ەلباسىنىڭ حالىققا جولداۋىمەن باستالعان ءالىپبي رەفورماسى توڭىرەگىندەگى الۋان سيپاتتى اڭگىمە ناقتى جولعا ءتۇسىپ، ناقتى باعىتتار ايقىندالا باستادى. اسىرەسە اتالمىش ماسەلە بويىنشا عىلىمي رەسۋرستى جۇيەلى باعىتقا سالىپ، جۇمىلدىراتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جانىنان قازاق ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋدىڭ عىلىمي جانە وقۋ-ادىسنامالىق نەگىزدەرىن ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى جۇمىس توبىنىڭ قۇرىلۋى قۋانارلىق جايت. بۇل عىلىمي جۇمىس توبى ءتۇرلى جوبالاردى تالقىلاپ، ساراپتاۋمەن اينالىسىپ، ۇيلەستىرۋدى قولعا الا باستاعالى جۇيەلى جۇمىستىڭ ءىزى كورىنە باستادى. سونىڭ ءبىرى - جۋىردا تۇركى اكادەمياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن بولعان «تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ تاجىريبەسى جانە ءالىپبي رەفورماسىنىڭ قازاقستاندىق جولى» تاقىرىبىنا ارنالعان  عىلىمي سەمينار.

ءالىپبي جولى ەكى ايىرىلدى

بۇل عىلىمي باسقوسۋ ءالىپبي توڭىرەگىندەگى اڭگىمەنىڭ ساپاعا اينالا باستاعانىن بايقاتتى. عىلىمي جۇمىس توبىنىڭ كەزەكتى وتىرىسى ءالىپبي رەفورماسىندا ءبىر جولدىڭ ەكى تارماعى بارىن ايقىندادى. ەندى وسى جولداردى نە بىرىكتىرۋ،نە بىرەۋىن تاڭداۋ باستى ماڭىزعا يە بولۋدا.

ەلباسىنىڭ حالىققا جولداۋىمەن باستالعان ءالىپبي رەفورماسى توڭىرەگىندەگى الۋان سيپاتتى اڭگىمە ناقتى جولعا ءتۇسىپ، ناقتى باعىتتار ايقىندالا باستادى. اسىرەسە اتالمىش ماسەلە بويىنشا عىلىمي رەسۋرستى جۇيەلى باعىتقا سالىپ، جۇمىلدىراتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جانىنان قازاق ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋدىڭ عىلىمي جانە وقۋ-ادىسنامالىق نەگىزدەرىن ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى جۇمىس توبىنىڭ قۇرىلۋى قۋانارلىق جايت. بۇل عىلىمي جۇمىس توبى ءتۇرلى جوبالاردى تالقىلاپ، ساراپتاۋمەن اينالىسىپ، ۇيلەستىرۋدى قولعا الا باستاعالى جۇيەلى جۇمىستىڭ ءىزى كورىنە باستادى. سونىڭ ءبىرى - جۋىردا تۇركى اكادەمياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن بولعان «تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ تاجىريبەسى جانە ءالىپبي رەفورماسىنىڭ قازاقستاندىق جولى» تاقىرىبىنا ارنالعان  عىلىمي سەمينار.

ءالىپبي جولى ەكى ايىرىلدى

بۇل عىلىمي باسقوسۋ ءالىپبي توڭىرەگىندەگى اڭگىمەنىڭ ساپاعا اينالا باستاعانىن بايقاتتى. عىلىمي جۇمىس توبىنىڭ كەزەكتى وتىرىسى ءالىپبي رەفورماسىندا ءبىر جولدىڭ ەكى تارماعى بارىن ايقىندادى. ەندى وسى جولداردى نە بىرىكتىرۋ،نە بىرەۋىن تاڭداۋ باستى ماڭىزعا يە بولۋدا.

