شاكارىمنىڭ تۋعانىنا165 جىل

(اباي مەن شاكارىمنىڭ ديالوگى جايىندا)

1931 جىلى شاكارىم قۇدايبەردىۇلى اتىلدى، «حالىق جاۋى»، «بانديت» دەگەن جولسىز جالاعا ۇشىرادى. ءومىربايانىنىڭ كولەڭكەلى تۇستارى بولۋى سودان. مىسالعا اعاسى ابايعا ءا دەگەننەن ەرگەن سياقتانادى. بىراق ۇستازىن تولىق مويىنداپ، وعان شاكىرت بولۋعا سەرت بەرگەنى جاسى وتىزعا تولعاندا، 1889 جىلى بولعان وقيعا. عاجابى، ەكى اقىن اراسىندا ورىن العان كەلىسپەۋشىلىك ءھام باسەكەلەستىك بۇكىل قازاق پوەزياسى جاڭعىرۋىنا سەپتىگىن تيگىزدى. ونىڭ سونى باعىتى انىقتالدى. تومەندە ءمان-ماعىناسى ماڭىزدى تەكەتىرەستىڭ تاريحى، باسقاشا ايتقاندا، اقىندار ديالوگى باياندالماق. تاياۋدا (12 قاڭتار، 2023 جىل) exclusive.kz پورتالىندا ادەبيەتشى زاۋرە باتاەۆانىڭ سۇحباتى جاريالانىپ، ونىڭ اباي شىعارمالارى ابايدىكى ەمەس دەگەن پىكىرى الەۋمەتتىك جەلىدەگى جۇرتتى تاعى ءبىر دۇرلىكتىردى.  مۇنداي شابۋىلعا توسقاۋىل قويىلماسا، ەرتەڭ شاكارىم، مۇحتاردى جوققا شىعارۋ باستالارى انىق. مىنە، قولىما قالام العىزعان ەكى ءجايت وسىلار.

سونىمەن، اقىندار ديالوگى قالاي، نەدەن باستالعان؟ بۇل ساۋالدىڭ جاۋابىنا شاكارىمنىڭ «ەسكى اقىندىق» اتتى ولەڭى سۇرانىپ-اق تۇر. ازىرگە جازىلعان جىلى بەلگىسىز.  ونى 1887 جىلعى تۋىندى دەپ توپشىلاۋعا تولىق نەگىز بار. ۇزاق تولعاۋىندا:

ەسكى اقىن بىزدەن ءالى ارتىق،

ول كەزدە تۋعان بالا ارتىق.

جاسىمىزدان شال ارتىق،

تاقپاق پەن ماقال تاعى ارتىق،

سۋىرىپ سالما جاعى ارتىق، –

دەپ ەسكى اقىندىقتى جانىن سالا قورعاشتايدى شاكارىم. سىپىرا جىراۋ، شورتانباي، ۇمبەتەي، مارابايلاردى اتاپ، ولارعا: «الدى-ارتىنا قاراماي، سوققاندا جىردى سۋىلداپ، جەل جەتپەيتىن قۇلاندار!» دەپ جوعارى باعاسىن  بەرەدى.  جىراۋلار قاي جاعىنان دا جىر ۇيقاسى، مەيلى، جىگەرىڭدى تاسىتار ناسيحاتى دا بىزدەن وزىق، دەمەك، سولاردان ۇيرەنەيىك دەپ ۇندەۋ تاستايدى.

بۇل ۇندەۋ اعاسى ابايعا قارسىلىقتۇعىن. نەگە؟ سەبەبى، 1887-88 ج.ج. اباي جاڭا اقىندىق وكىلى بولىپ قالىپتاستى. ياعني ەسكى اقىندىق «كەمشىلىگىن ءار جەردە-اق كورۋ» دارەجەسىنە كوتەرىلدى. «ولەڭ – ەل مىنەزىن تۇزەۋدىڭ قۇرالى» دەگەن جاڭا پاراديگما، تىڭ كوزقاراسقا تابان تىرەدى. «عىلىمدى ىزدەپ، دۇنيەنى كوزدەگەن» ۇلكەن وقىمىستى عالىم بيىگىنە شىقتى. سول سەبەپتى شاكارىمنىڭ اتالعان جىرىنا بەي-جاي قاراۋى مۇمكىن ەمەس-ءتى (احات اقساقال: «شاكارىمنىڭ اباي ءتىرى كەزىندە جازعان ولەڭدەرى اباي سىنىنان ءوتىپ وتىرعان» دەيدى).

