اڭگىمە

مۇقاتاي اۆتوبۋستان تۇسكەندە، جاپالاقتاپ قار جاۋىپ تۇر ەكەن. جاڭا عانا وي-شۇڭقىرى اپ-ايقىن كورىنىپ جاتقان جەر-انا كورپەسىن جامىلىپ تا ۇلگەرىپتى. اسپان بۇلىڭعىر بولعانمەن، جەلسىز، تىمىق. اۋادا دەنەگە جۇمساق تيەتىن ءبىر جىلىلىق بار.
ەنسىز، تاستاق جولعا ءتۇسىپ، اۋىلدىڭ شىعىسىنا قاراي بەت تۇزەدى. جاپالاقتاي جاۋعان قار – تابيعات قۇبىلىسى. مۇقاتاي ءۇشىن ازىرگە سىرى جۇمباق. جۇمباق نارسەنىڭ كىم-كىمدى دە ىنتىقتىراتىنى بار عوي. مۇقاتاي دا قاردىڭ اسپان الەمىنىڭ قاي نۇكتەسىنەن ءۇزىلىپ ءتۇسىپ جاتقانىن كورگىسى، بىلگىسى كەلەدى. تۇتاسا بۇلت تورلاعان اسپانعا ءالسىن-ءالسىن قاراعىشتاي بەرەتىنى سوندىقتان.
سوناۋ كوز ۇشىنان سان مىڭداعان قار تۇيىرشىكتەرى جاپاتارماعاي جارىسا قۇلديلاپ كەلەدى. قانداي تاماشا! قارعا الاقانىن توستى. جىپ-جىلى الاقانىنا تيگەن قار لەزدە ەرىپ كەتەدى. ەندى اق ۇلپا بولشەكتەردى ساناۋعا كىرىستى. ءبىر… ەكى… ءۇش… ءتورت… بەس… التى… جەتى… سەگىز… توعىز… ون… ءتۇۋ، قانداي كوپ! ءتىپتى ساناپ ۇلگەرۋ مۇمكىن ەمەس. مىنا اسەم كورىنىسكە كوڭىلىنىڭ اربالعانى سونداي، ءجۇرىپ كەلە جاتقانى ەسىنەن شىعىپ كەتىپتى.
كەنەت الدەنەگە ءسۇرىنىپ جىعىلدى. ورنىنان ىلە-شالا كوتەرىلىپ، ءۇستىنىڭ قارىن قاعىپ تۇرعان. باتەڭكەسىنىڭ تابانىنا جابىسىپ، سالپاڭداعان بىردەڭەنى كوزى شالدى. ەڭكەيىپ، انىقتاپ قاراپ ەدى، قاقىراپ تۇسۋگە اينالعان باتەڭكەسىنىڭ تابانى ەكەن. وكشەسىنە عانا ءىلىنىپ تۇر. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ مۇقاتاي شىن ساسايىن دەدى. ەكى قالتاسىن قارماندى. قولىنا ۋماجدالعان بەت ورامالى ءىلىندى. ونى ورتاسىنان جىرتىپ، ەكىگە ءبولدى. ەكەۋىن بۇرىشىنان جالعاپ ءتۇيدى. سوسىن باتەڭكەنىڭ تابانىن ورنىنا كەلتىرىپ ۇستاپ تۇرىپ، استى-ۇستىنەن قۇرساۋلاپ بايلادى. اياعىن كوتەرىپ بايقاپ ەدى، ءبىراز جەر جۇرۋگە جارايتىن سياقتى. مۇقاتاي ۇيىنە تەز جەتۋگە اسىقتى.
الاسا جوزىدا تۇسكى تاماعىن ءىشىپ وتىرعان ءۇي ءىشى مۇقاتايدى جىلى قابىلدادى. توردەگى اق سارى، شوقشا ساقالدى كىسىگە مۇقاتاي:
– اسسالاۋماعالەيكۋم! – دەپ قول بەردى.
