جاڭاوزەن مۇنايشىلارىنىڭ استاناداعى ەرەۋىلى تۋرالى بۇل كۇندەرى از جازىلىپ جاتقان جوق. امبەگە ايان بوپ قالعان جايتتاردى قايتالاماي-اق قويايىن دا، وسى وقيعانىڭ سەبەپتەرى مەن سالدارى، باستى ساباقتارىنا عانا توقتالايىن.

بىرىنشىدەن، مۇناي مەن گاز سالاسىنا تۇبەگەيلى رەفورما كەرەك! حالىققا تيەسىلى جەر قويناۋىنداعى بايلىقتى ساتىپ، شىلقىپ بايىعان ات توبەلىندەي توپتىڭ 30 جىل ىشىندە ەڭبەك رەسۋرستارىن جوسپارلاپ، جەرگىلىكتى جۇرتتى ءتيىستى جۇمىس ورنىمەن قامتاماسىز ەتۋ جونىندە ستراتەگيالىق باعدارلاماسى بولماۋى وسىنداي ماسقارا جاعدايلارعا اكەپ سوقتىرۋدا! ءبىر كۇندىك پايداسىن عانا ويلاعان وڭباعاندار! وسى جىلدار بويىنا بۇل سالاعا جاۋاپتى بولعان بارلىق شەندىلەر مەن كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالار باسشىلارىنىڭ ماسەلەسىن ماي شاممەن قارايتىن كەز كەلدى!

ەكىنشىدەن، جۇمىس بەرۋشى مەن جۇمىسكەرلەر اراسىندا بولىپ تۇراتىن ەڭبەك داۋلارىن شەشەتىن وركەنيەتتى دە ءتيىمدى مەحانيزم بىزدە ءالى دە قالىپتاسپاعان. زاڭدارىمىز نە شيكى، نە تەك قانا جۇمىس بەرۋشىنىڭ سويىلىن سوعادى. سول زاڭدارىمىزدىڭ بەتىن ماڭداي تەرىمەن ەل بايلىعىن ەسەلەتىپ جۇرگەن قاۋىمعا قاراي بۇرۋ – بۇگىنگى پارلامەنتتىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى دەپ سانايمىن.

ۇشىنشىدەن، ەڭبەك ادامىنىڭ قۇقىن قورعاۋ ءىسى ءبىز دە تەك قانا قاعاز جۇزىندە قالىپ وتىر. ال كەز كەلگەن وركەنيەتتى ەلدە بۇل ماسەلەمەن تاۋەلسىز كاسىپوداقتار اينالىسادى. بىزدە بولسا، ولاردىڭ ءۇنى باياعىدا وشكەن. نە ولار جوق، ال بار بولسا، جۇمىس بەرۋشىگە تاۋەلدى. سول سەبەپتى جۇمىسكەرلەر اراسىندا ونداي ءالجۋاز كاسىپوداقتاردىڭ بەدەلى جوقتىڭ قاسى. ايتپەسە، كەشەگى ەرەۋىلدىڭ باس-قاسىندا سولار ءجۇرىپ، ماسەلەنى سونشالىقتى ۋشىقتىرماي-اق، زاڭ اياسىندا ءتيىستى تالاپتارىن قويىپ، جۇمىسكەرلەر اتىنان كەلىسسوز جۇرگىزىپ، ورتاق مامىلەگە كەلۋى ءتيىس ەدى عوي؟!

تورتىنشىدەن، ناعىز جەمقورلىق پەن كوررۋپتسيانىڭ قاينار كوزىنە اينالعان تەندەر ماسەلەسىن دە قايتا قارايتىن ۋاقىت كەلگەن سياقتى! ماسەلەن، وسى جولعى نارازىلىقتىڭ سەبەبى – كومپانيا قاتىسقان تەندەر ناتيجەسى بولىپ وتىر ەكەن. «جەل بولماسا، ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى». سونداي ادىلەتسىزدىك بولدى ما، بولمادى ما؟ الدە جۇمىسشىلار باسەكەگە تۇسكەن كومپانيالاردىڭ ءوزارا تالاس-تارتىسىنىڭ قۇربانى بولىپ وتىر ما؟ ولاي بولسا، نەگە شۇعىل تۇردە سول تەندەردى اشىق تا جاريا جاعدايدا قايتا وتكىزىپ، بارشا جۇرت، سونىڭ ىشىندە، مۇنايشىلاردىڭ وزدەرى كۋا بولىپ، ادىلەتتى شەشىم شىعارماسقا؟! سوندا نارازىلىقتىڭ ءتۇپ سەبەبى دە جويىلار ەدى عوي!

بەسىنشىدەن، پايدالى قازبالاردى ءوندىرۋدى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە وسى ماڭىزدى سالاداعى قىزمەت كورسەتۋ (سەرۆيس) ءىسىن تولايىم وتاندىق كومپانيالاردىڭ قولىنا بەرىپ، ونداعى مونوپوليانى جويۋ كەرەك! وسى سالادا شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە داڭعىل جول اشىلۋى ءتيىس. ەركىن ءارى ادىلەتتى بيزنەس ورتادا ارەكەت ەتكەن وتاندىق بيزنەس ءوزى-اق قوسىمشا جۇمىس ورىندارىن اشىپ، جۇمىسسىزدىقتى اۋىزدىقتاي الادى.

