ادامعا ادام ەتباۋىرىنداي بوپ باۋىر باسىپ ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن دەگەنگە كەكسە تارتقان تۇيسىك پەن سۋىق تارتقان باۋىر سەندىرە قويماس. بىراق كوزى ءتىرى كەزىندەگى مەنىڭ وعان دەگەن ەسسىز ىقىلاسىم سونداي رياسىز، العاۋلى سەزىمگە تولى ەدى. سونىڭ سارتابى مەن تاتىنان، سول ءبىر بەيمەزگىل زاۋال تاڭدا نەسىپبەك جارىقشاق داۋىسىمەن: «اعاڭنان ايرىلىپ قالىپپىز»، - دەگەن شاقتاعى ءوتىم جارىلىپ كەتكەندەي بوپ تۇلا بويىمدى جايلاعان اششى ۋىتتان جيىرما جىل وتكەن سوڭ دا ارىلا الماي، قالامدى ەندى عانا قولىما الىپ وتىرمىن. مۇنداي سۋىت تا سۋىق ەستىرتۋدى ەستىگەندە تىنىس الا الماي، بۋلىعىپ قالدىم. جۇتقان اۋا تۇينەكتەي ءتۇيىلىپ، وڭەشىمە تىعىندالىپ، جۇتىنعان سايىن كەۋدەمە باتىپ، دەنەمدى بۋدى. ءبىر كەزدە قۇرعاق اۋا وكسىكپەن قوسا پارلاعان جاس ارالاسا سىرتقا توگىلدى. سول وكسىك بولماسا ... شاراسىزدىقتىڭ قىستىققان ۋىتى جايىلعان دەنەمدى قۇرعاق اۋا جارىپ جىبەرەتىن بە ەدى، كىم ءبىلسىن. زادى، توسىننان ايتىلعان سۋىت حاباردى ەستىگەن ساتتە تالىپ قالاتىن ادام وسىنداي كۇيدى باسىنان كەشەتىن بولۋى كەرەك. ىلە قاليحان (ىسقاقوۆ) اعانىڭ: «ەستىدىڭ عوي، تەز وداققا كەل. ءمايىتتى جونەلتۋدىڭ قامىنا كىرىسۋىمىز كەرەك»، - دەگەن ابدىراعان داۋىسىن ەستىگەندە بارىپ ەسىمدى جيدىم.

ادامعا ادام ەتباۋىرىنداي بوپ باۋىر باسىپ ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن دەگەنگە كەكسە تارتقان تۇيسىك پەن سۋىق تارتقان باۋىر سەندىرە قويماس. بىراق كوزى ءتىرى كەزىندەگى مەنىڭ وعان دەگەن ەسسىز ىقىلاسىم سونداي رياسىز، العاۋلى سەزىمگە تولى ەدى. سونىڭ سارتابى مەن تاتىنان، سول ءبىر بەيمەزگىل زاۋال تاڭدا نەسىپبەك جارىقشاق داۋىسىمەن: «اعاڭنان ايرىلىپ قالىپپىز»، - دەگەن شاقتاعى ءوتىم جارىلىپ كەتكەندەي بوپ تۇلا بويىمدى جايلاعان اششى ۋىتتان جيىرما جىل وتكەن سوڭ دا ارىلا الماي، قالامدى ەندى عانا قولىما الىپ وتىرمىن. مۇنداي سۋىت تا سۋىق ەستىرتۋدى ەستىگەندە تىنىس الا الماي، بۋلىعىپ قالدىم. جۇتقان اۋا تۇينەكتەي ءتۇيىلىپ، وڭەشىمە تىعىندالىپ، جۇتىنعان سايىن كەۋدەمە باتىپ، دەنەمدى بۋدى. ءبىر كەزدە قۇرعاق اۋا وكسىكپەن قوسا پارلاعان جاس ارالاسا سىرتقا توگىلدى. سول وكسىك بولماسا ... شاراسىزدىقتىڭ قىستىققان ۋىتى جايىلعان دەنەمدى قۇرعاق اۋا جارىپ جىبەرەتىن بە ەدى، كىم ءبىلسىن. زادى، توسىننان ايتىلعان سۋىت حاباردى ەستىگەن ساتتە تالىپ قالاتىن ادام وسىنداي كۇيدى باسىنان كەشەتىن بولۋى كەرەك. ىلە قاليحان (ىسقاقوۆ) اعانىڭ: «ەستىدىڭ عوي، تەز وداققا كەل. ءمايىتتى جونەلتۋدىڭ قامىنا كىرىسۋىمىز كەرەك»، - دەگەن ابدىراعان داۋىسىن ەستىگەندە بارىپ ەسىمدى جيدىم.

سوندا عانا بارىپ ونىڭ بۇل ساپارعا توسىن ءارى سۇلەسوقتاۋ كۇيدە ىقىلاسسىز اتتانعانى كوز الدىما كەلدى. سوڭعى ۋاقىتتا ونىڭ مىنەزىنەن وعان جات شاراسىز سالعىرتتىق اڭعارىلىپ قالاتىن. ءوزىن بۇرىنعىدان دا وڭاشا، تۇيىق ۇستادى. ۇشىراسا قالعاندا كەۋدەسىن ءسال شالقاق ۇستاپ، كوزىن اسپانعا قاداپ، بەينە ءبىر سۋرەتكە تۇسەتىن ادامداي سۇلىق تۇرىپ قالاتىن. ەشقانداي جاۋاپسىز ۇنسىزدىكپەن ءسوزىڭدى تىڭداپ، ءبىر سوزبەن جاۋاپ بەرىپ، باسىن ءبىر شايقاپ قويىپ ءجۇرىپ كەتەتىن. كەيدە وداقتا، تەاتردا، نە قوناقتا بولسىن، تەرەزەدەن سىرتقا ۇزاق قاراپ، كىلت بۇرىلىپ ءجۇرىپ كەتەتىنىن ءجيى بايقاپ ءجۇردىم. بىرىنە ءبىرى ۇلاسقان، اينالاسى ەكى-ءۇش جىلدىڭ ىشىندە اكەدەن، شەشەدەن، اپايدان، قارىنداستان، جارىنان ايىرىلىپ، جالعىز باسى سوپيىپ قالعان، كەۋدەسىنە تولعان شەردى توگىپ الاتىنداي ءوزىن-ءوزى اۋىرلاپ، ادىمىن اۋىرلاپ باسقان زاۋالدى شاقتا دا مۇنداي مىنەزى بايقالماعان. ول مۇنداي زاۋالدى ءوزىنىڭ جالعىزدىعىن كوڭىل اڭسارىنا اينالدىرىپ العانىنان كورىپ: «سەن بالاڭنان دا ايرىلىپ كوردىڭ. مەندە ول دا جوق. مۇڭعا اۋەيى بولماۋ كەرەك ەكەن. ول بۇلت سياقتى، مۇڭعا مۇڭ شاقىرادى ەكەن. مەن، مىنە، ەندى شىن شەرمەندە بولدىم»، - دەپ جۇمىستاعى جازۋ ستولىنىڭ ۇستىندەگى اينەگىنىڭ استىنداعى ايماننىڭ سۋرەتىنە مۇڭايا قاراعان. اينەكتىڭ قالتارىستاۋ ءبىر بۇرىشىنان مىنەزى دە، ءتۇرى دە وزىنەن اۋمايتىن، ەركەكشورا قارىنداسى مارقۇم مانشۇكتىڭ اۋىلدا تۇسىرىلگەن شاعىن سۋرەتىن بايقاپ قالدىم. كەۋدەنى سازىتقان ونداي اياندى سارى مۇڭدى دۇنيەگە كەلگەن شيكىوكپەلەر - ايحان مەن ايجان سەيىلتەتىن شىعار دەپ ويلاعامىن: «زارىعىپ كورگەندىكتەن شىعار، كۇندىز-ءتۇنى كوز الدىمنان كەتپەيدى. قۇمارىم قانباي جىلاپ تۇرىپ يىسكەي بەرەمىن. كوز الدىمدا تۇرماسا كوز جازىپ قالاتىنداي ۇرەيلەنەمىن. بۇل سەزىمنەن ارىلۋ كەرەك شىعار. ازىرشە، ۇزاق كۇتتىم عوي، قۇمارىمدى باسا تۇرايىن دەپ ءجۇرمىن»، - دەيتىن اقتالعانداي بوپ. ونىڭ ساناسىنا ۇيالاعان مۇنداي تابيعي قاراما-قايشى ويلاردىڭ ەش ەرسىلىگى جوق سياقتى ەدى. مەن ونى باسقاعا، ياعني، وزگەرگەن وشاقتىڭ رايىنا جورىعامىن.

