دەن سياوپين: «ماونىڭ ەڭبەگى ءبىرىنشى ورىندا، قاتەلىگى ەكىنشى ورىندا»
(يتاليا ءجۋرناليستى وريانا ءفالاشيدىڭ دەن سياوپينمەن سۇحباتى، 21-23 تامىز، 1980 جىل)
وريانا فالاشي:
- توراعا ماونىڭ تيان-انميندەگى پورترەتى ماڭگى ساقتالا بەرە مە؟
دەن سياوپين:
- ماڭگى ساقتالا بەرەدى. توراعا ماونىڭ پورترەتىنىڭ بۇرىن تىم كوپ ءىلىنۋى، بارلىق جەرگە ءىلىنۋى جاراسىمدى ءىس ەمەس ەدى. توراعا ماوعا بولعان قۇرمەتتى ءبىلدىرىپ كەتپەيتىن. وتكەندە ءبىر مەزگىل قاتەلىك وتكىزگەنىنە قاراماستان، ول قالايدا قىتاي كومپارتياسىنىڭ، قحر-نىڭ نەگىزگى قۇرۋشىسى عوي. ەڭبەگى مەن قاتەلىگىن سالىستىرعاندا، قاتەلىگى، قايتكەندە دە، ەكىنشى ورىندا تۇرادى. ونىڭ قىتاي حالقى ءۇشىن ىستەگەن ىستەرىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ءبىزدىڭ - قىتاي حالقىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىمىز جونىنەن العاندا، ءبىز ونى قاشاندا پارتيامىز بەن مەملەكەتىمىزدىڭ نەگىزىن قالاۋشىسى رەتىندە ەسكە الامىز.
وريانا فالاشي:
- ءبىز، باتىستىقتار، كوپ نارسەنى تۇسىنە بەرمەيمىز. قىتاي حالقى «تورتتىك توبەنى» اۋىزعا العاندا، تولىپ جاتقان قاتەلىكتەردى ولارعا ارتادى. «تورتتىك توبە» دەۋىن دەگەنمەن، بىراق، ولار بەس ساۋساعىن كورسەتەدى.
دەن سياوپين:
(يتاليا ءجۋرناليستى وريانا ءفالاشيدىڭ دەن سياوپينمەن سۇحباتى، 21-23 تامىز، 1980 جىل)
وريانا فالاشي:
- توراعا ماونىڭ تيان-انميندەگى پورترەتى ماڭگى ساقتالا بەرە مە؟
دەن سياوپين:
- ماڭگى ساقتالا بەرەدى. توراعا ماونىڭ پورترەتىنىڭ بۇرىن تىم كوپ ءىلىنۋى، بارلىق جەرگە ءىلىنۋى جاراسىمدى ءىس ەمەس ەدى. توراعا ماوعا بولعان قۇرمەتتى ءبىلدىرىپ كەتپەيتىن. وتكەندە ءبىر مەزگىل قاتەلىك وتكىزگەنىنە قاراماستان، ول قالايدا قىتاي كومپارتياسىنىڭ، قحر-نىڭ نەگىزگى قۇرۋشىسى عوي. ەڭبەگى مەن قاتەلىگىن سالىستىرعاندا، قاتەلىگى، قايتكەندە دە، ەكىنشى ورىندا تۇرادى. ونىڭ قىتاي حالقى ءۇشىن ىستەگەن ىستەرىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ءبىزدىڭ - قىتاي حالقىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىمىز جونىنەن العاندا، ءبىز ونى قاشاندا پارتيامىز بەن مەملەكەتىمىزدىڭ نەگىزىن قالاۋشىسى رەتىندە ەسكە الامىز.
وريانا فالاشي:
- ءبىز، باتىستىقتار، كوپ نارسەنى تۇسىنە بەرمەيمىز. قىتاي حالقى «تورتتىك توبەنى» اۋىزعا العاندا، تولىپ جاتقان قاتەلىكتەردى ولارعا ارتادى. «تورتتىك توبە» دەۋىن دەگەنمەن، بىراق، ولار بەس ساۋساعىن كورسەتەدى.