اتالمىش وتىرىس نەگىزىندە سەمينارعا قاتىسۋشىلار مىنا نارسەگە كوز جەتكىزدى، باستىسى - قازاق ءتىلىنىڭ ءالىپبيىن اۋىستىرۋ دا، كوشىرۋ دە ەمەس، ءالىپبي رەفورماسىنا كىرىسىپ وتىرعاندىعى. ال، رەفورما - كەز كەلگەن ادامنىڭ كىرىسىپ، باستان اياق جوبانى قولعا الاتىنداي جايداق شارۋا ەمەس، وعان ارنايى ماماندارمەن بىرگە، سول رەفورمانى تۇتىنۋشىلاردىڭ دا ۋاجدەرىنىڭ ەسكەرىلۋى قاجەت كۇردەلى جۇمىس.      وسى  تۇرعىدان كەلگەندە قۋانتارلىعى سول - ۇلتتىق بۇل جوباعا عالىمدار مەن سالا ماماندارىن بىلاي قويعاندا، قوعامنىڭ الۋان توپتارىنىڭ كىرىسىپ، مۇددەلىلىك تانىتۋى. بۇگىندە جازۋدى لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋگە ايتارلىقتاي قارسى توپ العاشقىداعى قارقىنىن باسەڭدەتتى، وعان باستى سەبەپ قوعامدىق ورتادا لاتىن پايداسىنا كەلتىرىلگەن دايەكتەردىڭ مولدىعى مەن تەگەۋرىندىگى بولار.

باسقوسۋ بارىسىندا لاتىن قارپىن تاڭداۋداعى جايتتاردى سارالاي وتىرىپ، باستى ەكى كوزقاراستىڭ ءبىر بىرىنە قارسى كەلىپ وتىرعانىن اشىپ ايتقان ءجون. ولار:

-  ورتاق تۇركى بىرلىگىن كوزدەيتىن تۇركى كەڭەسى ماقۇلداعان 34 تاڭبالى ءالىپبيدى (قىسقاشا - ت-34) جاقتاۋشى تاراپ;

-  «كلاسسيكالىق» اتالىپ جۇرگەن اعىلشىندىق 26 قارىپتى ءالىپبيدى (قىسقاشا - ا-26) قازاق تىلىنە يكەمدەۋدى جاقتايتىندار.

باسقا الۋان جوبالار وسى ەكى باعىتتىڭ بىرىنە جاتاتىن  تۇرلەنگەن نۇسقالار بولىپ تابىلادى. ازاماتتىق باستامانىڭ ءالىپبي جوباسىن بالالاتقان احۋال ءالىپبي رەفورماسىنا كىم كورىنگەننىڭ ارالاسىپ وتىرعاندىعى تۋراسىندا قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرىپ وتىر. دەگەنمەن، جاڭا ءالىپبي اۆتورلارىنىڭ سانى مەن ساپاسىنا نازار اۋدارعاننان گورى، بۇل ءۇردىستىڭ ساپالىق جانە تيىمدىلىك جاعىن سارالاۋ ارقىلى ءالىپبي رەفورماسىنىڭ بارىسىنا باعىت بولار پايىمدى ورتاعا سالۋدى ءجون سانادىق. سونىمەن نەگىزگى ەكى ءالىپبي باعىتىنداعى نۇسقالارعا ورتاق سيپاتتى اشا وتىرىپ، ولاردىڭ ءتيىمى مەن كەمدىگىنە توقتالايىق.