سوڭعى جىلدارى تەك جۇمىستا عانا ءتىل قاتىسىپ جۇردىك. بۇرىنعى ەلجىرەپ، ءوزىمسىنىپ تۇراتىن جان جىلۋى سالقىن تارتقانداي ەدى. بىراق وسىدان جيىرما كۇندەي بۇرىن قاليحان اعامىزدىڭ ۇيىندەگى قوناقتا ءوزىنىڭ باۋىرلارى الىبەك پەن ديداحمەتتى ەمەس، مەنى تۋعان باۋىرى دەپ ەسەپتەيتىنىن ايتىپ، بۇرىنعىداي جاقىن تارتىپ، جانىنا وتىرعىزعان كەزدە، ەلجىرەگەن ەسىل كۇندەر قايتىپ كەلگەندەي بولدى. ءوزىنىڭ سىنىپتاسى نۇرسارا اپايعا ارا-تۇرا ازىلدەپ قويىپ، كوڭىلىن كوتەرگەندەي بوپ وتىردى دا، كۇتپەگەن جەردەن مەنىڭ اتا-تەگىمدى قاۋزاي جونەلگەنى. وقىس تا تاڭ قالاتىن سۇراقتى قويۋىنىڭ سەبەبىن: «وسى وتىرعانداردىڭ بارلىعىنىڭ تۇقىم-تۇيانىن، زاۋزاتىن بىلەمىن. مەن كورگەندە ديداحمەت پەن الىبەك شومەتەيىن جاپپاي، جالاڭبۇت جۇگىرىپ جۇرگەن... قال-اعاڭ مەنىڭ ناعاشىم. وسىلار سەنى ۇيىرىنە قوسىپ السىن، بۇل كىم ەدى - دەپ جۇرمەسىن دەپ سۇرادىم. تۇرسىن - مەنىڭ باۋىرىم. ەندى سەندەر قاتارىڭنان مۇنى تاستاماڭدار. قاتونقاراعايدى وزىممەن ەرتىپ بارىپ ارالاتامىن دەپ ۋادە بەرىپ ەم بالا كەزىندە. ۇزاق ۋاقىت ۆيزاسى قۇرعىر پالە بوپ، رەتى كەلمەدى. ونى مىنا الىبەك ورىنداپ قويىپتى. شىڭعىستايداعى ءبىزدىڭ ۇيگە بارعان. مەنىڭ شەشەمنىڭ باتاسىن العان. مانشۇك جاقسى كورىپ قالجىڭداساتىن. ايمان مارقۇم ماقتايتىن. ال، تۇرسىن، ءبىلىپ قوي، مەنىڭ شەشەم بولماسا، مىنا نۇرسارا كۇيەۋسىز قالاتىن ەدى»، - دەپ ءبىراز ەركىن وي ايتتى. ونى قال-اعاڭ جالعاستىرىپ، شۇباتىلعان حيكاياعا اينالىپ كەتتى.

سول جولى مەنى تاڭ قالدىرعان گۇليا شەشەمىزدىڭ تاعى ءبىر ەرلىگىن ەستىدىم (كەيىن عاليا قارىنداسىم جاڭعىرتىپ ايتىپ بەردى). سويتسەم، نۇرسارانىڭ جولداسى التىباي اعامىزدىڭ اكەسىن حالىق جاۋى دەپ ۇستاپ اكەتىپتى. ەندى ايەلى مەن شيتتەي جالعىز ۇلدى تۇتقىنعا الماق بولعاندا، ولار كەرجاقتاردىڭ «الاپەستەرگە» («دليا پروكاجەننىح») ارنالعان مونشاسىنىڭ ىشىندەگى جەرتولەگە تىعىلىپتى. گۇليا شەشەمىز ءتۇن ىشىندە ولارعا تاماق اپارىپ بەرىپ تۇرىپتى. سودان جاسىرىن جولعا سالىپتى... ەكى مۇڭلىق جاياۋ-جالپىلاپ الماتىعا كەلىپ، امان قالىپتى. التىباي مەن نۇرسارانىڭ تاعدىرى وسىندا قوسىلىپتى. التىباي اعانىڭ بۇل اڭگىمەسىنە ور-اعاڭ ماساتتانىپ، جاۋىرىنىن قويقاڭداتىپ، ارداق جەڭگەيگە قاراپ-قاراپ قويىپ وتىردى. التىباي اعا دا ەل جايىنان تىم حابارسىز وسپەپتى: «ول راس، گۇليا شەشەي باتىر، تاۋەكەلشىل جان ەدى. قاتونقاراعايدا ايگىلى جۇيرىك ات بولدى (اتىن ۇمىتتىم، قاتيرامداعى جازۋدى تابا المادىم). سوعىس جىلدارىندا توي قايدا. ءوزى قىستا شاناعا، جازدا ارباعا جەگىلىپ، ىعىرى شىققان بايگەنى كوكتەمدە سوقاعا سالادى. سودان جەڭىس كۇنى جەتىپ، ەل مەيرامدايدى. ءبىر ۋاقىتتا ەل شۋلاسا جونەلەدى. سويتسە، جۇرتتىڭ ابىر-دابىرىن ەستىگەن بايگەنىڭ باياعى دۋماندى كۇنى ەسىنە ءتۇسىپ، مىنا داۋرىعىسۋعا ەلەڭدەپ، بايگەتوبەنى شىر اينالىپ، وزىمەن ءوزى جارىسىپ ءجۇر ەكەن. گۇليا شەشەي دە سونداي، ارقالى ادام ەدى. كەزى كەلسە كۇرەسىپ تە كەتەدى. ول كىسىنىڭ جاقسىلىعىن ۇمىتپايمىز»، - دەدى. «مەنىڭ جاۋىرىنىم شەشەمە تارتقان. قاراشى...»، - دەپ ور-اعاڭ كەۋدەسىن كەرە قويدى.