– الىكسالام، – دەدى وتاعاسى.
– جاعداي جاقسى ما، باتىر ەكەسى؟ وقۋ قالاي؟ العاشقى توقساندى ويداعىداي اياقتاعان بولارسىڭ؟
بۇل – اكەسىنىڭ تۋىسى التاي ەسىمدى كىسى ەدى. مۇقاتاي شاي قۇيىپ وتىرعان قاپىش اپاسىنا دا، وسى ءۇيدىڭ كەنجەسى نۇرسۇلتانعا دا قول بەرۋدى ۇمىتقان جوق.
كيىم ىلگىشكە پالتوسىن قىستىرىپ تۇرىپ تا، قولجۋعىشتان سۋ اعىزىپ تۇرىپ تا مۇقاتاي ۇلكەن كىسىنىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋمەن بولدى.
– تاربيەشى اپايىڭ اۆتوبۋسقا وتىرعىزىپ جىبەردى مە؟
– ءيا، شوفەرعا تابىستاپ، سونان سوڭ ءبىر-اق كەت­تى.
– راقمەت. كوسەگەسى كوگەرسىن اينالايىن­نىڭ. – كەنەت، التاي اعاسىنىڭ داۋسى قات­تى شىقتى:
– ءوي، مىناۋىڭ نە؟ شۇلىعىڭ مالمانداي سۋ عوي؟
– باتەڭكەمنىڭ تابانى ءتۇسىپ قالدى، – دەدى مۇقاتاي.
– اپايىڭا ايتىپ، ەتىكشىگە قاقتىرىپ المادىڭ با؟ ءاي، جازعان بالا-اي، سۋىق ءتيىپ اۋىرىپ قالساڭ قايتپەكسىڭ؟ – دەدى ۇلكەن كىسى شىن كەيىپ.
– شۇلىعىڭدى شەشىپ، جايىپ قوي. تابانىڭنان سۋىق وتەدى، – دەدى قاپىش اپاسى.
اس ءىشىلىپ بولعان سوڭ ۇلكەندەر شارۋا قامىمەن جاي-جايىنا كەتىستى. ۇيدە نۇرسۇلتان ەكەۋى عانا قالدى.
– ءجۇر، اققالا جاساپ وينايمىز، – دەدى نۇرسۇلتان بۇعان.
– اياق كيىمىم جوق، قالاي بارام؟ – دەدى مۇقاتاي.
«ە-ە، سوندايىڭ بار ەكەن عوي» دەگەندەي ول مۇرنىن ءشۇيىرىپ، از-كەم ءۇنسىز قالدى دا، ەشتەڭە دەمەستەن سىرتقا بەت­تەدى. «ەسكى اياق كيىمدەرىنىڭ ءبىرىن اكەلىپ بەرەتىن شىعار» دەپ ءۇمىت­تەنگەن. بىراق نۇرسۇلتان سول كەتكەننەن مول كەت­تى.
ۇيدە جاپادان-جالعىز وتىرا-وتىرا مۇقاتايدىڭ ءىشى پىسايىن دەدى. كوشە جاقتان ەستىلگەن بالالاردىڭ ازان-قازان شۋىنا ەلەگىزىپ، تىپىرشيدى. تەرەزە الدىنا كەپ اق قار جامىلعان ۇيلەرگە، كوشەگە تەلمىرەدى.
قار ءالى جاۋىپ تۇر. ءبىر توپ بالا اققالا تۇرعىزۋعا كىرىستى. ال ودان ارىرەكتە ەكىنشى توپ قارمەن اتقىلاسىپ ويناپ ءجۇر.
العاشقى توپتىڭ ىشىنەن نۇرسۇلتاندى جازباي تانىدى. انالاردىڭ شات-شادىمان كوڭىلدى قالپى، سولاردىڭ قاتارىندا بولا الماعانى، اقساق تاۋىقتاي ءبۇرىسىپ، تەرەزەدەن كوز سۇزگەن مىنا تۇرىسى جۇرەگىن سىزدات­تى. قيىن ءسات­تە قول ۇشىن بەرۋ بىلاي تۇرسىن، قاراقان باسىنىڭ قىزىعىن قىزىقتاعان نۇرسۇلتانعا وكپەسى كارا قازانداي ەدى.