دەن سياوپين:
- توراعا ماونىڭ قاتەلىكتەرى لين بياۋدىڭ جانە «تورتتىك توبەنىڭ» قىلمىسىنىڭ سيپاتىنا ۇقسامايدى. توراعا ماو ءومىرىنىڭ كوپ بولىگىندە توتەنشە جاقسى ىستەر ىستەدى. پارتيامىز بەن مەملەكەتىمىزدى تالاي رەتكى قاتەردەن قۇتىلدىردى. توراعا ماو بولماسا، ءبىز - قىتاي حالقى تالاي ۋاقىت قاراڭعىدا قامالعان بولار ەدىك. ماركستىڭ، لەنيننىڭ قاعيدالارىن قىتاي توڭكەرىسىنىڭ جاعدايىمەن ۇشتاستىرىپ، قىتاي حالقىنا جەڭىس جولىن نۇسقاعاندىعى توراعا ماونىڭ ەڭ ۇلى ەڭبەگى بولىپ تابىلادى. ناقتىلاپ ايتساق، ونىڭ الپىسىنشى جىلدارعا نەمەسە ەلۋىنشى جىلداردىڭ سوڭىنا دەيىنگى بىرقىدىرۋ يدەياسى بىزگە جەڭىس اپەرگەن ەدى. ول العا قويعان كەيبىر ءتۇبىرلى قاعيدالار توتەنشە دۇرىس بولاتىن. ول ماركسيزيم-لەنينيزيمدى قىتاي توڭكەرىسىنىڭ بارلىق جاقتارىنا جاسامپازدىقپەن قولداندى. جۇيەدەن فيلوسوفيا، ساياسات، سوعىس، ادەبيەت-كوركەمونەر جاعىندا جانە باسقا سالالاردىڭ بارىندە دە ونىڭ تىڭ كوزقاراستارى بولدى. بىراق، «مادەنيەت زور توڭكەرىسىندە» قاتەلىك وتكىزدى. ونىڭ ۇستىنە، قاتەلىگى جەڭىل-جەلپى دە بولعان جوق. پارتيامىز بەن مەملەكەتىمىزگە وراسان زور باقىتسىزدىقتار الا كەلدى.
پارتيامىز يان-انداعى كەزىندە توراعا ماونىڭ جان-جاقتى يدەيالارىن «ماو يدەياسى» دەپ جيناقتاپ، ونى پارتيامىزدىڭ جەتەكشى يدەياسى ەتكەندىگىن ءسىز بىلەسىز. ماو يدەياسىن باسشىلىققا العاندىعىمىز ءۇشىن دە ءبىز توڭكەرىستە ۇلى جەڭىسكە جەتكەن بولاتىنبىز. ارينە، ونىڭ ءبارى ماونىڭ ءوزىنىڭ عانا جاسامپازدىعى ەمەس. ماو يدەياسىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا ساقا (اعا بۋىن) توڭكەرىسشىلەردىڭ ءبارى دە ات سالىستى. دەنى ماو يدەياسى. الايدا، ول جەڭىس الدىندا دەگەندەي بايسالدى بولا المادى. ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزىندە سولشىلدىقتى نەگىز ەتكەن كەيبىر كىناراتتى فاكتورلار، كىناراتتى يدەيالار بوي كورسەتە باستادى. بۇلاردىڭ نەداۋىر بولەگى ءوزىنىڭ بۇرىنعى ۇستانىمىنا، قىزمەت ءستيلىن دە قامتىعان اسا تاماشا دۇرىس قۋاتتامالارىنا قيعاش كەلدى. بۇل كەزدە ول قوعامعا از ارالاستى. بۇرىنعى تاڭداۋلى ستيلدەرىن - دەموكراتيالىق ورتالىقتاندىرۋ ءتۇزىمىن، بۇقارالىق ۇستانىمدى ويداعىداي دايەكتىلەندىرمەدى. جاقسى تۇزىمدەر بەلگىلەمەدى دە، قالىپتاستىرمادى دا. بۇل - ماو جولداستىڭ ءوزىنىڭ عانا كەمشىلىگى ەمەس، وندا ساقا توڭكەرىسشىلەردىڭ دە، سول قاتاردا مەنىڭ دە جاۋاپكەرشىلىگىمىز بار. پارتيامىز بەن مەملەكەتىمىزدىڭ ساياسي ءومىرى قالىپسىزداۋ بولدى. وتباسىلىق ءتۇزىم نەمەسە وتباسىلىق ستيل ءورشي ءتۇستى. جەكەنى ماقتاۋ كوبەيدى. تۇتاس ساياسي ءومىر كىناراتسىز بولا المادى. اقىرى بارىپ، «مادەنيەت زور توڭكەرىسىنە» ۇلاستى. «مادەنيەت زور توڭكەرىسى» ۇلكەن قاتەلىك بولدى.