وزگەسى وزگە، ور-اعاڭ، شىندىعىندا دا، قاي جاعىنان العاندا كەۋدەلى ەدى. جەڭەشەمىز كىرىگە قويماعان ورتانىڭ سوزىنە كيلىكپەدى. ور-اعاڭا سىبىر ەتە قالىپ، ورنىنان كوتەرىلدى... ولار بالالارعا - ايحان مەن ايجانعا الاڭداپ، ەرتەرەك قايتتى. مەن دالىزگە ەرە شىعىپ ەم، باسپالداقتان تۇسە بەرە كىلت توقتاپ، ارداق جەڭەشەمىزگە: «ەسىڭدە بولسىن، مىنا ۇل شىنىندا دا مەنىڭ تۋعان باۋىرىمداي. سەن ءبىلىپ قوي. كەيىنگى جىلدارى الىستاپ كەتتى. ۇيگە ارنايى شاقىرامىن»، - دەدى، ماعان كوزى جاساۋراپ تۇرعانداي كورىندى. ەكى-ءۇش جىلداي قاراسىن كورمەگەن شاڭىراقتىڭ جىلۋى بەتىمدى شالعانداي سەزىندىم. جەڭگەمىزدىڭ قاس-قاباعىنان ەش جاۋاپ اسەر بايقالمادى. سوعان قىسىلعانداي، تۇركياعا باراتىن ساپارىنان باس تارتقانىن ايتىپ: «تۇركيا ءوزىمىز عوي. رەتى سان رەت كەلەر. ءتاجىماحالدى ءبىر كورسەم دەۋشى ەم... جانە قازىر ول جاقتىڭ اۋا رايى سالقىن بولسا كەرەك... جەڭگەڭ قازاقشاعا شورقاق. تۇسىندىرەمىن عوي»، - دەپ باسپالداقپەن تومەندەي بەردى. الدىڭعى ءسوز بەن سوڭعى ءسوزدىڭ داۋىس ىرعاعى، جوتاسىن بەرىپ تۇرىپ ايتقاندىقتان با، تىم باسىڭقى ەستىلدى. دەگەنمەن دە ىقىلاسى، باۋىرى سۋىماعان ەكەن دەپ، جەڭىلدەپ قالدىم...
جول جۇرەتىن كۇنى كەڭسەسىنە باردىم. كىرىمدى-شىعىمدى كىسى بوپ، تەرەڭدەپ كەتە المادىق. تەك، تاۋەلسىزدىكتىڭ بەرگەن تاۋەكەلىنە وراي العاش پرەزيدەنتتىك سايلاۋ قارساڭىندا جازىلعان «نەسىنە جەتىسەمىز؟..» اتتى ماقالامدى ۇسىنعانىمدا: «مەن مۇنى باسپايمىن. گازەتكە كەرەك. بىراق سەن جازعاندىقتان دا باسپايمىن. ارانداپ قالاسىڭ. ءالى ادىمىڭ اشىلعان جوق. قايتىپ مۇنداي نارسەگە ۋاقىتىڭدى شىعىنداما. قولجازبانى قايتارمايمىن»، - دەگەن ماقالانى ۇلىقبەك جاريالاپ جىبەرگەن. سونى ەسىنە الا وتىرىپ: «سەن وعان وكپەلەمە. سەنىڭ قامىڭ ءۇشىن ىستەگەم. ەل اقىن بولا الماي جۇرگەندە، اقىننان جازۋشى بولدىڭ. ەل جۋرناليستەن جازۋشى بولا الماي جۇرگەندە، ەندى ساياساتشى جۋرناليست بولعىڭ كەلەدى. ۋاقىتىڭدى الادى. قادىرىڭ كەتەدى انداعىلارعا... اقىلعا كون. كونبەسەڭ ماعان ءبارىبىر»، - دەگەن جاناشىرلىق پىكىر ايتتى. قالاي ۇمىتپاعان، ستۋدەنت كەزىمدە اڭگىمە اپارىپ بەرگەنىمدە: «سەن بىزدە اقىن رەتىندە تانىلدىڭ. مىنا اڭگىمەڭدى وقىمايمىن. قايتىپ ماعان كورسەتپە»، - دەپ قايىرىپ بەرگەن. ور-اعاڭنىڭ سول ساقتاندىرعانى دۇرىس ەكەن. ءومىردىڭ ەكشەۋىمەن بۇگىندەرى سونىڭ ءبارى ۇمىتىلىپ، عالىم دەگەن ءسوز عانا سوپيىپ قالدى. ەكىنتىگە وراي دەليگە ۇشۋى كەرەك. بارعا بارىپ كوفە ىشتىك. تۇستىككە ۇيىنە بارماي قولجۇگىن جۇرگىزۋشىسى ماحمۇدقا الدىردى دا، يىعىنا اسىپ، جالعىز ءوزى ادەتتەگىدەي باسىن كوتەرە ۇستاپ كولىككە بەتتەدى. ەشكىم شىعارىپ سالمادى، وعان ءوزىنىڭ دە ىقىلاسى بولماعان سياقتى. اەروۆوكزالدان تالعات (كەڭەسباەۆ) كۇتىپ الماق كورىنەدى ... جازۋشىلار وداعىنىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا تۇرىپ كوزىممەن شىعارىپ سالدىم. ادەتتە ءبىر-ەكى اۋىز ەمەۋرىنى بولۋشى ەدى. ول دا جوق. ۇزىن شاشى يىعىن جاپقان جوتاسىن بەرىپ تەرىس قاراپ ءجۇرىپ كەتتى. قايتىپ ونىڭ بەتى بەرى قاراعانىن كورۋ ماعان بۇيىرماپتى.
وداقتىڭ ءىشى تىم-تىرىس، ۇرپيىسكەن جازۋشىلار، كوزىن بۇلاعان قىزمەتتەس ايەلدەر. قال-اعاڭمەن كورىستىم. سۇيەكتى اكەلۋمەن قازاقستان مەن ينديانىڭ ەلشىلىگى اينالىسىپ جاتىر ەكەن. ەرتەڭ كەلمەك ەكەن. بىزگە ءۇي-ءىشىن دايىنداۋ جۇكتەلىپتى. سول باياعى ايمان جەڭەشەم دۇنيەدەن قايتقاندا يەن ءۇيدىڭ ەسىگىن اشقان قال-اعاڭ، الىبەك، ديداحمەت، گازەتتەن ءامىرحان، تالاپتان، جاڭابەك بار، ءبارىمىز ۇيىنە بەتتەدىك. ەسىك الدى ساپىرىلىس. ءۇي-ءىشى تىم-تىرىس. جۇرت ءۇنسىز كىرىپ، كوڭىل ايتىپ، ءۇنسىز شىعىپ جاتىر. تەك قارشىعاداي عانا عاليانىڭ جالعىز داۋىسى تۇنشىعىپ شىعادى... قۋانىشباي (قۇرمانعاليەۆ) اعامىز جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قاراپ، كوزىنەن توقتاماي اققان جاسىن قولورامالىمەن سۇرتە بەرەدى. سايىمجان اعا (ەركەباەۆ) مەن سول ۇيدەگى اپايىمىز، ماراتتىڭ جارى ساۋلە ءجۇر. شىنىن ايتايىن، سوندا عانا ور-اعاڭنىڭ جالعىزدىعى ەسىمە ورالدى. ءولۋ ءۇشىن دە ەتباۋىر اعايىن كەرەك ەكەن. ال ءوزى ايتقان ەتباۋىرى مەن ەمەس پە ەدىم دەگەن ويمەن الىبەك پەن تالاپتانعا ءجون ايتا باستادىم. ولار دا ابدىراعان. وسىنداي ءبىر تورىعۋدا تۇرعانىمدا التىباي اعامىز بەن نۇرسارا اپاي باستاعان، رامازان قوستاعان قاتونقاراعايلىقتار ساۋ ەتە قالدى. نۇرسارا اپاي داۋىس سالدى. سوندا عانا قارالى ءۇيدىڭ جامىلعىسىن جامىلدى...