بالا قيال ءبىر كەزدەگى ءوزىنىڭ باقىت­تى كۇندەرىمەن قايتا تابىستىردى. بۇل دا ەش الاڭسىز ويناۋدان جالىقپايتىن. اكەسى مەن اناسىنىڭ ءوزىن الما-كەزەك اينالىپ-تولعانعاندارى ءدال بۇگىنگىدەي ەسىندە. اپاسىنىڭ كامزولىنىڭ استىنا جاسىرىنىپ، اكەسىنەن تىعىلىپ قالۋشى ەدى. اكەسى ۇلىن ىزدەپ، ءۇيدىڭ قۋىس-قۋىسىن تۇگەل شارلاپ شىعاتىن. سول ءبىر اسىل بەينەلەر بۇلايشا ساعىنىشقا، قول جەتپەس ارمانعا اينالارىن بىلمەپتى-اۋ. كوزىنە كەلىپ قالعان ىستىق جاستى جەيدەسىنىڭ جەڭىمەن ءسۇرت­تى دە، توردەگى قۇراق كورپە ۇستىنە ەتبەتىنەن ءتۇسىپ جاتا كەت­تى.
ۇيىقتاپ كەتكەن مۇقاتاي دابىر-دۇبىردان وياندى. ىشكە التاي وتاعاسى مەن نۇرسۇلتان ەندى. مۇقاتاي نۇر­سۇلتاننىڭ جۇزىنە كوز قيىعىن جۇگىرتكەن. ونىڭ دوڭگەلەك، قىزىل شىرايلى ءجۇزى بال-بۇل جانىپ، قوس تاناۋى بالىق جەلبەزەگىنە ۇقساپ جەلپ-جەلپ ەتەدى. ءوزى تىم كوڭىلدى-اق. مۇقاتاي ەنجار قوزعالىپ، ورنىنان سوزالاڭداي كوتەرىلدى.
– مۇقاتاي، ساعان ەتىك اكەلدىم. قانە، كيىپ كورشى، – دەگەن ءسوزدىڭ اعا اۋزىنان شىعۋى مۇڭ-اق ەكەن، قاسىنا قالاي جەتىپ بارعانىن بايقاعان جوق. قىسقا قونىشتى، قارا ەتىكتى اعاسى قولىنا ۇستاتا بەردى. سونداعى قۋانعانى-اي! ءداپ ولشەگەندەي شاپ-شاق ەكەن.
– ءدال مە؟ – دەپ سۇرادى الياي اعاسى.
– قۇيىپ قويعانداي! – دەدى مۇقاتاي كوزدەرى شوقشا جايناپ.
– بوپتى، ەندەشە، كيە عوي. ەتىگىڭ توزعاق، ءومىرىڭ ۇزاق بولسىن!
– «ەتىگىڭ توزعاق بولسىن» دەگەن نە ءسوز، اعا؟
– جاڭا كيىم كيگەندە ايتىلاتىن ىرىم ءسوز عوي. اسىل تاس، قىمبات جيھاز، دۇنيە-مۇلىك دەگەندەر قاجەت بولعانمەن، حالقىمىز بۇلاردى ادامنان جوعارى قويۋدان اۋلاق. بارىنەن ادام ءومىرى قىمبات. ويتكەنى ءومىر ادامعا ءبىر-اق رەت بەرىلەدى. جانە جاڭاعى تۇتىنۋ زات­تاردىڭ اممەسىن ادام جاساپ شىعارادى.
مۇقاتاي ۇلكەن كىسىنىڭ ءسوزىن زەيىن سالا تىڭدادى.