وريانا فالاشي:
- ءسىز كەيىنگى كەزدە توراعا ماونىڭ دەنساۋلىعى جاقسى بولماي قالدى دەدىڭىز. بىراق، لي شاۋشي تۇتقىندالىپ، تۇرمەگە جابىلعان سونداي-اق تۇرمەدە قايتىس بولعان كەزدە توراعا ماونىڭ دەنساۋلىعى ونشا جامان ەمەس ەدى عوي؟ باسقا دا قاتەلىكتەرى بار ەدى. «زور سەكىرۋ» قاتەلىك ەمەس پە؟ كەڭەس وداعىنىڭ ۇلگىسىن كوشىرىپ قولدانۋ قاتەلىك ەمەس پە؟ بۇرىنعى وسى قاتەلىكتەرىن قاي مەزگىلگە دەيىن اپارار ەدىڭىز؟
دەن سياوپين:
- قاتەلىكتەردىڭ باسى ەلۋىنشى جىلداردىڭ سوڭىنان باستالعان. ماسەلەن، «زور سەكىرۋ» دۇرىس ەمەس ەدى. بۇل توراعا ماونىڭ عانا جاۋاپكەرشىلىگى ەمەس. ءبارىمىز دە جەلىگىپ كەتتىك. شارۋاشىلىقتى بىردەن كوركەيتە قويماقشى بولىپ، وبەكتيۆتى زاڭدىلىققا مۇلدە قايشىلىق جاسادىق. سۋبەكتيۆتى تىلەك وبەكتيۆتى زاڭدىلىققا قايشى كەلگەندە زيان تارتۋى داۋسىز عوي. بىراق، «زور سەكىرۋدىڭ» ءوزى جونىنەن العاندا، باستى جاۋاپكەرشىلىك، سوندا دا، توراعا ماودا. سول كەزدە بىرنەشە اي وتىسىمەن-اق بۇل قاتەلىكتى ەڭ الدىمەن تەز سەزگەن، ونى تۇزەتۋدى العا قويعان ادام تاعى توراعا ماو بولدى. باسقا سەبەپتەر سالدارىنان بۇل جولعى تۇزەتۋ دايەكتىلەندىرىلمەدى. ول وسى قاتەلىكتەرى جونىندە 1962-جىلى ءوزىن سىندادى. بىراق، بۇل ساباقتار جاقسى قورتىندىلانبادى دا، اقىرى «مادەنيەت زور توڭكەرىسىنىڭ» بۇرق ەتە تۇسۋىنە باستى سەبەپ بولدى.
«مادەنيەت زور توڭكەرىسىن» توراعا ماو كاپيتاليزيمنىڭ ءتىرىلۋىن بولعىزباۋ ويىمەن باستاعان ەدى. الايدا، قىتايدىڭ ناقتى جاعدايىنا قاتە مولشەر جاسادى. بارىنەن بۇرىن، توڭكەرىس وبەكتىسى قاتە تاڭدالدى. مۇنىڭ اقىرى نەندەي ءبىر «پارتيا ىشىندەگى كاپيتاليزيم جولىمەن جۇرگەن مانساپتىلاردى» سۇيرەپ شىعۋعا اپارىپ سوقتى. سونىمەن بۇرىن توڭكەرىسكە ەڭبەگى سىڭگەن، قوعامدىق تاجىريبەسى بار دارەجەلى باسشى كادرلارعا سوققى بەرىلدى. ليۋ شاۋشي جولداس تا وسىلاردىڭ قاتارىندا كەتتى. قايتىس بولارىنان ءبىر-ەكى جىل بۇرىن توراعا ماو «مادەنيەت زور توڭكەرىسىنىڭ» ەكى قاتەلىگى بار: ءبىرى - سىپىرا جوعالتۋ، ەكىنشىسى - جالپى بەتتىك ىشكى سوعىس دەگەن ەدى. تەك، وسى ەكى ءتۇيىننىڭ وزىنەن-اق، «مادەنيەت زور توڭكەرىسىن» دۇرىس دەۋگە بولمايدى. دەمەك، توراعا ماونىڭ وتكىزگەن قاتەلىگى كىشىگىرىم قاتەلىك ەمەس، ساياسي قاتەلىك. ونان قالسا، بۇل قاتەلىكتى لين بياۋ مەن «تورتتىك توبە» - وسى ەكى كەرى توڭكەرىستىك توپ پايدالانىپ كەتتى. ولاردىڭ قاسكۇنەمدىك ماقساتى تاقتى تارتىپ الۋ ەدى. سوندىقتان، توراعا ماونىڭ قاتەلىكتەرىن لين بياۋ مەن «تورتتىك توبەنىڭ» قىلمىستارىنان پارىقتاۋعا تۋرا كەلەدى.