جالپىتۇركىلىك ءالىپبي نە بەرەدى

1. ورتاق تۇركى ءالىپبيىن - ت-34 قاراستىرعاندا، كوزگە الدىمەن مىنا ماڭىزدى سيپاتتار تۇسەدى:

- 200 ميلليون تۇركىتەكتى جۇرتتاردىڭ ءبىر ءبىرىن جازۋ ارقىلى ۇعىسۋىنا جارايتىنداي جالپىتۇركىلىك ورتاق ساۋاتتىڭ پايدا بولۋى;

- 40-تان اسا تۇركى حالىقتارىنىڭ بىرىگۋىنە ناقتى قادام بولارلىق جالپىتۇركىلىك بىرىگۋ يدەولوگياسىنا ورتاق ءالىپبيدىڭ نەگىزبولۋى;

- تۇركىلىك ورتاق جازۋدىڭ پايدا بولۋى مەن ونى جۇزەگە اسىرۋعا جالپىتۇركىلىك رەسۋرستى جۇمىلدىرۋ ىقتيمالدىعى;

- بۇكىلتۇركىلىك رۋحاني جازبا قۇندىلىقتارىن ورتاق ترانسكريپتسياعا ءتۇسىرىپ، ونىڭ ءبىرتۇتاس جالپىتۇركىلىك زەرتتەۋ نىسانىنا اينالاتىنداي رۋحاني ينتەگراتسيانىڭ تۋىنداۋى;

- كيريل جازۋى ارقىلى بۇرمالاۋ مەن بۇعاۋعا ءتۇسىپ وتىرعان ءىرىلى-ۇساق تۇركىلەردىڭ ارقايسىسى ءۇشىن تىلدىك جازبا ورتاسىنىڭ بىردەن كەڭەيۋى جانە تاۋەلسىز ءبىرتۇتاس تىلدىك جازبا ورتانىڭ قالىپتاسۋىنا العىشارت جاسالۋى;

- ت-34 ءالىپبيىن ىسكە اسىرۋ ارقىلى قازاق ۇلتى تۇركى الەمىندەگى ءوزىنىڭ جەتەكشى ورنىن تياناقتاۋى، قىپشاقتىلدىلەردىڭ لاتىن جازۋىنا جاپپاي كوشۋىنە ىقپال ەتۋى مەن ۇلگى بولۋى;

- بۇل ءالىپبي فورماتىنىڭ قازاق تىلىنە قاجەتتى ورفوگرافيالىق-ورفوەپيالىق رەفورمانى ءتيىمدى جۇرگىزۋگە يكەمدىلىگى، قازاق دىبىستارىنىڭ وڭاي تاڭبالانۋى، «1 دىبىس - 1 تاڭبا» تۇرعىسىنىڭ سالتانات قۇرۋى.

ارينە، ءار تاراپقا كەتكەن تۇركىلىك ءالىپبي ارقىلى بىرىگۋدى كۇستانالايتىن ۋاجدەردىڭ بارلىعى راس. الايدا تۇركى اكادەمياسىندا وزبەك، ازەربايجان تىلدەرىن بىلمەسە دە، ولاردىڭ لاتىندالعان ءالىپبيىنىڭ ارقاسىندا بىرقاتار تۇركىتانۋشىلار تۋىس جازبا مۇرالاردى زەردەلەۋ، وقىپ-تانىسۋ ءۇشىن  لاتىن قارىپتى ءالىپبيدى قولدانا باستاعانى ەسكەرۋگە ابدەن تۇرارلىق. ال ەگەر بۇل الىپبيلەر ءبىرتۇتاس سيپات الىپ، ورتاق تۇركىلىك 34 ارىپكە توقايلاسسا، قانداي ناتيجە بولارىن باعامداي بەرىڭىز. وسىنداي جولمەن تازا قازاقتىلدى 8 ميلليون ادامدى قامتيتىن تىلدىك اراپ قارىپتى ورتا شەتەلدىك قازاقتار مەن  وزگە قىپشاقتىلدى تۇركىلەر تاراپىنان ەكى ەسە مولايۋ ىقتيمالدىعىن دا جوققا شىعارماعان ابزال. ال ورتاق 34 تاڭبانى قولداناتىن ىقتيمال تۇركىتىلدى 200 ميلليونداي تۇتىنۋشى ەسكەرىلسە، الەمدىك اقپارات تەحنولوگياسىنىڭ ليدەرلەرى مويىن بۇرماي وتىرماس ەدى...

