، احمەتقالي بىتىمباەۆ، قالدىباي قانافين،  دانەش راقىشەۆ، بۇقارا تىشقانباەۆ، احمەت ءجۇنىسوۆ، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، ابىلاي تۇگەلباەۆ، فاريدا شاريپوۆا، ءامينا نۇعىمانوۆا، الىمعازى داۋلەتحان، جاركەن بودەشۇلى، جانات احمادي، جابايىل بەيسەنوۆ، ت.ب. ەسىمدەرى سول كەزدەن باستاپ قۇلاققا سىڭە باستادى. اسىرەسە، ادەبيەت-مادەنيەت، ونەرگە جاقىن جاعدا بابالىق، دانەش راقىشەۆ، بۇقارا تىشقانباەۆ، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، ابىلاي تۇگەلباەۆ، جاركەن بودەشۇلى، جانات احمادي ەسىمدەرى جىلى ەستىلۋشى ەدى. قازاق ەلىندەگى ەڭبەكتەرى دە ەمىس-ەمىس قۇلاققا جەتىپ، ءبىزدىڭ بالالىق ارمانىمىزعا قانات بىتىرەتىن. كورمەگەن تاۋدى كوكسەگەن ۇشقىر قيال قازاق دالاسىنا قاراي ۇشاتىن.

جاركەن بودەشتىڭ بىزگە العاشقى جەتكەنى «تۋعان جەر» ولەڭى.

تۋعان جەردىڭ قار-مۇزى،
ىزعارىڭمەن جۋندىر.
تۋعان جەردىڭ بال قىزى –
بۋنىڭمەن بۋىندىر.

تۋعان جەردىڭ بۇلاعى –
تولقىنىڭمەن ات مەن.
تۋعان جەردىڭ جىلانى –
شىرىلداتىپ شاق مەنى.

تۋعان جەردىڭ شەڭگەلى –
تىرنا اياماي بەتىمدى.
تۋعان جەردىڭ جەلدەرى –
اۋزىما قۇي ءوتىمدى.

تۋعان جەردىڭ دوڭىزى –
قۇرساعىمدى جاراپ كەت.
تۋعان جەردىڭ قوڭىزى –
دومالاتىپ الىپ كەت.

تۋعان جەردىڭ قاسقىرى –
كەمىر اقىن سۇيەگىن.
تۋعان جەردىڭ تاس-قۇمى –
سەنى وسىلاي سۇيەمىن.

ولەڭدى تاڭداي قاعا، تامسانا وقىساق تا، تۋعان جەردەن اجىراماعان بىزدەردە مەكەن قادىرى تۋرالى ءدال بۇگىنگىدەي وي جوق ەدى. دەسە دە، «شىركىن-اي، شەرلى اقىننىڭ انا دالاسىنا اڭىراعانى-اي» دەپ كوزىمىزگە مولتەڭدەگەن جاس كەلەتىن.

ءسويتىپ، جاركەن اڭىزىنا قانىق بولىپ جۇرگەندە، ارعى بەتتە «اعاجان، جان قالتاڭدا قۇرتىڭ بار ما؟» دەگەن ءان تاعى دا جاركەن بولىپ جەتتى. سامالمەن جارىستى، سارى دالانى باۋىرىنا باستى، سارعايعان جاپىراقتاي جۇرەك ساعىنىشى كوڭىلدىڭ بۇلتىن كوبەيتتى.

ۇقسايسىڭ مەنىمەنەن ءبىر تۋعانعا،
ۇقسايدى مىنەز-قۇلقىڭ ءتۇر تۇلعاڭدا.
انامنىڭ ساۋساعىنىڭ تابى قالعان،
جانىم-اۋ، جانقالتاڭدا قۇرتىڭ بار ما؟

سارعايعان ساعىنىشىم بار باسىمدا،
اۋىلدان ارتىق جاننات بار ما، ءسىرا.
ورەدەن ىرىمشىگىن الىپ قاشاتىن،
ساعىندىم كەزقۇيرىعىن، قارعاسىن دا.

امان با اۋىل-ايماق ، جۇرتىمەنەن،
امان با مەن بىلەتىن ءبىر ءتۇپ ەمەن.
بوزداعان بوز دالانىڭ بوتاسى ەدىم،
جانىمدى اششىلاتشى قۇرتىمەنەن.

ساعىندىم ساقارانىڭ قىز كوكتەمىن،
ساعىندىم سالقىن سامال ءدۇزدى وپكەنىن.
ساعىندىم سالقىن كۇزدە قوڭىراۋلاتىپ،
قايتاتىن اققۋ، قازدىڭ تىزبەكتەرىن.

جاركەن تۋعان جەرىن – ارعى بەتتى اڭساسا، ءبىز قازاق جەرىن – بەرگى بەتتى اڭسادىق، اڭىز كەيىپكەرى جاركەندى كورەتىن كۇن بولار ما ەكەن دەگەن كومەسكى ساعىنىش كوكىرەكتە تولقىدى.

كەيىن كەزدەسكەندە، جاركەن اعامىز وسى جىر حاقىندا: «نەگىزى اۋىلدان كەلگەن بالاعا اعانىڭ ايتقان ساعىنىش نازى ەدى، العاشقى تۇپنۇسقادا: «بالاجان، جانقالتاڭدا قۇرتىڭ بار ما؟» دەپ ايتىلاتىن. اردالى ازامات وزىنەن ۇلكەندەرگە «اعاجان، جانقالتاڭدا قۇرتىڭ بار ما» دەپ سۇرامايدى عوي. بۇل اعانىڭ الىستان كەگەن ىنىسىنە، بالاعا ايتقان ساعىنىش جىرى. اتاپ ايتقاندا ارعى بەتتەن وسىندا جوعارقى وقۋ ورىن وقيمىز دەپ كەلگەن ستۋدەنت جاسىنداعى جاس جىگىتكە مەنىڭ ايتقانىم عوي. انگە اينالعاندا «اعاجان» نەمەسە «جانىم-اۋ» بولىپ وزگەرىپ كەتىپتى» دەگەن اتتەگەن-ايىن ايتىپ وتىردى.