– پاپا، مىناداي ەتىكتەن ماعان دا ساتىپ اپەرىڭىزشى، – دەدى وسى كەزدە نۇرسۇلتان قاباعىن ءتۇيىپ، بۇرتيىپ. ىنتا-ىقىلاسى ەتىككە اۋىپ، اكە سوزىنە ونشا قۇلاق قويماعانى بايقالادى.
– ءاي، بالام، ەكى بىردەي ەتىگىڭ تۇرىپ، ءۇشىنشىسىن الىپ بەر دەگەنىڭ كاي ساسقانىڭ؟ قىزعانىش پا، الدە كورسەقىزارلىق پا بۇنىڭ؟ ءوز تۋىسىڭنان ەتىكتى قىزعاناتىنداي نە كورىنىپتى ساعان؟ مۇقاتاي – بىلە بىلسەڭ، سەنىڭ بوتەنىڭ ەمەس، مەنىڭ جالعىز اعامنان قالعان جالعىز تۇياق. كوز جۇمارىندا ماعان امانات­تاعان. اعا-جەڭگەمنىڭ اماناتىن ورىنداماسام، ارۋاعىنىڭ قاھارىنا ۇشىرامايمىن با؟ – دەپ اكەسى ونى تىيىپ تاستادى.
وسى اڭگىمەدەن كەيىن نۇرسۇلتان مۇقاتايعا ءوشى بار ادامشا جاراتپاي قارايتىن بولدى. ول ءۇشىن بۇل ۇيدە مۇقاتايدىڭ بار-جوعى ءبارىبىر سەكىلدى. جانىنا جۋىمايدى. بىراق تۋىسىنىڭ استامسۋى مۇقاتايدىڭ جىگەرىن جاسىتا العان جوق. ينتەرنات­تان پالتوسىنىڭ قالتاسىنا سالا كەلگەن ەكى كىتاپشانىڭ ءبىرىن الىپ وقي باستادى. توسەككە جاتقانشا كىتاپتان باسىن كوتەرگەن جوق.
كەشكىسىن نۇرسۇلتان ەكەۋىنە توسەك قاتار سالىنىپتى. تىسكا شىعىپ كەلدى دە، توسەگىنە جاتىپ قالدى. بۇنىڭ سوڭىنان ىلە-شالا كىرگەن نۇرسۇلتان سيپاقتاپ، از-ماز تۇردى دا:
– اپا-ا-ا! – دەدى داۋسىن ەركەلەي سوزىپ.
– ءاۋ، – دەپ شەشەسى باسىن ىشكە قىلتيت­تى.
– ينتەرنات­تىڭ بالاسىنىڭ قاسىنا جاتپايمىن.
– نۇكەتاي، ونداي ءسوزدى ايتپا. ينتەرناتقا سەنىڭ دە تۇسپەسىڭە كوزىڭ جەتە مە؟ – دەدى اپاسى ءزىلسىز جۇمساق ۇنمەن. نۇرسۇلتاننىڭ مىنا ءسوزى ارقاسىن سۋىق تەمىردەي قارىعانىمەن، مۇقاتاي ۇندەگەن جوق.
تاڭەرتەڭ مۇقاتاي ادەت­تەگىسىنشە ەرتە وياندى. توسەكتەن تۇرىپ كەت­تى. كيىنىپ جاتىپ نۇرسۇلتاننىڭ توسەگى جاققا مويىن بۇرعان. ول قاننەن-قاپەرسىز ۇيقىنى سوعۋدا. پەشتە وت مازداپ جانىپ تۇر. ۇستىندەگى اق شاۋگىمنىڭ سۋى ساقىرلاپ قايناپ، قاقپاعى سىڭعىر-سىڭعىر ەتەدى. اپاسى كورىنبەيدى. ءسىرا، سيىر ساۋىپ جۇرگەن بولۋى كەرەك. مۇقاتاي شاۋگىمنىڭ قاقپاعىن الىپ قويىپ، تىسقا شىقتى.