ەندى كەمشىن  تۇسىن اتاپ وتسەك، بۇل - ت-34 فورماتىنىڭ  ا-26-مەن سالىستىرعاندا تەحنيكالىق، تەحنولوگيالىق جاعىنان اناعۇرلىم قاۋقارسىزدىعى:

• ەلەكتروندىق كەڭىستەگى بولسىن، باسقا دا لينگۆيستيكالىق عىلىمي زەرتتەمەلەر ءۇشىن تەحنيكالىق جاعىنان يكەمسىزدىگى ءمالىم (سالىستىرۋ ءۇشىن، ا-26 قارپىنىڭ 3000-نان اسا تيپوگرافيالىق ءتۇرى بولسا، تۇرىكتەر بۇگىندە سونىڭ نەبارى 45 پايىزىن عانا قولدانا الىپ وتىر);
• ءاربىر ەلەكتروندىق سايمان ءۇشىن ارنايى پروگراممالىق قامتىما ازىرلەۋ قاجەتتىگى، وعان قىرۋار قارجىنىڭ جۇمسالۋ ىقتيمالدىعى;
• ەلەكتروندىق بايلانىس ۇدەرىسىندە ا-26-عا قاراعاندا قىمبات بولاتىندىعى; تەحنيكالىق، تەحنولوگيالىق قاجەتتىلىكتەردى قالىپتاستىرۋعا ۋاقىت پەن بىلىكتىڭ قاجەتتىگى.

كلاسسيكالىق لاتىن قارپىنان قايىر بار ما؟

2. ا-26 فورماتىن قاراستىرساق، ونىڭ باستى ماڭىزدى سيپاتى مىناۋ:

بۇگىنگى عىلىمي-تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەردى تۇتىنۋعا بىردەن كوشۋ، ياعني  تەحنولوگيالىق الەۋەتتى ەشبىر شىعىن شىعارماستان پايدالانۋعا كىرىسۋ مۇمكىندىگى. بىراق ونىڭ ەسەسىنە جوعارىدا اتالعان ت-34 ءالىپبيىنىڭ پايداسىنداعى مول مۇمكىندىك بۇعان ەشبىر ءتان ەمەس:

• جالپىتۇركىلىك ورتاق جازۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرادى;
• قازاق ءتىلى ءوز ماسەلەسىمەن وقشاۋلانادى;
• تىلدىك ورتانىڭ باسقا تۇركىلەر ەسەبىنەن كەڭەيۋى مۇمكىن بولمايدى;
• قازاقتاردىڭ تۇركى دۇنيەسىن بىرىكتىرۋدەگى جەتەكشى ءرولى تەجەلەدى;
• تۇركىلەردىڭ جازۋ ماسەلەسىن ورتاقتاستىرۋ جولىنداعى الەۋەت پەن رەسۋرستى بىرىكتىرۋدىڭ ءمانى قالمايدى... ءاربىر تۇركى جۇرتى ءوز جازۋىمەن ءوزى اۋرە بولىپ قالا بەرەدى.

اتالمىش سەميناردا ت-34 ءالىپبي نۇسقاسىنىڭ جوباسىن ۇسىنعان بەلگىلى فونولوگ جۇنىسبەك ءالىمحان مىرزا ا-26 نۇسقاسى ءۇشىن ەڭبەكتەنگەن تەحنوكرات-عالىمدار التىنبەك ءشارىپباي مەن بايبەكوۆ سەيىتقاسىم ۇسىنعان جوبانى «ءتىلدى تەحنيكاعا مويىنسۇندىرۋ» دەپ باعالادى.

