شاكارىم اۋليە بولعان با؟ ونىڭ اۋليەلىگىنە كوزى جەتىپ، رۋحاني بولمىسىن تولىق قابىلدايتىن ادامدار سيرەك كەزدەسەدى. ءتىپتى، كۇمانمەن قارايتىندار دا بار. سەبەبى، اۋليەلىكتى ءتۇسىنۋ قاراپايىم ادامعا وڭاي ەمەس. اۋليەلىك ادامزات قوعامىندا سيرەك كەزدەسەتىن تازا رۋحاني قاسيەت.

اۋليەلىكتى ادامنىڭ ءتۇرلى سىيقىر جاساۋىمەن، ياعني تىلسىمدىق قابىلەتىمەن بالايتىندار دا بار. ولار وزدەرىنە تۇسىنىكسىز ارەكەتتەر جاساي الاتىن ادامنىڭ عانا اۋليەلىگىنە سەنەدى، ال جاساماسا سەنىمسىزدىكپەن قارايدى. بۇل سەنىمسىزدىك زاتتىق بولمىس پەن رۋحاني بولمىستى تولىق ايىرا بىلمەۋدىڭ بەلگىسى بولىپ تابىلادى. تىلسىمنىڭ زاڭدىلىقتارىن، ونىڭ قالاي پايدا بولاتىنىن بىلگەن ادام قانداي كەرەمەت قۇبىلىس بولسا دا ونىڭ قۇپياسىن تۇسىنە الادى.

ارينە، كوپتەگەن اۋليەلەر ءتۇرلى تىلسىمدىق ارەكەتتەر جاساي بىلگەن. مىسالى، سوپى ءمۇسىرالى ولگەن ادامعا جان بەرۋ، توپىراق شاشىپ جاۋدى توقتاتۋ، ءوز دەنەسىن كوپىرگە اينالدىرىپ اسكەردى وزەن سۋىنان وتكىزىپ جىبەرۋ، اعىندى سۋدى توقتاتۋ، ال احمەت ياسساۋي تۇركىستاندا ءومىر ءسۇرىپ مەككەگە بارىپ نامازىن وقىپ وتىرسا، ءماشھۇر ءجۇسىپ ءوزىنىڭ ولەر كۇنىن بىلگەن، سوپى ءال-حاللاج اسپاننان شەلپەك ءتۇسىرىپ مەككە جولىندا جولاۋشىلاردى تاماقتاندىرعان، مۇسىلمان قاۋىمىنان شىققان العاشقى اۋليەلەردىڭ ءبىرى ءرابيا اسپاندا ۇشا بىلگەن. ادامزات تاريحىندا رۋحاني جەتىلگەن ادامداردىڭ اراسىندا بۇنداي كورىنىستەر كوپتەپ كەزدەسەدى. سەبەبى رۋحاني جەتىلگەن ادامدا ونىڭ رۋحاني بولمىسى عانا ەمەس، ءتانى مەن نازىك بولمىسى دا جەتىلەدى. جان دۇنيەسى نازىك بولمىسى ارقىلى ءتانىن جاقسى باسقارىپ، ءتۇرلى كەرەمەتتەردى جاساي الادى. تىلسىمدىق كورىنىستەر ادامنىڭ نازىك بولمىسىنا، ياعني ونىڭ سانا-سەزىم، وي-ءورىس، پسيحيكالىق وزگەشەلىكتەرىنە بايلانىستى. بۇلار ادامنىڭ نازىك بولمىسىنا جاتادى. وسىلاي رۋحاني جەتىلگەن ادام بولمىستىڭ نازىك الەمدەرىمەن بايلانىسىپ، قاراپايىم ادامعا تۇسىنىكسىز ءتۇرلى كەرەمەت ارەكەتتەر جاساي الادى. تىلسىم دەگەنىمىز وسى.

