مىنا كىشكەنتاي ماقالا كەزىندە ۋاححابيلىكتىڭ قازاق اراسىنا تارالۋىنا بەل شەشىپ كىرىسىپ، جۋرنال اشىپ، قانشاما جاستىڭ اداسۋىنا ىقپالىن تيگىزگەن ۋنيۆەرسيتەتتە بىرگە وقىعان جىگىتكە ارنالىپ جازىلعان ەدى.

زامانداسقا حات

سوڭعى جىلدارى ۋاححابيلەردىڭ بەلسەندىلەرى اراسىنان كورمەگەننەن كەيىن، بۇل جىگىتتىڭ اقىلى كىرىپ، قايتادان قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنا بەت ۇرعان ەكەن عوي، دەپ ءجۇر ەدىم. سويتسەم بۇزىلعان ساناسى ءالى ورنىنا كەلمەپتى. سول باياعى ساناسى ۋلانعان ۋاححابيلىك تانىم ءالى سول بۇزىلماعان كۇيى تۇر ەكەن.  ونىڭ ساناسىنىڭ ءالى تازارماعانىن قويعان سۇراقتارىنا قاراي رەتىمەن جاۋاپ بەرەيىن.

رۋح تۋرالى. رۋح – اللانىڭ ادام بالاسىنا بەرگەن اماناتى ەمەس پە؟ سەن نەلىكتەن اللانىڭ ءوزى بەرگەن اماناتىن اللادان ءبولىپ قارايسىڭ؟ «باقارا» سۇرەسىنىڭ 156 اياتىندا سەنىڭ وسى سۇراعىڭا تولىق جاۋاپ بار. ول اياتقا كوڭىلىڭ تولماسا، «ساد»، «ءساجدا» سۇرەلەرىندەگى رۋحقا قاتىستى اياتتار تولىعىمەن سۇراعىڭا جاۋاپ بەرەر دەگەن ۇمىتتەمىن. ەگەر تۇسىنۋگە تالپىنساڭ...

رۋح ماڭگىلىك كاتەگوريا، شىنايى مۇسىلماننىڭ رۋحى ەشقاشان ولمەيدى. ەكى دۇنيەدە قاتار ءومىر سۇرەدى. ال، اۋليەلەردىڭ رۋحىنا كەلسەك، ول تۋرالى قۇران كاريمدە جاۋاپ بار. «سەندەر اۋليەلەردى ولدىگە ساناماڭدار. ولار ماڭگى ءتىرى جانە ەشنارسەنى ۋايىمدامايدى»، - دەگەن. اۋليە مەن ساحابالاردىڭ ەكى اراسى سالىستىرۋعا كەلمەيتىن ءجايت. اۋليە – اللانىڭ دوسى. ال، ساحابالار – مۇحاممەد پايعامباردىڭ (ساس) سەرىكتەرى. سوندىقتان اۋليە مەن ساحابالاردى سالىستىرۋ مۇمكىن ەمەس. «مۇحاممەد پايعامباردىڭ (ساC) رۋحى نەگە جاردەم بەرمەيدى؟»، - دەيسىڭ. قالاي جاردەم بەرەدى، سۇراماساڭ؟! اللاعا سەرىك قوسۋ دەپ ەسەپتەسەڭ... ال، اۋليەلەردىڭ قۋاتى ەكى دۇنيەگە بىردەي ىقپال ەتە الادى. سەبەبى، ولار اللانىڭ قاسىنداعى دوستارى جانە اسكەرلەرى. ال، قوجا احمەت ياساۋي اتامىزعا كەلەتىن بولساق، ول كىسى مىنا دۇنيەگە اللانىڭ امىرىمەن كەلگەن جانە رۋحاني الەم مەن ادامزات رۋحى اراسىنداعى السىرەگەن  بايلانىستى قايتادان قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن جىبەرىلگەن. سول ءۇشىن ول كىسى «ەكىنشى مۇحاممەد»، «قۇتۋب ال-اقتاب-دۇنيەنىڭ تىرەگى» اتالدى. ەڭ باستىسى ول كىسى اۋليەلەر مەكتەبىن قالىپتاستىردى. سونىڭ ارقاسىندا اللا مەن ادام اراسىنداعى بايلانىس ءالى ۇزىلمەي كەلە جاتىر. سەن كوزىڭدى اشىپ، جان-جاعىڭا قارا! بۇكىل الەمگە كەلىپ جاتقان اپاتتار نەلىكتەن ورتا ازيا مەن قازاقستاندى اينالىپ وتۋدە. مىنە، سونىڭ بارلىعى اللا مەن ادام اراسىنداعى بايلانىستى ۇزبەي كەلە جاتقان اۋليەلەردىڭ ارقاسى. ارينە، سەن بۇعان سەنبەيسىڭ. سەبەبى - ءۋاححابيسىڭ.