بۇل فورماتتى قولعا الۋشى ازاماتتار ا-26 نۇسقاسىنىڭ ءازىر تۇرعان تەحنولوگيا ەكەنىن، عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەستىڭ قايناعان ورتاسىنداعى ءالىپبي ەكەندىگىمەن دايەكتەۋگە تىرىسادى. تەحنيكالىق جاعىنان العاندا وتە دۇرىس ارگۋمەنت. جىل سايىن جاڭعىرىپ جاتقان نەشە الۋان تەحنيكالىق سايمانداردىڭ جاڭا بۋىنى سايىن ءار ءتىلدىڭ قارپىن ەنگىزۋ ماشاقاتى بار.

الايدا، الەمدى بىلاي قويعاندا ا-26 فورماتىنا امالسىز كوشكەن وزبەك ءالىپبيى قانشالىقتى مۇمكىندىكتەرگە قول جەتكىزىپ وتىرعاندىعى بايقالمايدى. بولماسا تەحنولوگيالىق جاعىنان تالايدى ون وراپ الاتىن، تىلدىك جاعىنان اگگليۋتيناتيۆتىك، ياعني قازاق تىلىنە جاقىن جاپوندار نەگە ا-26 نۇسقاسىنا سۇيەنىپ ءوز ءالىپبيىن جاساي سالمايدى؟ ونى قويىپ،  5 ميلليون يۆريت تۇتىنۋشىلارى - ەۆرەيلەر شە؟ نەگە ارميان، گرۋزيندەر وزدەرىنىڭ سۇيرەتپە جازۋىن سۇيرەتۋدەن جالىقپايدى؟ دەمەك، ماسەلە ءبىر عانا تەحنيكالىق ارگۋمەنتپەن شەشىلمەيدى! ونى شەشەتىن باستى فاكتور - تىلدىك ورتا! قانداي التىن قارىپتى ءالىپبي بولسا دا، ونى قولداناتىن قاۋقارلى تىلدىك ورتا بولماسا، ول ءالىپبي ساندىقتا جاتىپ توزاتىن التىن شاپان سياقتى. سوندىقتان ءالىپبي رەفورماسىن جاساۋداعى باستى ماقسات - قازاق ءتىلىنىڭ تىلدىك ورتاسىن كەڭەيتەتىن ءارى ونى ساپالاندىراتىن فاكتور بولارلىق جازۋ مۇمكىندىگىن قولايلاۋ،ءتيىمدى ەتۋ، وگەي ەملەگە تاۋەلدىلىكتەن قۇتقارۋ. ال ءتىلدى تەحنيكامەن قامتۋ، وعان قارجى تابۋ جاعى شىن مانىندە ءبىرىنشى دارەجەلى باسىمدىققا جاتپايدى.

بىزگە كەرەگى: قارىپ اۋىستىرۋ ما، جازۋ رەفورماسى ما؟

اعىلشىن قارىپتى ءالىپبيدىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگياداعى قازىرگى ورنى ويدا-جوقتا وزگەرىسكە ۇشىراۋىنا ەشكىم دە كەپىل ەمەس. ماسەلەن، امەريكا قۇرلىعىن تىلدىك جاعىنان تىقسىرا باستاعان ءيسپانتىلدى لاتىنامەريكالىقتار بار، ەكونوميكاسى مەن دەموگرافيالىق جاعىنان الەمدى مويىنداتىپ وتىرعان قىتاي، حالىق سانى مەن اقپاراتتىق تەحنولوگيادا ويىپ ءوز ورنىن الا باستاعان ۇندىلەر، ال بارلىق سايمان مەن تەحنولوگيادا ەشكىمگە دەس بەرگىسى جوق جاپوندار مەن كارەيلەردى ەسەپتەن شىعارا قويۋ - دۇرىس بولماس. جالپى، ءبىر تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلۋ ءۇشىن ونىڭ تاعى باسقاسىن تاڭداۋ - كەشەگى  رۋحاني تاۋەلدىلىكتىڭ تاعى ءبىر كورىنىسى ەمەس پە؟! ويدا-جوقتا ازيالىق وپەراتسيالىق جۇيە شىعىپ، ءداستۇرلى لاتىن قارىپتى كودتاۋدى ىعىستىرسا قايتەمىز؟ بالكىم، اقىلدى سايمانداردىڭ «ويلاۋ جۇيەسىنىڭ» تەتىگى رەتىندە ادامزاتتىق ورتاقتاسقان تاڭبالار قولدانىسقا تۇسەر. كەشە تىلدىك جاعىنان ورىس ىقپالىندا بولساق، ەندى امەريكالىق تەحنولوگيانى تالعاجاۋ ەتىپ،  ءتىلىمىزدى سونىڭ قاجىعاسىنا بايلاۋعا ۇمىتۋىمىز - دايەكتى باعىت ەمەس.

