ءبىز 2006 جىلعى ءبىر ماقالامىزدا «كيريلگە نەگىزدەلگەن قازىرگى قولدانىستاعى ءالىپبيىمىزدى لاتىنعا سول قالپىندا كوشىرە سالساق، ۇتارىمىزدان ۇتىلارىمىز زور بولادى، ءبىزدىڭ قاۋپىمىز سول - قازاقتىڭ لاتىنشا جاڭا ءالىپبيىن تۇزگىسى كەلىپ جۇرگەن قازىرگى تالاپكەرلەردىڭ كوبىسى قازاق ءتىلىنىڭ ءتول دىبىستارىن عانا قامتيتىن ءالىپبي جاساۋدى ەمەس، قازىرگى الىيبيىمىزدەگى 42 ءارىپتى لاتىنشاعا كوشىرە سالۋدى ماقسات ەتىپ ءجۇر» دەگەن ەدىك. ايتىلمىش قاۋپىمىز قازىر الدىمىزدان ءجيى شىعىپ ءجۇر.

ءبىز 2006 جىلعى ءبىر ماقالامىزدا «كيريلگە نەگىزدەلگەن قازىرگى قولدانىستاعى ءالىپبيىمىزدى لاتىنعا سول قالپىندا كوشىرە سالساق، ۇتارىمىزدان ۇتىلارىمىز زور بولادى، ءبىزدىڭ قاۋپىمىز سول - قازاقتىڭ لاتىنشا جاڭا ءالىپبيىن تۇزگىسى كەلىپ جۇرگەن قازىرگى تالاپكەرلەردىڭ كوبىسى قازاق ءتىلىنىڭ ءتول دىبىستارىن عانا قامتيتىن ءالىپبي جاساۋدى ەمەس، قازىرگى الىيبيىمىزدەگى 42 ءارىپتى لاتىنشاعا كوشىرە سالۋدى ماقسات ەتىپ ءجۇر» دەگەن ەدىك. ايتىلمىش قاۋپىمىز قازىر الدىمىزدان ءجيى شىعىپ ءجۇر.

قازاق تىلىندە قانشا دىبىس بار ەكەنىن احمەت بايتۇرسىنۇلى بۇدان ءجۇز جىلداي بۇرىن انىقتاپ، ناقتىلاپ، دالەلدەپ كەتكەن. سونىڭ نەگىزىندە لاتىنشالانعان قازاق ءالىپبيى وتكەن عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلدارىنىڭ اياعىندا - باياعىدا-اق جاسالىپ قويىلعان بولاتىن جانە ول ون-ون بەس جىلداي (1926-1940) ۇلتىمىزعا ءتاپ-ءتاۋىر قىزمەت ەتكەن ەدى. ەگەر لاتىنشاعا شىنىمەن دە كوشەتىندەي بولىپ جاتساق، «بەلەسەبەتتى قايتا ويلاپ شىعارعانداي» بولماي-اق، سول لاتىنشا ءالىپبيىمىزدى ءسال جەتىلدىرىپ پايدالانا بەرۋگە ابدەن بولادى. بىراق وسىنى ەلەپ-ەسكەرمەي، تۇكتىڭ مانىسىنە بارماي-اق، ەرتەڭگى ەل (قازاقتىلدى قوعامنىڭ) ساۋاتى قالاي بولادى دەگەندى ەستەن شىعارىپ، وزگە ءتىلدىڭ ءتىلىمىزدىڭ تابيعي ءبىتىم-بولمىسىنا مۇلدەم سايكەس كەلمەيتىن دىبىستارىن نەبىر سىلتاۋ-دالەلدەرمەن لاتىنشالاناتىن بولاشاق جاڭا الىپبيىمىزگە تىقپالاپ، ءحىح-حح عاسىرلارداعى ى.التىنسارين، ا.بايتۇرسىنۇلى سەكىلدى XXI عاسىرداعى قازاقتىڭ جاڭا ءالىپبيىن ءتۇزۋشىسى بولعىسى كەلەتىندەر تىم كوبەيىپ كەتتى. ونى فيلولوگيالىق جوعارى ءبىلىمى جوق ءجاي ادامدار ءسوز قىلىپ جاتسا ءبىر ءسىرا عوي، عىلىمي اتاق-دارەجەسى دارداي ءتىلشى-لينگۆيستەردىڭ ءوزى دە ۇلكەن اڭگىمەگە اينالدىرىپ ءجۇر.