ۇزاق جىلداردان بەرى ەندى عانا قازاقستان ءدىني باسقارماسى قازاقتىڭ ءداستۇرلى دىنىنە قاراي بەت بۇرىپ، ءمۋفتيىمىز ناۋرىزباي قاجى رۋح-ارۋاقتى قولداپ، مالىمدەمە جاساعانى سول ەكەن، «اللاعا سەرىك قوسۋعا بولمايدى»، - دەپ شىعا كەلدىڭدەر. سەندەر وسى «رۋح-ارۋاق، رۋحاني الەم» دەپ اتالاتىن كيەلى دە، قاسيەتتى ۇعىمداردان حابارلارىڭ بار ما؟ رۋحسىز ادام بولۋى مۇمكىن ەمەستىگىن تۇسىنە الاسىڭدار ما؟ ءار ادامعا بەرىلگەن ەسىم – ادامنىڭ رۋحىنا بەرىلەتىنىن بىلەسىڭدەر مە؟ رۋح تانەن اجىرايتىن بولسا، ءتان قابىرگە اپارىپ قويىلادى. ال، رۋح شە؟ ەگەر دە جاقسى، يماندى، يبالى، ادامي بولمىستان اتتاماعان ادام بولاتىن بولسا، ول ادامنىڭ رۋحى ماڭگىلىك ءومىر سۇرەدى. سەبەبى، رۋح – اللانىڭ ءوزىنىڭ ازىرەتى ادامعا سىيعا تارتقان بولشەگى. سوندىقتان رۋح كەلگەن جاعىنا قايتا ورالادى. بۇل تۋرالى قۇران كارىمنىڭ «باقارا» سۇرەسىنىڭ 256 اياتىندا ايتىلعان. ال، جامان، زالىم مەن زۇلىمداردىڭ رۋحتارى سول تانىمەن بىرگە كومىلەدى. ولاردىڭ رۋحى سول تانمەن بىرگە ولەدى. ولاردىڭ قاسىندا كۇناھارلاردىڭ رۋحى باقىتتىراق. جازاسىن وتەگەننەن كەيىن قايتا قاتارعا قوسىلۋعا مۇمكىندىك الادى. مىنە، وسى ماسەلەلەردەن حاباردار بولماي تۇرىپ، رۋحتى جوققا شىعارۋ، «اللاعا سەرىك قوسۋ» دەپ ۇرانداتۋ – بارىپ تۇرعان شەكتەن شىعۋ، ادامي بولمىستان اجىراۋ. رۋحتى مويىنداماۋ ادامنىڭ حايۋان دارەجەسىنە تۇسكەنىن كورسەتەتىن باستى كورسەتكىش. بۇل ماسەلە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن تاراتىپ بايانداپ بەرەيىن.

قوجا احمەت ياساۋي بابامىزدىڭ «ميرات ال-قۋلب» اتتى شىعارماسىندا رۋحتىڭ جالپى جەتى قاباتتان تۇراتىنى باياندالادى.

رۋحتىڭ ءبىرىنشى قاباتى – يسمۋل-ياقين دەپ اتالادى. بۇل جالپى جاراتىلعان جاراتىلىستاردىڭ اتاۋى.

ەكىنشى قابات – راسمۋل-ياقين دەپ اتالادى. بۇل قابات بار جاراتىلىستىڭ سۋرەتى دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل رۋحتىڭ ەكى قاباتى بارلىق جاندى، جانسىز جاراتىلعان جاراتىلىستاردىڭ بارىلعىنا ورتاق.

ءۇشىنشى قابات - ‘يلمۋل ياقين دەپ اتالادى. اللا تاعالا وسى قاباتتى ادامعا بەرە وتىرىپ، مىنا جەر بەتىندەگى جاراتىلىستاردىڭ بارلىعىنا يەلىك ەتۋ، يگەرۋ قۇقىن بەردى. دەمەك، ادام بالاسىنا جەر بەتىندەگى بارلىق جاراتىلىسقا ۇكىمىن جۇرگىزۋى ءۇشىن، يگەرۋى ءۇشىن اقىل مەن عىلىمدى بەردى. ەگەردە ادام بالاسى رۋحتى «اللاعى سەرىك» قوسۋ دەپ بىلەتىن بولسا، وندا ادام بالاسى حايۋانعا اينالادى. ءبىز ادامنىڭ «اللاعا سەرىك قوسۋ» دەپ رۋحتان باس تارتۋى ادام ساناسىندا قانداي وزگەرىستەر اكەلەتىنىن، حايۋاني بولمىس جەتەگىندە كەتەتىنىنە كوز جەتكىزدىك.

سيرياعا كەتكەن «باۋىرلارىمىزدىڭ» ادامنىڭ باسىن كەسىپ، دوپ رەتىندە تەۋىپ، قورلاعانىن كوردىك. جاقىندا اقتاۋلىق جىگىتتىڭ ءوزىنىڭ ءۇش بالاسىن ولتىرگەنىنە دە كۋا بولدىق. وسىنىڭ بارلىعىن كورىپ، ءبىلىپ وتىرىپ، سول ۋاححابيلىك-سالافيلىكتى ۋاعىزداپ جۇرگەن ءوزىڭ سياقتى جانداردىڭ ويلانبايتىنىنا تاڭ قالامىن. ەڭ باستىسى مۇنداي ادامنىڭ ساناسىنا سىيمايتىن تانىم-تۇسىنىكتىڭ بارلىعى ءدىننىڭ اتىنان، اللانىڭ ادام بالاسىنا جىبەرگەن سوڭعى ءدىنى - يسلام ءدىنى اتىنان جۇرگىزىلىپ جاتقانى جانعا باتادى.

يسلام ءدىنى ادامعا جىبەرگەن مەيىر-ماحابباتى ەمەس پە؟ اللانىڭ مەيىر-ماحابباتى جوق جەردە قانداي ءدىن بولماق؟ وكىنىشكە وراي، سوڭعى جيىرما جىل بويىنا وسى حايۋاني بولمىستى ۋاعىزدايتىن اعىم قازاق حالقىنىڭ ساناسىنا مەشىتتەردە ۋاعىزدالىپ كەلدى. وسى باعىتتا يمامدار دايىندالدى. قازىر ەلىمىزدە نە كوپ؟ مەشىتتەر كوپ. بىراق، سول مەشىتتەردىڭ حالىقتىڭ ساناسىنا ىقپالى قانداي؟ حالىقتىڭ يماندىلىعى ارتتى ما؟ جوق. يمامدار ول مەشىتتەردە «اللاعا سەرىك قوسپاڭدار» دەپ قاقسادى. ارۋاقپەن الىستى. قازاقتىڭ سالت-داستۇرىمەن الىستى. ناتيجەسىندە حالىق – حالىق ەمەس توبىرعا اينالدى. بۇل وسى ۋاححابيلىك-سالافيلىك ۋاعىزدىڭ جەمىسى.

ەندىگى كەزەكتە، «ارۋاقتان سۇراۋعا بولادى ما»، دەگەن سۇراققا توقتالايىق. ارۋاق – اللانىڭ سانسىز اسكەرى. ولاردىڭ مەكەنى رۋحاني الەم. رۋحاني الەمدە ولشەۋسىز قۋات بار جانە كەز-كەلگەن ساتتە شىن تىلەگەن ادامىنا ءوزىنىڭ كومەگىن بەرە الادى. وسى ورايدا، كەشەگى كەڭەس وكىمەتىنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان زامانىندا بولعان ءبىر وقيعانى ايتىپ بەرەيىن.

وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ ساراعاش اۋدانىنا قاراستى ءبىر سوۆحوزىندا ءبىر ورىس جىگىتى ديرەكتور بولىپتى. سوۆحوز نەگىزىنەن بيداي ەگۋمەن اينالىسادى ەكەن. سول ديرەكتور ەگىندى ارالاپ، كەلە جاتقاندا، ءپىسىپ تۇرعان بيداي القابىنىڭ شەتىنە وت تۇسكەنىن كورەدى. ەگەردە مىنا ءورتتى توقتاتپاسا، بۇكىل ەگىن وتقا ورانادى. قاتتى ساسادى. قاسىندا اۋليە جاباي بابانىڭ كەسەنەسى تۇر ەكەن. «پوموگي جاباي بابا»، - دەپ جىلاپ وتىرا كەتەدى. سول كەزدە اياق استىنان القاپتىڭ شەتىنە قاراي جەل سوعىپ، وتتى القاپتىڭ شەتىنە قاراي اكەتەدى. شوفەرىمەن ەكەۋى قولىنا تۇسكەن نارسەمەن وتتى ءوشىرىپ، ەگىندى امان الىپ قالادى. ەرتەڭىنە سوۆحوز ەسەبىنەن قۇرلىس ماتەريالدارىن ءبولدىرىپ، اۋليەنىڭ كەسەنەسىن جوندەتكەن ەكەن. (مەن بۇل اڭگىمەنى شەجىرەشى سەيىتومار ساتتاروۆ اقساقالدان ەسىتىپ ەدىم.) مىنە، وسىنداي قۋات پەن قۇدىرەتكە يە رۋحاني الەمنىڭ شەگى جوق. شەكسىز. ونىڭ قاسىندا ءبىز قيالىمىزبەن شەگىنە جەتە المايتىن «ون سەگىز مىڭ عالام» جۇدىرىقتاي قارا تاس قانا. ول قارا تاستىڭ ىشىنەن اللانىڭ مەيىر-ماحابباتىنسىز ەش نارسە شىعا المايدى. سوندىقتان دا اللانىڭ سانسىز اسكەرى سانالاتىن ارۋاقتىڭ مۇمكىندىگىنە شەك كەلتىرۋ – ءتاڭىر  تاعالانىڭ قۇدىرەتىنە شەك كەلتىرۋ ەكەنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. جالپى ءبىز قازاق حالقى، جالپى ورتالىق ازيا حالىقتارى سول ارۋاقتاردىڭ قورعاۋىنداعى حالىقپىز. بولماسا قازىرگى كۇنى بۇكىل الەمدى شارپىپ جاتقان تابيعي اپاتتار نەلىكتەن قازاقستان مەن ورتالىق ازيانى اينالىپ ءوتىپ جاتىر. مۇنىڭ ءبارى كەشەگى قوجا احمەت ياساۋي بابامىز باستاعان اۋليەلەردىڭ شاراپاتى. كەزىندە قوجا احمەت ياساۋي بابامىز رۋحاني الەم مەن ادام رۋحى اراسىنداعى بايلانىستىڭ ۇزىلەر شاعىندا دۇنيەگە كەلىپ، سول بايلانىستى قايتا قالپىنا كەلتىرگەن، ادام بالاسىنىڭ باسىنا ءتونىپ تۇرعان اقىر زاماندى كەرى ىسىرعان ۇلى تۇلعا بولاتىن. ول قالىپتاستىرعان اۋليەلەر مەكتەبى ادامزات پەن رۋحاني الەم اراسىنداعى بايلانىستى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتاپ كەلەدى. سول اۋليەلەر باسىنا جاسالىپ جاتقان زيارات، رۋحاني الەم مەن ادام رۋحى اراسىنداعى بايلانىستى جالعاستىرىپ تۇر. ويتكەنى، ول اۋليەلەرگە تۇسكەن اللانىڭ نۇرى زياراتشىلاردىڭ جۇرەگىنە قۇيىلىپ، ولاردىڭ جۇرەگىنە اللانىڭ مەيىر-ماحابباتىن سەزىنۋگە مۇمكىندىك بەرۋدە. سوندىقتان ارۋاققا شەك كەلتىرۋ اللاعا شەك كەلتىرۋ ەكەندىگىن تۇسىنگەنىمىز ابزال.

زىكىريا جانداربەك، ت.ع.ك.، ياساۋيتانۋشى

Abai.kz