ا-26 نۇسقاسىمەن اينالىسىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگى شىن مانىندە ءالىپبي رەفورماسىمەن ەمەس، قارىپ اۋىستىرۋمەن شۇعىلدانىپ كەتكەندىگىن بايقاماي ءجۇر. ال ورفوگرافيالىق-ورفوەپيالىق قىرۋار كەشەندى شارۋاشىلىق ءوز الدىنا قوردالانعان كۇيى قالاتىنىن ەسكەرمەيدى. بۇل نۇسقاعا نەگىزدەلگەن ءالىپبي جوبالارى تۇتىنۋشىنى جەڭىل وقۋ مەن جازۋعا، تىلدىك ەملەنىڭ ورنىقتى بولۋىنا، قايشىلىقسىز ەرەجەلەردىڭ ازايۋىنا كەپىلدىك بەرە المايدى. ءتىپتى ول جاعى ءازىر قاراستىرىلعان ەمەس. ا-26 فورماتى ءوزىنىڭ مول تەحنولوگيالىق رەسۋرسى مەن تەحنيكالىق الەۋەتىنە قاراماستان، قازاق ءتىلى ءۇشىن جاڭا ورلەۋ ۇدەرىسىنە باستى فاكتور بولا المايدى. بۇل نۇسقا جازۋ رەفورماسىنا يتەرمەلەمەيدى، بار بولعانى اعىلشىن ءتىلىنىڭ ابىرويىن جامىلۋعا، ونىڭ دايىن تەحنيكالىق مۇمكىندىگىنە دامەكسۇۋمەن جولدان قالدىراتىن الاڭداتۋشى فاكتور عانا.

شىن مانىندە، قازاقتىڭ ەلەكتروندىق تەحنولوگتارى، ءتىلدى دايىن تەحنيكاعا قولجاۋلىق ەتۋدى ويلاۋدان گورى، ءتىل دامىتار تەحنولوگيا جاساۋعا كوشكەنى ءجون.  اتالمىش نۇسقالاردى ساراپتاي وتىرىپ، ءبىزدىڭ مىندەتىمىز الدەبىر تاراپقا بۇيرەك بۇرۋ ەمەس، قوعامدىق ورتانىڭ بارىنشا ءادىل دە وبەكتيۆتى تۇردە ماسەلەنى شەشۋگە كىرىسۋى ءۇشىن مەيلىنشە جان-جاقتى اقپارات ۇسىنۋ. ماتەماتيك رەتىندە دە، پروگرامميست ەسەبىندە دە، جانە سوڭعى 3 جىل بويى ا-26 فورماتىنداعى ءالىپبي جوباسىن ازىرلەي تۇرا، تەحنيكالىق عىلىم سالاسىنداعى ارىپتەستەردى قولداۋعا تولىق دايەك تابا الماعانىمدى جاسىرمايمىن. ءوز باسىم بۇل نۇسقاعا باس قاتىرۋدان باس تارتتىم.