التاي اعاسى ەسىك الدىنىڭ قارىن كۇرەپ، اۋلانى قورشاعان شارباقپەن بىردەي عىپ ءۇيىپ تاستاپتى. اسپان شايداي اشىق. شىڭىلتىر اياز بەت قاريدى. جىلى ۇيدەن شىققاندىقتان، دەنەسى قالتىرادى. پالتوسىن قاۋسىرىنىپ قويدى. اق قار كوكجيەكتى قىزىل اراي شاپاققا بولەپ كوتەرىلىپ كەلە جاتقان كۇن ساۋلەسىنە شاعىلىپ، جالت-جۇلت ەتەدى.
قورادا مال جوندەپ جۇرگەن وتاعاسى بۇنى كورىپ:
– استىڭنان سۋ شىقتى ما، بالا؟ ەرتەلەتىپ قايدا بارماقسىڭ؟ – دەدى كۇلىمسىرەگەن كەيىپپەن. بۇل تۇسپال ساۋالدىڭ ماعىناسىن مۇقاتاي تۇسىنە قويدى. ءالى دە جاتا تۇرۋىن قالاعاندىقتان ايتىپ تۇرعانىن ءبىلدى.
– ءبىزدى ىلعي دا ءبىر مەزگىلدە وياتادى. ءبىر كۇن ەرتە، ءبىر كۇن كەش تۇرۋ ادامنىڭ جۇمىس ىرعاعىن بۇزادى دەپ ەسەپتەيدى. مەن دە وسى ەرەجەگە ابدەن ۇيرەنىپ الدىم، – دەدى ۇلكەن ادامشا ورنىقتى جاۋاپ بەرىپ.
– ونىسى وتە دۇرىس ەكەن. قاتال ءتارتىپ ادامدى شىنىقتىرادى. ال شىنىققان ادام قانداي قيىندىققا دا شىدايدى. تۇسكە دەيىن ۇيقى سوعىپ، بوس، بولبىر بوپ وسكەن بالا كەيىن ەڭبەككە دە قىرسىز بولادى. اتا-بابامىز: «ەرتە تۇرعان جىگىت­تىڭ ىرىسى ارتىق» دەپ بەكەر ايتپاعان، – دەدى التاي اعاسى ايىرعا سۇيەنىپ، مۇرتىن شيراتا تۇرىپ.
وسى كەز اپاسى ەرتەڭگى شايعا شاقىردى. داستارقان باسىندا ول:
– مۇقاتايدىڭ ۇلكەندەر لەبىزىن ىقىلاس كويا تىڭدايتىنى جاقسى ەكەن. ءبىزدىڭ نۇرسۇلتان بۇنداي ەمەس قوي، – دەدى.
– ە-ە-ە، «كىسى بولار بالانىڭ كىسىمەنەن ءىسى بار. كىسى بولماس بالانىڭ كىسىمەنەن نەسى بار؟» – دەپ التاي وتاعاسى ىڭىرانىپ قويدى.
ەرتەڭگى شايدان سوڭ قورادا تانا-تورپاقتارعا ءشوپ سالىپ جۇرگەن. ۇيقىدان ەندى عانا ويانىپ، قاسىنا كەلگەن نۇرسۇلتاندى كورسە دە ەلەگەن جوق. ءوز جۇمىسىمەن بولا بەردى. نۇرسۇلتاننىڭ شىدامى تاۋسىلىپ، مۇقاتايدى سوزگە تارت­تى.
– مۇقاتاي، ءجۇر، سىرعاناق تەبۋگە بارايىق، – دەدى.
– ساعان مەنىمەن بىرگە جۇرۋگە بولمايدى، – دەدى مۇقاتاي.
– نەگە؟ – دەپ اڭتارىلدى نۇرسۇلتان.
– مەن ينتەرنات­تىڭ بالاسىمىن عوي، – دەپ ونىڭ تۇندەگى ءسوزىن ەسىنە سالدى.
– مەن ويناپ ايتقام، – دەدى نۇرسۇلتان قىزاراقتاپ.
– ويناپ سويلەسەڭ دە، ويلاپ سويلە.
– بۇدان بىلاي ولاي دەمەيمىن. باراسىڭ عوي، ءا؟! – دەپ، وپ-وڭاي ىڭعايعا كونىپ، يىلە قالدى ول.
نۇرسۇلتاننىڭ جالىنىشتى كەيپىنە جانى اشىعان مۇقاتاي قاسارىسۋىن قويىپ، لەزدە جۇمسارىپ سالا بەردى.
وسىدان ون-ون بەس مينۋت وتكەندە ەكەۋى جاڭا جاۋعان قالىڭ كاردى ومبىلاپ كەلە جات­تى. نۇرسۇلتان – الدا. قولىندا سۇيرەتكەن قول شاناسى بار، مۇقاتاي – سوڭىندا. بۇلار ويپاڭداۋ جەردى ارتقا تاستاپ، ەڭسەلى جوتاعا كوتەرىلدى. جوتانىڭ ءۇستى جازىق ءارى قارى دا جۇقا ەكەن. تۇندە سوققان بوران ۇشىرىپ اكەتكەن-اۋ، ءسىرا.
– سىرعاناق توبەگە دەيىن ءالى كوپ بار. شاناعا وتىرىپ ال، – دەدى نۇرسۇلتان كۇتپەگەن مىنەز تانىتىپ. مۇقاتاي وتىرا قويماپ ەدى: «وتىرىپ ال، مەن شارشاعاندا سەن سۇيرەيسىڭ»، – دەدى. مۇقاتاي كوندى، نۇرسۇلتان شاناداعى بۇنى شىبىن عۇرلى كورەتىن ەمەس. ءداپ ءبىر مارەگە اسىققان جەلاياقشا جۇگىرىپ الا جونەلدى. جۇگىرگەن سايىن ادىمى جازىلا تۇسەدى. ادىمى جازىلعان سايىن شانا دا زىرىلداپ كەلەدى. نۇرسۇلتاننىڭ تۇندەگى سوزىنەن قاراداي تۇڭىلگەن مۇقاتاي مىناداي كىسىلىگىنە ءدان ريزا. قازىرگى ءسات­تە وزىنەن باقىت­تى ەشكىم جوقتاي. ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا. سايدىڭ تىك قاباعىنا تىرەلگەن نۇرسۇلتان شانانى اينالدىرىپ-اينالدىرىپ جىبەرىپ، بيىكتەن تومەن قاراي قويا بەرە سالدى. مۇقاتاي ءبىر جاققا، شانا ەكىنشى جاققا ۇشتى.
ماڭدايى بىردەڭەگە سوعىلىپ، كوزىنىڭ وتى جارق ەت­تى. قار قابا قۇلاعان. اۋزى-مۇرنىنا قار جەنتەكتەرى كەپتەلىپ قاپ، اۋا جەتپەي تۇنشىعىپ بارا جات­تى. قول-اياعىن تىنىمسىز ەربەڭدەتىپ تۇرۋعا ۇمتىلدى. باسى ەڭىسكە قاراپ جاتقاندىقتان، تۇرىپ كەتۋ قيىنعا سوقتى. ەپتەپ قوزعالىپ، ارقاسىنا قاراي اۋناپ ءتۇسىپ، ازەر كوتەرىلدى-اۋ. ەسى اۋعان ادامشا ماڭگىرىپ تۇرىپ قالدى. تومەن قاراپ ەدى، باسى اينالدى. ەگەر مىنا قالىڭ قار بولماعاندا دومالاپ، سوناۋ سايدىڭ تابانىنان ءبىر-اق شىققانداي ەكەن. ماڭدايىنان سىرعىپ اققان جىلىمشى بىردەڭەگە قولى ءتيىپ ەدى، قان ەكەن. قولىن قارعا ءسۇرت­تى. جوعارىدان قارقىلداپ كۇلگەن نۇرسۇلتاننىڭ داۋسى قۇلاعىنا جەت­تى. اياقتارىن ءتاي-ءتاي باسقان سابيدەي تىزەسىنە سۇيەنىپ، قاباق ۇستىنە زورعا جەت­تى.