وعان باستى دالەلىمىز – «ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى» اتتى تۋىندىسى. ونىڭ وزەگى – جاڭا اقىندىق يدەياسى. اباي «اقىندارى اقىلسىز، نادان كەلىپ»، «ەسكى اقىنشا مال ءۇشىن تۇرمان زارلاپ» دەپ ەسكىنى سوگۋمەن شەكتەلىپ قالماي، «كىسىمسىنگەن، جەپ كەتەر ءبىلىمسىز كوپ»، «تەرەڭ وي، تەرەڭ عىلىم ىزدەمەيدى» دەپ شاكارىم قۇراپتاستارىن قاباتتاپ سوعادى (مۇنداي اشۋلى سىنشىلدىققا سەبەپكەر «ەسكى اقىندىق» ولەڭى ەكەنى تالاسسىز سياقتى).

وسىمەن، جاڭا مەن ەسكىنىڭ تالاسى باستالعان دەپ توپشىلايمىز. كەلەسى 1888 جىلعى «بىرەۋدىڭ كىسىسى ولسە، قارالى – ول» ولەڭىندە اباي اقىندىققا قويىلماق جاڭاشا شارت پەن تالاپتارعا قايتا ورالىپ، ولاردى تياناقتاي تۇسەدى. وندا جاڭاشىل اقىن «ءسوزى ءتاتتى، ماعىناسى ءتۇزۋ كەلسە، وعان كىمنىڭ ۇناسار تالاسۋى؟»، «قارنى توق قاسا نادان ۇقپاس ءسوزدى، ءسوزدى ۇعار، كوكىرەگى بولسا كوزدى» دەيدى. ابايعا دەيىن اقىن، ولەڭشى اتانعان كىسىلەردىڭ، جالپى اقىندىق ونەردىڭ ابىرويى استە اسقاق ەمەس-ءتىن. قازاق بۇل ونەردى كوبىنە ويىن-ساۋىقپەن بايلانىستىراتىن. سوندىقتان اقىلشى اعا ءسوزىن: «ۇلگى السىن دەيمىن ويلى جاس جىگىتتەر، دۋمان-ساۋىق ويدا جوق اۋەل باستا-اق» دەپ قورىتادى.  ويلى جاس جىگىتتىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – شاكارىم ەدى. الايدا ول ماراباي، شورتانباي سىندى جىراۋلاردان ۇلگى الساق دەيدى. اباي قايتىپ بۇعان كونە السىن، ەرىكسىز ايگىلى شورتانباي، دۋلات، بۇقار جىراۋدى دا سىن تەزىنە الادى (بۇل جىراۋلار كوگورتاسىن مۇقاتۋ ەمەس، اساۋ جاستاردى بۇرۋدى كوزدەگەن امالىتۇعىن).

سونىمەن، جوعارىدا ءۇش تۋىندىنى («ەسكى اقىندىق»، «ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى» جانە «بىرەۋدىڭ كىسىسى ولسە، قارالى – ول») ءسوز ەتتىك. جاڭا اقىندىقتى ەكى دۇركىن ولەڭمەن بەكىتكەنى – ونىڭ اباي ءۇشىن اسا ءماندى تاقىرىپ بولعاندىعىنىڭ ايعاعى.  سوز جوق، اقىندىق ونەر –  سىنشى، تاربيەشى ءارى  «ۇلكەن قادىرلى ماعىناسى بار الەۋمەتتىك قىزمەت، قوعامدىق زور ەڭبەك» (م. اۋەزوۆ). جاڭا اقىندىق دەۋىمىزدىڭ بۇدان بولەك، تەرەڭگى سەبەپتەرى دە بار.

