31 مامىر. ساياسي-قۋعىن سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى!

1917-1991-ءنشى جىلدار ارالىعىندا قازاقستاندى وتارلاۋشى سوۆەت وكىمەتى قازاققا ورنى تولماس قاسىرەت اكەلدى. انىعىنىڭ ءوزى اقىلىڭنان اداستىرادى. 1921-1922 ج.ج. اشارشىلىق، 1927-1931 ج.ج. قازاقتىڭ جەكەمەنشىك مال-مۇلكىن تاركىلەۋ، 1931-1933 ج.ج. جاپپاي اشارشىلىق، 1937-1938 ج.ج. ساياسي قۋعىن-سۇرگىن، 1941-1945 ج.ج. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس، 1946-1953 ج.ج. عىلىم سالاسىنداعى قۋدالاۋلار، تىڭ يگەرۋ، ەڭ اياعى 1986 ج. جەلتوقسان كوتەرىلىسى.

قازاقستان بيلىگى تاۋەلسىزدىك العاننان سوڭ التى جىلدان كەيىن 1997-ءنشى جىلى 31-ءنشى مامىردى ساياسي-قۋعىن سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى ەتىپ جاريالادى.

بۇل ءبىزدىڭ تاريحىمىزداعى ۇلكەن تراگەديا. الايدا قازاق بيلىگى بۇل تاقىرىپتى اشىق، تولىق قاراستىرۋدان ءالى دە ساقتانادى. ونىڭ ساياسي سيپات الىپ كەتۋىنەن جانە ماسكەۋمەن قاتىناستى سۋىتىپ الۋدان سەكەمدەنەدى. سول سەبەپتى دە بۇل تاقىرىپتى 31-مامىر كۇنى بيلىك تاراپى ۇندەۋ جولداپ، ال جەرگىلىكتى اكىمدىك گۇل شوقتارىن قويۋمەن جىلى جابادى. ءتىپتى قوس تراگەدياعا ءبىر كۇندى بەلگىلەپ، اشارشىلىق پەن ساياسي قۋدالاۋعا ءبىر داتانى بەلگىلەۋدەن-اق بيلىك ءۇشىن بۇل تاقىرىپتىڭ قانشالىقتى سۋىق ەكەنىن تۇسىنۋگە بولادى.

ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋعا ارنالعان ەسكەرتكىشتەر ورناتىلۋدا. ءبىر قىزىعى ەسكەرتكىشتەردە جازىلعان كەزەكدەر (جىلدار) ءار ءتۇرلى. اشارشىلىق پەن تاركىلەۋ قازاقستاندا ءبىر ۋاقىتتا باستالسا دا، ءار وڭىردەگى ەسكەرتكىشتەردە ول ءتۇرلى داتامەن جازىلىپتى.

الماتى قالاسىندا 2017 جىلى 31-مامىردا قالا اكىمى باۋىرجان بايبەك اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارناپ ارنايى ەسكەرتكىشتى اشتى. ەسكەرتكىش "انا" دەپ اتالادى. ونىڭ اۆتورلارى  دۋلات ۇسەنباەۆ، ايدوس بۇركىتباەۆ جانە قانات بەگۋليەۆ. ەسكەرتكىشتە "1931-1933 جىلدار" دەگەن جازۋ بار. ياعني ەسكەرتكىشتەگى داتالار ەلىمىزدەگى  قولدان جاسالعان الاپات اشتىق اتالمىش ۋاقىتتا بولعانىن كورسەتىپ تۇر.

(سۋرەت: اقوردا سايتىنان الىندى)

2012 جىلى استانا قالاسىندا (نۇر-سۇلتان) "اشارشىلىق" قۇرباندارىنا ارنالعان ەسكەرتكىش اشىلدى. اشىلۋ سالتاناتىنا ەلباسى ن.نازارباەۆ تىكەلەي قاتىستى. ەسكەرتكىش "قايعى قابىرعاسى" دەپ اتالادى، ال ونىڭ جانىندا "1932-1933 جىلدارداعى اشارشىلىق قۇرباندارىنا تاعزىم" دەگەن جازۋ بار. بۇل دەگەنىمىز اشتىق ءبىر جىل عانا بولدى دەگەندى مەڭزەپ تۇر.

(سۋرەت: اقوردا سايتىنان الىندى)

2012 جىلى پاۆلودارداعى قورىم ماڭىندا اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارناپ ۇلكەن ەسكەرتكىش اشىلدى. تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك پاۆلودار ماڭى اشتىق كەزەڭىندە 300 مىڭ حالقىنان ايىرىلعان. ال ولكەدە قورىمدار وتە كوپ. ەسكەرتكىش اۆتورى مارات ابىلقاسىموۆ. اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارنالعان ەسكەرتكىشتە "1929-1933 جىلدار" دەگەن جازۋ بار. ياعني اشارشىلىق كەزەڭىن تاركىلەۋدىڭ كۇشىنە ەنگەن ۋاقىتىمەن ەسەپتەگەن سىڭايلى.

(سۋرەت: baq.kz سايتىنان الىندى)

ءبىر قايعىعا قويىلعان ءۇش ەسكەرتكىش. بىراق ءۇش ءتۇرلى كەزەڭ جازىلىپتى. ءبىز اشارشىلىق كەزەڭىنە تاريحي ءادىل باعاسىن بەرگىمىز كەلسە، ءسوز بەن ءىس ءبىر جەردەن شىعۋى ءتيىس. اشارشىلىق قۇرباندارىنا قويىلاتىن دەرەكتەر مەن جىلدار دا بىردەي بولۋى ءتيىس. الەم ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى 1914-1918, ال ەكىنشى جاھان سوعىسىن 1939-1945 جىلدار ەكەنىن بىلەتىنىندەي، قازاقستانداعى اشتىق كەزەڭىن دە تۋرا جىلدارىمەن اتاۋعا نە كەدەرگى؟ يدەولوگيالىق ماڭىزى بار نىساندارداعى سان ءتۇرلى جىلدار ءۇشىن ىكم جاۋاپتى؟! ەل بولامىز دەسەك، ەسكەرتكىشىمىزدى تۇزەيىك!

Abai.kz