ماسەلەن، Abai.kz سايتىندا كاكىمبەك ايۋباي: «قازاق ءالىپبيىنىڭ نەگىزىن 28 ءتول دىبىسى قۇرايتىنى داۋسىز. جاڭا الىپبيگە «ف»، «ح»، «ۆ» دىبىستارى قوسىلا ما، جوق پا؟ پىكىرلەر ءارالۋان. ماسەلەنى، انىقتاۋ ءۇشىن بۇلاردىڭ تىلىمىزگە ەنۋ سيپاتىن پايىمدايىق»،- دەي كەلە،- «ارابتار دەشتى قىپشاق دالاسىن جاۋلاپ العاننان باستاپ (قاشان جاۋلاپ الىپ ەدى؟ اۆتور) يسلام ءدىنى مەن اراب جازۋىنىڭ ۇستەمدىگى ورنايدى. ناتيجەسىندە كونە تۇركى جازۋى قولدانىستان شىعارىلادى. اراب جازۋىنىڭ ىقپالىمەن جەرگىلىكتى حالىقتار تىلىنە «ف»، «ح»، «ھ»، «ў» دىبىستارى ەنە باستايدى. بۇلار  ەرتەدەگى تۇركى عۇلامالارىنىڭ ەڭبەكتەرىندە جانە كىسى ەسىمدەرىندە ءجيى كەزدەسەدى (فارابي، حورەزمي، قوجا احمەد، ت.ب.). بۇل دىبىستاردىڭ تاريحى تۇركى تىلدەرىندە مىڭ جىلدان اسادى ەكەن»،- دەپ قورىتىندى جاساي كەلە، ءوز تۇجىرىمىن الەۋمەتتىك، لينگۆيستيكالىق تۇرىعىدان نەگىزدەۋگە تىرىسىپ باعادى.

ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل مۇلدەم قاتە تۇسىنىك. تاعى دا وزگە تىلدىك سوزدەردى وزىمىزدىكى دەپ مالدانعانداي، سول سوزدەردىڭ قۇرامىنداعى جات دىبىستاردى دا وزىمىزدىكى دەپ يەمدەنۋ نەمەسە ءوزىمىزدىڭ ءتول دىبىستارىمىزعا اينالعان دەگەن قۇر انشەيىن اداسۋ. فارابي، حورەزمي، احمەد ت.ب. اراب-پارسى تىلدەرىنەن كەلگەن ەسىمدەر مەن باسقاداي سوزدەردى اتام قازاق ەش ۋاقىتتا سولار قۇساپ ايتپاعان.  ەگەر ءبىز ايۋباي كاكىمبەك قاليۇلىنىڭ  «قازاق ول دىبىستاردى (ح، ف، ۆ) ايتا الادى نەمەسە شەتەلدىك سوزدەردى جازۋ ءۇشىن كەرەك» دەگەنىن جەلەۋ ەتىپ، ءتىلىمىزدىڭ لاتىنشاعا نەگىزدەلەتىن بولاشاق جاڭا الىپبيىنە ەنگىزەر بولساق، وندا «چ، تس، يا، يۋ، ە، ە، شش» ارىپتەرىن دە ەنگىزۋگە ءماجبۇر بولامىز.

ماسەلەن، قازاق ءسوزىنىڭ قۇرامىندا ايتىلىپ-جازىلاتىن «يا» مەن «يۋ-دى» (ايان، وياۋ، باياۋ، بوياۋ ت.ب.، ايۋ، جويۋ، قويۋ، ويۋ ت.ب.) ايتپاعاندا «تس» (ت+س), «چ» (ت+ش) دىبىس تىركەسىمدەرى دە ءتۇبىر سوزدەردىڭ باسى مەن سوڭىندا ايتىلماعانمەن، «ايت+سا»، «جات+سىن»، «كەت+شى»» «سەرت+شىل» دەگەن سياقتى ت.ب. ءسوز بەن قوسىمشا ارالىعىندا «تس»، «چ» دىبىس تىركەسىمىنە جۋىق تۇردە ايتىلادى ەمەس پە، ءتىلىمىزدىڭ ارتيكۋلياتسيا زاڭىنا سايكەس ايتىلاتىن، قۇلاققا ناقتى ەستىلەتىن وسىنداي دىبىس تىركەسىمدەرى بار ەكەن دەپ ولاردى دا قابىلداۋ قاجەت پە؟ الايدا ولار قازاق تىلىندە ءتۇبىر ءسوزدىڭ قۇرامىندا ايتىلمايدى. سول سەبەپتەن بولار، كەزىندە قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ بىلگىرى               ا. بايتۇرسىنۇلى ولاردىڭ قازاق ءسوزى قۇرامىنداعى ورنى (باسىندا، ورتاسىندا، اياعىندا) مەن قولدانىلۋ جيىلىگىنىڭ اسا بەلسەندى ەمەستىگىن ەسكەرە وتىرىپ، ءوزى قۇراستىرعان الىپبيىندە ولارعا ارناپ ارنايى ءارىپ بەلگىلەۋدى قاجەت ەتپەگەن.