مەن سول ور-اعاڭدى جونەلتۋ ءراسىمى تۇسىنداعى نۇرسارا اپايدىڭ ەڭبەگىن ەش ۇمىتا المايمىن. ءالى دە كوز الدىمدا. ول كىسى ءاسۇيدى قولىنا العاندا ءبارى دە ۇيلەسىپ جۇرە بەردى. بارلىق رەسمياتتى جازۋشىلار وداعى موينىنا العانىمەن دە ءۇي-ىشىلىك كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ قام-قاراكەتى، ونىڭ ۇستىنە ور-اعاڭ سياقتى اعايىننىڭ ارتى جيناقتالماي قالعان ادامنىڭ جونەلتۋ ءراسىمى وتە شەتىن ەدى. اشىعىن ايتايىن، ايمان جەڭگەمنىڭ باۋىرى كەنجەحان كىممەن كورىسەدى، كىمگە كوڭىل ايتادى؟ ەكى كوزى قىزارىپ، كوز جاسىن تيا الماي جۇرگەن عاليانىڭ تىزگىندى قولىنا الىپ كەتەتىندەي ءومىر تاجىريبەسى جوق ەدى. كىسى اياعى باسىلمادى. اۋلاعا كيىز ءۇي تىگىلىپ، قازان كوتەرىلدى... ەسىمدە قاتتى ساقتالىپ قالعانى: سوناۋ دەليدەن جونەلتىلگەن تابىتتى ۇيگە كىرگىزىپ، وڭاشا بولمەگە قويعان سوڭ شاقىرىلعان دارىگەر ەكەۋمىز بەتىن اشتىق. سول قالپى. قوناقۇيدىڭ بولمەسىندە جالعىز جاتقان. تۇندە جۇرەگى قىسقان شاقتا ... قاسىندا ەشكىمنىڭ بولماعانىن ءسال جىمىرىلىپ، تىستەنىڭكىرەگەن ەرىنى ءبىلدىرىپ تۇر. «ايمان جەڭەشەم بولسا عوي!..»، - دەگەن ءازازىل وي سۋماڭ ەتە ءتۇستى. ول ويىم كۇپىرلىك ەدى. بۇل - ور-اعاڭنىڭ ءوزى كوڭىل اۋانى ەتىپ العان، بارلىق تۋىندىلارىنىڭ اڭسارىنا اينالعان جالعىزدىق دەگەن سۇمنىڭ جازمىشى ەدى. مەن: اجالدىڭ ەمەس، جالبىزدىڭ ءيىسى شىعىپ تۇرسىن. ءداستۇر سولاي، - دەپ جەدەل جاردەمنىڭ دارىگەرىنە تۇسىندىرە وتىرىپ، الىبەك پەن تالاپتان الىپ كەلگەن ەكى ۋىس جالبىزدى تابىتتىڭ ەكى بۇيىرىنە قويدىم. ويتكەنى جالبىز جىلۋدى بويىنا تارتاتىن. ءبىر ءتۇيىر تاستى كەۋدەسىنە قويدىم. ول تىنىستى تارىلتاتىن... ال جانىمدى تۇرشىكتىرگەن نارسە: سىرتقا شىعا بەرگەندە قاعا-سوعا ەنتەلەگەن بىرەۋدىڭ: «تابىتى قىزىل ساندال اعاشىنان جاسالىپتى دەيدى. راس پا؟ اۋىر شىعار، ءا؟» - دەگەن قۇزعىن داۋىسى. ءيا، ور-اعاڭنىڭ سۇيەگى دە، تابىتى دا قىزىل ساندال اعاشىنداي اسىل ەدى. تۋراسىن ايتايىن، ەستىگەن كەزدە قاتتى بۋلىعىپ العاندىقتان با، بىلمەيمىن، مەنى سول كۇندەردەگى جونەلتۋ راسىمىندە سونداي ءبىر ءوزىم سەنگىسىز سابىرلىلىق بيلەپ الدى...
... قاس قارايا ەل اياعى باسىلدى. ايمان جەڭەشەمىزدىڭ باۋىرى - كەنجەحان، تالاپتان (احمەتجان), ءامىرحان (مەڭدىبەك), جاڭابەك (شاعاتاي) بەسەۋمىز ەسىك الدىنداعى كيىز ءۇيدى كۇزەتۋگە قالدىق. وشاقتىڭ وتىن دەمدەپ وتىرىپ، سول تاڭدى ۇيقىسىز اتىردىق. كەنجەحان اشىلىپ ءتىس جارمادى. ال قالعاندارىمىز ارقايسىمىزدىڭ وزىمىزگە تيەسىلى ور-اعاڭ تۋرالى ايتتىق...
جوقتاۋ ايتىپ تۇرىپ ەسكە الاتىنداي ور-اعاڭنىڭ جان جىلۋى ءالى جۇرەگىمىزدە قوزداپ تۇر ەدى.

ءى.

ول - ومىردەن گورى ادەبيەت كەڭىستىگىندەگى قيال الەمى كوبىرەك باۋراپ، كوركەم ءسوزدىڭ بۋىنا ەلىتىپ جۇرگەن بۇلا شاعىم ەدى. سەزىم شوعى قوزدانىپ، ءۇپ ەتكەن لەپ تيسە بولدى، لاۋ ەتە تۇسەتىنىن ءوزىم دە كۇتىپ جۇرگەندەي ەدىم. ۇنامايتىن، اسەرلەندىرمەيتىن شىعارما جوق ەدى. «اباي جولىنان» اشىلعان تىنىسىم ءبارىن سىڭىرە بەرەتىن. ءتىپتى جانىما جات سىقاق جانرى دا وزىنە تارتتى. قۇبىلىستى كوركەم قابىلداۋ مەن كوركەم تالداۋ تۇيسىگى قالىپتاسپاعاندىقتان دا، سەزىمنىڭ وتكىر قىزۋىنان كەۋدە بالقىپ تۇر، بىراق قۇياتىن ارنا جوق. «مەنىڭ جازاتىن ءومىرىمنىڭ ءبارىن جازىپ قويىپتى»، - دەپ بەردىبەك اعامىزعا وكپەلەپ جۇرگەن كەزىم. الاقانداي قاتيرامداعى شيمايعا كوزى ءتۇسىپ جۇرەتىن پارتالاس التىن دەگەن قىز ءبىر كۇنى: «مىناۋ سەن وقيتىن كىتاپ»، - دەپ «ءجاميلانى» ۇسىندى. وعان جۇرەك قىلىن شەرتەتىن قاليحاننىڭ «قوڭىر كۇز ەدىسى»، ناسرەدديننىڭ «اققايىڭى»، قابدەشتىڭ «قۇربىلارى»، قالداربەكتىڭ «قوشتاسقىم كەلمەيدىسى»، تۇردىبەكتىڭ «№14 كىلتى»، ەڭ سوڭىندا وعان ەكزيۋپەريدىڭ «كىشكەنتاي شاھزاداسى» قوسىلدى. جانىمدى باۋرايتىن، سەزىم مەن قيال الەمىن بايلانىستىرعان ءبىر نازىك ساڭلاۋ اشىلعانداي بولدى. تۇمانىڭ تۇنىعىنا تۇسكەن بەينەڭە ۇزاق قاراپ وتىرىپ، سوڭىندا سۋدىڭ بەتىن شايقاپ-شايقاپ جىبەرەتىن بالالىق تەنتەكتىك سياقتى، مەن دە الابۇرتقان كوڭىل اسەرىن شايقاپ-شايقاپ جىبەرگىم كەلەدى.
سونداي ءبىر الابۇرتقان شاعىمدا «لەنين­شىل جاستىڭ» ءتورتىنشى بەتىنىڭ سوڭىنا بەرىل­گەن، ەكى ادامنىڭ وشاق باسىندا وتىرعان سۋ­رە­تى سىزىلعان «وت باسىنداعى ەكەۋ» دەگەن سۋرەت­تەمە كوزىمە تۇسە قالدى. تەز وقىدىم. جۇرەگىم ءدىر ەتكەندەي بولدى. كادىمگى سۋرەتتەمە. بىراق سەزىم تالشىعىن ينەمەن ءىلىپ العانداي شىم ەتكىزىپ، وزىنە باۋراپ الدى. ەسىمە بەسقاراعايداعى «باشكول» مەكتەبىندەگى سىنىپتاسىم «بوكەەۆ» ءتۇستى. بىراق ول ەمەس. «قازاق ادەبيەتىنە» شىققان «عايني» اتتى اڭگىمەسىن وقىعاننان كەيىن بۇل ەسىم مەنىڭ سانامدى ءجيى مازالايتىن بولدى. «جۇلدىزداعى» «سارىارقانىڭ جاڭبىرىنداعى»:
قونعانى اۋىلىمنىڭ قۇرىمباي ساز،
جايلاعان التى اي جازداي سارىالا قاز.
شولپانداي تاڭ الدىندا تۋىپ باتقان،
قايتەيىن، و، داريعا-اي، عۇمىرىم از، -
دەگەن سارىندى «ءبىر مىسقالدىڭ» اۋەنىنە سالىپ ىڭىلداي بەرەتىندى شىعاردىم. قازىر دە كۇرسىنە سىبىرلايمىن. ويتكەنى سۇلتانماحۇتتىڭ كەلتە تاعدىرىن جازۋشىعا دا، ماعان دا قاتىستى سياقتى سەزىندىم. ىلە... «بۋرا»، «ارداق»، «قامشىگەر»، «ماريا» اتتى اڭگىمەلەرى «لەنينشىل جاسقا» لەكىتە جاريالانعاننان كەيىن «ورالحان بوكەەۆ» دەگەن ەسىم مەنىڭ جاندۇنيەمدى باۋراپ الدى. «مارياداعى» ەرسىلى-قارسىلى ويلار، اسپانعا ۇشىپ بارا جاتىپ كىلت جەرگە قۇلاپ تۇسەتىن كەيىپكەر ويى، «تەرىساققان» ەسىلگە قۇيادى. ەسىل نەگە قۇيادى... اتتەڭ، تەرىساققانعا ەسىل قۇيسا عوي!..» - دەگەن سىلتەي سالدى سويلەمدەر، اسقاق ەمەۋرىن كوڭىلىمنىڭ قۇلاقكۇيىنە اينالدى. اسىرەسە، «ماريا» (كەيىن اتى وزگەردى) جاريالانعان بەتتەگى سۋرەتى كوزىمە وتتاي باسىلدى. سول سۋرەت پەن بۇقتىرمانىڭ سارىنى، كوككوز قىزدىڭ سەڭ بۇزىلعان جاعاداعى جان شىمىرى، بوزبالانىڭ بەيمازا بۋلىعۋىنىڭ اراسىندا نازىك بايلانىس بارداي سەزىلدى.

بۇل - ادەبيەت كەڭىستىگىندەگى ورالحاننىڭ داۋرەنى باستالعان كەز ەدى. سول ساتتەن باس­تاپ مەن ەڭ اياعى مەكتەپتەگى شىعارماعا دەيىن ورالحاننىڭ مانەرىمەن جازاتىن بولدىم. قيال ءجىبىن وڭدى-سولدى لاقتىرا بەرسەم كەرەك، وقيعانىڭ جەلىسى شىرما-شاتۋلانىپ كەتەتىن. ەكى كوزىمدى قىسىپ الىپ، باسىمدى ءسال كەكجيتىپ، اسپانعا قاراپ جۇرەتىن ادەت تە سول كەزدە قىلاڭ بەردى. شىندىعىن ايتقاندا، مەن بۇل جازۋشىعا كوزسىز اڭسارىم اۋدى... گازەتتەگى وچەركىنىڭ ءوزىن دە كوركەم شىعارما سياقتى قابىلدادىم. بۇل - ەلىكتەۋ ەمەس، كادىمگى، «جازىلمايتىن دەرت» بولىپ جابىستى. ورالحاننىڭ كوڭىل اۋانى مەن سارىنى قيالي ءومىرىمدى بيلەپ الدى.

الماتىعا وقۋعا تۇسۋگە كەلدىم. قۇجات­تا­رىمدى وتكىزە سالىسىمەن اۋىلدان كوشىرىپ اكەلگەن ولەڭدەرىمدى «لەنينشىل جاس» گازەتىنە ۇسىنۋ ءۇشىن رەداكتسياعا بەتتەدىم. كوڭىل كۇپتى، دامە زور. قازىرگى ابىلايحان مەن جىبەك جولىنىڭ قيىلىسىنداعى ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلدىم. ابدىراپ تۇرعانىمدى سەزگەن قيىق مۇرتتى جاس جىگىت ءجونىمدى سۇراپ: «مەن كادىربەك سەگىزباەۆ دەگەن اعاڭمىن... ادەبيەت ءبولىمى مۇندا. وراش، ساعان ءبىر جاس اقىن كەلىپ تۇر. تۇرىنە قاراعاندا بولاتىن بالا سياقتى»، - دەپ كەڭ، بىراق ستولدارى سىعىلىسىپ قويىلعان بولمەگە كىرگىزىپ جىبەردى. كىرە بەرە وڭ قاپتالداعى توردەگى ورىندىقتا شالقايا وتىرعان، ەلەستەتكەننەن دە ۇزىن قابا شاشى يىعىن جاپقان، يىقتى، بەتى اتجاقتى، كوزىن تىكسىنە قادايتىن ورالحان بوكەەۆتى بىردەن تانىدىم. سول وتىرىسىمەن دە مىسىمدى باسىپ جىبەردى. بىردەن:«بىزدە نە كوپ، ولەڭ كوپ. وقىپ ۇلگەرە الماي جاتامىز. مىنە، ءۇيىلىپ جاتىر. مۇنىڭ ىشىنە ءتۇسىپ كەتسە، ءبىتتى، شومەلەگە تۇسكەن ينە سياقتى قايتىپ كوزگە تۇسپەيدى. سوندىقتان كوڭىلىڭە كەلمەسىن، كوزىڭشە وقيمىن دا قايتارامىن. قانە، اكەل...»،- دەپ قولىن سوزدى. شالقايىڭقىراپ وتىرىپ ءۇنسىز وقي باستادى. مەن تۇرەگەپ تۇرمىن. كەنەت: «ەي، تەڭىزباي، مىنا بالا سەنەن گورى اقىن ەكەن. ايتەۋىر كىتاپ شىعارعانداردان ءتاۋىر. سەن سۋرەتىڭدى اكەل. «تۇساۋكەسەرگە» بەرەمىز... ال، ەندى كىمسىڭ ءوزىڭ؟ ە، ايپارانىڭ باۋىرى ەكەنسىڭ عوي. مەنىڭ اڭگىمەمدى وقىدىڭ با؟ ايدوستى شاتاستىردىڭ دەپ حات جازىپتى ءبىر شال. سول دۇرىس پا. نەگە تۇرسىڭ، سۋرەتىڭدى الىپ كەل. تەز»، - دەدى. ءسوز ايتۋعا دەمىم جەتپەي دالىزگە شىقسام كادىربەك اعامىز ەسىگىن جاۋىپ جاتىر ەكەن: «تەز شىقتىڭ عوي، بالا. جازىپ جۇرگەن بالاسىڭ-اۋ، ءسىرا. اتىڭ كىم. وراش نە دەدى. قالاي؟ ءوي، سەن ءوزىڭ مىقتى بولدىڭ عوي وندا. گليانتسەۆىي قاعازعا شىعاراتىن فوتوعا ءتۇس. پالەن جەردە. تەزدەت. ۇمىتىلىپ كەتەسىڭ»، - دەپ ءجون-جوباسىن ايتتى. كۇنارالاتىپ سۋرەتتى اپارىپ بەرگەنىمدە ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن ستولدى كورسەتكەن ورالحان اعامىز سالەمدى الماس­تان بۇرىلىپ شىعا بەردى. ۇمىتسىزدەنىپ، سالىم سۋعا كەتىپ، مەن دە سوڭىنا الا شىقتىم. سوندا عانا ارتىنا جالت قاراپ بۇرىلماستان: «العىسوز جازىپ، تەرۋگە جىبەرتتىم. باس رەداكتور (ش.مۇرتازا) ۇناتتى»، - دەپ باسىن شالقاق ۇستاپ ءجۇرىپ كەتتى. قيالىمدا سونشاما باۋىر باسىپ، ايالاعان ادامىمنىڭ ىشتارتقانى قايسى، سىرتقا تەپكەنى قايسى، مىنەزى ىشىمە قونبادى.
كۇندەر ءوتتى... ءبىرىنشى تامىز كۇنى تاڭەرتەڭ ەمتيحان تاپسىرۋعا بارسام... ابيتۋريەنتتەر مەنى كورسەتىپ گۋ-گۋ ەتەدى. شاشى تىكىرەيگەن نەسىپبەك: «ولەڭىڭ شىعىپتى»، - دەدى. راسىندا دا، ورالحاننىڭ ءوزى شاعىن تۇسىنىك جازعان ءبىر توپ ولەڭىم سۋرەتىممەن «تۇساۋكەسەرگە» جاريالانىپتى! بۇل، شىن مانىندەگى قۋانىش ەدى. ول كەزدە «تۇساۋكەسەر» ايدارىمەن ءبىر جيناعى شىققان جاس اقىنداردىڭ ءوزى تاڭدالىپ باسىلاتىن. راحمەت ايتۋعا بارعانىمدا: «جول ءجۇرىپ بارام. رىمعالي دەگەن اعاڭ تەلەفون شالىپ، سەنى ىزدەدى. تاۋىپ ال. وقۋعا تۇسسەڭ دە، تۇسپەسەڭ دە ءبىر سوعىپ كەت...»، - دەدى.
مىنە، مەنىڭ ادەبيەت الەمىندەگى «تۇساۋكەسەرىم» وسىلاي ءوتتى. بۇل باسىلىمنىڭ ابىرويى مەنىڭ جانىما ءبىراز ازىق بولدى. سەپتىگىن دە تيگىزدى. ەندى بۇرىنعى بۇرىنعى ما، ءوزىن كورگەننەن كەيىن ەلىكتەۋ جايىنا قالىپ، ەندى ورالحانشا ەلىتىپ ءومىر سۇرۋگە ۇمتىلدىم... قالاي دەگەنمەن دە، مەنىڭ سول ءبىر بوزبالالىق ىقىلاسىمدى اڭعارماۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. باۋىرىنا باسا، ءىشتارتا باستادى. كوبىنەسە ساباقتان كەيىن، بەسىن اۋا جۇمىس سايابىرلاعاندا بارامىن. تۇڭعىش جيناعى باسپاعا دايىندالىپ جاتقاندا: «تەرىساققان نەگە تەرىس اعادى؟ كەڭەس زامانىنا ەمەۋىرىن تانىتىپ وتىرعان جوقسىڭ با؟ ورىس كەيىپكەر: بۇل سەندەردىڭ جەرلەرىڭ. ءبىز جاتپىز، - دەپ نەگە ۆولگا بويىنا كوشىپ كەتەدى. ول ۇلىمەن توبەلەسكەندە نەگە: اراشالاما. بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق مىنەزىمىز - دەيدى. بۋرا نەگە پوەزعا سوعىلادى؟ اسپان نەگە ۇنەمى بۇلىڭعىر؟ نەنى مەڭزەپ وتىرسىڭ؟ - دەپ وزىنەن استارلى ساياسي قاتە ىزدەيتىنىن ايتىپ، سودان كەيىن: «ءبىزدىڭ التايدا...»، - دەپ اڭگىمەنىڭ بەتىن بۇرىپ اكەتەتىن. ادەبيەت بولىمىنە ساعات اشىمباەۆ كەلگەن سوڭ پىكىر اياسى كوبىنە ادەبيەتكە قاراي ويىسىپ كەتىپ ءجۇردى. رەداكتسياعا ءوزىمسىپ كىرەمىن، بولمەلەرىندە ۇزاق وتىرىپ، اڭگىمە تىڭدايمىن. كەيدە ساعات كەلگەن حاتتارعا جاۋاپ جازدىرادى. بۇل مەن ءۇشىن ۇلكەن قۇرمەت، كەۋدەمدى سونداي ءبىر ماقتانىش كەرنەيتىن...

قاراشانىڭ ءبىر كەشىندە تەاترعا باردىم. سپەكتاكلدەن سوڭ ور-اعاڭدى كورىپ قاپ، سالەم بەرىپ ەم، جانىنا سىمباتتى، ايالى جانارلى، شاشىن تۇيگەن اجارى اشىق كەلىنشەك كەلىپ، قولتىعىنان الا بەردى: «مىنا سۇلۋ كەلىنشەك مەنىڭ ايەلىم. اتى - ايمان. كوزىن قاراشى، كوردىڭ بە، قانداي ايالى، جۋىلعان مويىل سياقتى. مۇنداي ايالى كوز الماتىنىڭ كەلىنشەكتەرىندە جوق. ال مىناۋ مەنىڭ باۋىرىم...»، - دەدى سونداي ءبىر ماساتتانىپ. ءبىرىنشى الماتىدا، سەيفۋلليننىڭ بويىندا پاتەردە تۇراتىن كەزدەرى. ايالداماعا شىعارىپ سالدىم. ءسويتىپ، اياۋلى ايمان جەڭەشەممەن دە تانىس­تىم. مۇنىڭ ءوزى ارامىزداعى جىلىلىقتى بۇرىنعىدان دا مەيىرلەندىرىپ جىبەرگەندەي بولدى.

جەلتوقساننىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ۋنيۆەرسيتەتتە م.اۋەزوۆ ۇيىرمەسىنىڭ ءداستۇرلى ادەبي كەشى ءوتتى. بەس ءجۇز ادامدىق ءماجىلىس زالىندا ينە شانشار ورىن جوق. مۇقاعالي مەن تۇمانبايدان سوڭ جاستارعا كەزەك بەرىلدى. كەڭشىلىك ءوزىنىڭ ايگىلى «كوك وگىزىن» وقىدى. ءبىر ۋاقىتتا بەكدىلدا شىعىپ: «ارامىزدا شاشى ۇزىن شالا شەكسپير، تولماعان تولستوي پايدا بولىپتى. التاي قازاقتارىنىڭ ءتىلى دەپ، ءسابيت مۇقانوۆ ايتقانداي، قىتاي قازاقتارىنىڭ تىلىمەن قايداعى ءبىر قيالي كەيىپكەرلەردى سۋرەتتەيدى. بۋرامەن پوەزدى سوعىپ، رەلستەن شىعارعىسى كەلەدى. كونەنى اڭساپ، قامشىگەردى جازادى. مىنا دۇنيەاۋي قۇبىلىستان حابارسىز كول جاعاسىندا جالعىز مەكەندەگەن، ءوزىنىڭ ابىرويىن توگىپ العانىن سەزىنبەيتىن قىزدى سۋرەتتەيدى. دافنيس پەن حلويانى، «قورعانسىزدىڭ كۇنىن» جاڭعىرتقىسى كەلەدى...»، - دەپ ورەكپي سويلەدى. ول كەزدە بەكدىلدانىڭ دا باس اساۋى باسىلماعان شاعى ەدى. زال دۋىلداپ كەتتى. شەشەن مىنبەدەن تۇسەر تۇسپەستەن ور-اعاڭ ورىنىنان كوتەرىلدى. سۇلتانعالي سادىرباەۆ اعامىز: «ورالحان! وراش! سابىر! سابىر!»، - دەگەنىنە قاراماستان سۇق ساۋساعىن شوشايتقان كۇيى مىنبەگە شىقتى دا: «ۇلى مۇحاڭ - مۇحتار اۋەزوۆ: يت قاپتى دەپ مەن دە قاپسام، اۋزىمدا نە قاسيەت قالادى - دەگەن ەكەن. مەن دە اۋزىمدى بىلعاعىم كەلمەيدى»، - دەپ مىنبەدەن ءتۇستى دە، باسىن شالقايتا ۇستاپ قايقايا ادىمداپ سىرتقا شىعىپ كەتتى. زال ءۇنسىز تىنىپ، ور-اعاڭنىڭ سوڭىنان كوزىمەن ۇزاتىپ سالدى. ول سول مىنەزىمەن شەشەننىڭ دە، كەشتى جۇرگىزۋشىنىڭ دە، تىڭداۋشىلاردىڭ دا مىسىن باستى. بۇل - ادەبي ورتاداعى ايتىستى تۇڭعىش كورۋىم ەدى، دىمىم شىقپاي قالدى. سويتسەم، ول ءوزى كادىمگى پىكىر الىسۋدىڭ قالىپتاسقان جەلىسى سياقتى ۇيرەنشىكتى جاي ەكەن.
قىس ايلارىندا «ۇيقىم كەلمەيدى» اتتى ۇزاق اڭگىمەسى جاريالاندى. كانىگى وقىرماندار: ورالحان ءوزىنىڭ باسىنداعى ۋايىمىن جازعان - دەستى. قانداي ۋايىم؟ ءۇي الدى. قۇتتىقتاپ بارىپ ەم: «بالام بولعاندا عوي مەن دە ءۇش بولمەلى پاتەر الار ەدىم»، - دەگەنى. جۇرەگىم شىم ەتە قالدى. ايمان جەڭەشەمنىڭ ايالى جانارى مۇڭعا تولىپ تۇراتىنى ەلەستەدى. تەرەزەگە كوزى جاساۋراي قارايدى. مەنىڭ كوزىمنەن دە ءبىر تامشى جاس ءمولت ەتە قالدى. ورنىمنان كۇبىرلەي قوشتاسىپ، سىرتقا شىعا بەردىم... جازعى دەمالىسقا شىعاردا بولمەسىنە كىرسەم، كوڭىلدى ەكەن: «و، مەن دە التايعا بارامىن. مارالداردىڭ داۋىسىن ساعىندىم. شالعىمەن ءشوپ شابامىن. اڭعاردى قۋالاپ قانا ءشوپ بىتەدى. كۇزگى جاساڭدى الشىن دەيدى. الاتاۋ سۇلۋ بولعانىمەن جاساندىلىق بار. ارقىراعان وزەن، سارقىراعان دارياسى جوق تاۋ - تاۋ ما. التايدىڭ قياسىنان تاعالى اتتىڭ ءوزى جۇرە المايدى. ساعان مىندەتتى تۇردە كورۋ كەرەك. اۋىلعا بارعان سوڭ شاقىرۋ جىبەرەمىن. سماعۇل (ەلۋباەۆ) ءومىر كورەمىن دەپ زايسانعا جولداما الىپتى. ول قۇمنىڭ ادامى. تاۋ ونى مەنسىنە مە؟ كورەسىڭ، سىيماي قايتىپ كەلەدى»، - دەدى. جاز بويى شاقىرۋ كۇتتىم. شاقىرۋ كەلمەدى. سويتسەم، شەكارالىق ايماققا رۇقسات الۋ قيىننىڭ قيىنى ەكەن.