عىلىم مەن ونەرگە كۇش سالعان ەۋروپا ويقاستاپ وزىپ، قارا ۇزگەندە ازيا حالىقتارى قالىڭ ۇيقىدا ەدى. پروگرەسس جولىنان شەت قالىپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرى وتارلىق قاقپانىنا ءتۇسىپ جاتتى. اباي زامانىندا بوي كورسەتكەن ەڭ ءىرى پروبلەما وسى. نە ىستەۋ كەرەك؟ جاپونيادان باستاپ تۇركياعا دەيىنگى ەلدەردىڭ كۇللىسى عىلىمعا بەت بۇرۋ، وقۋ-اعارتۋ ىسىنە رەفورما جاساۋ قامىنا كىرىستى. دالەلگە تۇركياداعى «تانزيمات» جانە رەسەي مۇسىلماندارىنىڭ «جاديديزم» قوزعالىسىن اتاساق تا جەتكىلىكتى. الەم وقيعالارىن قالت جىبەرمەي قاداعالاپ وتىرعان دانا ابايعا بۇل جاقسى ءمالىم ەدى. قالىڭ ەلى قازاعىن عىلىم-بىلىمگە شاقىرۋدى، ۇلتىن ۇيقىدان وياتۋدى قولعا الۋى وسى ايتىلعان بۇكىلازيالىق قۇبىلىستىڭ زاڭدى جالعاسى ەدى. ابايدىڭ اعارتۋشىلىق قىزمەتىن دۇرىس باعالاۋ ءۇشىن تۇتاستاي پانوراما كەرەك. ءبىر فراگمەنتكە قاراۋدان اسا الماي، اباي «ورىسشىل» دەگەن كىنامشىلدەر كەزىندە بولعان، قازىر دە بار. بۇگىنگى اباي مۇراسى «يمپەريالىق جوبا» دەپ لاعىپ جۇرگەن شىركىندەر تۋرالى دا وسىنى ايتامىز.

اقىندار ديالوگىنا قايتا ورالىپ، ەندى ءتورت ولەڭدى قاراستىرماقپىن. ولاردىڭ ەكەۋى ابايدىكى: «سەگىز اياق» پەن «مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن»; ەكەۋى شاكارىمدىكى: «جاستىق پەن كارىلىك تۋرالى»  جانە «جاستارعا». ءبىر عاجابى، اقىندار تارتىسى وتە نازىك، اسقان بۇركەمەلى تۇردە وتكەن. ونىڭ بولعانىن راستاۋ ءۇشىن ءجىتى تەكسەرىپ، مۇقيات تالداماسقا لاجىمىز جوق.

پوەتيكالىق شەبەرلىگى دەڭگەيلەس، كولەمى مەن ۇيقاسى ءبىر بىرىنە قۇيىلىپ تۇسەتىن قوس تۋىندى بار قازاقتا: ءبىرى – ابايدىڭ «سەگىز اياق» اتتى ولەڭى، ءبىرى – شاكارىمنىڭ «جاستىق پەن كارىلىك» دەگەن ولەڭى. سىرتقى قالىبى قوس تامشىداي ۇقساس وسى ەكەۋىنىڭ اۋەلگىسى قايسى؟ وعان قاراپايىم وقىرمان تۇرا تۇرسىن، شاكارىمتانۋشى عالىمدار دا باس قاتىرىپ ءجۇر.  ويتكەنى، شاكارىم اقتالعان جىلى جارىق كورگەن «شاكارىم شىعارمالارى» (الماتى: جازۋشى، 1988. - 560 ب.) جيناعىندا «جاستىق پەن كارىلىك» ولەڭى 1879 جىلعى دەپ تاڭبالانعان. دەمەك، شاكارىم اتالمىش ولەڭىن «سەگىز اياقتان» ون جىل ەرتە شىعارعان دەرسىز. بىراق 1879 دەگەن، ارينە، قاتە داتا. 1889 جىلعى «سەگىز اياق» اۋەلگى ەكەنىنە كەپىلدىك بەرەمىز. ول – اباي جاڭالىعى. باس ابايتانۋشى   مۇحتار ومارحانۇلى اۋەزوۆ «اباي قۇنانبايۇلى» اتتى مونوگرافياسىندا «سەگىز اياق» بۇرىن بولماعان ەرەكشە ۇلگى دەيدى دە: «وزىنەن بۇرىن ەشكىم تاپپاعان قيىن ۇيقاستى شەبەر تۇرگە اباي ادەيى ارناپ ءان دە شىعارادى» دەپ اتاپ كورسەتەدى.