حالەل دوسمۇحامەدۇلى: «ءتىلدى بۇلدىرەتىندەر - وقىعاندار» دەپ ايتقانداي، كاكىمبەك قاليۇلىنا «وقۋ ءوتىپ» كەتسە كەرەك! وسىنداي وقىمىستىلار وزدەرى عانا اداسىپ قويماي، وزگەلەردى دە شاتاستىرادى. مىسالى، ونىڭ اتالعان ماقالاسىنا پىكىر بىلدىرگەن سەرىكجان دەگەن بىرەۋ: «ح» دىبىسىن ساقتاپ قالۋ تۋرالى پىكىرىڭىزدى قولدايمىن. ول - پارسى تىلىنەن ەنگەن دىبىس. قالاي بولعاندا دا، «حالىق» - «قالىق» (وزىق، قالىق), «حور قىزى» - «قور قىزى» (قور بولۋ، قورلانۋ), «حيكايا - قىيقايا» (قىيقاي، قىيقاڭداۋ), حات - قات (تاپشى، ءزارۋ، دەفيتسيت) «حان - قان» («حان» (ابىلاي حان) دەگەننىڭ «قان» (اققان قان) بولىپ كەتۋى تىم ەرسى), ياعني، «ح ح» دىبىسىن شەت تىلدەن ەنگەن دەپ الىپ تاستاساق، قازىرگى قازاق تىلىندەگى سوزدەردىڭ ءمانى وزگەرىپ كەتەدى. وعان قوسا، ح دىبىسى باتىستان ەنگەن سوزدەردە كەزدەسەدى، كونگرەسس-حولل، حولەستەرين، حور-كاپەللا ت.ب. سوندىقتان ح دىبىسىن ساقتاپ، جوعارىداعى قازاق ءتىلى ءۇشىن «بار دىبىس/جوق دىبىس» ساناتىندا جۇرگەن «ھ ھ» (قاھار - قاحار، شاھار - شاحار، گاۋھار - گاۋحار) دىبىسىن قازاق تىلىنەن شىعارىپ تاستاۋىڭىزدى قولدايمىن»،- دەپ جازادى.

مىنە، قىزىق! ەگەر ءبىز «حات، حابار، حان، حور، حالىق» دەگەن سياقتى بار-جوعى 10-15 ءسوزدىڭ باسىندا جازىلىپ، سونىڭ اسەرىنەن سويلەۋ ء(تىرى!) تىلىمىزگە دە كوشكەن «ح» دىبىس-ءارپىن ءوز ءتىلىمىزدىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى قالىپتاسقان ءبىتىم-بولمىسىنا سايكەس «ق» دىبىسىمەن ايتاتىن بولساق، «قازىرگى قازاق تىلىندەگى سوزدەردىڭ ءمانى وزگەرىپ كەتەدى» ەكەن. مولشەرى، سەرىكجان كەز كەلگەن ءتىلدىڭ، اسىرەسە قازاق ءتىلى سوزدىك قورىنداعى ءبىر بۋىندى سوزدەردىڭ (اق، ات، اس، اش، ءار، ەر، باس، قاس ت.ب.) كوپشىلىگىنىڭ، سونداي-اق ءبىرسىپىرا كوپ بۋىندا سوزدەردىڭ (ماقتا، قورعاسىن ت.ب.) ومونيمدىك ماعىناسى بولاتىنىن جانە ونداي سوزدەردىڭ جەكە تۇرعانداعى ناقتى لەكسيكالىق ماعىناسى مىناۋ دەپ ءدال ايتىپ، انىقتاپ كورسەتۋگە بولمايتىنىن بىلمەيتىن بولسا كەرەك. مەن ەگەر: «كەشە دوسىمنان قات الدىم» دەپ ايتىپ-جازسام، ول وسى سويلەمدەگى «قات» دەگەن زات ەسىمدى «ءزارۋ» دەگەن سوزبەن شاتاستىرسا، ال «قازاقتار ءوز قاندارىن سايلادى» دەسەم، باسقاشا ءتۇسىنىپ قالۋى مۇمكىن ەكەن عوي! وسىندايدا ەسكە تۇسەدى، قازاق ءتىلى بويىنشا ءبىر عىلىم دوكتورى قازاق راديوسىننان سويلەپ، «وسى ءبىز - قازاقتار «ماقتا» (حلوپوك) دەپ دۇرىس ايتپاي ءجۇرمىز، وزبەكتەر سەكىلدى «پاحتا» دەسەك، «ماقتا» دەگەن ەتىستىكتەن وزگەشە بولار ەدى-اۋ!» دەپ سوققان ەدى.