بىراق، تىلسىمدىق كەرەمەت ارەكەتتەردى جاساۋ تەك قانا جوعارى جەتىلگەن ادامدار عانا ەمەس، قاراپايىم ادامداردىڭ قولىنان كەلۋى دە مۇمكىن. تىلسىمدىق ارەكەتتەر ءتۇرلى تابيعي زاڭدىلىقتارمەن بولادى. سوندىقتان تىلسىمدىق ارەكەتتەردى جاساۋدى ءتۇرلى جاتتىعۋلار ارقىلى دا ۇيرەنۋگە بولادى. كەيدە ادامعا تابيعاتىنان بەرىلەدى. بۇگىنگى كۇندەرى ونداي ادامداردى ەكستراسەنستەر، باقسى-بالگەرلەر، شاماندار، ماگتار، كورىپكەلدەر دەپ اتايمىز. ولاردىڭ اراسىندا رۋحاني جەتىلمەگەندەر دە بار. ونداي ادامدار وزدەرىنىڭ ەرەكشە قاسيەتىن بۇرىس جولدا قولدانۋى دا مۇمكىن. تىلسىمدىق قاسيەتتى زۇلىمدىققا پايدالاناتىن «قارا ماگيا» وسىلاي پايدا بولادى.

تابيعاتتىڭ زاڭدىلىقتارىن تەرەڭ بىلگەن ادامعا بارلىعى تۇسىنىكتى، وعان تىلسىم دەگەن جوق. تىلسىم تۇسىنىگى بىلمەستىكتەن پايدا بولادى. مىسالى، پوەزدى العاش كورگەندە جۇرت ونى «شايتان اربا» دەپ اتاعان، قازىر ولاي اتامايدى، سەبەبى ءبارى تۇسىنىكتى. بىلگەن ادامعا  بارلىق قۇپيا اشىلىپ، تىلسىمدىق جويىلادى.

اۋليەلەر وزدەرىنىڭ كەرەمەت قاسيەتتەرىن باسقالاردان جاسىرۋعا ۇمتىلادى. سەبەبى، ونداي قاسيەتتەر ادامنىڭ كوكىرەگىن كوتەرىپ، كوڭىلىن ءبولىپ، تازا رۋحاني جولدان شىعارىپ جىبەرۋى مۇمكىن. رۋحاني جولدا جۇرگەن ادامدار تىلسىمدىق قاسيەتكە ۇمتىلمايدى، وعان كوڭىلىن بولمەي، ءتىپتى سىرت كوزگە كورسەتپەۋگە ۇمتىلادى. ولاردىڭ ماقساتى زاتتىق كورنەۋ جانە كورىنبەيتىن الەمدەرمەن بايلانىس ەمەس، رۋحاني الەمگە جەتۋ، ياعني اللا تاعالامەن بايلانىسۋ. اللا تاعالامەن بايلانىس تەك قانا ماحاببات ارقىلى بولادى. سوپىلار تۇسىنىگى بويىنشا بۇل اللاعا عاشىقتىق. رۋحاني جەتىلگەن ادامنىڭ نەگىزگى قاسيەتىن شاكارىمنىڭ ءوزى «ناعىز اسىق – اۋليە، كەرەمەتكە سول يە» دەپ بەرەدى.

ياعني، اۋليەنىڭ نەگىزگى بەلگىسى – اللاعا عاشىقتىق. شاكارىمدە دە وسىنداي ەرەكشە قاسيەتتەر بولعان. ونىڭ كەيبىر اۋليەلىك قاسيەتتەرىنە توقتالايىق. ول اللا تاعالاعا ناعىز اسىق (عاشىق), بولاشاقتى بولجاي بىلەتىن كورەگەن، تىلەگىن ىسكە اسىرا بىلەتىن قۇدىرەتتى، اللا تاعالاعا تولىق بەرىلگەن، سوندىقتان ونىڭ شاپاعات نۇرىنا بولەنگەن جانە باسقا دا كوپتەگەن قاسيەتتەرگە يە.