«سەگىز اياق» دۇنيەگە بۇرىن كەلگەنىنە  قاجەتتى دالەلدەر «مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن» (اباي) جانە «جاستارعا» (شاكارىم) دەگەن ەكى ولەڭدە تۇنىپ تۇر. رەت-رەتىمەن باياندايىق. اباي ايگىلى «سەگىز اياق» ولەڭىن دۇنيەگە اكەلگەندە  شاكارىم تاعى دا تالاسقا تۇسەدى. وعان دالەل: تۇپ-تۋرا «سەگىز اياق» قالىبىندا «جاستىق پەن كارىلىك» ولەڭىن جازىپ، ەلگە جايادى. اعا جانە ءىنى اقىندار اراسى قاتتى ۋشىققانى انىق. ەكى ولەڭدە ۇقساستىق سىرتقى پورىمدا (شەبەرلىك جاعى دەڭگەيلەس، كولەمدەرى دالمە-ءدال، ەكى ءجۇز جولدان تۇرادى) عانا، ال ىشكى مازمۇنى بويىنشا ولار جەر مەن كوكتەي الشاق ەدى.

قۇر ءسوز  بولماۋى ءۇشىن ەكى ولەڭنەن دە مىسال الايىق.

اۋىرماي ءتانىم،

اۋىردى جانىم،

قاڭعىرتتى، قىستى باسىمدى.

تارىلدى كوكىرەك،

قىسىلدى جۇرەك،

اعىزدى سىعىپ جاسىمدى، –

دەپ قاتتى شەرلەنەدى «سەگىز اياقتا» 43 جاستاعى اباي.

سىناپتاي تولقىپ،

تۇلكىدەي جورتىپ،

كەتەدى كوڭىل ءار جاققا.

قىرانداي قاعىپ،

الماستاي اعىپ،

مۇراتىن تۇگەل الماققا.

ال 30 جاستاعى بۇلا شاكارىم «جاستىق جانە كارىلىك تۋرالى» تۋىندىسىن وسىنداي شۋماقتارمەن ورەدى. باستان-اياق كۇلكى مەن توقتىققا بولەنگەن جاستىق شاققا ماداق، ول ازداي كارىلىكتى جامانداپ وتەدى. قوعامدىق قايعى-زار، الەۋمەتتىك يدەيا اتىمەن جوق. ال، «سەگىز اياق» ابايدىڭ «ويان، قازاق!» دەگەن جار سالعان تۋىندىسى. وسى كەزدەردە وتارلىق قامىتىنان قۇتىلۋ، سول ءۇشىن عىلىم مەن ونەرگە كۇش سالۋ بۇكىل ازيا ەلدەرىنىڭ ۇرانىنا اينالعانىن جوعارىدا ايتتىق. دەمەك، ابايدىڭ كەز كەلگەن اعارتۋشىلىق ولەڭىن وسى قوزعالىسقا ات سالىسقانى ءھام ەسكى مەن جاڭانىڭ كۇرەسى دەۋگە كەرەك.

ازىرگە شاكارىم ەسكى اقىندىققا بايلاۋلى. نەگە؟ «جاسىمدا البىرت ءوستىم، ويدان جىراق» دەپ اباي ايتقانداي، شاكارىم دە ەركىن اۋادا قايىرۋسىز اساۋداي  بۇلا وسكەن ادام («اباي جولى» ەپوپەياسىندا قىرىق جاسقا دەيىنگى شاكارىمدى ونەرلى، بىراق ەسكىشىل پىسىق اتقامىنەر قىلىپ سومداعاندا مۇحاڭ شىندىق اۋىلىنان الىس كەتپەگەن). وسى ايتىلعان مىنەزگە وزگە دە سەبەپتەردى   (باقتالاستىق، باسەكەلەستىك، اتقامىنەر ورتانىڭ «اباي تىم ورىسشىل!» دەگەنىن قۇپ كورۋ، كورشىلەس اعاسى تاكەجاننىڭ ىقپالى، «ەسكى اقىندىق» ولەڭىن سىناعانى ءۇشىن كەكتەنۋ جانە ت.ب.) قوسىڭىز.