سەرىكجان سياقتىلارعا ايتارىمىز - ءار ءسوزدىڭ لەكسيكالىق ناقتى نەمەسە اۋىسپالى، كەلتىرىندى، سينتاكسيستىك شارتى، فرازەولوگيالىق بايلاۋلى ماعىناسى ەركىن ءسوز تىركەسىندە، سويلەم قۇرامىندا (قور بولدى//قور قىزى//قور-كاپەللا) عانا ناقتىلانادى. ءوز ءتىلىمىزدىڭ ءتول دىبىستىق جۇيەسىنە سايكەس قات-قابار، قان (تۇركىلىك كونە تۇلعاسى - قاعان), قالىق ت.ب. دەپ ايتىپ، «ح» دىبىسىنان قۇتىلعانىمىزدان ەشتەڭەمىز كەتپەيدى. كەرىسىنشە، قازاقتىڭ قازاقتىعىن ايقىندايتىن، ۇلتتىق نىشانىمىز سەكىلدى «ق» دىبىسىنىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتە تۇسەمىز.

وسى ورايدا ءتىلشى-لينگۆيست عالىم بولماسا دا، «ق» دىبىسىنىڭ وزىندىك ءمان-ماعىناسىن تەرەڭ زەردەلەي بىلگەن اتاقتى سازگەرىمىز ءشامشى قالداياقاۆتىڭ: «... قازاق دەگەن قاسيەتتى حالىق قوي. سوعان وراي، قاسيەتتى سوزدەردىڭ ءبارى دە «ق» ارپىنەن باستالادى دەپ بىلەمىن. ماسەلەن: قازى، قارتا، قىمىز، قىمىران، قۇيماق، قۇرت، قاتىق، قۋىرداق، قۇتتى قوناق، قازاق، قۇداي قوسقان قۇدا، قۇداي، قۇران، قۇلشىلىق، قۇرمەت، قىران، قىرعي، قارشىعا، قۇلىن، قۇرالاي، قۇرتقا، قوبىلاندى، قاھارمان، قوناەۆ، ءتىپتى مەنىڭ اكەمنىڭ اتى - قالداياق تا «ق» ارپىنەن باستالادى». ء(ابدىراحمان اسىلبەك. سوڭعى ساپار نەمەسە ءشامشىنىڭ تالاستاعى كۇندەرى. «جاس قازاق» گازەتى، №8 (424) 1 ناۋرىز 2013 جىل),- دەگەنى تالايلارعا وي سالارى انىق.