نارازىلىق تانىتقان ازاماتتاردى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تۇتقىنداپ، پوليتسيا بولىمدەرىنە الىپ كەتتى. ياعني، بيلىك قانشا ماقتاعانمەن، تاياۋدا عانا وزگەرگەن زاڭدار ءبارىبىر دە بەيبىت ميتينگىگە شىققانداردى بۇزاقى ساناپ، وسىنداي قاتال شارا قولدانا الاتىن بولىپ تۇر. مۇنداي قاتقىل ءىس-قيمىلدار سول ساتتە ەلدىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋعىزىپ، «ەكىنشى قاڭتار» باستالىپ كەتۋ مۇمكىندىگى جايىندا اڭگىمەلەر ايتىلا باستادى! سول سەبەپتى، التىنشىدان، ميتينگىلەر، جينالىستار مەن شەرۋلەر وتكىزۋ تۋرالى زاڭنامانى ۋاقىت پەن قوعام تالاپتارىنا ساي جەتىلدىرگەن ابزال.

جەتىنشى ماسەلە ءتىپتى سوراقى بوپ بارادى! مۇناي مەن گاز ەلىمىزدىڭ باتىسىندا وندىرىلەتىنى بەلگىلى. ال جاڭاوزەن سەكىلدى مونوقالاداعى جۇمىسسىزدىق جايى بارشاعا ايان. ياعني، وزدەرى بايلىقتىڭ ۇستىندە تۇرىپ جاتسا دا، سونىڭ راحاتىن كورە الماي وتىرعان ەل! ارينە، وسىنداي جاعدايدا جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ: «وسى مۇناي مەن گازدى ساتۋدان تۇسكەن قارجى كىمنىڭ قالتاسىنا ءتۇسىپ جاتىر؟ نەگە ءبىز ونىڭ قىزىعىن كورمەيمىز؟ نەگە قالامىز بەن اۋىلىمىز استانا سەكىلدى كوركەيمەي جاتىر؟» دەگەن سۇراقتار قويۋى  ورىندى.

بىراق، مۇنداي زاڭدى ساۋالدار قازاقستان سەكىلدى ءبىرتۇتاس، ۋنيتارلى مەملەكەتتە ايماقتىق ەگويزم سەكىلدى اسا قاۋىپتى دەرتتى اسقىندىرىپ جىبەرۋى ابدەن مۇمكىن! ال ول ءۇشىن باستى جاۋاپكەرشىلىك – بيلىك جاعىندا: حالىققا تيەسىلى بايلىقتى ءوندىرۋ مەن ساتۋدان تۇسكەن قارجى بىرجاقتى ەمەس، ادىلەتتى بولىنسە، سونىڭ ىشىندە سول بايلىقتى ءوندىرىپ جاتقان ايماقتاردىڭ دا قاجەتتىلىكتەرى مەن مۇڭ-مۇقتاجى ەسكەرىلىپ وتىرسا، مۇنداي سۇراقتار قويىلماس ەدى!

ۋنيتارلىق ەل ەكەنبىز،  ولاي بولسا ۋنيتارلى ەلىمىزگە ۋنيتارلى ەڭبەك ساياساتى كەرەك! ياعني، ءار ايماقتىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرىپ، ءوندىرۋ كۇشتەرى مەن ەڭبەك رەسۋرستارىن كەڭ بايتاق ەلىمىزدىڭ اۋماعىندا بىردەي ورنالاستىراتىن ۋاقىت جەتتى. سونىڭ ءبىر باعىتى – ايماق ەكونوميكالارىن ديۆەرسيفيكاتسيالاپ، ياعني، ءارتاراپتاندىرىپ، تەك قانا جەرگىلىكتى قازبا بايلىقتارىن وندىرۋمەن شەتكەلمەي، باسقا دا، سول ايماققا ىڭعايلى سالالاردى دامىتۋ قاجەت.

ايتپەسە، بيلىككە «سوناۋ جاڭاوزەننەن استاناعا كەلگەن ءبىر مەكەمە جۇمىسكەرلەرىنىڭ پروبلەماسىن شەشتىك»، - دەپ توقمەيىلسۋ ءالى دە بولسا، ەرتە: ەلدە ءدال وسى ىسپەتتەس قانشاما مەكەمەارالىق داۋ-داماي، شەشىمىن تاپپاعان ەڭبەك جانجالدارى، تازا ەكونوميكالىق سيپاتتاعى پروبلەما بار دەسەڭىزشى! مىندەت – سولاردىڭ الدىن-الۋ، ايتپەسە، كەش بولادى: كەز كەلگەن الەۋمەتتىك نە ەكونوميكالىق تالاپ دەر كەزىندە ءوز شەشىمىن تاپپاسا، ساياسي سيپاتقا يە بولا باستايدى.

قازىرگى ترانزيت زامانىنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى سول: جاڭا قازاقستان يدەياسىنا جانى قارسى كلاندار مەن توپتار وسىناۋ، وبەكتيۆتى سيپاتتاعى پروبلەمالار مەن تۇسىنبەستىكتەردى وزدەرىنىڭ پاسىق تا ساسىق ساياسي ماقساتتارىنا پايلالانىپ كەتۋى دە ابدەن ىقتيمال.

ال ونداي ارامزا ارەكەتتەردىڭ ارتى نەندەي تراگەدياعا ۇلاساتىنىن كەشەگى قاندى قاڭتار كوزىمىزگە قان سورعالاتىپ كورسەتكەن جوق پا؟!

ءامىرجان قوسان

Abai.kz