انادايدا ءىشىن باسىپ، كۇلكىگە قارق بوپ جاتقان نۇرسۇلتاننىڭ جانىنا تاياندى.
– نەمەنەگە ءماز بولاسىڭ؟ سەنى بىرەۋ ءوستىپ بيىكتەن قۇلاتىپ جىبەرسە، قۋانار ما ەدىڭ؟ – دەدى ىزاعا بۋلىعىپ.
– نە-مە-نە-ە؟ – اناۋ كۇلكىسىن تيا قويدى.
– اياۋشىلىق دەگەن قايدا؟ ءبىر جەرىم جازىم بولسا قايتەسىڭ؟
– قايتۋشى ەم؟
– وسىڭ ءۇشىن جاۋاپ بەرەسىڭ.
– مەن بە جاۋاپ بەرەتىن؟ – نۇرسۇلتان جامباستاپ جاتقان كۇيدە سۇق ساۋساعىمەن كوكىرەگىن نۇسقادى.
– ەندى كىم دەپ ەڭ؟
– سەن ءۇشىن مەنى كىم تەرگەۋشى ەدى؟ ساعان كۇيەتىن بىزدەن وزگە تۋىسىڭ بولسا، نەگە ەتىك ساتىپ اپەرمەيدى؟
مۇقاتاي نە ايتارىن بىلمەي اڭىرىپ قالدى. «اكە-شەشەسى جوق دەپ باسىنعانى ەكەن عوي» دەپ ويلادى ىشتەي. سول-اق ەكەن، كوڭىلى نىلدەي بۇزىلدى. القىمىنا وكسىك تىعىلدى.
– نەگە كۇيمەيدى؟ مۇعالىمدەرىم، تاربيەشىلەرىم بار، – دەدى جىلامسىراپ.
– سولارعا كەرەك ەدىڭ سەن؟ سەن ءۇشىن ەمەس، ولار اقشا ءۇشىن ىستەيدى ءبىلدىڭ بە؟
– سەن قاتىگەزسىڭ! سولاي دەۋگە قالاي اۋزىڭ بارادى؟ ودان ارى سويلەسە، جىلاپ جىبەرەتىنىن بىلگەن مۇقاتاي بۇرىلدى دا، جۇرە بەردى. الماتىعا ينتەرناتقا قايتىپ كەتۋگە بەل بايلادى. بىراق التاي اعاسى ىزدەيدى عوي. ول كىسىنىڭ كەلگەنىن كۇتە تۇرادى، نۇرسۇلتاننىڭ مىنا قياناتىن ايتىپ بەرىپ، سوسىن ءبىرجولا كەتپەك بولدى. ۇيگە كەلىسىمەن، بەتى-قولىن جۋدى. ءتۇرىن اينادان كورگەن ونىڭ كوزدەرى اتىزداي بولدى، ماڭدايى جۇدىرىقتاي بوپ تومپايىپ كەتىپتى. شەكەسىنە قان قاتىپ قالىپتى. قاناعان جەرىنە قاعاز جاپسىرىپ قويىپ، كىتاپ وقۋعا وتىردى. قانشا ۋاقىت وتكەنى بەلگىسىز. سىرت­تان بىرەۋدىڭ اتىن اتاپ شاقىرعانىن ەستىدى. سىرتقى ەسىك تابالدىرىعىندا نۇرسۇلتان تۇر.
– مۇقاتاي، ءجۇر، تايعا مىنەمىز، – دەدى ول ەشتەڭە بولماعانداي موماقان كەيىپپەن.