وريانا فالاشي:
- بىراق، توراعا ماونىڭ لين بياۋدى تاڭداعانى - باتىستاعى پاتشالاردىڭ مۇراگەر تاڭداعانى سەكىلدى بولعان جوق پا؟
دەن سياوپين:
- مەنىڭ جاڭاعى دۇرىس ەمەس قىلىق دەگەنىم وسى. ءبىر باسشىنىڭ ءوز ءىزباسارىن ءوزى تاڭداۋى فەودالدىق سالت بولىپ تابىلادى. ءتۇزىمىمىز كەمەلدەنبەگەن دەگەنىمنىڭ ىشىنە بۇل دا قامتىلادى.
وريانا فالاشي:
- سىزدەر «تورتتىك توبەنى» سوتتاعاندا، سونداي-اق، كەلەسى كەزەكتى پارتيا قۇرىلتايىن اشقاندا توراعا ماونىڭ ماسەلەسىنە قانشالىق دارەجەدە ساياسىزدار؟
دەن سياوپين:
- ءبىز توراعا ماونىڭ ومىرلىك ەڭبەكتەرى مەن قاتەلىكتەرىنە ءادىل باعا بەرەمىز. ونىڭ ەڭبەگى ءبىرىنشى ورىندا، قاتەلىگى ەكىنشى ورىندا دەپ تۇراقتاندىرامىز. سوڭعى كەزدەگى قاتەلىكتەرىن شىندىقتى نەگىزگە الا وتىرىپ ءسوز ەتەمىز. ال، ماو يدەياسىنا كەيىن دە تاباندى بولا بەرەمىز. «ماو يدەياسى» - توراعا ماونىڭ ومىرىندەگى دۇرىس جاقتارى. بۇرىن ءبىزدى توڭكەرىس جەڭىسىنە باستاعان «ماو يدەياسى» قازىر دە، كەلەشەكتە دە قىتاي پارتياسى مەن مەملەكەتىنىڭ قىمبات قازىناسى بولا بەرەدى. سوندىقتان توراعا ماونىڭ پورترەتىن ەلىمىزدىڭ سيمۆولى رەتىندە تيان-انمينعا ماڭگى ىلەمىز. توراعا ماونى پارتيامىز بەن مەملەكەتىمىزدىڭ قۇرۋشى تۇلعا رەتىندە ەسكە تۇسىرۋمەن بىرگە، «ماو يدەياسىنا» تاباندى بولا بەرەمىز. ءبىز توراعا ماوعا حرۋشەۆتىڭ ستالينگە جاساعانىنداي مامىلە جاسامايمىز.
وريانا فالاشي:
- بۇل «تورتتىك توبەنى» سوتتاعاندا جانە، كەلەسى كەزەكتى پارتيا قۇرىلتايىن اشقاندا توراعا ماونىڭ اتى اتالماي قالمايدى دەگەننەن دەرەك بەرە مە؟
دەن سياوپين:
- اتالادى. پارتيا قۇرىلتايىندا عانا ەمەس، باسقا ۋاقىتتا دا اتالادى. بىراق، «تورتتىك توبەنى» سوتتاۋدىڭ توراعا ماوعا قاتىسى بولمايدى. ارينە، توراعا ماودا «تورتتىك توبەنى» قىزمەت بەرىپ، تايراڭداتىپ قويعان جاۋاپكەرشىلىك بار. بىراق، «تورتتىك توبەنىڭ» ءوز قىلمىستارى قالاي سوتتاسا دا جەتەدى.
وريانا فالاشي:
- ءتىلىمدى الىڭقىرامايدى دەپ توراعا ماو سىزگە كوپ رەنجيدى ەكەن. ءسىزدى ونشا ۇناتپايدى ەكەن دەپ ەستيمىز. وسى راس پا؟
دەن سياوپين:
- توراعا ماو ماعان ءتىلىمدى المادىڭ دەگەن بولاتىن. بىراق، بۇل ءسوز ءبىر ماعان عانا قاراتىلعان ەمەس، باسقا باسشىلارعا دا وسىلاي دەلىنگەن اقۋال بار. بۇل سوڭعى كەزدەردە توراعادا كەيبىر كىناراتتى يدەيالاردىڭ بولعاندىعىن، اتاپ ايتقاندا، وتباسىلىق سىندى ەسكى فەودالدىقتىڭ بولعاندىعىن بايقاتادى. ۇقساماعان پىكىرلەر ونىڭ قۇلاعىنا كىرمەدى. توراعا ماو سىناعاننىڭ ءبارىن قاتە دەۋگە بولمايدى. دەگەنمەن، مەن عانا ەمەس، باسقا جولداستار دا ايتقان ءبىرسىپىرا دۇرىس پىكىرلەردى ول ۇناتپادى. دەموكراتيالىق ورتالىقتاندىرۋ ءتۇزىمى ءبۇلدىرىلدى. ۇجىمدىق باسشىلىق ءبۇلدىرىلدى. وسىلاي دەمەگەندە «مادەنيەت زور توڭكەرىسىنىڭ» بۇرق ەتە ءتۇسۋىن ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس.
وريانا فالاشي:
- قىتايدا قاي ۋاقىتتا بولسا دا، ەشنارسەگە ىلىكپەي كەلە جاتقان ءبىر ادام بار. ول - پرەمەر جوۋ ىنلاي. كەيدە قيىن جاعدايعا ءتۇسىپ قالعانىمەن، تاق پەن بيلىكتەن ايىرىلىپ كورمەگەن پرەمەر جوۋ سول كەزدەگى قاتەلىكتەردى نەلىكتەن تۇزەتە المادى؟
دەن سياوپين:
- پرەمەر جوۋ ىنلاي جۇمىستى ءومىر بويى بار ىقىلاسىن سالىپ، بەرىلە ىستەگەن ادام. ونىڭ كۇندەلىكتى جۇمىس ۋاقىتى ىلعي ون ەكى ساعاتتان اسىپ كەتەتىن. كەيدە ون التى ساعاتتان دا ارتىپ جىعىلاتىن. ول ءومىر بويى، مىنە، وسىلاي ىستەدى. ءبىز وتە ەرتەدەن تانىسپىز. فرانتسيادا جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ وقىعاندا بىرگە تۇردىق. مەن جونىنەن ايتقاندا، ول قاشاندا اعا ىسپەتتى ەدى. ءبىز توڭكەرىستىك جولعا دا ءبىر مەزگىلدە تۇستىك. ول جولداستاردىڭ، حالىقتىڭ ۇلكەن قۇرمەتىنە بولەنگەن ادام. «مادەنيەت زور توڭكەرىسى» كەزىندە وسى جۇرگەن ءبارىمىز دە دومالاپ كەتتىك. باقىتقا قاراي، تەك سول عانا امان قالدى. سول كەزدە ول توتەنشە قيىن جاعدايدا تۇردى. ءوز ويىنا قايشى بىرقىدىرۋ سوزدەردى دە سويلەدى. ىستەگىسى كەلمەگەن بىرقىدىرۋ ىستەردى دە ىستەدى. بىراق، حالىق ونىسىن كەشىرەدى. ويتكەنى، ول وسى قادامعا بارماسا، ءوزىن قورعاي المايتىن ەدى. كەلىسىتىرۋشى ءرولدى دە، زياندى ازايتۋ ءرولن دە اتقارا الماس ەدى. ول ادامداردىڭ قوماقتى ءبىر توبىن قورعاپ قالدى.