ونىڭ بۇل قاسيەتتەرىن ءوزىنىڭ جەتپىس جاسىندا جازعان «يمانىم» اتتى توپ ولەڭدەرىنەن كورە الامىز. اقىننىڭ بۇل ولەڭدەرى قاتارداعى اقىن جازا المايتىن تەرەڭ ماعىنالى، نۇرلى ساۋلە ءتارىزدى ءفاني الەمنىڭ قاراڭعى تۇنەگىن اشاتىن، ادام جۇرەگىن ساۋىقتىراتىن شيپالى ءدارى ءتارىزدى. بۇل ولەڭ جولدارى «جازايىنشى» دەگەن نيەتتەن تۋاتىن جاساندى سوزدەر ەمەس، جۇرەك تۇبىنەن ەرىكسىز شىعاتىن شابىت سەزىمدەرى. بۇنداي سيرەك كەزدەسەتىن شابىتتى ساتتەردى ەشقانداي دا ءفاني الەمنىڭ سوزدەرى تولىق جەتكىزە المايدى. شاكارىمنىڭ جۇرەگىنەن شىققان بۇنداي تەرەڭ سىرلى سوزدەردىڭ ماعىناسىن ارنايى دايىندىق بولماسا بىردەن قابىلداۋ دا وڭاي ەمەس. دەگەنمەن شامامىز كەلگەنشە بۇل سوزدەردىڭ تۇپكى ءمانىن پارىقتاپ، شاكارىمنىڭ نەگىزگى اۋليەلىك قاسيەتتەرىنە كوز جىبەرىپ كورەلىك.

ناعىز اسىق. «ناعىز اسىق – اۋليە» دەپ ءوزى ايتپاقشى، شاكارىمنىڭ اۋليەلىگىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى دالەلى – ونىڭ اللا تاعالاعا عاشىقتىعى. بۇعان ونىڭ ولەڭدەرىنەن كوپتەگەن مىسالدار كەلتىرۋگە بولادى. سولاردىڭ بىرىندە ول ءوزى تۋرالى بىلاي دەپ تولعايدى:

شىن اسىقتىڭ ءاربىرى،
ءولىپ توپىراق بولدى دا،
جارالىستىڭ تاعدىرى،
جاراتتى مەنى ورنىنا.

جارىنىڭ نۇرى قوسىلعان،
مول كەرەمەت مەندە بار.
جالعىز جارعا شوقىنعان،
قايدا مەندەي بەندە بار؟

مەنىڭ جارىم قىز ەمەس،
حاقيقاتتىڭ شىن نۇرى.
ونى سەزەر ءسىز ەمەس،
كوزگە تاسا بۇل سىرى.

جاسىرىپ تۇر جار ءوزىن،
باس كوزىمەن قاراما.
جۇرەگىڭنىڭ اش كوزىن،
جاننىڭ سىرىن ارالا.

كورەم دەسەڭ جارىمدى،
ماس بول، جۇرەك تازالا.
ورتەپ جىبەر بارىڭدى،
قارسى ۇمتىلىپ قازاعا.

كورسەڭ وعان باس ۇرىپ،
ەتەگىنەن ايرىلما.
نە كورنەۋ، نە جاسىرىن،
ناپسىسىنە قايرىلما!

ول ولەڭىنىڭ العاشقى جولدارىنان باستاپ-اق  ءوزىنىڭ قاراپايىم ادام ەمەس ەكەنىن بىلدىرەدى. «شىن اسىقتىڭ ءاربىرى، ءولىپ توپىراق بولدى دا، جارالىستىڭ تاعدىرى، جاراتتى مەنى ورنىنا» دەگەن سوزىمەن اللاعا شىن عاشىقتار ءولىپ توپىراق بولسا دا، ولاردىڭ تىزبەگى ۇزىلمەيتىنىن «جاراتتى مەنى ورنىنا»  دەپ ءوزىنىڭ سولاردىڭ ءبىرى رەتىندە كورسەتەدى. جارالىستىڭ تاعدىرى اسىقتاردىڭ ءولىپ توپىراق بولعان ورنىنا جاراتقاندىقتان، شاكارىم وسىلاي ءوزىن اۋليەمىن دەگەندى ءبىلدىرىپ وتىر. ياعني، ونىڭ نەگىزگى بولمىسى – اسىقتان. ءارى قاراي ءوزىنىڭ ەرەكشە قاسيەتىن ايتا كەلىپ، «جالعىز جارعا شوقىنعان، قايدا مەندەي بەندە بار؟» دەپ ءوزىنىڭ تەك قانا ءبىر اللاعا بەرىلگەنىن ەسكەرتەدى. اللا تاعالا بولمىسىن قابىلداۋ دەڭگەيى اركىمدە ءارتۇرلى بولادى. «جارىنىڭ نۇرى قوسىلعان، مول كەرەمەت مەندە بار» دەپ ول كەرەمەتتەر اللا تاعالانى نۇرىمەن بولاتىنىن بىلدىرەدى. نۇر اللا تاعالانىڭ قۋاتى، جاراتۋشى اسپەكتىسى. وسى نۇردىڭ ىشىندە اللا تاعالانىڭ بارلىق جاسامپازدىعى ورنالاسقان. بۇل نۇر تازا رۋحاني، ماتەريامەن ارالاسپايتىن، بىراق بۇكىل ماتەريالدىق الەمدى تۋدىراتىن جاسامپازدىق قۋات. بىراق بۇلاردى باس كوزىمەن كورۋگە بولمايدى، «كوزگە تاسا بۇل سىرى». شاكارىم «جاسىرىپ تۇر جار ءوزىن» دەپ بۇل نۇردى قاراپايىم كوزبەن كورۋگە بولمايتىنىن كورسەتەدى. سوندىقتان قاراپايىم ادامنىڭ سەزۋىنە قيىن، «كوزگە تاسا بۇل سىرى». ونى كورۋدىڭ ءبىر-اق جولى بار. ول – ماس بولىپ، جۇرەك تازالاۋ ارقىلى رۋحاني كوزدى اشۋ، ياعني رۋحاني جولعا ءتۇسىپ، اللا تاعالانىڭ شاپاعاتىن سەزىنۋ. ول ءۇشىن «ورتەپ جىبەر بارىڭدى، قارسى ۇمتىل قازاعا»، ياعني اللا تاعالاعا تولىق بەرىلىپ، بۇل دۇنيەنىڭ قىزىعىنان باس تارتۋ، سوپىلارشا ايتقاندا «ولىمنەن بۇرىن ءولۋ»، نەمەسە، شامدى انىق تانۋ ءۇشىن شامنىڭ وتىنا جانىپ كەتكەن كوبەلەكتەي بولۋ. ەگەر بۇل دەڭگەيگە جەتسەڭ، ارتىڭا قايىرىلىپ قاراما، ياعني ءناپسىنىڭ نازىك جانە دورەكى كورىنىستەرىن ايىرا ءبىلىپ، ولاردىڭ ىرقىنان تولىق قۇتىل. وسىلاردىڭ بارلىعى شاكارىمنىڭ ءفاني جولدى تولىق ءوتىپ، اۋليەلىك قاسيەت العانىن كورسەتەدى.

شاكارىمنىڭ اللا تاعالاعا عاشىقتىق دارەجەسىنە جەتكەنىن كورسەتەتىن تاعى ءبىر ولەڭىنە توقتالايىق.

شام سەنەن جارىقپىن دەپ كۇنالى بوپ،
سوندىقتان تۇسكەن ونىڭ تىلىنە شوق.
اينا سەنەن اسىلمىن دەگەن ءۇشىن،
دارعا اسىلىپ، باسىنا قادالعان وق.

ءبۇتىن الەم بايلانعان سىيقىرىڭا،
مەن جىنداندىم اسىق بوپ سول نۇرىڭا.
شىرىك يمان، شىققان جان ارمان ەمەس،
قولىمدى ءبىر تيگىزسەم بۇرىمىڭا.

نۇرعا بايسىڭ نۇرىڭنان زەكەت – پارىز،
مەن كەدەيمىن، نۇر سۇراپ قىلدىم ارىز.
ءبىر قاراساڭ، تىرىلەر ءولى دەنەم،
قاراماساڭ، موينىڭدا كەتەر قارىز.

قىزىردىڭ ماڭگى سۋىن سيا قىلىپ،
تامام ءتۇندى ساۋىت قىپ قويسام قۇيىپ.
وسى دۇنيە توزعانشا جازسام-داعى،
بىتىرە المان ەرنىڭنىڭ سىرىن ءبىلىپ.