سونىمەن،  «سەگىز اياق» ولەڭى اۋەلگى ەكەندىگى، شاكارىمنىڭ «جاستىق پەن كارىلىك» ولەڭى ونىڭ ءىزىن الا جازىلعاندىعى انىقتالىپ وتىر. سوڭعىنى 1879 جىلعى دەپ تاڭبالاۋ ەشقانداي سىن كوتەرمەيدى.

قانشا جەردەن بايبالام سالساق تا، اباي شىعارمالارى ابايدىكى ەمەس دەگەنگە ساياتىن كۇدىكتى پىكىرلەر قىلاڭ بەرۋدە، وعان يلاناتىن ادامدار دا از بولماسى انىق. وسەك-اياڭنىڭ جولىن كەسۋدىڭ كەپىلى – اباي الەمىن ساڭىلاۋ قالدىرماي بەكىتۋگە سايادى. ەڭ بولماعاندا ءاربىر سۇيەكتى شىعارمانىڭ جازىلۋ تاريحى تەرەڭ زەرتتەپ-زەردەلەۋ شارت. ەندەشە تەكسەرىسىمىزدى جالعاستىرايىق.

كەزەك ابايدىڭ «مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ءۇشىن» دەپ باستالاتىن ايگىلى شىعارماسىنىكى. سەنسەڭىز، ونىڭ جازىلۋىنا شاكارىمنىڭ «جاستىق پەن كارىلىك» (ەكىنشى اتى – «بوزبالا پەن كارىلىك») اتتى ولەڭى سەبەپكەر بولعان. قالىڭ ەلىم، قازاعىم دەپ دوڭبەكشىپ، ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ جازعان جۇرەكجاردى تۋىندىسىن اياقاستى قىلعان كىسىنى كىم كەشىرە السىن.  ولەڭى بار، ونەرلى ءىنىسىن اباي دا كەشىرە الماعان. كوڭىلى قاتتى قالعان.

وكپە-نازعا تولى ولەڭىن اباي سابىرمەنەن جايماشۋاق باستاعان. الايدا بۇل الدامشى كورىنىس. جەلىپ كەلە جاتىپ، قاتقىل سوزگە لوقىپ تۇرىپ قالاسىز. اۋەلى «بۇل ءسوزدى تاسىر ۇقپاس، تالاپتى ۇعار» دەسە، ءارى قاراي اباي:

ءتۇزۋ كەل، قيسىق-قىڭىر قىرىن كەلمەي،

سىرتىن تانىپ ءىس بىتپەس، سىرىن كورمەي، –

دەپ قامشىسىن ۇيىرە تۇسەدى. كىمنىڭ مىنەزىن مىنەپ، سىن نايزاسى ۇشىن كىمگە تۋرالاپ وتىر؟ ۇستاز ەمەۋرىنىن اڭداۋ استە وڭاي ەمەس.  «جاستارعا» اتتى ۇزاق تولعاۋىمەن شاكارىمنىڭ ءوزى كومەككە كەلمەسە، كىم ەكەندىگى ەشقاشاندا انىقتالماس تا ەدى. تولعاۋدا ءىنى اقىن: «تىم تۋرالاپ ايتىپتى سۇعىندىرىپ، كورىپ تۇرعان مىنەزدى جاسىرسىن با؟» دەيدى. سول سياقتى «شيقانىمدى ەزگەندەي شىقتى جانىم، ايتقاندا ەستىگەندەر ۇعىپ كەلىپ» دەۋىمەن دە  اعىنان جارىلادى. ولەڭدەگى ابايدىڭ «تاسىر»، «قيسىق-قىڭىر»، «ارسىز»، «سانقوي»، «كەرىم-كەربەز» دەگەن سوزدەرى تەك وزىنە تيەسىلى ەكەنىن ايتىپ وتىر.  مىسالعا «اباي جولى» ەپوپەياسىندا مۇحاڭ 30 جاستاعى جىگىت شاكارىمدى بىلايشا سۋرەتتەگەن: «داعدىلى قوناقتىڭ ءبىرى – قازىردە قالىڭ قارا ساقالدى بولعان شۇبار. ...شۇبار – ءساندى كيىنەتىن، سىلانعان كەربەز. جاڭادان ساتىپ العان التىن ساعاتىنىڭ باۋى قارا جەلەتىنىڭ ومىراۋىندا جارقىراي سالبىرايدى» (1889 جىلعى وقيعالار ارقاۋ ەتىلگەن «بيىكتە» تاراۋى). اباي سوزدەرى جىگىت شاكارىمگە، ارينە، اۋىر تيگەن. ويتكەنى، ول ءتىل-جاقتى، ونەرلى دەگەن ماداق ءسوز بەن قولپاشتاۋدى كوپ ەستىگەن، قۇنانباي مىرزانىڭ ەركە نەمەرەسى ەدى.

