سۇراق قويىلدى. بۇعان دەيىن دە تالاي قويىلعان.
قازىرگى پرەزيدەنت يسلام كارىموۆتىڭ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى الىپ-قاشپا ءسوز ون جىلدان بەرى ايتىلىپ كەلەدى. «كارىموۆتىڭ دەنساۋلىعى ناشار» دەگەن دابىرا سىبىس سوڭعى رەت وسىدان ەكى جىل بۇرىن شىققان ەدى. ال «ونىڭ مۇراگەرى كىم؟» دەگەن سۇراق وقتىن-وقتىن قويىلىپ ءجۇر.بىراق ورتالىق ازياداعى ساياسي احۋالدى انىقتاۋعا ىقپال ەتەتىن وسىنداي ماڭىزدى سۇراققا ءالى جاۋاپ جوق.

ەندىگى «وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كارىموۆتىڭ جۇرەك تالماسى ۇستادى ما، جوق پا؟» دەگەن سۇراق وزەكتى ەمەس. «فەرعانا» اگەنتتىگىنىڭ باس رەداكتورى دانيل كيسلوۆ ايتپاقشى، ەگەر وزبەكستاننىڭ باسشىسى ناۋقاس بولماسا دا، ول تۋرالى سۋىت سىبىس تاراتۋ كەرەك بولاتىن. ويتكەنى اۋرۋ-سىرقاۋسىز-اق وزبەكستاننىڭ باسشىسى جيىرما ءتورت جىلداي باسقارىپ كەلگەن تاقتى بوساتاتىن كەزى كەلدى.
يسلام كارىموۆ بۇعان دەيىن پرەزيدەنت­تىككە ءۇش رەت سايلانىپ، ءبىر رەت بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋم ارقىلى وكىلەتتىگىن سوزدى. وزبەك بيلىگىنىڭ وپپوزيتسياسى كارىموۆتىڭ كەش دەگەندە 2005 جىلى بيلىكتەن كەتۋى كەرەكتىگىن ايتقان ەدى.
ول بيىل قاڭتاردا 75-ءتى تولتىردى. قازاق ايتاتىن قازىنالىق قارتتىققا جەتتى. جاقسى تىلەك - «جاعىڭ تۇسپەي، جاماندىق كورمە» دەگەندى دە كوردى. 1989 جىلدان بەرى وزبەكستاندى بيلەپ-توستەپ كەلگەن ساياساتكەر مەرەيتويلىق جاسقا كەلگەن سوڭ، ونىڭ مۇراگەرى جايلى سۇراق تاعى قىلاڭ بەردى.

سۇراق قويىلدى. بۇعان دەيىن دە تالاي قويىلعان.
قازىرگى پرەزيدەنت يسلام كارىموۆتىڭ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى الىپ-قاشپا ءسوز ون جىلدان بەرى ايتىلىپ كەلەدى. «كارىموۆتىڭ دەنساۋلىعى ناشار» دەگەن دابىرا سىبىس سوڭعى رەت وسىدان ەكى جىل بۇرىن شىققان ەدى. ال «ونىڭ مۇراگەرى كىم؟» دەگەن سۇراق وقتىن-وقتىن قويىلىپ ءجۇر.بىراق ورتالىق ازياداعى ساياسي احۋالدى انىقتاۋعا ىقپال ەتەتىن وسىنداي ماڭىزدى سۇراققا ءالى جاۋاپ جوق.

ەندىگى «وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كارىموۆتىڭ جۇرەك تالماسى ۇستادى ما، جوق پا؟» دەگەن سۇراق وزەكتى ەمەس. «فەرعانا» اگەنتتىگىنىڭ باس رەداكتورى دانيل كيسلوۆ ايتپاقشى، ەگەر وزبەكستاننىڭ باسشىسى ناۋقاس بولماسا دا، ول تۋرالى سۋىت سىبىس تاراتۋ كەرەك بولاتىن. ويتكەنى اۋرۋ-سىرقاۋسىز-اق وزبەكستاننىڭ باسشىسى جيىرما ءتورت جىلداي باسقارىپ كەلگەن تاقتى بوساتاتىن كەزى كەلدى.
يسلام كارىموۆ بۇعان دەيىن پرەزيدەنت­تىككە ءۇش رەت سايلانىپ، ءبىر رەت بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋم ارقىلى وكىلەتتىگىن سوزدى. وزبەك بيلىگىنىڭ وپپوزيتسياسى كارىموۆتىڭ كەش دەگەندە 2005 جىلى بيلىكتەن كەتۋى كەرەكتىگىن ايتقان ەدى.