ءسويتىپ، ءبىز الىستا، سوناۋ التىن التايدىڭ باۋىرىندا ءجۇرىپ، جاركەنمەن ءۇنسىز تىلدەسۋشى ەدىك. تاعدىر دەگەنىمىزگە جەتكىزدى.

ەندى ءبىز دە الىستا قالعان تۋعان جەر، وسكەن ورتاعا قاراپ، جەر اڭساعان اتانداي بوزدايتىن بولىپ ءجۇرمىز. بەۋ، دۇنيە-اي دەشى...

جاركەندى كوردىك

1996 جىلى جەلتوقساندا قولىمىزعا قازاقستانعا شىعاتىن تولقۇجات ءتيىپ، ءتوس قالتامىزعا سالىپ، جاتساق تا، تۇرساق تا قۇشاققا قىسىپ جۇردىك.

1997 جىلى 16 قاڭتار بەيسەنبى قورعاس كەدەنى ارقىلى قازاق توپىراعىنا قادام باستىق. بىرگە كەلە جاتقان جەتى كىسى ەكى جەڭىل ماشيناعا ءبولىنىپ، الماتى قالاسىنا جەتىپ، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جاتاقحاناسىنا تۇڭعىش رەت تۇنەدىك.

17 قاڭتار تاڭەرتەڭ بولات بوپايۇلىنىڭ باستاۋىندا الماتى قالاسىنداعى زەنكوۆ 80-ۇيىنە ورنالاسقان دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنا باردىق. جاركەندى «تىرىدەي» كوردىك. بەتىندە ازداعان سەكپىل ءىزى بار، شۋاقتى، كەسەك جاقتى، كەڭ يىقتى، جۇپىنى كيىنگەن ورتا جاستارداعى جىگىت اعاسى ءبىر اياعىن بولماشى سىلتي باسىپ الدىمىزدان جايراڭداپ شىقتى. «باۋىرلارىم-اي، امان جەتتىڭدەر مە؟» دەپ بىردەن قۇشاق اشتى. جانارى تۇمانداپ، شولىركەگەن مەيىرمەن قارايدى.

جاركەن بودەشۇلىنىڭ تانىستىرۋىمەن قالداربەك نايمانباەۆتىڭ قابىلداۋىنا كىردىك. جاركەن اعامىز تىك تۇرعان قالپى ءبىزدىڭ اسپيرانتۋراعا ءتۇسۋ ويىمىزدىڭ بارلىعىن، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ، جاتىن ورىن ماسەلەلەرىمىز حاقىنداعى وتىنىشتەرىمىزدى قىسقا بايانداپ ۇلگەردى. قالدەكەڭ دە ەكى سوزگە كەلمەدى، تەلەفون قۇلاعىن كوتەرىپ الدە كىمدەرگە ءوتىنىش ايتتى. ءسويتىپ، الماتى قالاسىنداعى امانكەلدى-شەپشەنكو قيلىسىنداعى 61 جاتاقحانانىڭ 204, 212 بولمەلەرىنە ارزان اقى تولەپ جاتاتىن بولدىق.

جاتاقحانادا اۋىلدان اكەلگەن قۇرت-مايىمىزبەن جاركەن اعانى قوناق قىلدىق. بولات بوپاي، اقىن ادالبەك احماديلەر بىرگە بولدى. ادالبەك الدىعا ءتۇسىپ ولەڭ وقىپ ەدى، جاركەن اعامىزدىڭ دا ءبۇيىرى قىزدى. جىر جولدارىن اعىتتى. كوبى ساعىنىش جىرلار. جۇرتتىڭ شابىتتى شاعىندا مەن دە قاراپ قالماستان جۇرەگىمنەن تۋعان «جاركەن اعاعا سالەم» اتتى سياسى كەپپەگەن ولەڭىمدى ۇلكەن بلاكنوتتىڭ ءبىرىنشى بەتىنە جازىپ، جاركەن اعاعا ۇسىندىم. وندا مىناداي جولدار بار ەدى:

اسسالاۋماعالەيكۋم، اعا جاركەن،
سالەم ساعان – اتا جۇرت، انا جەردەن!
قالايشا سامايىڭا اق ىلىنگەن،
كەشەگى «قىرعاۋىلشىل بالا مەرگەن».

وتى بار كوزدەرىڭدە كوكتەمىڭنىڭ،
ءاجىمىڭ ىزدەرىندەي وتكەن كۇننىڭ.
قىرانىن قىرعي قىلىپ شىرىلداتقان،
ساعان ەمەس زامانعا وكپەلىمىن.

تىرلىكتە وتىرساڭدا قاي كەمەگە،
اقيقات – «جۇلدىزعا ورنىن اي بەرە مە!؟» («جۇلدىزعا ورنىن اي بەرمەس» – اقىننىڭ جىر جيناعى).
كورىندىڭ تۇلپار بولىپ كومبەلەردەن،
بىرەۋلەر جاباعىلى تاي دەگەندە.

جوق ەمەس ەستىگەن سوڭ بار ەكەنىن،
بوتا ەمەس تانىعان سوڭ نار ەكەنىن.
تانىس قارت از، تابىسپاق بالالار كوپ،
ساعىندى التاي، ءجايىر جارەكەنىن.

اسسالاۋماعالەيكۋم، اعا جاركەن،
سالەم ساعان – اتا جۇرت، انا جەردەن!
سالەم – ەمىل، ەرتىستەن بال ەمىزگەن،
سالەم، سالەم، ساعىنىش سارى بەلدەن،
سالەم، سالەم، ساعىنىش سامال جەلدەن!!!

اعامىز سىيلىعىمدى قۋانا قابىلداپ، بەتىمنەن ءسۇيدى.