ءتىلدىڭ 28 دىبىسىن تولىق تاڭبالايتىن، ءارى الەمدىك جەتەكشى اعىلشىن جازۋىمەن قايشىلىققا ۇرىنبايتىنداي، وعان قوسا 2-3 شەتەلدىك كىرمە دىبىستاردى تاڭبالاۋ ءۇشىن  كيريلشەگە داعدىلانىپ، «1 دىبىس - 1 تاڭبا» تالابىن ىزدەيتىن ۇرپاق تۇرعاندا، ا-26 فورماتىمەن  ويداعىداي نۇسقاسىن جاساۋ سوڭعى  ون جىل بويعى ىزدەنىس بارىسىندا مۇمكىن بولمادى. بۇنىمەن كەمىندە 100-گە تارتا اۆتور اۋرەلەندى. بۇل فورمات «اپوستروف» اۋرۋىنا شالدىقپاي بىردەڭە تىندىرۋعا ەشبىر مۇرسات بەرمەيدى. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، بۇل نۇسقاعا قانشا كۇشتەپ يەك ارتقانمەن، «قاسقىردىڭ  دالاعا قاراپ ۇلۋىنان» قۇتىلا المايمىز. ءبىز وسىنداي ارەكەتىمىز ارقىلى  ىلعي دا قولداۋدى بىرەۋدەن، باسقادان ىزدەپ قالعان داعدىمىزعا يەك ارتا بەرەتىن قىلىعىمىز ەكەنىن ەسكەرۋىمىز قاجەت. ەندى ءتىل ءۇشىن اعىلشىن قارپىنان قولداۋ ىزدەۋ قىيسىنسىز شارۋا. بۇگىندە ءتىلدىڭ مەيلىنشە تولىق تاۋەلسىزدىگى مەن ەركىن دامۋى ءۇشىن ساياسي تاۋەلدىلىكتەن ەندى ونى تەحنيكالىق تاۋەلدىلىككە ۇرىندىرۋ - انا ءتىلىمىز ءۇشىن رۋحاني جاعىنان جاۋاپتى دا قاتەرلى بولسا، لينگۆيستيكالىق تاراپتان شيكى ءارى بىرجاقتى ءىس بولىپ شىعارى انىق.

«وگىز ولتىرمەي، اربا سىندىرماي» العا باسۋعا بولا ما؟

دەگەنمەن، ا-26 فورماتىن ۇسىنۋشىلاردىڭ دايەگىن ەسكەرمەي، جايىنا قالدىرۋعا بولمايدى. سوندا اربا سىنبايتىنداي، وگىز ولمەيتىندەي جول بار ما؟ بار: ول ءۇشىن كوپتەگەن ەلدەرگە ءتان 2 ءالىپبيدى دە قاراستىرۋ قاجەت. ايتالىق، ونىڭ ءبىرى ت-34 فورماتىنداعى رەسمي ءالىپبي بولسا، ەكىنشىسى ا-26 نۇسقاسىنىڭ كەيپىندەگى بەيرەسمي تەحنيكالىق ءالىپبي. ارينە، بۇلايشا قوس الىپبيگە قول جۇگىرتۋدىڭ ەرسى كورىنەرى انىق، بىراق ءبىز ونى قالاي پايدالاناتىنىمىزعا نازار اۋدارساق، ءبارى ورنىنا تۇسەدى.

ايتالىق، ت-34 تۇرىندەگى رەسمي ءالىپبيدى تاڭدادىق دەيىك. بىراق ونى بارلىق جەردە بىردەن ەنگىزۋ مۇمكىندىگى قيىنعا تۇسەرى انىق - سايكەس تەحنيكالىق سۇيەمەل جوق، پروگراممالىق قامتىمالارعا قوسىمشا قارجى ءبولۋ كەرەك، ءتىپتى، تۇركى كەڭەسىن قۇرۋشى  4 مەملەكەت ورتاق قور قۇرىپ كىرىسكەننىڭ وزىندە العاشقى 2-3 جىلعا دەيىن ماسەلە تولىق شەشىلە قويماسى بەلگىلى. ودان كەيىن دە الەمنىڭ كەز كەلگەن جەرىندە جۇرگەن قازاقتىلدى ادام كەز كەلگەن پلانشەتكە نە كومپيۋتەرگە وتىرا قالىپ حات جازاتىنداي مۇمكىندىگى بولمايدى. سول سەكىلدى توتەنشە جاعدايلار سالاسى دا جۇرتشىلىققا سمس حابارلامامەن قازاقشا اقپارات تاراتۋعا بىردەن كىرىسە الماس.