ول بيىل قاڭتاردا 75-ءتى تولتىردى. قازاق ايتاتىن قازىنالىق قارتتىققا جەتتى. جاقسى تىلەك - «جاعىڭ تۇسپەي، جاماندىق كورمە» دەگەندى دە كوردى. 1989 جىلدان بەرى وزبەكستاندى بيلەپ-توستەپ كەلگەن ساياساتكەر مەرەيتويلىق جاسقا كەلگەن سوڭ، ونىڭ مۇراگەرى جايلى سۇراق تاعى قىلاڭ بەردى.
تاشكەنتتە 19 ناۋرىزدا ۇلتتىق مەيرامدا بي بيلەپ، كوڭىل كوتەرگەننەن كەيىن كارىموۆتىڭ بوي تاسالاپ، جەتى كۇن بويى كىسى كوزىنە تۇسپەۋى سىپسىڭ ءسوزدى ودان ءارى ءورشىتتى. وسى ارالىقتا عالامتوردا ءتۇرلى الىپ-قاشپا سوزدەردىڭ ورتتەي قاۋلاعانىنا قاراماستان، رەسمي تاشكەنت تاراپىنان الدەبىر جاۋاپ بولعان جوق. ءتىپتى شەتەلدىڭ ازۋى التى قارىس اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءوزى وسى كۇندەرى وزبەك پرەزيدەنتىنىڭ دەنساۋلىعى جايلى ناقتى مالىمەت الا الماي، دىڭكەلەرى قۇرىدى.
اقىرى، وزبەك باسشىسىنىڭ ءدىن-امان، سالاماتتى ەكەندىگى تۋرالى اقپارات استانادان ايتىلدى. 27 ناۋرىزدا وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كارىموۆ قازاقستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ەرلان ىدىرىسوۆتى وكسارايدا قابىلداپ، ەكىجاقتى كەلىسسوزدەر جۇرگىزگەن. بۇل دەرەكتى قازاق اقپارات اگەنتتىگى تاراتقان.
وسى ارالىقتا اقش وكىلدەرى دە «كارىموۆتىڭ دەنساۋلىعى ناشار دەۋگە ەش نەگىز جوق» دەگەن مالىمدەمە جاسادى.
ءساۋىر ايىنىڭ باسىندا كارىموۆ تاشكەنت وبلىسىندا حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ كەڭەسىندە سويلەگەن سوزىندە قاراماعىنداعى شەنەۋنىكتەردى «ەلدىڭ قامى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋگە» ۇندەدى.
ونىڭ ۇستىنە، جاقىن كۇندەرى كارىموۆتىڭ ماسكەۋگە رەسمي ساپارى جوسپارلانعان.
ءتۇرلى دولبارعا قۇرالعان ۇزىنقۇلاق لاڭى ازىرگە وسىلايشا باسىلدى.
ساياساتكەر ەرلان قارين جاقىندا جەرگىلىكتى گازەتكە بەرگەن ءبىر سۇحباتىندا يسلام كارىموۆتىڭ دىمكاستىعىنا بايلانىستى عالامتورداعى سىبىستاردى «تروللينگ» دەپ اتادى. مۇنىڭ ءوزى وزبەكستانمەن كورشىلەس ءارى وداقتاس بولعاندىقتان، بۇل ەلدەگى ساياسي تۇراقتىلىق پەن رەسمي بيلىكتىڭ زاڭدى تۇردە اۋىسۋى قازاقستان ءۇشىن وتە ماڭىزدى ەكەنىنىڭ ايعاعى.
شىندىعىندا، كارىموۆ دىمكاستىعى تۋرالى سىبىس ويدان شىعارىلعان بولسا دا، وسىنداي جاعداي بولعان جاعدايدا، ەل ىشىندە، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتا كىم قالاي ارەكەت ەتۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدى تەكسەرۋگە جاقسى مۇمكىندىك بەردى.
بىراق «يسلام كارىموۆتىڭ كوزى تايعان جاعدايدا، وزبەكستان پرەزيدەنتتىگىنە كىم سايلانادى؟ كارىموۆتىڭ مۇراگەرى قانداي ساياسي باعىتتى ۇستانادى؟» دەگەن سۇراق جاۋاپ تىلەيدى. سەبەبى كارىموۆتەن كەيىنگى پرەزيدەنتتىڭ قانداي ساياسات ۇستانباعى ءتۇپتىڭ تۇبىندە ورتالىق ازياداعى ساياسي جاعدايعا اسەر ەتۋى مۇمكىن.
كەلەسى جىلدان باستاپ اقش ءوزىنىڭ اسكەري بازالارىن اۋعانستان مەن قىرعىزستاننان شىعارا باستايدى. قازىردىڭ وزىندە ەگەر اقش ورتالىق ازيادان كەتكەن جاعدايدا، بۇل ايماقتاعى ساياسي احۋال ۋشىعۋى مۇمكىن دەگەن بولجام ايتىلىپ ءجۇر. ايتسە دە، اقش قارۋ-جاراعى الىسقا ۇزاماي، وزبەك جەرىندە تۇراقتاپ قالۋى دا ىقتيمال.
باتىستىق دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار تاراپىنان ايتىلىپ جۇرگەن ءتۇرلى سىنعا قاراماستان، وزبەكستان مەن اقش - ارىپتەس. ەگەر اقش ءوز بازالارىن وزبەكستانعا ورنالاستىرار بولسا، وندا تاشكەنتتىڭ ورتالىق ازياداعى ءباسى ارتا تۇسپەك. بىلتىر ايماقتىق ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى كەلىسىم-شارت ۇيىمىنان شىعۋى دا وزبەكستاننىڭ گەوساياسي مۇددەسىنىڭ الىسقا كوز تىككەنىنەن حابار بەرەدى. بۇعان دەيىن دە كارىموۆ ورتالىق ازياداعى اسكەري-ساياسي ۇستەمدىككە يە بولۋعا ءۇمىتتى ەكەنىن جاسىرمايتىن. 2000 جىلى «كوممەرسانت» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا ول «وزبەك ارمياسى قازىرگى تاڭدا ورتالىق ازياداعى ەڭ كۇشتى ارميا» دەپ مالىمدەدى. وسى سۇحبات كەزىندە ايتىلعان «رەسەيگە ايتىڭىزدارشى، ءبىزدى قورعاۋدىڭ قاجەتى جوق... وزبەكتىڭ وزىنە بەرىلگەن سوققىعا سوققىمەن جاۋاپ بەرۋگە قاۋقارى جەتەدى» دەگەن تىركەس سول ساتتە-اق قاناتتى سوزگە اينالدى.
سىن دەمەكشى، 2005 جىلى يسلام كارىموۆ اندىجانداعى باس كوتەرۋدى كۇشپەن باسقاندا دا باتىس ەلدەرى، ونىڭ ىشىندە ەۋروپالىق وداق اۋىزشا ايىپتاۋدان اسا المادى. بولعان وقيعانىڭ ءىزىن سۋىتپاي تاۋەلسىز تەرگەۋ-تەكسەرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە جەرگىلىكتى بيلىك جول بەرگەن جوق. بۇۇ دا وزبەك سوت جۇيەسىندە ازاپتاۋ ءادىس-تاسىلدەرىنىڭ قولدانىلاتىنىن تالاي رەت سىنعا العان. بىراق بۇل سىن تەزى كارىموۆتىڭ ىشكى ساياساتىنا الدەقانداي اسەر ەتتى دەۋگە نەگىز جوق.
ءاندىجان وقيعاسىنان كەيىن يسلام كارىموۆ تاريحتا «ديكتاتور» دەگەن اتپەن قالۋى مۇمكىن. قازىردىڭ وزىندە شەتەلدىك باسىلىمداردا جاريالانعان ماقالالاردا وعان قاتىستى «ديكتاتور» دەگەن تەڭەۋ اشىق ايتىلىپ قالادى.
بۇعان دەيىن كارىموۆ ءوزىنىڭ ءيميدجىن جاقسارتۋدىڭ زايىرلى جولدارىن بايقاپ كورگەن. ول «وزبەكستان: جاڭارۋ مەن دامۋدىڭ وزىندىك جولى» (1992ج.), «اتا زاڭنىڭ ۇستەمدىگى» (1995 ج.), «وزبەكستان ءححى عاسىردىڭ تابالدىرىعىندا. قاۋىپسىزدىككە تونگەن قاتەر، دامۋدىڭ شارتتارى مەن كەپىلدىكتەرى» (1997ج.), «زور رۋحانيات - سارقىلماس كۇش» (2008ج.), «وزبەكستان تاۋەلسىزدىك الاردىڭ الدىندا» (2011ج.) كىتاپتاردىڭ اۆتورى. بۇل كىتاپتار يسلام كارىموۆ بيلىك باسىنا كەلمەي تۇرعاندا وزبەك ەلى قانداي ەدى، قازىر قانداي جەتىستىكتەرگە جەتتى دەگەن سۇراقتارعا ناقتى جاۋاپ بەرۋى ءتيىس ەدى، بىراق كارىموۆتىڭ كوزى تايعاندا بۇل كىتاپتار وزەكتى بولا ما، جوق پا - كۇڭگىرت. قالاي دەگەنمەن دە، كەلەشەكتە يسلام كارىموۆكە ونىڭ ءوز كىتاپتارى ارقىلى ەمەس، ءىس-ارەكەتى ارقىلى باعا بەرىلەتىنى انىق.
سونىمەن، ءدىنى بەرىك وتىز ميلليون حالقى بار وزبەكستاننىڭ كەلەسى پرەزيدەنتى كىم بولۋى مۇمكىن؟
ازىرگە كارىموۆتىڭ ورنىنا كەلۋى ىقتيمال ءۇش بىردەي ۇمىتكەردىڭ بار ەكەنى ايتىلادى: ءبىرى - پرەمەر-مينيستر شاۆكات ميرزياەۆ، ەكىنشىسى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ءارى قارجى ءمينيسترى رۋستام ازيموۆ. ءۇشىنشىسى - كارىموۆتىڭ ۇلكەن قىزى گۇلنارا كارىموۆا.
وزبەكستانداعى ساياسي بيلىك بەلگىلى ءبىر كلاندار قولىندا ەكەنى بەلگىلى. ولاردىڭ ىشىندە ەڭ ىقپالدىلارى «تاشكەنتتىكتەر»، «سامارقاندىقتار» مەن «فەرعانالىقتار». ال بۇلاردان باسقا «سۋرحانداريالىق»، «حورەزمدىك»، «قاراقالپاق» كلاندارى ازىرگە ءالسىز.
يسلام كارىموۆتىڭ ءوزى سامارقاندتا تۋىلعان. شاۆكات ميرزياەۆتى دە ساماركاندىق كلانعا جاتقىزادى، ۇلتى تاجىك. ونى 2003 جىلى كارىموۆتىڭ ءوزى پرەمەرلىككە ۇسىنعان بولاتىن، سول ۋاقىتتان بەرى ۇكىمەت باسىندا وتىر.
ال رۇستەم ازيموۆ - تاشكەنتتىك كلاننان. اكادەميكتىڭ بالاسى قازىر ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ءارى قارجى ءمينيسترى.
گۇلنارانىڭ جاسى قىرىققا كەلىپ قالدى. ءوزى ءانشى ءارى مودەلەر-ديزاينەر، وزبەكستاننىڭ بۇۇ وكىلى بولعان. گۇلنارانىڭ ۇستىنەن شۆەتسيا مەن شۆەيتساريادا زاڭسىز اقشا اينالىمىنا قاتىسى بار دەگەن ايىپپەن تەكسەرۋ ءجۇرىپ جاتىر.
گۇلنارا ءبىر كەزدەرى اكەسىنىڭ باتىستاعى ءيميدجىن جاقسارتۋمەن اينالىسقان. ول كارىموۆتەر اۋلەتىنىڭ ميللياردتاعان بايلىعىن تالان-تاراجعا تۇسىرمەي ساقتاپ قالۋ ءۇشىن عانا تاققا وتىرۋى مۇمكىن. بىراق ءار سالانىڭ باسىن ءبىر شالىپ جۇرگەن شولجاڭ قىزدى وزبەك حالقى توبەسىنە كوتەرىپ، «حان» سايلاۋى ەكىتالاي.
عالامتورداعى كارىموۆ تۋرالى الىپ-قاشپا سوزدەرگە شاما-شارقىنشا تويتارىس بەرۋگە تىرىسقان گۇلنارا بولدى. ول «تۆيتتەر» ارقىلى اكەسىنىڭ دەنساۋلىعىنا كۇمان كەلتىرگەندەردىڭ دولبارىن جوققا شىعارىپ، ولاردىڭ ءسوزىن قىلجاققا اينالدىردى.
وزبەكستاننىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىز­مەتىنىڭ باسشىسى رۇستەم ينوياتوۆتىڭ دا ەل ىشىندەگى جاعدايعا ىقپالى كۇشتى. 1995 جىلدان بەرى وسى قۇرىلىمدى باسقارىپ كەلەدى، ءوزىن ەشبىر كلانعا جاتقىزبايدى. كەيبىر ماماندار ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ۇيىمىن «مەملەكەت ىشىندەگى مەملەكەت» دەپ اتايدى. وزبەكستانداعى بۇگىنگى ساياسي-الەۋمەتتىك جاعدايدى ۇستاپ تۇرۋدا اسكەر كۇشىنىڭ كومەگى زور.
ءتۇپتىڭ تۇبىندە، وكسارايداعى ۇلكەن قىزمەتكە كىمنىڭ كەلەرىن وسى كلانارالىق قارىم-قاتىناس انىقتاۋى ىقتيمال.
كەلەسى جىلدىڭ سوڭىندا كورشى ەلدە كەزەكتى پارلامەنت سايلاۋى، ودان ءۇش ايدان سوڭ پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتۋى ءتيىس. ەندەشە، «وكسارايدىڭ ەندىگى قوجايىنى كىم؟» دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابى تابىلار كۇن دە الىس ەمەس.

گۇلبيعاش وماروۆ

"تۇركىستان" گازەتى