ءبىز اتالعان جاتاقحانادا ءبىر ايداي تۇردىق. جاركەن اعامىز كۇن ارالاتىپ باس سۇعىپ تۇرادى. ءبىز باياعى اڭىزداردى مۇلدەمگە ۇمىتا باستادىق. جاقىن اعامىزدى تاپقانداي، شۇيىركەلەسىپ، ءازىل يىرىمىنە باتىپ، قۇشاقتاسىپ كەتە باراتىر ەدىك. كورمەسەك، ساعىنىسىپ، كىسىنەسىپ تۇراتىن بولدىق.

بىردە اعامىزعا قىرعىزدىڭ «ماناس» جىرىنداعى ايشورىك پەن ماناس باتىردىڭ العاشقى ءتۇنى حاقىنداعى توسەك جىرلارىن جاتقا وقىعانىم بار. اعامىز بۇل جولداردى بۇرىن تىڭداماسا كەرەك، جانى كىرىپ، جادىراي تىڭداپ، سودان بىرازعا دەيىن مەنى: «ەي، الگى ايشورىگىڭ قايدا؟» دەپ  شاقىراتىن بولدى. ەمەۋرىنىندە: «مەنى ۇمىتىپ باراسىڭدار ما، قوناق ەتپەيسىڭدەر مە؟» دەگەن اعالىق بازىنا دا جاسىرىنىپ جاتاتىن. وندايدا اعامىز قول بۇلعاساق بولعانى بىزگە ەرۋگە دايىن. ارا-تۇرا بادىك ولەڭدەردى بۇرقىراتىپ، سوڭىن قىمىز بەن قۋىرداققا جالعايتىن ەدىك. وندايدا اعامىز: «ۇيىمە جەتە الماي قالمايىن» دەيتىن ءوتىنىشىن دە الدىن الا ەسكەرتەتىن. ءبىز دە اعامىزدىڭ تىلەگىن ورىنداپ، ءتۇن ورتاسى اۋسا دا تاكسيگە وتىرعىزىپ جىبەرۋدى ۇمىتپايتىنبىز.

ويحوي، داۋرەن-اي، الاتاۋ باۋرايىندا سونداي دا، سونداي كۇندەر وتكەن...

سىرتقى ىستەر مينسترلىگى مەن ءبىلىم مينسترلىگىنە تانىستىرۋى

جاركەن اعامىز جۇمىسىندا قالدەكەڭنىڭ قاباعىن باعادى. كەيدە ىشتەن: «جاركەن!» دەگەن زور، وكتەم داۋىس ەستىلەدى. اعامىز بالاشا ەلپەكتەيدى. ءمۇبادا، نايمانباەۆ ءبىر جاققا ءىس ساپارمەن كەتكەن بولسا، جاكەڭنىڭ دە قۇدايى جاسايدى. ءبىزدىڭ ەركەلىگىمىزدى كوتەرىپ، جەتەكتەگى تايلاقتاي كەتە بارادى.

– مەن سەندەرگە «قازاق كۋالىگىن» الىپ بەرەمىن، – دەيدى ءبىر كۇنى. ءوزى ارقىلى بولسا دا وزگەنى جۇمساسا دا ايتقانىنا جەتۋگە تىرىسادى.

ايتەۋىر، ءبىراز سارپالداڭمەن 22 قاڭتار  كۇنى قر سىرتقى ىستەر مينسترىلگىنىڭ الماتى قالاسىنداعى باس كونسۋلدىق باسقارماسىنان «قازاق كۋالىگى» اتالاتىن كۋالىك قولىمىزعا ءتيدى. «جۋىڭدار!» دەيدى اعامىز، ارقامىز قيقاڭداسا دا ايتقانىنا كونەمىز.

– مەن سەندەردى ەندى ءبىلىم مينسترلىگىنە اپارىپ، ونداعى تۇرسىنبەك دەگەن ازاماتپەن تانىستىرامىن، – دەيدى تاعى ءبىر كۇنى. ءبىز امىرىنە باس شۇلعيمىز. ايتقانىنا جەتتى، 31 قاڭتار (جۇما) ءبىلىم مينيسترلىگىنە باردىق. جۇمىستىڭ سوڭىن الا تۇرسىنبەك اتتى سۇلىكتەي قارا جىگىتتى ەرتىپ شىقتى. «شاي ىشەمىز» دەيدى. ءسويتىپ، اعامىزدىڭ ارقاسىندا ءبىلىم مينسترلىگىنە دە يمەنبەي كىرە باستادىق.

دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى توراعاسىنىڭ سول كەزدەگى ءبىرىنشى ورىنباسارى، مارقۇم قالداربەك نايمانباەۆ ءبىزدى «جاركەننىڭ باۋىرلارى» دەپ اتايتىن بولدى. اباي اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپيرانتۋرا بولىمىنە وقۋعا تۇسۋىمىزگە جاعداي جاسادى. وندا نىعمەت عابدۋللين باستاعان، عاريفوللا ەسىموۆ، بالتاباي ابدىعازيەۆ، تەڭىزباي راحىمجانوۆ، تەمىرحان تەبەگەنوۆ سەكىلدى اعا ۇستازداردىڭ  ساباعىن تىڭداۋ بۇيىردى. اتالعان وقۋ ورنى كوپ جاعدايدا ءبىزدى شەتتەن كەلگەن باۋىرلارىمىز دەپ «ەركەلەتىپ» ءجۇردى. تۇرالاعان ەكونوميكا، نارىقتىق قىسىم سالدارىنان «بازار جاعالاي جونەلسەك»، كەشىرىممەن قارايتىن ەدى. ادەبيەتشى بولۋدان گورى قايىرشى بولماۋدىڭ جولىن قاراستىرىپ، الا دوربا كوتەرگەن، اس جاساۋشى، ءۇي سالۋشى بولعان كەزدەرىمىز دە از بولعان جوق.