شىنىندا دا «ق» دىبىسىنىڭ تىلىمىزدەن الار ورنى ەرەكشە. سول سەبەپتەن بولار، كەڭەستىك ساياساتكەرلەر ۇلتتىق ءتىلىمىزدىڭ ورىس تىلىنە مۇلدەم ۇقسامايتىن وزىندىك قادىر-قاسيەتىن اڭعارتاتىن، ءتول سوزدەرىمىزدىڭ 30 %-نىڭ باسىندا جانە وتە كوپ ءسوزدىڭ قۇرامىندا كەزدەسەتىن، اسا بەلسەندى قولدانىستاعى «ق» دىبىسىنىڭ ىقپالىن السىرەتۋ ءۇشىن، تىلىمىزدەگى ءسوز ماعىناسىن وزگەرتۋگە ەش اسەرى جوق «ھ» دىبىس-ءارپى مەن قازاق سوزدەرىنىڭ «اح»، «ۋح» دەگەن سەكىلدى بىرەن-ساران وداعايلارىندا عانا ايتىلاتىن «ح» دىبىس-ءارپىن «ق»-عا قوسامجارلاپ الىپبيىمىزگە ەنگىزگەن بولاتىن. بۇل بولسا، ۇلتتىق ءتىلىمىزدى تۇبىرىمەن وزگەرتۋگە باعىتتالعان جىمىسقى ساياساتتىڭ قازاقتاردى ورىستاندىرۋ ءۇشىن جاساعان ءبىر ارەكەتى ەدى.

كەزىندە «وسى ءبىز لاتىنشاعا كوشە قالساق، كىمدەر كوشەدى؟ تازا قازاقتار عانا ما، الدە ەلىمىزدەگى باسقاداي قازاقتارمەن ء(ورىستىلدى) بىرگە ورىستار، وزبەكتەر، ۇيعىرلار، كارىستەر تاعى باسقالار دا لاتىنعا كوشە مە؟ ورىس، وزبەك، ۇيعىر جانە باسقالاردىڭ مەكتەپتەرىندە دە، ورىس-قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن كاسىبي ورتا جانە جوو-دا دا لاتىنشا ءالىپبي قولدانىلا ما ەكەن؟ ولار كوشپەي قالىپ، ونسىز دا ءوز تىلىندە ءوز وكىمەتىنە ءسوزى وتپەي جۇرگەن نەمەسە ورىس ءتىلىن ناشار بىلەتىندىكتەن، ءوز ەلىندە جەتىم قوزىنىڭ كۇنىن كەشىپ جۇرگەن «ناعىز قازاقتار» ءورىستىلدى قانداستارىنان اجىراپ كەتىپ، ارال تەڭىزىنەن ءبولىنىپ قالعان قازىرگى شاعىن بولىگىندەي بولىپ جەكە قالىپ قويماي ما؟ ءسويتىپ، ءبىز «قازاق پەن نوعايلىنىڭ ءبولىنۋىن» تاعى دا باستان كەشىرىپ جۇرمەيىك! - دەپ تە ءوز قاۋپىمىزدى بىلدىرگەن بولاتىنبىز. سول قاۋپىمىز راستالدى.

2013 جىلى 28 ناۋرىز كۇنى ءماجiلiس ۇيiندە لاتىن الiپبيiنە كوشۋ ماسەلەسi تالقىلانىپ، ءبىرتالاي شەشەندەر ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى. ءبىزدى ەلەڭ ەتكىزگەن گۇلنار سەيتماعانبەتوۆانىڭ: «كiم جاۋاپ بەرەتiنiنiن بiلمەيمiن، بiراق لاتىن ءالiپبيiن ەنگiزگەن كەزدە، ماسەلەن، ورىس مەكتەپ­تە­رiندە قانداي ءالiپبي بولادى؟ كەيبiر باق-تا ايتىلعان اڭگi­مەلەرگە قاراعاندا ورىس مەك­تەپتەرiندە كيريلليتسا جۇرە بەرەدi, ال قازاق مەكتەپتەرiندە لاتىن ءالiپبيi بولادى. سوندا بiر مەملەكەتتە ەكi ءتۇرلi ءالiپبي بولا ما؟» دەگەن سۇراعى بولدى. ونىڭ بۇل سۇراعىنا ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى تiل بiلiمi ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى مىرزابەرگەن مالباقوۆ: «لاتىن الiپبيiنە بۇكiل قازاقستاندىقتار كوشە مە، الدە تەك قازاقتار كوشە مە دەگەن سۇراق ساياسي جاعىنان قويىلۋدا. جاۋابىمىز، لاتىن الiپبيiنە مەملەكەتتiك تiل عانا كوشەدi. باس­قالارى كەيiنگi ماسەلە»،- دەپ جاۋاپ بەردi. ماجىلىستەن كەيىن باق-قا سقحبات بەرگەن باسقالار دا تەك مەملەكەتتىك ءتىل عانا جاڭا الىپبيگە كوشەتىنىن «شاتتانا» ايتىپ جاتتى.

دەمەك، لاتىنعا كوشە قالساق، ونىڭ بار اۋىرتپالىعى قازاقتىلدىلەرگە تۇسەتىنى، ال ورىستىلدىلەردىڭ قىلشىعى دا قيسايماي، وزدەرىنىڭ بالالارىن ورىس مەكتەپتەرىنە بەرىپ، ورىسشا وقىتىپ جۇرە بەرەتىنى، سوسىن ءبىز ولاردىڭ كوزىنە قازىرگىدەن دە قيىن بولىپ كورىنەتىن لاتىنشالانعان قازاقشامىزدى تىپتەن دە ۇيرەتە الماي، سول بۇرىنعىشا، ءتىپتى ودان دا جامان كۇي كەشىپ، تاعى دا ءبىر 20 جىلداي جۇرە بەرەتىنىمىز ايقىندالدى. سەبەبى ۇلتتىق (ورىس، وزبەك، ۇيعىر ت.ب.) ءبىلىم وشاقتارىنىڭ بارلىعى - وزدەرىنىڭ ءتول جازۋ-سىزۋىمەن ءبىلىم بەرە بەرەدى ەكەن.

البەتتە، بۇل - زاڭدىلىق. ولارعا قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق جۇيەسىنە ءتان دىبىس-ارىپتەر عانا قامتىلاتىن لاتىنشا الىپبيىمەن ورىسشا، وزبەكشە، ۇيعىرشا ت.ب. وقۋلىقتار جازىپ-وقىت دەپ ايتا المايسىڭ. الدە قازاقستاندىق ورىس مەكتەپتەرىنە ارناپ، قازاقشا، ورىسشا، وزبەك-ۇيعىرشا سوزدەردى دە، ءتىپتى اعىلشىن، فرانتسۋز، قىتاي سوزدەرىن دە تاڭبالاي الاتىن، 42 ارىپتەن تۇراتىن قازىرگى امبەباپ ءالىپبيىمىزدى لاتىنشاڭا قوتارىپ كوشىرە سالارمىز. مىنە، تابىلعان اقىل!

ەندى لاتىنعا كوشۋدىڭ ءدال قازىرگى ۋاقىتتاعى قيىندىعىنا كەلەر بولساق، 1928 جىلى كوشكەن تۇرىكتەردەگىدەي نەمەسە كەڭەستىك ساياساتتىڭ قۇرساۋىنان بوساي سالىپ، لاتىنعا دەرەۋ كوشىپ كەتكەن ءازىربايجان، تۇركىمەن، وزبەكتەردەگىدەي، سوناۋ حح عاسىردىڭ باسىندا بولعان ءبىزدىڭ ءبىرشاما ۇلتتىق تۇتاستىعىمىز ازىرشە بولماي تۇر. ەلىمىزدە قازاقشا جانە ورىسشا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى حالىققا قاتار قىزمەت ەتۋدە.

وسىعان بايلانىستى جانە تۇك تە جاسىرىپ-جابارى جوق، وزگە ۇلت وكىلدەرىن ەسەپكە الماعاندا، قازاق قوعامىنىڭ ءوزى قازاقتىلدى جانە ءورىستىلدى بولىپ ەكىگە جارىلعان. بۇگىنگى تاڭدا قازاقتار ەل حالقىنىڭ 65-70%-ىن قۇرايدى دەگەنىمىزبەن، ولاردىڭ جارتىسىنا جۋىعى - قازاقشا ازداپ ءتۇسىنىپ، سويلەي الاتىن نەمەسە مۇلدەم ءوز انا ءتىلىن بىلمەيتىن ءورىستىلدى ءوز قانداستارىمىز ەكەنى بارشاعا ايان. «قازىرگى كەزدە 3455 مەكتەپ مەملەكەتتىك تىلدە جۇمىس ىستەيدى. وندا 1530,1 مىڭ وقۋشى وقيدى. سونىمەن بىرگە ساباق ورىس تىلىندە جۇرگىزىلەتىن 2522 مەكتەپ (1462,4 وقۋشى); وزبەك تىلىندە - 78 مەكتەپ (77,2 مىڭ وقۋشى); ۇيعىر تىلىندە - 14 مەكتەپ (22,3 مىڭ وقۋشى); تاجىك تىلىندە - 3 مەكتەپ (2,5 مىڭ وقۋشى); ۋكراين تىلىندە - 1 مەكتەپ (0,1 مىڭ وقۋشى) جانە ارالاس تىلدە وقىتاتىن 2112 مەكتەپ بار» (بالاحمەتاۆا گ.ك. جانە ت.ب. قازاقستان تاريحى پانىنەن دارىستەر. ال.، 2012 ج. 119-بەت),- دەگەن دەرەكتى ناقتى مالىمەت دەيتىن بولساق، ەلدىگىمىزدىڭ - كەمەل كەلەشەگىمىزدىڭ ەرتەڭى دەپ جۇرگەن جاس ۇرپاقتىڭ جارتىسىنان استامى وزگە تىلدە ءبىلىم الىپ، تاربيەلەنىپ جاتقانىن پايىمداۋعا بولادى.

سوندىقتان قازاق قوعامى ءبىرشاما قازاقى سيپات الىپ، قوعامدىق-پسيحولوگيالىق احۋال ءبىر قالىپقا تۇسكەنشە لاتىن قارپىنە كوشۋدى 2025 جىلعا دەيىن بىرتىندەپ جۇرگىزىپ، ەڭ اۋەلى ۇلتتىق-لينگۆيستيكالىق ماسەلەلەردى رەتتەۋگە اسا ءمان بەرە وتىرىپ، وسى باعىتتا ماندىتىپ جۇمىس ىستەۋىمىز قاجەت سياقتى.

ال لاتىنشا جازۋعا كوشسەك، كومپيۋتەردە جۇمىس ىستەۋ وڭاي بولادى، عالامتوردى جەتىك يگەرەمىز، اعىلشىن ءتىلىن تەز ۇيرەنەمىز، شەتەلدەردەگى قانداستارىمىزبەن جانە تۇركىتىلدەس باۋىرلارىمىزبەن تىعىز بايلانىس ورناتامىز دەپ جەلىگىپ-جەلپىنۋدىڭ تۇككە دە قاجەتى جوق. ماسەلەن، قازاق ءتىلى ءالىپبيىن وزگەرتۋ، وسى، كىمگە كەرەك؟ شەتەلدەگى، ونىڭ وزىندە ەۋروپاداعى اعىلشىن، فرانتسۋز، نەمىس، تۇرىك بولىپ كەتكەن ازداعان قازاقتار ءۇشىن بە، الدە قازاقستاندىق قازاقتىلدى قازاقتار ءۇشىن بە؟ عالامتوردا قازاقشا جۇمىس ىستەۋ قازاققا ما، الدە باسقاعا دا كەرەك پە؟ عالامتوردىڭ قازاقشا سايتىنا كىمدەر كىرەدى؟ ونداعى قانداي دا بولسىن ءبىر قارىپپەن (اراب، لاتىن، كيريلل، رۋنا ت.ب.) قازاقشا جازىلعان اقپارات كىمدەردى قىزىقتىرادى؟ ونىڭ قانداي تاڭبادا (ارىپتە) بولعاندىعى كىمگە قاجەت؟ اينالىپ كەلگەندە، قازاق پەن قازاق قانا، ونىڭ وزىندە قازاقتىلدى قازاقتار عانا ءبىر-بىرىمەن حات-حاباردى قازاقشا الىسادى ەمەس پە؟ ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇنىڭ جالعىز جاۋابى - قازاق ءتىلى قازاقشا سويلەپ-جازا الاتىندارعا عانا كەرەك. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا ءبىز ءبىر شەشىمگە كەلىپ، لاتىنشاعا كوشەتىندەي بولىپ جاتساق، ءوزىمىز ابدەن جەتىسىپ-جەتىلىپ كەتكەندەي بولىپ، بۇكىل تۇركى حالىقتارىنا ورتاق ءالىپبي جاسايمىز دەپ بوستان-بوسقا لاعىماي، جانە دە ءتىلدى تەحنيكاعا باعىندىرۋدى كوزدەمەي، تەحنيكانى تىلگە يكەمدەي وتىرىپ، ءتىلىمىزدىڭ ءتول دىبىستىق جۇيەسىنىڭ ۇلتتىق تابيعي ءبىتىم-بولمىسىن قاتاڭ ەلەپ-ەسكەرەۋىمىز قاجەت. ايتپەسە، ءىسىمىزدىڭ ءبارى بەكەر!

بەيبىت جالەلۇلى يسحان،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت.

Abai.kz