اۋىر تيگەنىنە جاناما دالەل، شاكارىم بالاسى احاتقا ۇزىك-ۇزىك سىر اشقان.  «وتىز جاس شاماسىندا ءبىر ايداي ءتىلىم بايلاندى»، – دەگەن. سول قاتتى تورىققان، كۇيزەلىس حالىندە: «جەتى جاستان باستاپ جازعان ولەڭدەرىن ورتەپ جىبەرگەنىن» ايتقان. جاستىق پوەزياسى ەلدى ونەرگە شاقىرۋ، ۇلت ساناسىن وياتۋ، ناداندىق، زۇلىمدىقپەن الىسۋ سياقتى اباي قويعان تالاپقا ساي كەلمەگەن. «مۇتىلعاننىڭ ءومىرى» اتتى ءوزى تۋرالى جىرىندا:

ونداعى ولەڭ-جىرلارىم،

ۇنادىم جاستار تىڭدارىن.

ەسكەرمەي ەلدىڭ مۇڭدارىن،

قاسي المادىم قوتىرىن، -

دەيدى.

بۇل كۇندە «مەن جازبايمىن ولەڭدى ەرمەك ۇشىندە»  اباي ءۇش اقىندى سىناعان، ولار: مۇسىلماندا اتاقتى ساحابانىڭ ءبىرى - ازىرەت ءالى ايداھارمەن الىسىپتى دەپ قيسسا جازعان كوكباي، «زيادا» دەگەن قيسساسىندا «التىن يەك سارى الا قىز» دەپ جازعان ءارىپ جانە «بوزبالا مەن كارىلىك» ولەڭىندە كارىلىكتى جامانداعان شاكارىم دەۋلىمىز. سەبەبى، اقىننىڭ «حالىق جاۋى» دەپ اتىلىپ كەتۋى تۋىندىنىڭ تۇندىگىن تۇرۋگە مۇرسات بەرمەدى (ونداي ماقسات ەشقاشاندا قويىلعان دا جوق). شىندىعىندا ورتاڭعى شۋماقتا كوكباي، ءارىپتى كىرىستىرۋ ابايعا ءىنىسىن بۇركەمەلەۋگە كەرەك بولعان. قۇپيانىڭ كىلتى وسى ارادا.

قارتتىق شاعىندا شاكارiم  بالاسى احاتقا: «اباي ماعان ولەڭدi  قالاي جازۋ كەرەك، قانداي ولەڭ جازۋ كەرەكتiگiن ايتىپ كوپ-كوپ كەڭەس، اقىل بەرەتiن. مەنi اباي تاربيەلەدi. اباي بولماعاندا، مۇنداي بولۋىم نەعايبىل ەدi» دەپ ءسوز بولىپ وتىرعان وتىز جاستاعى وقيعانى ەسىنە الاتىنى بار.