ءبىزدىڭ «جىرعاتىپ وقىپ» جۇرمەگەنىمىزدى بايقاعان جاركەن اعامىز كەيدە تىكىرەيە قاراپ: «ءبىز سەندەردى وقىپ جاتىر دەپ ءماز بولىپ جۇرسەك، سەندەر الا دوربا كوتەرىپ بازاردا ءجۇر دەي مە؟!» دەپ ايبار كورسەتەدى. ءبىز دە ءجۇنىمىز جىعىلىپ: «اعا، ەندى قايتەمىز، نان تاۋىپ جەۋ كەرەك، ارتتاعى ەل-جۇرت بالا-شاعانى كوشىرىپ اكەلۋىمىز كەرەك» دەپ تومەنشىكتەيمىز. اعامىز تەز وزگەرەدى: «وقاسى جوق، الدىمەن اياقتارىڭنان تۇرىپ الىڭدارشى، وقىعانداردىڭ دا ۇشپاققا شىعىپ جۇرگەنى شامالى. ءبىزدى ۇياتقا قالدىرماساڭدار بولدى» دەيدى ەمىرەنە قاراپ. ەركەلىگىمىز وتكەنىنە ءماز بولىپ، ارى قاراي تاعى دا قۇشاقتاسىپ كەتە باراتىنبىز.

«قازاق ەلى» مەن «شالقار»-عا كىرگىزۋى

1998 جىلى 24 ماۋسىم سارسەنبى كۇنى جاركەن اعامىز ەكەۋىمىز زەنكوۆ-80 دەگى قاۋىمداستىق ۇيىنەن سۋاتقا بەتتەگەن سيىرداي تۇسكى اس سىلتاۋىمەن كوكبازارعا بەتتەپ بارا جاتىر ەدىك، الدىمىزدان جۇقا قارا مۇرتتى سۇڭعاق بويلى، جىلى ءجۇزدى ازامات كەزىكتى. جاركەن اعامىز ەمىن-جارقىن سالەمدەسىپ:

– ادىلعازى قايىربەكوۆ دەگەن اقىن اعاڭ. «شالقاردىڭ» باس رەداكتورى، – دەپ تانىستىردى.

سوسىن مەنى تانىستىرىپ:

– ارعى بەتتەن كەلگەن اقىن، جازۋشى، جۋرناليست باۋىرىڭ، قالامى جۇيرىك، ساعان كەرەك ازامات. ءوزى كازپي-دە اسپيرانتۋرا دا ءبىلىم الىپ جاتىر. ەكى تىلدە جازا الادى. «شالقار»-عا جۇمىسقا ال، – دەدى. بار بولعانى سول. مەنىمەن دە الدىن الا مۇنداي كەڭەس بولماسا دا، ۋادەلەسىپ العانداي ادىلعازى دا بەتىمە قاراپ:

– ولاي بولسا تۇسكى استان سوڭ ماعان كىرشى، – دەدى.

وسىلايشا، جاركەن بودەشۇلىنىڭ تانىستىرۋىمەن اقىن ادىلعازى قايىربەكوۆ  «شالقار» گازەتىنە جۇمىسقا الاتىن بولدى. «شالقار» مەن «قازاق ەلى» بىرگە شىعادى ەكەن. «قازاق ەلىنىڭ» باس رەداكتورى باقىت ساربالا، «شالقاردىڭ» باس رەداكتورى ادىلعازى ەدى. سول كۇنى ادىلعازىنىڭ تانىستىرۋىمەن باقىت ساربالاعا كىرىپ ءوتىنىش قالدىردىم. 25 ماۋسىم كۇنى رەسمي جۇمىسقا كىردىم. 26 كۇنى «شالقار»-دا «قازىق» اتتى اڭگىمەم باسىلدى. 7 شىلدە كۇنى «قازاق ەلى»-«شالقار» گازەتىنەن №92 تىلشىلىك كۋالىگىن الدىم.

جاركەن اعاما سۇيىنشىلەپ بارىپ ەدىم، «جۋ» دەدى. اڭگىمەمىز ارى قاراي «تويعا» ۇلاستى.

ءسويتىپ، ءبىر جاعى اباي اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنەن اسپيرانتتىق ءبىلىم السام، ءبىر جاعى «شالقار» گازەتىندە تىلشىلىك جۇمىس اتقاردىم. قىتاي قازاقتارىنىڭ مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنە قاتىستى كوپتەگەن ماقالالارىم جاريالانا باستادى. دەسە دە، قىتاي ازاماتتىعىندا بولۋىما بايلانىستى كوپ ەڭبەكتەرىم «ج.بارشاباەۆ»، «ازامات الاشۇلى»، «التاي الاشۇلى»، «توڭكەرىسبەك شاياحىمەتۇلى»، «ج.شاياحىمەت» دەگەن سەكىلدى قالام اتتارمەن جارىق كورىپ ءجۇردى. اسىرەسە،  قازاقستان ازاماتتىعىن الۋعا ۇلگەرمەگەنىم سەبەپتى قىتاي قىزىلى ءولىم جازاسىنا ۇكىم ەتكەن وسپان باتىر ءسىلامۇلى مەن قىزىربەك ورالوۆقا قاتىستى العاشقى ەڭبەكتەرىمدى بۇركەنشىك ەسىممەن جاريالاۋعا ءماجبۇر بولدىم.

ءار جازبامدى كورگەن سايىن جاركەن اعام مەنى جەلپىندىرىپ، ماقتاي جونەلەتىن بولدى. «ايتتىم عوي، ادىلعازى جىبەكتەي جىگىت دەپ، قاراشى، ەندى ەكى قابىرعاڭا قانات ءبىتىپ كەلەدى» دەيدى، جايدارى، شۋاقتى قالپىنان اينىماي.

نۇرعيساعا سالەم بەرۋ

1998 جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ سوڭعى كۇندەرىنىڭ ءبىرى بولسا كەرەك. اقىن جاركەن بودەشۇلىمەن بىرگە الماتىداعى پانفيلوۆشىلدار پاركىنىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، جولاي ايگىلى سازگەر نۇرعيسا تىلەنديەۆ اعامىزبەن ۇشىراسىپ قالدىق. قولىن الىپ امانداستىق. سىرىقتاي بويى ءسال ەڭكىش تارتقان، قولىندا تاياعى بار. ءجۇزى جۇدەۋلەۋ كورىنەدى. جاركەن اعا دەنساۋلىق كۇيىن سۇرادى. جادىراپ جاۋاپ بەردى.