وريانا فالاشي:
- «مادەنيەت زور توڭكەرىسى» تەكتەس قاتەلىكتەن قايتكەندە ساقتانۋعا بولادى؟
دەن سياوپين:
- بۇل ءۇشىن ماسەلەنى زاڭ ءتۇزىم جاقتان شەشۋگە تۋرا كەلەدى.
ءبىزدىڭ جەكە باسقا تابىنۋشىلىقتى، وتباسىلىقتى، اۋەلى دەسەڭ، كادرلاردىڭ ومىرلىك لاۋازىمدىلىقتى ءوز ىشىنە العان بۇرىنعى كەيبىر زاڭدارىمىز، ءىس جۇزىندە، فەوداليزيمنىڭ ىقپالىنان اۋلاق بولا المادى. قازىر ءبىز مۇنداي جايتتەردىڭ ەندىگارى قايتالاۋىنان ساقتانۋدى اقىلداسىپ جاتىرمىز. ىسكە زاڭ تۇزىمگە رەفورما جاساۋدان باستاپ كىرىسپەكپىز. نەشە مىڭ جىلدىق فەودالدىق قوعام تاريحىن باستان كەشىرگەن ءبىزدىڭ ەلىمىزدە سوتسياليستىك دەموكراتيا مەن سوتسياليستىك زاڭ-ءتۇزىم كەمشىل. ەندى سونى مۇقيات ورناتپاقشىمىز. وسىلاي ىستەگەندە عانا ماسەلەنى شەشۋگە بولادى.
وريانا فالاشي:
- ءىستىڭ بۇدان بىلايعى دامۋى ساتتىرەك بولادى دەپ كەسىپ ايتا الاسىز با؟ ماقساتتارىڭىزعا جەتە الاسىزدار ما؟ ويتكەنى، ماوشىلدار دەلىنەتىندەر ءالى دە بار دەپ ەستيمىن. مەن ماوشىلدار دەپ «مادەنيەت زور توڭكەرىسىنىڭ» جاقتاۋشىلارىن ايتىپ وتىرمىن.
دەن سياوپين:
- «تورتتىك توبەنىڭ» ىقپالىنا نەمقۇرايدى قاراۋعا بولمايدى. دەگەنمەن، جالپى حالىقتىڭ 97- 98 پايىزى «تورتتىك توبەنىڭ» قىلمىستارىنا كەكتەنەدى. بۇل «تورتتىك توبە» داۋرەندەپ تۇرعان، توراعا ماو حال ۇستىندە جاتقان، جوۋ ىنلاي قايتىس بولعان 1976-جىلدىڭ 5-ساۋىرىندە تيان-انمين الاڭىندا كوتەرىلگەن «تورتتىك توبەگە» قارسى بۇقارالىق ەرەۋىلدەن بايقالادى. «تورتتىك توبە» تالقاندالعاننان كەيىن، اسىرەسە، سوڭعى ەكى جىلدا پارتيامىزدىڭ ءۇشىنشى، ءتورتىنشى، بەسىنشى جالپى ماجىلىستەرى حالىقتىڭ ەركى مەن تالابىن بەلگىلەدى. جاڭا ايتتىم، ءبىز ماسەلەنى ءتۇزىم جاعىنان شەشۋدى ويلاستىرىپ جاتىرمىز. ءبىرمۇنشا ماسەلەلەردى ورتاعا قيۋىمىز، اسىرەسە، «ءتورتتى وسىزامانداندىرۋ» قۇرىلىسىنا بار ىقىلاسىمىزدى سالۋدى دارىپتەۋىمىز جۇرت كوڭىلىنە ۇنادى. ءىرى كولەمدى قوزعالىستان مەزى بولعان حالىق تىنىش-ىنتىماقتى ساياسي جاعدايعا مۇقتاج. وسىنداي قوزعالىستاردىڭ ءبارى-اق ادامداردىڭ قوماقتى ءبىر توبىنا زيان جەتكىزىپ وتىردى. ۇنەمى ايعاي-شۋ بولا بەرگەن سوڭ، ءىس جۇزىندە، كوڭىل ورنىقپايدى. الاڭسىز قۇرلىسپەن شۇعىلدانۋ دا مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتى، ءبىزدىڭ قازىرگى جۇرگەن جولىمىز دۇرىس ەكەن، حالىق قولدايدى ەكەن، ەندەشە، «مادەنيەت زور توڭكەرىسى» سياقتى جاعداي قايتالانبايدى دەپ سەنۋىمىزگە ابدەن بولادى.
