قازىرگى ەكونومياسى قۋاتتى دەموكراتيالى ەلدەردىڭ ىشىندە قاراكوكتىڭ تۇقىمدارىن توبەسىنە كوتەرىپ، پاتشالىق ءتۇزىمدى ساقتاپ كەلە جاتقان انگليا مەن جاپونيانىڭ الاتىن ورىنى ەرەكشە. ءبىرى - ەۋروپادا ءبىرىنشى بولىپ, ونەركاسىپ توڭكەرىسىن باستاسا، ەكىنشىسى - ازيادا العاشقى بولىپ تەحنوكرات ەلگە اينالدى.

بارىس جىلى ءپۋتيننىڭ وزبىرلىعىنان ۋكراين ەلى قان جىلاسا، اتالمىش ەكى ەل دە اۋىر قازاعا ۇشىرادى. جاپونيانىڭ بۇرىنعى باس ءۋازىرى ابە شينزو سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە جەندەت قولىنان قازا تاپسا، عاسىر قۇرداسى انگليا پاتشايىمى ەليزابەت II 96 جاسىندا قايتىس بولدى.

ەكى تۇلعانىڭ ازا جيىنىڭ كولەمدىلىگى ەكى ەلدىڭ الەمدىك ساياساتتاعى ورىنىنىڭ قانشالىق ماڭىزدىلىعىن كورسەتتى. الەمنىڭ بەتكە ۇستار جاقسىسى مەن جايساڭى جينالعان توپىراقتى ولىمنەن بەيبىت زاماندا سوعىس قۇمارلىققا سالىنعان كرەمل ادەتتەگىدەي شاقىرتۋسىز قالدى. اعىلشىن پاتشا اۋلەتىنىڭ رومانوۆتار اۋلەتىمەن قۇداندالى بايلانىسى بولسا دا، شارپاتشا بولعىسى كەلىپ جۇرگەن ءپۋتيندى كىسىمىسىڭ دەمەدى. كرەملگە قاراعاندا بەيجىڭنىڭ جولى بولدى. قىتايدىڭ ورىنباسار مەملەكەت توراعاسى بەيرەسمي سيپاتتا جانازاعا قاتىستى. پاتشايىمنىڭ كوزى تىرىسىندە ۇكىمەتتى باسقارعان بوريس جونسوننىڭ دا، ونىڭ ورنىنا كەلىپ، پاتشايىمنىڭ باتاسىن العان تراس حانىمنىڭ دا رەسەي مەن قىتايعا قاتقىل پوزيتسيا ۇستاعانىن اتاپ وتكەن ءجون.

اسىرەسە ابە شينزونىڭ ءولىمى الەمدىك گەوساياسي جاعدايعا ءتۇبىرلى وزگەرىستەر اكەلدى. جاپونيا ەكىنشى جاھاندىق سوعىستا جەڭىلگەننەن كەيىن، 1946 جىلى 3 قاراشادا امەريكانىڭ باستاماسىمەن جاڭاشا نەگىزگى زاڭى جازىلىپ، قولدانىسقا ەندى. ونىڭ 9-بابىندا جاپونيانىڭ اسكەري دەرجاۆالىق جولدان باس تارتاتىنى، قورعانىسقا اقشا بولمەيتىنى، قاۋىپسىزدىگىن وداقتاس ەلدەرمەن بىرىگىپ قامتاماسىز ەتەتىنى شەگەلەپ جازىلعان. ول باپتى وزگەرتۋ، اتالمىش «بەيبىتشىلىك كەلىسىمىنەن» شىعۋ ءۇشىن پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ ۇشتەن ەكىسى قولداۋى، حالىقتىق رەفەرەندۋمدا 50 پايىزدان استام داۋىسقا يە بولۋى كەرەك بولاتىن. ابە باس ءۋازىر بولىپ تۇرعاندا بۇل ماقساتىنا جاقىنداپ قالعان ەدى. كەيىنگى الەمدىك گەوساياسي احۋال: رەسەيدىڭ ۋكرايناعا سوعىس اشۋى، قىتايمەن بىرلەسىپ، جاپونمەن داۋلى ارالدار دا اسكەري جاتتىعۋ وتكىزۋى جاپون حالقىنىڭ ساياسي ساناسىن وياتىپ، ابەنىڭ تاڭداعان جولىنىڭ دۇرىستىعىنا كوزدەرىن جەتكىزدى.

