بۇل كۇندەرى قازاق قوعامى قازاقستان مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ۆيزاسىز رەجيم تۋرالى قاۋلى جوباسىن قىزۋ تالقىلاپ، وعان نارازىلىقتارىن اشىقتان اشىق بىلدىرۋدە. ءيا، قازاقستان مەن قىتاي ۇكىمەتى ەكى باعىتتا دا ءوز ازاماتتارى ءۇشىن ۆيزاسىز رەجيم ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرعانى باسپاسوزدە ايتىلعان. مۇنداي قاۋلىنىڭ جوباسىن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ازىرلەگەنىنەن دە حاباردارمىز.

قاۋلى جوباسىنا سايكەس، قازاقستاندىقتار قىتايعا، ال قحر ازاماتتارى قازاقستانعا ۆيزاسىز بارا الادى، تۋريستەر شەكارادان وتكەن ساتتەن باستاپ 30 كۇننەن جانە 180 كۇندىك كەزەڭدە 90 كۇننەن اسپايتىن مەرزىمدە بولا الادى دەيدى.

تاراپتار ءوزارا ۆيزاسىز رەجيم تۋرالى ماسەلەنى 2022 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا تالقىلاپتى. بۇدان كەيىن قازاقستان بىرجاقتى تارتىپتە قىتاي ازاماتتارى ءۇشىن 14 كۇنتىزبەلىك كۇنگە دەيىنگى مەرزىمگە ۆيزاسىز رەجيم اشقان. الايدا بۇل شەشىمدى قازاقستان جۇرتى، ونىڭ ىشىندە مەملەكەت قۇراۋشى قازاق حالقى قولداپ وتىرعان جوق. ەكونوميكالىق، تۋريستىك بايلانىستاردىڭ ۆيزاسىز رەجيمگە كۇنى قاراپ قالماسى انىق. ونىڭ باسقا دا ونداعان جول-جوسىقتارى جەتىپ جاتىر.

ەڭ باستىسى، ۆيزاسىز كەلەتىن ەلدەر سانىن جۇزگە جەتكىزەمىز دەگەن ۇمتىلىسپەن مينيسترلىك ماسەلەنىڭ مانىسىنە بويلاماي ءۇستىرت شەشىم قابىلداۋ سالدارى ەل تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى اسا ىقتيمال! ارينە، شەنەۋنىكتەر ءوز ۇستانىمىن جان سالا قورعاپ باعاتىنى تۇسىنىكتى. بىراق ماسەلەگە بايىپپەن قارايتىن بولساق، قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا ۆيزاسىز رەجيمنىڭ تۇككە دە قاجەتى جوق!

مۇنداي ءۇستىرت قادامنىڭ قازاقستان ءۇشىن ەكونوميكالىق، دەموگرافيالىق، ساياسي سالدارى بولاتىنى انىق. قىتايدىڭ اينالاسىنداعى ەلدەرگە ەكسپانسيالىق ساياسات ۇستاناتىنى ەشكىمگە قۇپيا ەمەس. بۇكىل وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرى قازىر قىتايدىڭ ىقپال اياسىندا. قىتايلىقتاردىڭ بۇل اۋماقتاعى ەڭ ۇلكەن 500 كومپانياسىنىڭ جالپى اكتيۆى – 540 ملرد دولل. ولار ايعايلاتپاي، ۇندەمەي ءجۇرىپ-اق ءوز شارۋاسىن بىتىرە بەرەدى. ايتالىق، ءتۇرلى جولدارمەن ءوتىپ العان قىتايلىقتار تايلاند حالقىنىڭ 10 پايىزىن قۇرايدى، بىراق ەلدىڭ ءجىو-ءنىڭ تەڭ جارتىسى سولاردىڭ ەنشىسىندە.

