ارزان نارسە جەردە جاتار،
پارشا، جىبەك توردە جاتار.

حالىق ماقالى.

تالاي جۇرتتىڭ قۇمارىنا اينالعان جىبەك ماتالارى - قىتايدىڭ بايىرعى مادەنيەت بەلگىلەرىنىڭ ايىرىقشا ءتۇرى دەۋگە دە بولادى. ءتىپتى، وسى جىبەك ماتالارىنىڭ وتە ساپالى «ك-تاي» دەپ اتالاتىن ءتۇرى ازيا مەن ەۋروپادا اسا كەڭىنەن سۇرانىسقا يە بولعان. كەيىننەن وسى ماتانىڭ اتاۋىمەن حانسۋلار دەپ تالاي عاسىر اتالىپ كەلگەن جۇرت، قىتاي ەلى دەپ اتالا باستادى. ءسويتىپ، ماتانىڭ اتاۋى تۇتاس ءبىر ەلدىڭ اتىنا اينالدى. قىتايلىقتار جىبەك قۇرتىن ءوسىرۋ، جىبەك ءتۇتۋ ءارى كەزدەمە توقۋ سياقتى ونەرمەن بۇدان ءتورت مىڭ جىل بۇرىن انالىسا باستاعان ەكەن. بۇل ەلدە جىبەك شارۋاشىلىعىنىڭ قالاي شىققانى تۋرالى اڭىز بار.

ءبىر كۇنى پاتشا شۋان يۋانشى مەن توقالى لەي زۋ اۋلادا تاماق ءىشىپ وتىرادى. سامال جەلدىڭ تەربەۋىنەن قاسىنداعى تۇت اعاشىنىڭ باسىنان كەسەلەرىنە جىلان پىشىندەس ءبىر قۇرت تۇسەدى. لەي زۋ قۇرتتى الىپ، الاقانىنا سالادى. ءىشىپ وتىرعان تاماقتارى ىستىق بولعاندىقتان، كەلىنشەكتىڭ قولى ىستىققا شىداماي قۇرت قايتادان ىدىسقا ءتۇسىپ كەتەدى. لەي زۋ قولى كۇيىپ قالماۋ ءۇشىن، تىرناعىمەن اقىرىن عانا قۇرتتى الىپ تاستاماق بولادى. دەگەنمەن، بايقاۋسىزدا تىرناق قۇرتتىڭ قابىعىن جارىپ كەتەدى دە، ىشىنەن ءبىر تال جىبەك شىعادى. كەلىنشەك قايران قالىپ جاڭاعى ءجىپتى تارتا باستايدى. ول تارتقان سايىن ۇزارا تۇسەدى. سونان، لەي زۋ جىبەكتىڭ ءبىر ءۇشىن ساۋساعىنا وراپ، قۇرتتىڭ ىشىندەگى جىبەك تاۋسىلعانشا تارتا بەرەدى. جارقىلداعان اپپاق ءجىپتى كورگەندە لەي زۋ ءوزىنىڭ كەندىردەن توقيتىن كەزدەمەسىن وسى جىپپەن توقۋدى ويلايدى. سونىمەن قاتار، جىبەك قۇرتىنىڭ قايدان تۇسكەنىن ىزدەيدى. سونان ونىڭ تۇت اعاشىندا وسەتىنىن بايقايدى. ارتىنان وسى قۇرتتاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن مۇقيات باقىلاي كەلىپ، جىبەك قۇرتىن وسىرۋگە تاۋەكەل ەتەدى. كەيىننەن باستاعان ءىسى ناتيجە بەرىپ، كەلىنشەكتىڭ ءتۇرلى-ءتۇستى ماتالارىن اينالاسىنداعى تۇرعىندار قىزىعۋشىلىقپەن ساتىپ الا باستايدى. ءوستىپ، جىبەك ءوندىرىسى جولعا قويىلادى.

جاڭا ەرادان بۇرىنعى 221 جىلى چين حاندىعىنىڭ پاتشاسى – چين شىحۋان قىتايدى بىرلىككە كەلتىرەدى. سولتۇستىكتەگى كوشپەلى عۇن جۇرتىنىڭ وڭتۇستىككە جاساعان شاپقىنشىلىعىن بوگەۋ ءۇشىن، پاتشا سولتۇستىكتە سالىنعان ءىشىنارا قورعانداردى ءوز-وزىنە جالعاستىرۋ بۇيرىعىن شىعارادى. ول تۇستاعى قورعاننىڭ جالپى ۇزىندىعى بەس مىڭ شاقىرىمعا جەتكەن ەكەن جانە سول زاماننان باستاپ «ۇلى قورعان» دەپ اتالا باستادى. قىتايلار مەن عۇندار اراسىنداعى عاسىردان-عاسىرعا جالعاسقان سوعىس، بۇل ۇلى قورعاندى باتىسقا قاراي سوزدىرىپ، ناقتى ۇزىندىعى مولشەرمەن ون مىڭ شاقىرىمعا جەتكىزىلەدى. وسى ارادا ەرەكشە كوڭىل اۋدارىپ ايتارىمىز، قىتاي ەلىنە وراسان زور پايدا اكەلىپ جاتقان اتاقتى جىبەك جولىندا، كوشپەلى جۇرتتىڭ تولاسسىز جورىقتارىنان ساقتاپ تۋرۋ كەرەك بولدى.

سويتكەن، «جىبەك جولى» قازىرگى كۇندەرى جاڭا زامان ەكونوميكاسىنىڭ باستى دونورى بولىپ سانالاتىن ساۋدا-ساتىق پەن مادەنيەتتىڭ ۇلكەن كۇرە تامىرىنا اينالدى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz