وپپوزيتسيالىق پارتيالار قاتىسپاي، سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ قۇرامىندا تەك قانا بيلىك پارتياسى مەن ونىڭ قوعامدىق قۇيىرشىقتارى مەن قۋىرشاقتارى ءرولىن اتقاراتىن پارتيالاردىڭ وكىلدەرى بولعاندىقتان، بيىلعى پارلامەنت سايلاۋىندا اسا كوپ ينتريگا بولا قويعان جوق. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇل سايلاۋ باياعى ستسەناري بويىنشا ءوتتى. ول تۋرالى وتكەندە جازدىق تا.

بىراق مەملەكەتتى باسقارۋدىڭ ۆيزانتيالىق نۇسقاسىن باسشىلىققا العان ءبىزدىڭ جۇيەدە ءاربىر سايلاۋ سايىن بولىپ تۇراتىن ءبىر ينتريگا بار. ول – كونستيتۋتسيا بويىنشا وتستاۆكاعا كەتەتىن ۇكىمەتتىڭ تاعدىرى، «كەلەسى پرەمەر كىم بولادى جانە ۇكىمەت قۇرامىنا كىم ەنەدى؟» دەگەن ءداستۇرلى سۇراق. وسى كۇندەرى سۇراقى سايلاۋدان سوڭ ءسال سايابىرساي باستاعان كوپشىلىك وسى تىلسىم، سوعان قاراماستان تانىمال تاقىرىپتى تالقىلاۋدا.

مەن دە وسى قىزۋ گوي-گويگە ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ كورەيىن.

ەڭ الدىمەن ايتارىم، ۇكىمەت باسشىسى ناقتى كىم بولاتىنىن بىزدە ءبىر عانا ادام شەشەدى. ول - پرەزيدەنت. سوندىقتان دا وتىرىك بىلگىشىنىپ، «پالەنشە ادام مىقتى، تۇگەنشە ودان دا وتكەن، سونى قويادى» ساۋەگەيسىمەي-اق قويايىن.

كىمدەر مينيستر بولاتىنىن دا سول ادام شەشەدى.

سوندىقتان بارشا مازالاندىرعان ساۋالدى «كەلەسى پرەمەر مەن ۇكىمەت قانداي بولۋى ءتيىس؟» دەپ، باسقا ارناعا بۇرعان دۇرىس بولار.

بىرىنشىدەن، كەلەسى ۇكىمەت، شىن مانىندە... جاڭا بولۋى شارت! وكىنىشكە وراي، جاڭا قازاقستاننىڭ نەگىزىن دەمەي-اق قويايىن، ەڭ بولماعاندا نوبايىن حالىق كەشە عانا «سايلانعان» (شىنتۋايتىندا، جوعارىدان تاعايىندالعان) پارلامەنتتىڭ پوشىمىنان كورە الماي تۇر: باياعى جارتاس – سول جارتاس (تەك ستسەناريدەن شىعا المايتىن كەيبىر پارتيالار مەن كەيىپكەرلەرمەن تولىققانى بولماسا). ەندى سول جاڭاشىلدىقتى جۇرت ۇكىمەت قۇرامىنان كورگىسى كەلەدى. ايتپەسە، جاڭا قازاقستان يدەياسىنان مۇلدەم ءتۇڭىلىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس.

ەكىنشىدەن، بيلىك پارتياسى 30 جىل بويىنا ەكونوميكانى تىعىرىققا تىرەپ تاستاعاننان كەيىن ەندىگى جەردە ۇكىمەتتى مونوپوليالىق تۇردە جاساقتاي المايدى. سول سەبەپتى، ءبىر-بىرىنەن مۇلدەم الىستاپ كەتكەن حالىق پەن بيلىك اراسىن جاقىنداستىرۋ ءۇشىن ۇكىمەت قۇرامىنا ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىن ەنگىزگەن ءجون بولار ەدى. ول بولسا، قۇلدىراپ بارا جاتقان ەكونوميكامىزدى قۇتقارۋ سياقتى اسا ماڭىزدى ىسكە جالپىۇلتتىق سيپات بەرەر ەدى.

ۇشىنشىدەن، بۇل جولعى ۇكىمەت ءبىز، دەموكراتتار، باياعىدان ايتىپ كەلە جاتقان ءبىر تالاپ نەگىزىندە جاساقتالىپ، بەكىتىلگەنى قۇبا-قۇپ بولار ەدى. ياعني، پارلامەنت سايلاۋىنان كەيىن تاعايىندالعان ۇكىمەت بۇل جولى كەلەسى پارلامەنت سايلاۋىنا دەيىنگى ءتيىستى باعدارلاماسىن ۇسىنىپ، سونى پارلامەنتتە بەكىتىپ، ىسكە كىرىسسە. جىل سايىن سول باعدارلامانىڭ ورىندالۋى تۋرالى ەسەپ بەرىپ وتىرسىن. ۋادەلەرىن ورىنداسا، جۇمىسىن جالعاستىرا بەرسىن. ال بەلگىلى ءبىر پارامەترلەر ناتيجەسىز بوپ شىقسا، تولىق قۇرامى ورنىن بوساتسىن. سوندا عانا ۇجىمدىق جاۋاپكەرشىلىك پايدا بولادى!

تورتىنشىدەن، ساياسي كارەرا تۇرعىسىنان العاندا بۇل جولعى ۇكىمەت... كاميكادزە بولۋى ءتيىس. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ەكونوميكا بۇگىندە ءال ۇستىندە، ونىڭ دياگنوزى جانە سول دەرتكە شالدىرتقان سەبەپتەر دە بەلگىلى: ولار – جەمقورلىق، بىلىمسىزىك پەن بىلىكسىزدىك، كلاندىق جانە توپشىلدىق، جاۋاپسىزدىق. مۇنداي سىرقاتتى ەمدەۋ ءۇشىن تەراپيالىق ەمەس، حيرۋرگيالىق ءادىس-تاسىلدەر كەرەك. پىشاق استىنا ءتۇسۋ وڭاي ما: ونداي امالدار كەز كەلگەن سىرقاتقا جاعا بەرمەيدى. سول سەبەپتەن ەندىگى ۇكىمەتتىڭ ەلەكتورالدىق تاعدىرى وڭاي بولمايدى. قيىن-قيىن قادامدارىن قولداماعان قوعام ەرتەڭگى كۇنى-اق ونىڭ وتستاۆكاسىن تالاپ ەتۋى ابدەن ىقتيمال.

ايتپەسە، ەكونوميكاعا تىكەلەي جاۋاپ بەرەتىن ۇكىمەت كوپ جاعدايدا پرەزيدەنتتىڭ ارتىنا تىعىلىپ، قيىن كەزدەردە جاۋاپكەرشىلىكتەن جالتارىپ، كەزەكتى وتستاۆكالاردان كەيىن تاعى دا تورگە وزۋدان ءۇمىتتى شايتاندى ەسكە تۇسىرمەي مە؟

بەسىنشى سەبەپ ءتورتىنشى سەبەپكە تىكەلەي قاتىستى. قازىر قوعامدى اسا قاۋىپتى ءبىر دەرت جايلاپ بارادى، ونىڭ اتى – پوپۋليزم! بيلىك تە، بيلىككە ۇمتىلعاندار دا ازاماتتاردىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن ۋادەنى وڭدى-سولدى ءۇيىپ تاستاۋدى ادەتكە اينالدىرىپ الاعان! مەملەكەتتىك پاتەرناليزم شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى! ول ۋادەلەردى ورىنداۋ ءۇشىن مەملەكەتتىڭ الەۋەتى جەتكىلىكسىز! ال: «جاعداي شىنىمەن دە قيىنداپ بارادى. كورپەگە قاراي كوسىلمەسەك، ءتىپتى جامان بولادى. سوندىقتان دا مىناداي قيىن شارالاردى دەرەۋ قولعا الۋعا ءتيىستىمىز»، - دەپ ءبىر رەاليست شىعا كەلسە، كوپشىلىك ونى ءتۇتىپ جەپ قويۋعا ءازىر! سودان بارىپ، ءوز ساياسي بولاشاعىن ويلاعان ءاربىر ۇكىمەت نە مينيستر قوعامداعى كوڭىل-كۇيگە قارسى شىعا الماي، سول باياعى پوپۋليزمگە سالىنۋىن توقتاتپايدى! ال اۋرۋىن جاسارعان قالاي ولەتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى.

التىنشىدان، ۇكىمەت، ارينە، كوماندا، بىراق كوپ نارسە پرەمەردىڭ جەكە باسىنا، ونىڭ كوشباسشىلىق قاسيەتتەرىنە بايلانىستى ەكەنى تۇسىنىكتى. بۇل جولى بىزگە مىناداي ەكى قابىلەتكە يە ۇكىمەت باسشىسى كەرەك.

الدىمەن، ول پراگماتيك-تەحنوكرات بولۋى شارت («pragma» - «ءىس-ارەكەت»), ويتكەنى سان-سالالى ەكونوميكانى اياققا تۇرعىزۋ قاجەت، ول ءۇشىن ءتيىستى ەكونوميكالىق مۇددەلەر تۇرعىسىنان قاتاڭ دا قاجەت، ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن شارالار قولعا الا الاتىن باسشى قاجەت. سونىمەن بىرگە، قوعاممەن ءتيىستى ءارى ءتيىمدى كوممۋنيكاتسيا جاساي الاتىن، ءوز ماقسات-مۇددەلەرى مەن قاجەتتەلىكتەرىن قوعامعا قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرە الاتىن يدەولوگ بولۋى ءتيىس. ونداي اڭگىمەسىز كەز كەلگەن رەفورما – تۇل!

جەتىنشىدەن، بىزدە كەز كەلگەن پرەمەر نە مينيستر – بەلگىلى ءبىر كلاننىڭ وكىلى ەكەنى جاسىرىن ەمەس: ساياسي كارەرانىڭ ءبىر شارتى سول! سوندىقتان دا ماڭىزدى ەكونوميكالىق شەشىمدەر مەملەكەتتىك ەمەس، توپتىق مۇددەگە ساي قابىلدانىپ جاتادى. بۇنداي باسسىزدىقتى دا توقتاتۋ قاجەت!

وسى ماقالانى جازىپ بولىپ، ءبىر ويعا كەلدىم: سەن دە ارمانداي بەرەدى ەكەنسىڭ، ءامىرجان! ەگەر دە بىزدە سەن ايتقانداي ۇكىمەت، سەن ايتقانداي پرەمەر بولسا، باياعىدا-اق قوي ۇستىنە بوزتورعا جۇمىرتقالاعان زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جۇرمەس پە ەدىك؟!

ءامىرجان قوسان

Abai.kz