– ءوزىڭ مىنە بەر، – دەپ بۇرىلا بەرىپ ەدى، اناۋ:
– وي، پاپام شاقىرىپ تۇر. سەنىڭ باسىرە تايىڭ ول. پاپام ورىستەن ايداپ اكەلدى، – دەپ بەز-بەز ەت­تى. مۇقاتايدىڭ جىلقى مالى دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ادەتى. قازىر دە دەلەبەسى قوزىپ سالا بەردى.
– شىن با؟ – دەدى سەنبەگەنىن جاسىرا الماي.
– سەنبەسەڭ قارا ءوزىڭ. قوراعا بايلاپ قويدى. جىلقىشى باس ءبىلدىرىپ، ۇيرەتىپتى، جۇپ-جۋاس.
مۇقاتاي ەتىگىن ىزدەدى. بىراق قويعان جەرىنەن تاپپادى. بۇرىش-بۇرىشتى تۇرتىنەكتەپ تۇگەل قارادى.
– وي، ەتىگىڭ بە؟ انە تۇر عوي، – دەپ نۇرسۇلتان سۇق قولىمەن تورگى بۇرىش جاقتى نۇسقادى. مۇقاتاي ونىڭ كورسەتكەن جاعىنا جالت بۇرىلدى. تابانى قاقىراعان ەسكى باتەڭكەسىن كوردى. نۇرسۇلتان بار داۋسىمەن قارقىلداپ كەپ كۇلدى. باعانادان بەرى قالاي بايقاماعانىنا ءوزى دە تاڭ. نۇرسۇلتاننىڭ اياعىنا كوزى تۇسە كەتكەن. سويتسە، ەتىگىن سول كيىپ الىپتى. اشۋعا بۋلىققان مۇقاتاي ۇيدەن جۇگىرە شىقتى. تابالدىرىقتان ات­تاي بەرىپ، نۇرسۇلتاننىڭ بەتىنە «تفۋ» دەپ تۇكىرىپ جىبەردى دە، قار ۇستىندە جالاڭاياق ادىمداي باسىپ كەتىپ بارا جات­تى. كوزدەرى شاراسىنان شىعا جازداعان نۇرسۇلتان وقتاۋ جۇتقانداي تۇرعان جەرىندە قاقايىپ ءالى تۇر. ول ابدەن ۇزاپ كەتكەندە بارىپ بار داۋسىمەن: «مۇقاتا-ا-ا-ي!» دەپ ايقاي سالدى. بىراق بۇل كەزدە ول ارىلى-بەرىلى سابىلعان ادامدار اراسىنا ەنىپ، كورىنبەي كەتكەن.
قاققان قازىقتاي مەلشيىپ تۇرا بەرەر مە ەدى. مۇقاتايدى كوتەرىپ كەلە جاتقان اكەسىن كورمەگەندە. ەمپەڭدەي باسقان ونىڭ جۇرىسىنەن-اق كەمەرىنەن اسىپ توگىلگەن اساۋ تولقىنداي اشۋىن اۋىزدىقتاۋعا قاۋقارسىزدىعىن بايقاعانداي. زىپ بەرىپ ىشكە كىرىپ، ەتىكتى شەشىپ، بۇرىشتاعى ورنىنا قويدى دا، ءوزىنىڭ اياق كيىمىن كيدى. نە ىستەپ، نە قويارىن بىلمەي، از-كەم اقتارىلدى. «مۇقاتايعا نەگە قيانات جاسادىم؟» دەپ ويلاعانى سول ەكەن، سۇرقاي كۇي ىشكى الەمىن اپتەر-تاپتەر ەتىپ، قۇتىن قاشىردى. اكەسىنىڭ قولىنا تۇسسە، وڭدىرمايتىنىن بىلەدى. ويىنعا زاۋقى سوقپاسا دا، سونادايدا شۋلاپ-شۇرقىراپ سىرعاناق تەپكەن كوڭىلدى توپقا قاراي جىگىرىپ الا جونەلدى.

تۇرسىنحان شالديبەكقىزى

Abai.kz