اعامىز نۇرەكەڭدى ماعان، مەنى وعان تانىستىردى. جىلى جۇزبەن باس يزەدى نۇرەكەڭ. كوپ ايالدامادىق. ارتىما قايرىلا قاراپ ونىڭ ۇزاپ بارا جاتقان تۇلعاسىن قايتا شولدىم.

جاركەن اعام: «بايقۇس اۋىرىپ جۇرگەن سياقتى، ەڭكىش تارتىپ، ءجۇرىسى دە اۋىرلاپ قالىپتى، قايران تالانت، قايران نۇرەكەڭ-اي» دەدى. جاكەڭنىڭ تالانتىلاردى كورگەندە ەرەكشە ءىلتيپات جاسايتىنىن اڭعاردىم.

بۇل مەنىڭ نۇرعيسانى بەتپە-بەت ءارى ءبىرىنشى، ءارى سوڭعى رەت كورۋىم بولدى. كوپ ۇزاماي نۇرەكەڭ دە باقيلىق بولدى. جاركەن اعامىز ءبارىمىز «قۇستار، قۇستار، سىزىلتىپ ءان سالادى» دەگەن مۇڭلى سازبەن اتتانعان نۇرەكەڭنىڭ اقتىق ساپارىنا دا كۋا بولدىق.

«مەن دە اۋىل جوق»

2003 جىلدىڭ العاشقى ايلارىنىڭ بىرىندە جاركەن اعامىزبەن شۇيىركەلەسىپ وتىرىپ:

– اعا، كەلەسى 2004  جىلى «60»-قا تولادى ەكەنسىز، الپىس جىلدىق تويىڭىزدى قالاي وتكىزبەكسىز، – دەپ قالدىم.

اعام بەتىمە اڭىرايا، مۇڭمەن قارادى. توبەسىنەن قورعاسىنداي بۇلتتار باسىپ تۇرعانداي ەزىلگەن كۇيمەن ەڭسەسىن كوتەرمەستەن كۇرسىندى.

– ءيا، ايتاسىڭدار عوي، ايتاسىڭدار، سەندەردە نە جازىق. مەن توي تويلاعىسى كەلمەيدى دەيسىڭدەر مە؟ الپىسقا كەلگەندە توي وتكىزسەم دەگەن ارمان دا بولعان، قورقىنىش تا بولعان.

– قورقىنىشى قالاي؟

– قۇدايىم ول قورقىنىشتى باستارىڭا بەرمەسىن. مەن دە اۋىل جوق، اۋىلىم ارعى بەتتە قالعان.

– وسىنداعى قارا ورمان حالىق، اعا-باۋىر اۋىل ەمەس پە؟

اعامىز جاۋىر جاراسى تىرنالعانداي، جانارى جاساۋراپ مۇڭمەن قارادى:

– اركىمنىڭ كىندىكتى ولكەسى، دۋماندى ەلى، اۋىل-ايماق، بوتا تايلاعى بولادى عوي. شىنىمدى ايتسام، قازىرگە دەيىن ەشكىممەن دوستاسىپ تا، قولتىقتاسىپ جا جىرعاتپاپپىن. تۇزدەگى قۇلانشا وقشاۋ كۇيسەپ، وڭاشا جايىلدىم. قالانىڭ ءتورت تامىندا قانداي توي بولادى. ارتىڭدا ارقالى اۋىلىڭ بولسا، ات شاپتىرىپ، اتاندى بايگەگە تىككەنگە نە جەتسىن. قالانىڭ وتىرىك ماقتاۋى مەن جالعان كۇلكىسىنەن شارشاپ جۇرگەندە اۋىل ادامدارىنىڭ اق پەيىلىن، ادال جۇرەگىن ىزدەيمىن، تابا المايمىن. ەندەشە، اۋىلسىز مەن بەيباقتا قانداي توي بولسىن!

بۇل جولى اعامىزدى جۇبۋتۋعا دارمەنىم جەتپەدى. ايتسا ايتقانداي «60» جىلدىق تويى اتاۋسىز قالدى.

«ماشاشەۆ ماعان تىيسكەن جوق»

دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قالداربەك نايمانباەۆ قايتىس بولعان سوڭ، كوپ ۇزماماي ونىڭ ورنىنا تالعات ماماشەۆ كەلدى. ءسويتىپ، جاركەن اعامىزدىڭ جاڭا باسشىسى وسى تالعات ەدى.

ماماشەۆ كەلگەلى ءبىراز بولسا دا جاركەن اعاعا جولىعا الماپ ەدىم. كەزىگە قالىپ وتكەن-كەتكەندى قاۋقىلداسىپ جاتقان ءبىر ارەدىكتە:

– جاركەن اعا، جاڭا باستىعىڭىز قالاي بولىپ تۇر؟ – دەپ قالدىم.

– جاڭا باستىعىمنىڭ قالاي ەكەنىن بىلمەيمىن. ايتەۋىر، ماعان تيىسكەن جوق، – دەدى جىميستى قالپىنان جازباي.

قىسىر كەڭەس اراسىندا سۇراۋىن سۇراپ قالسام دا، اعامنىڭ عايباتقا بارعىسى كەلمەگەن ىرىلىگىن بايقاپ ءسال قىسىلىپ قالدىم دا ونىمدى جۋىپ-شايعىم كەلىپ:

– اقىنعا تىيسپەگەن باسشى، ارينە، جاقسى باسشى بولعانى عوي، – دەدىم.

بۇدان كەيىنگى تالاي-تالاي كەڭەسۋلەردە دە اعامىزدىڭ بىرەۋدىڭ سىرتىنان عايبات ايتقانىن ەستىمەدىك.