ال، قوسالقى بەيرەسمي تەحنيكالىق ا-26 ءالىپبيى بولسا، وسىنداي ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرىپ ءتىلدىڭ تەحنيكالىق ورتاسىنا بوگەت بولار كەدەرگىنى اينالىپ وتۋگە مۇمكىندىك بەرەر ەدى. ەڭ بولماسا ەلدەگى بانكتەر «كومپيۋتەرلىك پروگراممالار قازاقشا قارىپتى تانىمايدى» دەپ سىلتاۋراتا الماس ەدى. بەكىتىلگەن بەيرەسمي ءالىپبي ارقىلى تەحنيكالىق امالداردى ورىنداپ، ال قۇجات اينالىمى ءۇشىن قاعازعا رەسمي الىپبيمەن شىعارىپ الۋ مۇمكىندىگى بولادى. قىسقاسى، ا-26 فورماتى ت-34 ءالىپبيى ءۇشىن تەحنيكالىق قولبالاعا اينالار ەدى. ءتىپتى، ونى ەلەكتروندىق امالدار ءۇشىن رەسمي ءالىپبيدىڭ شيفرى رەتىندە قولدانىپ، بارلىق ەلەكتروندىق شارالاردى اعىلشىن قارپىمەن اتقارىپ الىپ، ناتيجەسىن رەسمي الىپبيگە كوشىرە قوياتىنداي دا الگوريتمدى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى.

بۇگىندە ەلەكتروندىق كەڭىستىكتە ا-26 قازاقتىلدى تۇتىنۋشىنىڭ بەيرەسمي ءماتىن ءۇشىن قۇتقارۋشىسى بولىپ وتىر، بىراق 4-5 ءارىپتىڭ اينىمالى بولعاندىعىنان جالپىحالىقتىق قولدانىسقا دا تاراۋى قيىندىق تۋعىزۋدا، سوندىقتان موبيلدىك وپەراتورلار، ءتىپتى، توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتتەرى قازاقتىلدى تۇتىنۋشىلار ءۇشىن حابارلاما تاراتا الماي، ادام قۇقىعىن اياقاستى ەتۋگە ءماجبۇر -  جالپىلاما مويىندالعان بەيرەسمي (ۆولوپيۋك) ءالىپبي جوق.

قورىتا ايتقاندا، قازاق ءتىلىنىڭ ءالىپبي رەفورماسى بۇكىلقىپشاقتىق، جالپىتۇركىلىك ۇدەرىسكە اينالسا، لينگيستيكالىق، تەحنيكالىق كەدەرگىلەر سونشالىقتى كۇردەلى ەمەس. ماسەلە - تەك قانا تەحنيكالىق رەسۋرسقا ارقا سۇيەۋدە ەمەس، تىلدىك ورتاعا يەك ارتۋدا جانە سول ءۇشىن جازۋ رەفورماسىن قاراستىرۋدا. قىسقاسى، ءبىر عانا ارتىقشىلىققا بولا اتالعان جەتى مۇمكىندىكتى جايىنا قالدىرۋعا بولمايدى. ا-26 فورماتىنىڭ رەسمي الىپبيگە جاراپ، جازۋ رەفورماسىنىڭ اۋىر جۇگىن كوتەرەتىنىنە سەنۋدەن باس تارتىپ، ناقتى شارانى كوپ تۇركىمەن كورەتىن ۇلى تويعا باتىل باعىتتاعان ماقۇل.

Abai.kz