قورىتا ايتقاندا،  «جاستارعا» اتتى تولعاۋى – شاكارىمنىڭ ابايدىڭ دانىشپاندىعىن مويىنداۋىنىڭ ايعاعى. سونداي-اق، «مەن جازبايمىن...» ولەڭىنە بەرگەن جاۋابى ءارى ءبىر جىل بويى ۇزىلمەي جالعاسقان تەكەتىرەستىڭ سوڭى. وكىنىشكە قاراي، بۇل تولعاۋ دا 1988 جىلعى العاشقى  جيناقتا 1879 جىلعى دەلىنگەن، دەمەك، قاتەنى تۇزەتۋ كەرەك. ولەڭ ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبى قالىپتاسۋىمەن تۇسپا-تۇس جازىلعان.  «جالىنايىق، ابايعا، ءجۇر بارالىق!» دەپ باستالۋ جايىن تۇراعۇل ەستەلىگىنەن بىلەمىز. ول: «سول جىلعى باستىعىمىز شاكارىم بولىپ، اقيقات ولاي ەمەس، بىلاي دەپ تالاسىپ جاتۋشى ەدىك» دەپ وسى 1889 جىلدىڭ جازىن، ەل جايلاۋعا شىققان  ايلاردى ايتقان. وسى كەزدەردە اباي مەكتەبى قالىپتاستى، سونان بەرىدە ورتاق شىعارماشىلىق  باعىتتىڭ اعا اقىن مەن ءىنى اقىن اراسىندا رۋح تۋىستىعىن جىلدان جىلعا بەكىتە تۇسكەنى كۇمان تۋدىرمايتىن اقيقات. اتقامىنەر ورتادان الىستاپ، ابايعا بارعانى،  عىلىم-ءبىلىم ىزدەۋگە دەن قويعانى جايىندا «جاستارعا» ولەڭىنىڭ اقتىق شۋماعىندا شاكىرت اقىن بىلاي دەيدى:

بايلادىم بەلدى بەكەم بۋايىن دەپ،

جۇرەكتى ادالدىقپەن جۋايىن دەپ.

تالپىنعان ماقسات ىزدەپ ماحرۇم قالماس،

ادامدىق عىلىم جولىن قۋايىن دەپ.

شىنشىل اقىن ءوز شەشىمىنە:

بىلىمدىگە ءبىلىمسىز باعىنباي ما؟

ىزدەسە، پەندەگە جول تابىلماي ما؟ –

دەپ تۇسىنىك بەرەدى. شاكارىمنىڭ وسى سەرتى سەرت بولدى جانە تەكەتىرەستىڭ دە سوڭى بولىپ تابىلادى. ەكى اقىننىڭ جيىنى جەتى ولەڭنەن («ەسكى اقىندىق»، «ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى...»، «بىرەۋدىڭ كىسىسى ولسە...»، «سەگىز اياق»، «جاستىق پەن كارىلىك»، «مەن جازبايمىن ولەڭدى...» جانە «جاستارعا») تۇراتىن تەكەتىرەسى جايلى بايانىمىز وسىمەن ءتامام. ونان شىعار قورىتىندى: قازاق پوەزياسىنىڭ بۇرىلىستى شاعىندا وتكەن اقىندار ديالوگى وڭ باعىتتى تابۋعا ەلەۋلى ىقپال ەتكەنى، ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزگەنى ءسوزسىز. سويتە تۇرا، اباي مەن شاكارىم ديالوگىنىڭ جابىق، اشىلماي قالۋى زامان وزگەرىپ، ەركىندىك كەلسە دە، ابايتانۋ عىلىمى توقىراعانىنىڭ، اباي جيناعى ستاليندىك تسەنزۋرا قۇرساۋىنان بوساي الماعانىنىڭ ءبىر دالەلى ەكەنىن اتاپ ايتۋعا مىندەتكەرمىن.

ءسوز سوڭى، بيىل اۋليە شاكارىمنىڭ تۋعانىنا 165 جىل. مەرەيلى داتانى ەسكەرەيىك، تويلايىق دەۋدەن اۋلاقپىن. الەم ويىنىڭ الىبىن تانىپ-بىلۋگە دەگەن نيەتتىڭ جوقتىعى الاڭداتادى. نەسىنە جاسىرايىق، تاۋەلسىز ەلىمىزدە شاكارىمنىڭ تولىق جيناعى ءالى كۇنگە جارىق كورگەن جوق. بۇل جاعدايدا ۇلى تۇلعالارعا قارسى شابۋىل ءوز-وزىنەن تىيىلار دەپ كۇتۋگە بولا ما؟ ۇلت رۋحىنىڭ جاڭعىرۋى، وي-ساناسى ويانۋى، كىسىلىككە تاربيەلەۋ ىستەرى پارمەندى اتقارىلىپ، ويداعىداي شەشىلىپ جاتىر دەپ سەنە الامىز با؟ بۇل جايىندا ءار وقىرماننىڭ ءوزى ويلانعانى ءجون سياقتى.

اسان وماروۆ،

زەرتتەۋشى

Abai.kz