«بەس بالالى بول»

2003 جىلى 12 ءساۋىر كۇنى ارمانگۇل سولتانمۇراتقىزىمەن نەكە تويىمىز الماتى قالاسىنداعى مەكتەپتەردىڭ ءبىرىنىڭ اسحاناسىندا قاراپايىم ءوتتى. جاركەن اعامىز توي يەسى سىندى باستان-اياق بىرگە بولىپ، شاد-شادىمان كۇيمەن تولقىپ ءجۇردى.

العاشقى ءسوزدىڭ تىزگىنى قولىنا تيگەندە: «كەلىنىمىز بەس بالا تاپسىن، بەس بالا...» دەپ بەس ساۋساعىن العا سەرمەپ، بىرنەشە قايتالادى. بىرەۋلەر جاڭا تۇسكەن كەلىن ءۇشىن ەرسى كورسە، بىرەۋلەر اعامىزعا ءماز بولا شاپالاق سوعىپ جاتتى.

«ادامنىڭ اۋزىنداعى اللانىڭ قۇلاعىنا ىلىگەدى» دەيتىن قازاق ءسوزى بار، سول باتا دارىدى. ءوزى تۇسىرگەن ارمانگۇل كەلىنى اللانىڭ امىرىمەن ومىرگە بەس پەرزەنت سىيلادى

اقىننىڭ دۋالى اۋىزىنان شىققان ءسوزدى پەرىشتەلەر «ءاۋمين» دەسە كەرەك.

«قاليحاندارعا سەنبەڭدەر»

2005 جىلى 26 قازاندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ادەبيەتشىلەر ۇنىندە وتكەن «ءۇن» جۋرنالىنىڭ تۇساۋكەسەرىنە قاتىسقان قالىڭ وقىرمان قاۋىم وكىلدەرى جۇرەكجاردى لەبىزدەرىن ءبىلدىرىپ، «ءۇن»-گە اق جول تىلەپ جاتتى.

قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، جازۋشى قاليحان ىسقاق:

– بۇل كۇندە جازۋشىنىڭ كىتابى وقۋعا جەتپەي جاتقان كەزدە، وقۋشى تۇرماق جازۋشىنىڭ ءوزى  تاسقا باسقان كىتابىن قولىنا تيگىزە الماي جاتقان كەزدە، شىققان كۇننىڭ وزىندە ونىڭ تارالىمى مىڭ دا ەكى مىڭنان اسپاي جاتقان كەزدە جاڭا ءبىر ادەبي جۋرنالدىڭ جارىققا شىعۋى ۇلكەن  وقيعا بولدى، – دەي كەلىپ، – بىزدە ەكىنىڭ ءبىرى الەم ادەبيەتى، الەم ادەبيەتى دەپ وزگەگە جالتايدى، الەم ادەبيەتى دەگەن ادەبيەت جوق. شىن مانىندە قازاق ادەبيەتىنىڭ بيىك دەڭگەيىنىڭ ءوزى الەم ادەبيەتى، – دەگەندەردى ايتتى.

سوندا مەنىڭ قاسىمدا وتىرعان جاركەن بودەشۇلى اعامىز مەنى شىنتاعىمەن اقىرىن ءتۇرتىپ:

– قاليحاندارعا سەنبەڭدەر، بۇلار الەم ادەبيەتىن، شەتەل ادەبيەتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن تۇگەلگە دەرلىك ءتۇبىن ءتۇسىرىپ وقىپ شىقتى. ءتىپتى ءبىر مۇنشاسىن قازاقشاعا ءتارجىما جاسادى دا. ەندى قاراشى، سەندەردى اداستىرماقشى بولىپ، الەم ادەبيەتى دەگەن جوق دەپ وتىر، – دەدى.

مەن ازىلدەپ وتىرعان بولار دەپ بەتىنە قادالا قاراپ ەدىم، بار شىندىعىن ايتىپ وتىرعانى بايقالدى. ءسال جىميدىم دا باس شۇلعىدىم.

«مەن ءجايىردىڭ جالعىزىمىن»

ءبىر كۇنى جاركەن اعام قوڭىراۋلاتتى.

– ءاي، ايشورىگىڭ بار ما؟ ايتپاقشى، انا «جالبىر باسىڭ» قايدا؟ ەكەۋىڭ ماعان كەلىپ كەتىڭدەرشى. ونىڭ «جالبىر باس» دەيتىنى مەنىمەن بىرگە كەلىپ، بىرگە جۇرگەن اقىن ، جولداس جىگىت قانات بايتوللاۇلى. جاركەن اعاسىن جاقسى كورەتىن ىنىلەرىنىڭ ءبىرى. ءبىز كەلدىك.

ارلى-بەرلى اڭگىمە تيەگىن اعىتقاسىن:

– ەكى جىلدىڭ الدىندا  «ءبورىنىڭ اسىعى» اتتى جىر جيناعىم شىعىپ ەدى، جوعارعى جاقتىڭ سىيلىعىنان دامەلى بولىپ ەدىم. ەشتەڭەگە ىلىكپەدى، – دەپ اڭگىمەنى ىشكى نازىنان باستادى.

– سىزە بەرمەگەن سىيلىقتى يت جەسىن، – دەيمىز ءبىز.

– جوق، سەندەر بىلمەيسىڭدەر، مەن جالعىزبىن. «جالعىزدىڭ ءۇنى شىقپاس، جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس»، سوندىقتان دا بارماق باستى، كوز قىستى مىنا زاماندا ارتقان تۇيەڭنەن سۇيەنگەن يەڭ كۇشتى بولۋ كەرەك.

– سوندا قالاي؟

– قالاي دەيتىن تۇگى دە جوق، سولاي. انا جاقتا، – اعامىز سۇق ساۋساعىن جوعارى شوشايتتى، – مەنىڭ ادامىم جوق، رۋ-رۋ، توپ-توپقا بولىنگەن زاماندا ءسوزىڭدى سويلەيتىن كوپ بولماسا دا، بىرەۋ بولسا دا جەتەر ەدى. مەن دە سونىڭ ءوزى جوق بولىپ تۇر عوي، ونىڭ بەر جاعىندا...

