رەسەي بيلىگى تاعى دا الاڭداۋلى، تاعى دا اتتانعا باستى. بۇل جولى "قىرعىزستاندى دەناتسيفيكاتسيالاۋ كەرەك" دەپ جاتىر ولار. كرەمل جاقتايتىن، رەسەي قوعامى قوستايتىن ساياساتكەرلەر "بىشكەكتىڭ ارەكەتى دوستىققا ساي ەمەس" دەپ باعا بەرۋدە. 

بۇل ماسكەۋدىڭ قىرعىزستانعا العاش شۇيلىگۋى ەمەس. بۇعان دەيىن دە قىرعىز ساياساتكەرلەرى بىشكەكتەگى ءتورت اۋداننىڭ اتىن قىرعىزشاعا اۋىستىرۋ كەرەكتىگىن كوتەرگەن ساتتە بايبالام سالىپ، "بۇگىن اۋدان اتىن اۋىستىرادى، ەرتەڭ ورىس مەكتەپتەرىن جابادى، ودان كەيىن ورىس ۇلتىن قۋىپ شىعادى" دەپ نەگىزسىز سويلەگەن-ءدى. بىشكەكتەگى ءتورت اۋداننىڭ اتاۋى دا ءالى كۇنگە كەڭەستيىك كەزەڭدەگى اتاۋمەن قالىپ وتىر. اۋدان اتتارىن اۋىستىرۋ تۋرالى ناقتى شەشىم قابىلدانعان جوق.

بۇل جولى قىرعىزستانعا رەسەيلىك ساياساتكەرلەردىڭ شۇيلىگۋىنىڭ سەبەبى قىرعىزستاندا كوتەرىلىپ جاتقان ءتىل تۋرالى زاڭعا قاتىستى بولىپ وتىر. قىرعىزستانداعى ء"تىل تۋرالى زاڭدى" وزگەرتۋ تۋرالى ۇسىنىس 2021 جىلدىڭ قاراشاسىندا كوپشىلىككە ۇسىنىلدى. وندا قوعامنىڭ كوپتەگەن سالاسىندا قىرعىز ءتىلىن باسشىلىققا الۋ كەرەكتىگى جايلى ايتىلدى. قۇجاتتا "قىرعىز ءتىلى تيتۋلدى ۇلتتىڭ ءتىلى" ەكەنى دە ايتىلدى. بۇل ۇسىنىلعان وزگەرىستى رەسەيلىك ساياساتكەرلەر سول ساتتە-اق "ارانداتۋشى ەلەمەنت" دەپ شۋلاعان بولاتىن، سەبەبى قىرعىزستان كونستيتۋتسياسىندا "تيتۋلدى" جانە "تيتۋلدى ەمەس" دەگەن تۇسىنىك جوق ەدى. قىرعىزستانداعى رەسەيشىل ۇەۇ-دار ۋلاپ-شۋلاپ ەل پرەزيدەنتى جاپاروۆقا حات جازىپ، قۇجاتتى قايتا قاراپ، وزگەرىستەر ەنگىزۋدى سۇرادى. جاپاروۆ سولاي ەتتى دە.

قايتا ۇسىنىلىپ وتىرعان قۇجاتتا قىرعىز تىلىنە قاتىستى تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. وندا بىلاي دەلىنەدى: "قىرعىز ءتىلى – ەگەمەندى قىرعىز رەسپۋبليكاسىن قۇرعان تيتۋلدى حالىقتىڭ ءتىلى جانە كورنەكتى مادەني قۇندىلىقتار دۇنيەگە كەلگەن كونە تۇركى تىلدەرىنىڭ ءبىرى. كونستيتۋتسيادا قىرعىز ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنىڭ بەلگىلەنۋى جانە وسى كونستيتۋتسيالىق زاڭدا ونىڭ مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالالارىندا مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە كەڭىنەن قولدانىلۋ ءتارتىبىنىڭ بەلگىلەنۋى ءتىلدىڭ ساقتالۋىنا، قىرعىز حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىن انىقتاۋ جانە دامىتۋ، ءتىل ساياساتىن جەتىلدىرۋىنە نەگىز جاسايدى. وسى كونستيتۋتسيالىق زاڭ قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىنىڭ قىزمەت ەتۋىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرىن، ونىڭ دامۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋداعى مەملەكەتتىڭ مىندەتتەرىن بەلگىلەيدى. قىرعىز رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن قولدانۋ قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتەدى".

جاڭا ۇسىنىلعان زاڭ قابىلدانسا، قىرعىز تىلىندە ويىن ەركىن جەتكىزە الاتىن، جازا الاتىن، وقي الاتىن ماماندار كەلەسى كاتەگورياداعى جاندار بولماق:

• قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك جانە مۋنيتسيپالدىق لاۋازىمدار تىزىلىمىندەگى مەملەكەتتىك جانە مۋنيتسيپالدىق قىزمەتشىلەر;
• قىرعىز رەسپۋبليكاسى جوگوركۋ كەنەشىنىڭ جانە جەرگىلىكتى كەڭەستەردىڭ دەپۋتاتتارى;
• قىرعىز رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق بانكىنىڭ قىزمەتكەرلەرى;
• ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ جانە باسقا دا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وفيتسەرلىك جانە باسشى (ورتا جانە جوعارى) قۇرامىنىڭ ادامدارى، باسقا ورگانداردىڭ ارناۋلى اتاقتار بەرىلگەن لاۋازىمدى ادامدارى;
• ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ جانە باسقا دا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قاتارداعى، سەرجانتتارى مەن ستارشينالارىنىڭ ارناۋلى اتاقتارى بەرىلگەن ادامدارى;
• پروكۋرورلار، ادۆوكاتتار، نوتاريۋستار;
• بارلىق مەنشىك نىسانىنداعى وقۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارى;
• ءبىلىم بەرۋ جانە/نەمەسە عىلىمي مەكەمەلەرگە شاقىرىلعان عىلىمي، پەداگوگيكالىق قىزمەتكەرلەر;
• مەملەكەتتىك جانە مۋنيتسيپالدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىنىڭ مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى;

دەگەنمەن، زاڭ جوباسىندا قاجەت بولعان جاعدايدا قىرعىز ءتىلىن بىلۋگە باسقا ساناتتارى ءۇشىن دە بەلگىلەنۋى مۇمكىن ەكەندىگى كورسەتىلگەن. "مىنە، وسى زاڭ قولدانىسقا ەنسە، قىرعىزستان ۋكراينا جولىنا تۇسەدى" دەپ رەسەيلىك ساياساتكەرلەر مالىمدەمە جاساۋدا. ۇسىنىلعان قۇجاتتى تالقىلاۋدىڭ العاشقى وقىلىمىندا 88 دەپۋتاتتىڭ 75-ءى قولداپ داۋىس بەرگەن.

قىرعىزستاندا ء"تىل تۋرالى زاڭ"1989 جىلى قابىلداندى. ول زاڭ بويىنشا قىرعىز ءتىلى مەملەكەتتىك، ال ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل ستاتۋسىندا تۇر.

كا مىرزا

Abai.kz