ءدۇر دەمەۋ
الاقانداي ەسسە
استاناعا دەمەۋ كەلدى. جامپوز جىرشى. تەڭدەسسىز تالانت. ءتۇپسىز تۇڭعيىق. تەرەڭ تىنىس. ارالدان ورگەن، اقتوبەدە جۇرگەن داڭقتى ونەرپاز جاي كەلمەپتى. تاعى ءبىر دارا دارىن ەلمۇرا جاڭابەرگەننىڭ شىعارماشىلىق كەشىنە شاقىرىلىپتى. اۋىق-اۋىق تۇندىگى جەلپىلدەپ، ءار كۇن سايىن شاڭىراعىنان ءان ورلەپ، كەرەگەسىن كۇي كەرنەپ تۇراتىن «شابىتتىڭ» شۋاقتى عيماراتىنىڭ سىرلى ساحناسىندا دەمەۋ اعام باقسىداي وينادى. قادىر اقىننىڭ «جازيرانىڭ جالعىز ءسانى جازداعى، جيدە گۇلى قىزعالداقتاي مازدادى. ءبىر بۇتاعا قونىپ الىپ جاس بۇلبۇل، جىرعا اينالىپ اعىپ كەتە جازدادى» دەگەن ولەڭى بار ەدى. قادىرلى قاداعاڭ قاداپ ايتقانداي، «شابىتتىڭ» ءزاۋلىم زالىنداعى جاعالاي قونعان ورىندىقتارعا شالقالاي جايعاسقان جاس تا، جاسامىس تا شەتىنەن جىردىڭ جەتەگىنە ىلەستى دە كەتتى.
ءسويتىپ، ەلگە تانىمال ەلەۋلى ەلمۇرانىڭ كەشىندە ءدۇر دەمەۋ كۇللى جۇرتتى ءدۇر ەتكىزدى. ءدۇر ەتكىزگەن ءدۇر دەمەۋگە جۇرت دۇركىرەتە قول سوقتى. دەمەۋ جولىمبەتوۆتىڭ ارنايى مۋزىكالىق ءبىلىمى جوق. جوعارى وقۋ ورنىن دا بىتىرمەگەن. سىر بويىنىڭ، اتاپ ايتقاندا، ارال – قازالى ءوڭىرى جىرشىلىق مەكتەبىنىڭ وكىلى. تۋما تالانت. سيرەك سامورودوك. ساف التىن. جاسى الپىس بەستە. كوپ سويلەمەيدى. دومبىراسى قولعا تيگەندە عانا كوكىرەك كوزى اشىلادى. ەرتەڭنەن سالسا – كەشكە وزادى. ىلديدان سالسا – توسكە وزادى. بابى كەلىسسە، بەس كۇن، بەس ءتۇن جىرلاۋعا بار. تەك داڭقتى جىرشىنىڭ ماڭدايى ءجىپسىپ، قاماۋ تەرى ەندى عانا شىعا باستاعاندا القالاپ وتىرعانداردىڭ شامالاپ شارشاڭقىراپ قالاتىنى بولماسا...
ال ەندى رەپەرتۋارى عالامات! بۇرىن وتىز ءۇش داستاندى جاتقا بىلەتىن. جاقىندا وتىز ءتورتىنشىسىن زەردەسىنە قۇيىپ الىپتى. جارتى كىتاپتى قۇرايتىن جاۋھار جىردى جاتتاپ الۋ وعان بۇيىم ەمەس. بۇل قۇبىلىسقا قۇمارتقان مۋزىكا ماماندارى ونى ابدەن تەرگەپ-تەكسەرىپ، ەلدەن ەرەكشە قابىلەتىنە باياعىدا-اق كوز جەتكىزگەن. ءوزى مۇنى قالىپتى نارسە دەپ سانايدى. «قۇيماقۇلاقتىق قاسيەت بابامىزدىڭ قانىندا بار عوي»، – دەيدى دە قويادى جىلى جىميىپ. كەشەگى كەشتە مۋزىكانىڭ مايىن ىشكەن پاراساتتى پروفەسسورلار: «قيسسا-داستاندى كوپ جاتتاپ، ۇزاققا سىلتەۋ جاعىنان قازىرگى قازاق جۇرتىندا دەمەۋگە جەتەتىن ادام جوق-اۋ»، – دەپ بايىپتى بايلام جاساعان-دى. قاناعاتشىل دەمەۋ بۇل تۇجىرىمدى ءسال-ءپال تۇزەتتى. «ءاي، ولاي ەمەس-اۋ، – دەيدى ول مۇرتىنان كۇلىپ، – سوناۋ سەمەيدە جانارىنان ايرىلسا دا كۇللى الەمدى جۇرەگىمەن كورىپ، جانىمەن جىرلاپ كەلە جاتقان دۇيسەنعازى نىعىمەتجانوۆ دەگەن اعام بار. ول مەنەن دە كوپ بىلەدى...»
دەمەۋدىڭ ءار جىرى تولىق ايتىلعاندا ءتورت-بەس ساعاتقا سوزىلاتىنىن ەسكەرسەك، سونىڭ ءبارىن جاتتاۋدىڭ قانداي قيىندىقپەن جۇزەگە اسقانىن شامالاي بەرىڭىز. ەندەشە، الپىستىڭ بەل ورتاسىنداعى دەمەۋدى دە، جەتپىستە جەتكەن دۇيسەنعازىنى دا تاڭدى تاڭعا ۇرىپ جىرلاتىپ، تولىق رەپەرتۋارىن تاسپاعا ءتۇسىرىپ الىپ، التىن قوردىڭ بەرەكەلى بەسىگىنە بولەپ قويعان ءجون. ەرتەڭ بارماق تىستەپ وكىنبەۋىمىز ءۇشىن... ويتكەنى ءدال وسى كەزەڭدە ءمۇلت كەتسەك، حالىق جادىنىڭ مۇنداي قايتالانباس قۇبىلىستارىن ەشقاشان قالپىنا كەلتىرە المايمىز. قۇرال-جابدىق تاپشى زاماننىڭ وزىندە مۇرىن جىراۋدىڭ مۇحيت سۋىنداي كول-كوسىر مۇراسىن قازىنالى قازانىمىزعا قۇيىپ تاستاعان جوقپىز با؟! تسيفرلاندىرۋ سيقىرلاندىرۋعا بارابار بوپ تۇرعان بۇگىنگى داۋىردە دىبىس پەن بەينە جازۋ دەگەن نە ءتايىرى؟!
* * *
ال دەمەۋ اعامنىڭ ەشتەڭەمەن شارۋاسى جوق، كوزى – بىزدە، ءوزى – تۇزدە، جەڭىل جىميىپ، دومبىراسىن تولعاپ، تەرەڭنەن تارتىپ، ارعى داۋىردەن قارپىپ، اڭىراتى-ە-ە-ەپ وتىر...
* * *
ءبىر جارىم ساعاتتاي سۇحبات جازىپ الدىق. نەبىر سويقان اڭگىمەلەر ايتىلدى. ونى جاريالاۋ الداعى كۇندەردىڭ ەنشىسىندە.
باۋىرجان ومارۇلى
Abai.kz