اعامىز ايتايىن با، ايتپايىن با دەگەندەي تۇيتكىلىسىپ قالدى. داۋىسىن سىبىرعا جاقىنداتىپ، جانارى جاساۋراپ:

– ءبىز ۋاق دەيتىن اتانىڭ بالاسى الا تايداي شاشىراپ كەتكەن ازعانتاي اۋىلمىز. بالاپان باسىنا كەتتى، تۇرىمتاي تۇسىنا كەتتى. بار سەنگەن اكەجان قاجىگەلدينىمىزدىڭ جاعدايى اناۋ. سوندا مەنىڭ جوعىمدى كىم جوقتايدى دەپ جۇرسىڭدەر.

اعامىز اۋىر كۇرسىندى، الىستاعى مۇنارلى بەلدەرگە قاراعانداي جانارىن سىعىرايتىپ ءبىر قاۋىم ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. سوسىن كەنەت سەلت ەتىپ، قىرانشا سىلكىنىپ:

– ءجا، ونىڭ ءبارىن قويىڭدار، ءبارىن ايتتا، ءبىرىن ايت، تاعدىردىڭ ءبىر جازعانى بولار، كەلەسى جىلى مەملەكەتتىك سىيلىق قارالالادى ەكەن. سوعان ءبىر جيناعىمدى دايىنداپ جاتىرمىن. اتىن «بۇرىلىس» قويدىم. سەنىڭدەر، مۇلدە باسقاشا ەكپىن، جاڭا سۇرلەۋ بار. ادەبيەتتە بۇرىلىس دەگەن بار، بۇرىلىس بولماعان جەردە توقىراۋ بار،  توقىراۋ بولعان جەردە ادەبيەت نولگە تەڭ. وسى «بۇرىلىس» مەنى ءبىر بيىككە الىپ شىعار ما دەپ ۇمىتتەنىپ وتىرمىن. وسى كىتابىمدى جاقسى مۇقابامەن جارىققا شىعارۋ ءۇشىن ازاماتتاردىڭ ازداعان كومەگى كەرەك، – دەدى.

قانات بايتولاۇلى باس بولىپ، ءبىراز ازاماتتار قولدان كەلگەن كومەگىن جاسادى.

كەلەسى جىلعى مەملەكەتتىك سىيلىق يەگەرلەرىنىڭ اتى جاريالانعاندا جاركەن اعامىزدىڭ ۇنجىرعاسى مۇلدەم ءتۇسىپ كەتتى.

ەكىنىڭ بىرىندە ءسوزىن: «ءجايىردىڭ جالعىزىمىن» دەگەن مۇڭمەن باستاپ ءجۇردى.

«مۇقاعاليدى ەشكىم دە وڭدىرماپ ەدى»

– اعا، ءسىز مۇقاعاليدى بىلەسىز بە؟

– ەە، جۇرتتىڭ ءبارى قازىر مۇقاعاليشىل، «مۇقاعالي، مۇقاعالي!» دەپ وتىرىك ۇراندايدى. باۋىرىم سەنەسىڭ بە، وسىنىڭ ءبارى كەزىندە مۇقاعاليدان قاشقاندار، وعان كۇن كورسەتپەگەندەر. جولعالعان پىشاقتىڭ سابى التىن، ەندى ءبارى وتىرىك كولگىرسيدى، وسىلارعا سەنىپ جۇرسىڭدەر مە. «ولگەن بۋرانىڭ باسىمەن ءتىرى اتاندى قورقىتىپتى» دەگەندەي، ولگەن مۇقاعاليدى ايتا بەرگەنشە شىركىندەر كوز الدىندا جۇرگەن اقىندارىن سىيلاماي ما؟

– سوندا ءسىز مۇقاعاليدى قىزعانىپ، مىنا ءتىرى جۇرگەن بىزدەردىڭ مۇقاعاليدان نەمىز كەم دەپ كۇندەستىكپەن ايتىپ وتىرعان جوقسىز با؟ – اعامىزعا ەركەلەگەنىمىز سونشا، وسىنداي اششى ساۋالدارىىمزدى دا جاسىرمايتىن ەدىك.

– جوق! – اعامىز جۇلىپ العانداي جاۋاپ بەرەدى، – ايتايىن دەگەنىم كەشەگى ەمەس، وسى اينالامىزدا جۇرگەن توبىر، بۇلار مۇقاڭنىڭ جاۋى، كۇندەسى ەدى. قازىردە وزىنەن وزادى دەگەندەرگە جاۋ بولادى، كورسە دە كورمەسكە سالادى. مەن مۇقاڭدى باعالادىم، باعالاپ وتەمىن، تىڭداشى...

اعامىز وسىنى ايتىپ ەندى مۇقاڭا ارناعان ءوز ولەڭىن وقيدى:

تاۋداي ەدىڭ تاۋدىڭ الىپ تۋماسى،

ناعىز قازاق ەدىڭ ءسوزدىڭ  تۋراسى.

قىر باسىندا نەگە شوگىپ جاتىرسىڭ،

ەي، ولەڭنىڭ بۋىرقانعان بۋراسى...

«بەلىڭدى قاتتى بۋساڭ ءىشىڭ ەزىلمەيدى»

2000 جىلداردىڭ باسىندا جاركەن اعامىزدىڭ ازامات جاسىنداعى ۇلى و دۇنيەلىك بولدى. كوڭىل ايتتىق، جۇباتتىق، قاسىندا بولدىق.