قازان ايىندا ديدارلاستىق. وتە كوڭىلدى، جيناقى، ءجۇزى تاۋ اۋاسىنا توتىعىپ، قوڭىر تارتقان. سول ءساتىن پايدالانىپ تۇڭعىش جيناعى «قامشىگەردى» الدىنا قويدىم. قاسىن كەرىپ، باسىن ءبىر بۇلعاپ قويىپ: «تۇرسىن! ءتاي-ءتاي باستىڭ... لايىم بۇعاناڭ بەكىپ، قاناتىڭ قاتايۋىنا تىلەكتەس - اۆتور» - دەپ جازىپ بەردى دە (كۇنىن قويماپتى), تارتپاسىنان «قامشىگەردىڭ» تاعى ءبىر داناسىن الىپ: «مىنانى ساعان ساقتاپ وتىر ەدىم... شاقىرا الماعانىم ءۇشىن... ءاي، الگى اپايىڭنىڭ اتى كىم ەدى... اي... اي... ايىمحان! ادام بولعانىمىز سول قىزداردىڭ ارقاسى. سوعان جازىپ بەرەيىن»، - دەدى. كىتاپقا: «ايىمحان! ءوز باقىتىڭدى تاپ!»، - دەپ جازىپ بەردى دە: «سەندەردى جەتىمدىكتەن شىعاردى، ەندى ءوز باقىتىن ويلاۋى كەرەك»، - دەدى. سول كىتاپتى اپايىم ايىمحان ساندىقتىڭ تۇبىندە ساقتاۋشى ەدى، مارقۇم (مىنە، سىرتى تىستالعان سول كىتاپتىڭ مۇقاباسىن سيپاپ قويىپ وسى ەستەلىكتى جازىپ وتىرمىن. ءىشى تولى سىزىق، لەپ بەلگىسى، سۇراق بەلگىسى ەكەن). قاراشادا ءوزىمىزدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە «قامشىگەر» بويىنشا ستۋدەنتتەردىڭ كونفەرەنتسياسىن وتكىزىپ، مەن بايانداما جاسادىم... ءوزى دە شابىتتانا سويلەدى. بەيىمبەتتىڭ «شۇعاسىن» جاتقا وقىدى. سول جولى «تولقىن» اتتى ادەبي جۋرنال شىعارۋعا ۋاعدالاستىق. العىسوزىن ور-اعاڭ جازدى. كەيىن ول «تاسقىن» دەگەن اتپەن گازەتتە جاريالاندى. ءبىز، ستۋدەنتتەر، ونى ءوزىمىزدىڭ كوكەمىز (كۋمير) رەتىندە قابىلدادىق. ونىڭ دەنە تۇرقى دا، تۇلعاسى دا، كيىمى دە، مىنەزى دە، جازۋى دا سوعان لايىقتى، ەلىكتەۋگە تۇرارلىق تۇلعا ەدى. سونداي شاعىمدى كۇندەردە وزىنە ەلىكتەپ جازعان اڭگىمەمدى ۇسىنا بەرىپ ەم، وقىماستان: «اقىن بوپ تانىلدىڭ. اقىن بوپ ءومىر ءسۇر. وقىمايمىن. ەندىگىارى كورسەتپە ماعان»، - دەپ قايتارىپ بەردى.
سونىمەن، شاكىرتتىك كەز دە اياقتالدى، ءومىردىڭ اعىسى ەركىنە باعىندىرىپ، تىرشىلىك كۇيبەڭىنە الاڭداتتى. ولەڭگە مۇلدەم بەتبۇرعانداي ەدىم، بىراق ىشكى ءدىلىم قاقپايلاپ اكەپ، قارا ءسوزدى قالامنىڭ ۇشىنا يىرە بەرگەنىن ءوزىم دە اڭعارماي قالدىم. ەكى ولەڭدەر جيناعىن شىعارسام دا، ءورىسىم تارىلىپ جۇرگەندەي سەزىندىم. قارا ءسوز باۋىرىمدى جازدىرماي باۋراي بەردى. ونى ور-اعاڭا قالاي ايتامىن... ول «جۇلدىزعا» اۋىسىپ، پروزا ءبولىمىن باسقاردى. قالايدا الدىنان ءوتۋىم كەرەك. «بەسقاراگەر»، «اەرودروم» حيكاياتتارىم رەسپۋبليكالىق كونكۋرستاردا بايگە الدى. بىراق باسپاسوزگە ۇسىنبادىم. اقىرى «ءشيلى وزەن قامىس-اي...» دەگەن حيكاياتىمدى ءوزى جوقتا تاپسىرىپ كەتتىم. ءسويتىپ جۇرگەندە قارىنداسىم تولەۋ، ۇلىم الماستىڭ قازاسى كيلىكتى دە، ءوز كۇيىمدى ءوزىم جوقتاۋمەن اۋرە بوپ كەتتىم. قالادان سىرت المەرەكتە تۇرعاندىقتان كەشكى ادەبي جينالىستاردان قاعىس قالا بەردىم. حيكاياتىمدى باس رەداكتورعا ۇسىنعان ەكەن، جاقسى، بىراق تابيعاتتىڭ اپاتىن قاسىرەتتى مۇڭمەن جوقتاپتى - دەپ قايىرىپ بەرىپتى. مۇنىڭ تۇپكى سەبەبىن ادەبيەت اۋىلىنان الىس­تا جۇرگەنىمنەن كورىپ، قوڭىلتاقسي باستادىم. اندا-ساندا بارىپ ساعات ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسىن تىڭدايمىن. ادەبي ورتانىڭ قىزىعى وزىنە باۋرايدى. بىراق...