وريانا فالاشي:
- «تورتتىك توبەنى» تەك ماو ولگەن سوڭ عانا قولعا الۋ مۇمكىن بولعانى بەپ-بەلگىلى ءىس قوي. ال مۇنى كىم ۇيىمداستىردى؟ «تورتتىك توبەنى» ۇستاۋدى كىم العا قويدى؟
دەن سياوپين:
- بۇل - كوللەكتيۆتىڭ كۇشى. مەنىڭشە، بارىنەن بۇرىن وعان «5-ءساۋىر قوزعالىسى» بۇقارالىق نەگىز بولدى. «تورتتىك توبە» دەگەن ءسوزدى توراعا ماو ولەرىنەن ءبىر-ەكى جىل بۇرىن ايتقان. 1974-1975-جىلدارى ءبىز «تورتتىك توبەمەن» ەكى جىل ايقاستىق. ولاردىڭ بەت-بەينەسىن جۇرت جىعا تانىدى. توراعا ماو ءىزباسارىن بەلگىلەگەنىمەن دە، «تورتتىك توبە» ونى مويىنداعان جوق. ولار توراعانىڭ قايتىس بولعان ورايىن پايدالانىپ، تاقتى تارتىپ الۋعا جان سالا كىرىستى. جاعداي تىعىز-تاياڭ ەدى. جاڭا باسشىنى (حۋا گوفىندى) قۇلاتامىز دەپ، «تورتتىك توبەنىڭ» قۇتىرىنىپ تۇرعان شاعى بولاتىن. وسىنداي جاعدايدا، ساياسي بيۋروداعى باسىم كوپشىلىك جولداستاردىڭ ءبىر اۋىزدى پىكىرى «تورتتىك توبەگە» توتەپ بەرۋ بولدى. بۇل جۇمىستى ءبىردى-ەكىلى ادامنىڭ كۇشىمەن تىندىرۋعا بولماس ەدى.
«تورتتىك توبە» تالقاندالعاننان كەيىنگى توراعا ماوعا ماۆزولەي سالۋدى ماونىڭ ءوز تىلەگىنە قايشى ىستەلگەن ءىس دەۋگە بولادى. ەلۋىنشى جىلداردا، توراعا ماو بارلىق ادامنىڭ ولگەن سوڭ سۇيەگى ساقتالماي، ورتەلەدى دەگەن. كۇلى عانا ساقتالۋىن جانە ولارعا مولا تۇرعىزىلماۋىن ءۇمىت ەتكەن بولاتىن. ول كەلىسىمگە ءبىرىنشى بولىپ ءوزى قول قويعان. ءبارىمىز دە قول قويعانبىز. ورتالىقتاعى، بۇكىل ەلدەگى جوعارى دارەجەلى كادرلار تۇگەل دەرلىك قول قويعان ەدى. قول قويىلعان سول داپتەر قازىر دە بار.
وريانا فالاشي:
- ەندەشە، توراعا ماونىڭ ماۆزولەيى تاياۋدا بۇزىلا ما؟
دەن سياوپين:
- مەن ونى وزگەرتۋدى ءجون كورمەيمىن. الدەقاشان سالىنىپ بولعان دۇنيەنى ەندى وزگەرتۋدىڭ ۇيلەسىمدى بولا قويۋى ەكىتالاي. ونى سالۋدىڭ ءوزى ورىندى بولماعان. ەگەر، وزگەرتىلەتىن بولسا، ءسوز ءتىپتى كوبەيەدى. قازىر بۇكىل دۇنيە ءجۇزى ءبىزدى ماۆزولەيدىڭ كوزىن قۇرتقالى وتىر دەپ توپشىلاپ ءجۇر. بىزدە مۇنداي وي جوق.
«دەن سياۋ پين ماقالالارىنان تاڭدامالىلار»
500-بەت،
ۇلتتار باسپاسى «بەجيڭ)
دايىنداعان: ا. مۇقاباي
(جالعاسى بار).
Abai.kz