ءۇڭىلىپ زەرتتەي بەرسەڭ نەبىر سۇمدىق تسيفرلار الدان شىعادى. قىتايلار مالايزيا حالقىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن قۇرايدى، بىراق حۋاتسياو-قىتايلارى ەل ەكونوميكاسىنىڭ 80 پايىزىنا يە. قىتايلىقتار ۇندەنەزيادا تۇرعىندارىنىڭ نەبارى 3 پيىزىنان اسپاسا دا بىراق ەكونوميكانىڭ 70 پايىزى سولاردىڭ قولىندا. فيليپپين ەلىنە كىرگەن قىتايلىقتار ازىرگە 1 پايىزعا دا جەتە قويعان جوق، بىراق ازدىعىنا قاراماستان ولار ەلدىڭ ءوندىرىس ءونىمىنىڭ 35 پايىزىن ۇستاپ وتىر. اقشا قاراجاتىنىڭ كوپتىگى، «ارزان نەسيە» مۇمكىندىكتەرى، قىتايدىڭ ەكسپانسيالىق تابەتىن اشقان ۇستىنە اشىپ بارادى.
بۇگىنگى تاڭدا افريكانىڭ كوپتەگەن ەلدەرى قىتايدىڭ ەكونوميكالىق بوداندىعىندا. قىتايدىڭ افريكا ەلدەرىندە اشقان كومپانيالارىنىڭ سانى 4 مىڭعا تاياۋ بولسا، سالعان ينۆەستيتسيا كولەمى 50 ملرد دوللارعا جەتىپ قالدى. قازىر قارا قۇرلىق قىتايدىڭ اشسا – الاقانىندا، جۇمسا – جۇدىرىعىندا.

قىتايدىڭ قازاقستانعا قاتىستى رەسمي ساياساتى دوستىق پەيىلدە بولعانىمەن بىرقاتار شەنەۋنىكتەرىنىڭ ۇلىحاندىق ىشكى ۇستانىمدارى باسىم ءتۇسىپ جاتادى. ەكونوميكالىق ساياساتپەن ىلەسە دەموگرافيالىق ساياسات تا قوسارلانا جۇرەدى. بۇعان قوسا قىتايدىڭ حۋاتسياو ساياساتىن ەستەن شىعارۋعا بولمايدى. بوتەن ەلدەرگە بارىپ، سوندا ۇيلەنىپ، بالا-شاعالى بولىپ، بىراق قىتاي مۇددەسىنە جۇمىس ىستەۋ قۇبىلىسى حۋاتسياو دەپ اتالادى. سول ساياسات ءدال قازاقستانعا كەلگەندە توقتاپ قالادى دەگەنگە كىم سەنەدى؟ ۆيزاسىز رەجيم اقشالى قىتاي ازاماتتارىنىڭ قازاق قىزدارىنا ۇيلەنۋىنە كەڭىنەن جول اشقالى وتىر. ولاردىڭ ۇرپاقتارى جاڭاعى حۋاتسياو ساياساتىنىڭ ناقتى جەمىسى بولماق. ءسوز اراسىندا ۆيزاسىز رەجيمنىڭ قىتايدا تۇراتىن قازاقتارعا دا ەش پايداسى جوقتىعىن ايتا كەتەيىك. ويتكەنى ولار پاسپورتسىز بولعاندىقتان قازاقستانعا كەلە المايدى!

تاعى ءبىر ۇرەيلى جاعداي، قازاقستان قوعامى قىتايمەن ۆيزاسىز رەجيم قۇبىلىسىنا دەموكراتيالىق تۇرعىدان دايىن ەمەس. قازاقستان شەنەۋنىكتەرىنىڭ مەملەكەتشىلدىك قاسيەتى مۇلدە تومەن. كوررۋپتسيا جايلاعان ەلدە مەملەكەتتىك مۇددە قولما قول ساتىلىپ كەتە بەرەدى. وسىنداي جاعدايدا ۆيزاسىز رەجيم قازاقستان بايلىعىنىڭ جاسىرىن-كورىنەۋ جولدارمەن قىتاي مەنشىگىنە ءوتىپ كەتۋىنە داڭعىل جول اشادى. ۆيزاسىز رەجيم - ازاتتىعىمىزعا قاۋىپ! سوندىقتان بۇل قازىرگى جاعدايدا ءۇزىلدى-كەسىلدى توقتاۋ سالاتىن قۇبىلىس!

وسى جايتتاردى ەسكەرە كەلە قازاقستان ۇكىمەتى قىتاي ەلىمەن اراداعى ۆيزاسىز رەجيمگە قاتىستى قول قويىلۋى ىقتيمال قاۋلى جوباسىن كۇن تارتىبىنەن الىپ تاستاۋعا ءتيىس!

مارات توقاشباەۆ

Abai.kz