نارەستە، جاس كۇناسىز، كۇن مەن ايىم،
ەتەگىڭە قول تيسە، اداسپايىم.
جاراتقاننىڭ قۇدىرەتى تولىقتىعىن،
سەنىڭ ءمىنسىز نۇرىڭنان بايىپتايىم.

مۇنى مەڭىرەۋ تابيعات جاراتا الماس،
دەيمىن دە تەرەڭ ويمەن سونى ويلايمىن.
سوندىقتان جان، يمانىم ءبىر سەن ءۇشىن،
مەيلىڭ سوك، مەيلىڭ ۇنا، وسى جايىم.

ءجۇز پايعامبار مۇعجيزا كورسەتسە دە،
سەنى كورمەي مۇسىلمان بولا المايىم.
سەنىڭ نۇرىڭ تۇسپەگەن سوپىلاردى،
بەيىسكە كىرەدى-اۋ دەپ ويلامايىم.

(«شام سەنەن جارىقپىن دەپ كۇنالى بوپ»)

اللا تاعالامەن تەڭەلەمىن دەگەن شام مەن اينانى مىسال رەتىندە كەلتىرە وتىرىپ اقىن ونىڭ شەكسىز زور، وعان ەشكىم تەڭەلىپ، قارسى تۇرا المايتىنىن بىلدىرەدى.تىلىنە تۇسكەن شوقتىڭ ارقاسىندا (جانعان پىلتەسىمەن) شام جارىق بەرەدى، ال كۇناسى ءۇشىن باسىنا وق قادالعان اينا قابىرعاعا ىلىنەدى. بۇل ولەڭىندە اقىن اللا تاعالانىڭ حيكمەتىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، «مەن جىنداندىم اسىق بوپ سول نۇرىڭا» دەپ ءوزىنىڭ عاشىقتىعىن بىلدىرەدى. «قولىمدى ءبىر تيگىزسەڭ بۇرىمىڭا» دەپ اقىن جارىنا جاقىنىراق بولعىسى كەلەدى. سوپى پوەزياسىندا «بۇرىم» اللا تاعالانىڭ ءمىنسىز ديدارىنىڭ ءبىر قىرى. «مەن كەدەيمىن» دەگەنى «مەن پاقىرمىن» دەگەن سوزدەن شىققان. سوپىلار وزدەرىن «پاقىر»، ياعني رۋحاني ازىققا، اللانىڭ نۇرىنا كەدەي دەپ ەسەپتەيدى. ولار ەل كەزىپ، وزدەرىنىڭ ميستيكالىق سيپاتتارىن كورسەتىپ، وزدەرىن پاقىر (فاكير) دەپ اتاعاننان كەيىن، باتىس ەلدەرىندە شىعىستان شىققان سيقىرشى، يلليۋزيونيستەردى «فاكير» دەپ اتاپ كەتكەن.  «بىتىرە المان ەرنىڭنىڭ سىرىن ءبىلىپ» دەپ اللا تاعالانىڭ سيپاتىنىڭ شەكسىز لاززاتتىعىن بىلدىرەدى. «ءجۇز پايعامبار مۇعجيزا كورسەتسە دە، سەنى كورمەي مۇسىلمان بولا المايمىن» دەپ شاكارىم وتە ماڭىزدى وي ايتىپ وتىر. بۇل وي: ءدىننىڭ نەگىزگى ماقساتى ادامدى ءبىر ناتيجەگە اكەلۋ، ول ناتيجە – اللا تاعالامەن بايلانىس، ياعني ونىڭ نۇرىنا بولەنۋ. بۇل نۇرسىز ەشكىم دە بەيىسكە، ياعني رۋحاني الەمگە جەتە المايدى. ول پايعامبارلاردىڭ كورسەتكەن كەرەمەتتەرى، ايتقان دالەلدەرىنە قاناعاتتانبايدى – ول اللا نۇرىن ءوزى كورگىسى كەلەدى. مىنە، شاكارىمنىڭ اللاعا عاشىقتىعى ونى وسىنداي رۋحاني دارەجەگە كوتەرگەن.

دوسىم وماروۆ،

شاكارىمتانۋشى عالىم، فيلوسوف

Abai.kz