ارادا ءبىراز كۇندەر ءوتىپ، كوڭىلى ساپ-ساپ باسىلىپ، سابىرعا جەڭدىرگەن ءبىر ساتىندە اعامىز:

– ايتقاندارىڭ ءجون عوي. ولمەكتىڭ ارتىنان ولمەك جوق، دەسە دە وزەگىڭ ءورت بولىپ جانىپ تۇرادى ەكەن. بۇرىنعىلاردىڭ وسىندايدا «بەلىڭدى بەكەم بۋ» دەگەنى جاي ايتىلماپتى، بەلىڭدى قاتتى بۋىپ الساڭ، وزەگىڭدەگى وت ءسال سايابىرسىپ سالقىنداعانداي بولادى ەكەن»، – دەپ مۇڭايا كۇرسىنگەنى بار. وسىدان كەيىنگى كەزدەسۋلەردە شىنىمەن دە بەلىن قاتتى تارتىپ بايلاپ الاتىنىن بايقايتىنبىز.

تاعى بىردە جانارى جاساۋراپ: «ابايدىڭ كۇيىك-شەرىنىڭ نە ەكەنىن مەن دە بىلگەندەي بولدىم» دەپ كۇرسىنەتىن.

اعامىزدىڭ قايعىعا قۇلاماي، ونىڭ ەسەسىن ولەڭنەن الماق قا، تۇندەردە توقتاماي جازىپ جۇرەتىنىن دە اڭگىمەسىنەن اڭعارۋشى ەدىك. قانشا قينالسا دا ەڭسەنىن تۇسىرمەي، كەۋدەسىن شالقاق ۇستاۋعا تىرىساتىن.

تۋعان جەرىن اڭساۋدان شارشامادى

العاشقى كەلگەن جىلى، ءبىر جولعى اڭگىمە اراسىندا جاركەن اعامىزدان:

– ءسىزدىڭ كەلگەنىڭىزگە قانشا جىل بولدى؟ – دەپ سۇرادىم. اعامىز ويلانعان جوق:

– 29 جىل! – دەپ جاۋاپ بەردى.

– سوندا ءسىز وسى ەلدە 29 جىل جۇرسەڭىزدە سول ەلدى، تۋعان جەر، وسكەن ولكەنى سارى التىنداي ساقتاپ،  ءالى كۇنگە ساعىناسىز با؟

– ساعىنعاندا قانداي...

جاركەن اعام كۇلە قارايتىن ادەتىمەن جانارىما ۇڭىلەدى، كوزى جاستى. ءدال ءبىر كەشە عانا كەلىپ ومەشەگى ءۇزىلىپ تۇرعانداي، جان سىرىن شاناعىنا كولكىپ كەلگەن كوگىلدىر تولقىنمەن ۇقتىرادى.

مەن ويلايتىنمىن: «قىزىق ەكەن، 5-10 جىل ەمەس، باقانداي 29 جىل وتسە دە سول ارعى بەتىن ساعىنا بەرە مە؟!» دەپ. ەندى ءبىلدىم، مەنىڭ كەلگەنىمە دە 26-جىلعا قادام باسىپتى. تۋعان جەرىمە بارا الماعىنىما دا اتتاي التى جىل زۋلاپ وتە شىعىپتى. بيىلعى جاز موڭعوليانىڭ بايان-لگەيىندە ساپاردا بولعانىمدا، ءوزىم وسكەن التايدىڭ بيىك جالدارىنىڭ تەرىسكەي بەتىندەگى مالشى ۇيىنە تۇنەپ ەدىم. ۇيقىم قانىپ، سارايىم اشىلىپ، ءۇي يەلەرىنە: «ارعى جاقتان – مەنىڭ اۋىلىمنان سوققان قوڭىر سامالى مەن ءتۇتىن ءيىسى كەلگەندەي بولدى» دەپ مەكىرەنگەنىم بار.

سويتسەم، جاركەندىكى راس ەكەن. 29 جىل بويى ارعى بەت دەپ اڭىراعان وعان تاڭدانعان باسىم، ەندى 26 جىل وتسە دا التايعا قاراپ شولىركەپ ءجۇر. تەگى، تاعدىر دەگەن نارسە تەك قانا ساعىنىشپەن عانا كومكەرىلىپ، كوركەمدەلىپ تۇراتىن سياقتى.

«مەن ۇلار جىراۋمىن»

ءبىزدىڭ جاركەن بودەشۇلىمەن العاشقى تانىسقان كەزىمىزدە كوپ ولەڭدەرىن جىراۋلار داستۇرىمەن بۇرقىراتىپ جازاتىن ەدى. سونداي شابىتتى شاقتىڭ بىرىندە اقىن اعامىزدىڭ، شالقىپ، كوسىلىپ وىتىرىپ:

– مەن ۇلار جىراۋمىن، ۇلى تاۋدىڭ ۇلارىمىن، ۇلى تاۋدان ساعىنىش ارقالاپ ۇشىپ كەلدىم. جاي ساعىنىش ەمەس قازاق پوەزياسىنا ساعىنىش جىرىن الىپ كەلدىم. كۇندەردىڭ كۇنىندە سول ۇلى تاۋىما ساعىنىش جىرلارىمدى ارقالاپ ۇلار بولىپ ۇشىپ كەتەمىن، – دەگەنى بار-دى.

ءسوز توركىنىە اسا ءمان بەرمەيتىن ەدىك. قىمىزدىڭ قىزۋىنداعى اقىن جەلىگىنە بالاعان شىعارمىز.

ارادا ايالسىز جىلدار ءوتتى. 2021 جىلدىن 22 cاۋىرىندە اقىن اعامىز كەلمەستىڭ ساپارىنا اتتاندى. ۇلارعا اينالىپ، ۇلى تاۋىنا ۇشىپ كەتتى. اقىن رۋحى ساعىنىش ارقالاپ كەلىپ، ارتىنا ساعىنىشتىڭ تۇيدەك-تۇيدەك كوشپە بۇلتتارىن قالدىردى دا، ماڭگىلىك ساعىنىش مەكەنىنە كەتە باردى.

جاتقان جەرىڭ جاننات، توپىراعىڭ تورقا بولسىن، اياۋلى جاركەن اعا!

(سۋرەتتەر اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى)

ءجادي شاكەنۇلى،

جازۋشى-تاريحشى

1-5 جەلتوقسان 2022 جىل.

استانا-قوياندى

Abai.kz