ءومىر كىل مۇڭنان تۇرمايدى عوي. كوڭىلدى، كۇنشۋاق ساتتەر دە كوپ بولدى. الايدا سونداي شاقتاردا ور-اعاڭنىڭ داۋىسىن شىعارىپ قارقىلداپ كۇلگەنىن ەستىمەپپىن. اقىرىن عانا مىرس ەتىپ، ىشىنەن كۇلەدى ەكەن. سونىڭ ءبىر-ەكەۋىنە توقتالايىن. بىردە، المەرەكتەگى كورشىم - جازۋشى تۇردىبەك الشىنباەۆ تاڭ اتپاي وياتتى. قولىندا جەدەلحات: «نە ىستەرىمدى بىلمەيمىن. اياكوزدەگى قايناعام، دوسىم ەرعازى راحيموۆ: «ءبىرىنشى ماي كۇنى تاڭەرتەڭ پوەزبەن بارامىن. قاليحاندى، ورالحاندى، قاجىتايدى ساعات ون بىرگە قوناققا شاقىرىپ، كۇتىپ وتىر»، - دەپتى. نە ىستەيمىن. سەنىمەن اقىلداسايىن دەپ كەلدىم»، - دەدى. نەسىنە مەنىمەن اقىلداسادى؟ جاعداي جوق پا، الدە بىرەۋ قارسى ما؟ ءبارى ورنىندا. سوندا نە بوگەت؟ ەشتەڭە. ەندى نە؟ تۇسىنبەدىم. الشىنباي اتا: «نە ىستەسەڭدەر دە وزدەرىڭ بىلىڭدەر. قۇداما قويىم دايىن. ءوز شارۋالارىڭدى وزدەرىڭ بىلىڭدەر»، - دەپ بۇرىلىپ جۇرە بەردى. قارىنداسى كابيرا دا ەكىويلى. قويشى، سونىمەن قوناقتاردى شاقىراتىن بولدى. ءبىرىنشى مامىر. ساعات ون بىردە قال-اعاڭ، ور-اعاڭ، قاج-اعاڭ تاكسيمەن كەلىپ ءتۇستى. باتاسىن كۇتىپ قوي تۇر. داستارقان قايىسىپ ول تۇر. ءبارى دايىن. تەك جەدەلحاتپەن قوناق شاقىرعان ادامنىڭ ءوزى جوق.

باسىندا پوەزد كەشىكتىگە ساناپ، اندا-ساندا ەراعاڭدى قاعىتىپ قويىپ جەڭىل ءشاي ءىشىلدى. ساعات ەكى، ءۇش بولدى. الشىنباي اتا سىرتتا تۇرىپ: «ال، قوناقتار باتا بەرىڭدەر. قۇداسىز دا ءار قايسىڭ ءبىر-ءبىر قويعا تاتيسىڭدار. مالعا وبال بولدى»، - دەدى. «بۇل شىنىمەن اتاسىنا تارتقان بولدى. اياكوزدەگى سىباعامىزدى الماتىداعى تۇردىبەكتىڭ ەسەبىنەن بەرىپ، ءبىزدى ءبىر جىرعاپ تاستاماق بولعان عوي. مىنا ورالحاننىڭ دوسىنىڭ ءبارى وزىنە تارتقان شايقىلاۋ بولىپ كەلەدى»، - دەپ قالا-اعاڭ ناعاشىلانا ءوزىمسىپ باتا بەردى. تاڭەرتەڭنەن قاڭتارۋلى تۇرعان كۇتۋشى قىز-كەلىنشەكتەر ءاپ-ساتتە قۋىرداقتى دايىنداپ ۇلگەردى. ءازىل ارالاس اڭگىمە بارعان سايىن قىزدى. ءبىر ۋاقىتتا ناعاشىلى-جيەندى ەكەۋىنىڭ جەكپە-جەگى باس­تالدى دا كەتتى. قاليحان اعانىڭ سۇق ساۋساعى شوشايا باستاسا ءبىتتى، توقتامايتىنى بەلگىلى. «التايدا ...»، - دەپ باستاپ «كەرجاقتاردى» قوسىپ، قايىڭنىڭ توزىنان كۇمىس توستاعان جاساتىپ تىنادى. ورالحان اعانىڭ تاقىرىبىن «تارتىپ» العانىمەن قويماي: «ورالحان سەن بىلمەيسىڭ، الگى قايىڭنىڭ توزىنان جاسالعان كۇمىس توستاعانمەن كەرجاقتار بالشاراپ ىشكەن سوڭ ونى مىندەتتى تۇردە بۇتاققا ءىلىپ قويادى. ويتكەنى...»، - دەپ باسىپ تاستايدى. ءبىر كەزدە شىدامى تاۋسىلعان ورالحان: «ناعاشى وسى ءسىز التايعا سوڭعى رەت قاشان باردىڭىز؟»، - دەدى. «مەن ەلۋىنشى جىلدىڭ اياعىندا ما، جوق، الپىسىنشى جىلدىڭ باسىندا ما ەكەن. اعايىن قالمادى. سەنىڭ اكەڭ شاقىرعاندى بىلمەيدى...»، - دەپ توسىلىپ قالدى. سول-سول-اق ەكەن، ورالحان كۇدىرەيىپ شىعا كەلدى، بايگەدەن قالىپ، قىستىعىپ تۇرعان اتتاي ىتىرىلا: «قالەكەڭ التايدان كەتكەن سوڭ ول بىلاي وزگەرگەن»، - دەپ الگى ايتىلعان اڭگىمەلەردىڭ تونىن اۋدارا ايتا جونەلگەنى بار ەمەس پە... قالەكەڭ اۋى­­زىن اشا بەرسە، نە سۇق ساۋساعىن شوشايتا بەرسە بولدى: «قالەكە، ءسىز التايدان كەتكەن سوڭ... قالەكە، ءسىز جوقتا... سوعىستان كەيىنگى جىلدارى ەمەس، قالەكەڭ بىلمەيدى، وسى كۇنى كەشە... قالەكەڭ كەتكەن سوڭ تۋعان بالالار»، - دەپ ءسوزىن قاعىپ الىپ، اكتەرلىك مىنەزىنە باسىپ نەشە ءتۇرلى حيكايالاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن اعىتا بەردى. ەكىنتى اۋىپ كەتكەن كەزدە ماعان: «الگىدەن حابار بار ما؟ اياكوزدەن شىعىپ پا ءوزى»، - دەدى. سويتسەم، دوسىنىڭ كەشىككەنىن بىلدىرگىسى كەلمەي، ءالى دە ءۇمىتىن ۇزبەي قوناقتاردى الدارقاتىپ وتىر ەكەن عوي. ەندى جاسىرا الماسىن ءبىلىپ: «سولاي، قالەكە!..»، - دەپ جان-جاعىنا قارادى. دىمى قۇرىعان قالەكەڭ: «ءاي، مىنا جامان بوكەيدىڭ جاقسى ۇلى اپايىما تارتقان ەكەن. ەر جىگىتتىڭ جاقسى بولماعى ناعاشىدان. قوي، الگى ءالى جوق پا. كەلمەسە قويسىن. بەل جازىپ الايىق»، - دەدى. اۋىلدىڭ سىرتىنا شىعىپ، قارا جولمەن ءبىراز ءجۇرىپ، الىستان انىق كورىنەتىن اسپانمەن تىلدەسكەن الاتاۋدىڭ قارلى باسىنا قاراپ تۇرىپ: «ءبىزدىڭ مۇزتاۋ... اناۋ شىڭنىڭ باسىنداعى اقشا بۇلت بار عوي، تۋرا سول سياقتى بيىك»، - دەدى. بوي جازىلدى. قوناقتان كۇدەر ءۇزىلدى. قويدىڭ باسى دا ءمۇجىلدى. تاعى ءبىر ۇزىلىستەن سوڭ قاس قارايا شايعا وتىرعاندا سىرتتان دابىر ەستىلدى. ىلە ەرىنىنە تىستەگەن «بەلاموردىڭ» تۇقىلىن تىلىمەن تالعاپ ەرعازى اعامىز كىرىپ كەلدى. ەش نارسە قاپەرىندە جوق، تۇك بولماعانداي قال-اعاڭمەن، قاج-اعاڭمەن قاۋمالاسىپ، قاۋقىلداسىپ قويىپ، ور-اعاڭنىڭ قاسىنا وتىرىپ جايباراقات قانا سانىن قاعىپ: «قالىڭ قالاي؟»، - دەدى دە قالجىڭعا ارالاسا بەردى. ور-اعاڭ ءۇنسىز. ەكەۋى اندا-ساندا ءبىر ءتىل قاتىسىپ قالادى. سويتسە، تاڭەرتەڭگى جەتىدە الماتىعا كەلەتىن پوەزعا بيلەت الامىن دەپ، كەشكى جەتىگە كەلەتىن پوەزعا بيلەت العان ەكەن. اياكوزدىڭ ۆوكزالىنىڭ ديرەكتورى دوسى، ءتىپتى، ورىس كاسسير دە جوق. «ە، اتاڭا تارتقان ەكەنسىڭ عوي»، - دەستى كۇلىسىپ...

"تۇركىستان" گازەتى