ابە كوزى تىرىسىندە ءۇندى، تىنىق مۇحيت جاعالاۋى ايماقتارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن عانا ويلاماي، ورتالىق ازيانى، كاۆكاز بەن ءسىبىردى، رەسەي قارماعىنداعى تۇركى رەسپۋبليكالارىن دەموكراتيالاندىرۋدى دا ماقسات ەتتى. بۇل تۋرالى ءوزىنىڭ «قۇندىلىقتار ديپلوماتياسى» باعدارلاماسىندا انىق جازدى.

جىل سوڭىندا جاپون ۇكىمەتى قورعانىسقا بولەتىن قارجىنى ەكى ەسە كوبەيتۋگە، شامامەن 55 ميللياردقا جەتكىزۋگە شەشىم قابىلدادى. وسىلايشا رەسەي مەن قىتايعا قارسى قۋاتتى ويىنشى پايدا بولىپ، ءبىر كەزدە ازۋلى امەريكاعا باتىلى جەتىپ، سوعىس اشقان سامۋرايلار ەلى قايتادان قاقارىنا ءمىندى.

كۇللى ديكتاتورلىق مەملەكەتتەرمەن دوس بولىپ، باتىسپەن اشىق قارسىلىققا شىققان رەسەي مەن قىتاي دا ەكى ءداۋىر بولگىش تۇلعاسىنان ايىرىلدى. الەمدى اتوم قارۋىمەن قورقىتقان كەڭەس وداعىنىڭ كۇيرەگەنىن جاريالاعان ميحايل گورباچەۆ 30 تامىزدا 91 جاسىندا ماسكەۋدە الەمنەن ءوتتى.

گورباچەۆتىڭ ءولىمى ءپۋتيننىڭ كەڭەس وداعىن قالپىنا كەلتىرۋدى ارمانداپ، ۋكرايناعا سوعىس اشقان كۇردەلى ۋاقىتقا تۋرا كەلگەندىكتەن، الەمدىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدىرىندا ەرەكشە تالقىلاندى. ساياسي مۇراسى، جەتىستىگى پۋتينمەن سالىستىرا زەردەلەندى. ۋاقىتتى كەرى اينالدىرماق بولعان ءپۋتيننىڭ مىسكىن حالىن اشىپ بەردى دەسەدە بولادى.

ءۇش جىل كارانتيدە قامالعان قىتاي جۇرتى كوممۋنيستىك بيلىككە قارسى «اق پاراق» ەرەۋىلىن باستاعاندا قىتاي بيلىگى ەلدىڭ بۇرىنعى باسشىسى جاڭ زىمىڭنىڭ 96 جاسىندا قايتىس بولعانىن جەتكىزدى. جاڭ بيلىككە تۇرعاندا، رەسەي مەن قازاقستانمەن شەكارانى بەكىتتى. قىتاي ەكونوميكاسى جوسپارلى ەكونوميكادان نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشتى. مەملەكەت مەنشىگىندەگى الپاۋىت كومپانيالار تاراتىلىپ، جەكە مەنشىككە ءوتتى. نارىقتىڭ قىزىعىن قاراپايىم حالىق تا، زيالىلار دا كوردى. شايتاناربامەن جۇرەتىن قىتايدىڭ مادەنيەت ءمينيسترى شەتەلدىك قىمبات كورىكپەن جۇرەتىن بولدى. شي توراعانىڭ قاتقىل ساياساتىن كورگەن قىتاي جۇرتىنىڭ ونىڭ باسشىلىق مەرزىمىن تاعى دا ۇزارتىپ العانىن كورىپ، بۇرىنعى باسشىعا دەگەن قۇرمەت سەزىمى وياندى.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz