(موڭعولياداعى قانداستارىمىزدىڭ مەرەيىن اسپانداتقان «كىشى قۇرىلتاي» تۋرالى تولعانىس)

كوشى-قون – مەنىڭ ەڭ كوپ قاۋزاعان تاقىرىبىم.

قۇدايعا شۇكىر، نۇرسۇلتان نازارباەۆ داۋىرىندە باستالعان ۇلى كوش قاسىم-جومارت توقاەۆ داۋىرىندە دە جالعاسىن تاۋىپ جاتىر. سايابىرلاعانىمەن توقتاعان جوق.

داۋ جوق، نازارباەۆ مەملەكەت باسقارعان كەزەڭ – قازاق كوشىنىڭ «التىن ءداۋىرى» بولىپ، تاريحقتا قالدى.

ال، توقاەۆ ءداۋىرى ەندى باستالدى.

مەن وسى ەكى ءداۋردى سالىستىرىپ، «اناۋ جاقسى»، «مىناۋ جامان» دەۋدەن اۋلاقپىن. وتكەن داۋىردە دە «اتتەگەن-اي!» - لار كوپ بولدى. بىراق، سول تىعىرىقتاردىڭ بارىنەن، تۇڭعىش پرەزيدەنت ءوزى ارالاسىپ، شىعارىپ وتىردى.

ءبىر تاڭ قالاتىنىم، كارىم ءماسىموۆ ۇكىمەت باسى بولىپ تاعايىندالعاننان بەرى قازاق كوشىنە جابىسقان «ۇشىق» ءالى ۇزىلمەي كەلەدى.

ءوزىڭ بىلەك ءتۇرىپ ارالاسقاننان كەيىن، ۇلى كوشتىڭ بۇگەسى مەن شىگەسى كوز الدىڭدا تۇرادى ەكەن. ۇيىقتاساڭ، تۇسىڭە كىرەدى. كىم قاشان، قاي جەردە نە ايتتى، سونىڭ ءبارىن حاتتاپ-شوتتاپ ءجۇرۋ – مەنىڭ كۇندەلىكتى ادەتىمە اينالىپ كەتكەن.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى مەملەكەت باسشىسى بولىپ كەلگەلى كوشى-قون ساياساتىنا سەگىز مارتە ات باسىن بۇرىپ، اتالعان سالا بويىنشا ءوز ويىن ورتاعا سالدى، ۇكىمەتكە نۇسقاۋ، تاپسىرمالار بەردى. مەن قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ سول سوزدەرىن قالتامنان تاستاماي، قايدا بارسام الىپ جۇرەمىن.

ءبىرىنشى، شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى ەلگە قايتارۋ ءىسى ەشقاشان نازاردان تىس قالعان ەمەس، قالمايدى دا. دۇنيەجۇزىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز (02.04.0219 جىل، «بارىمىز دا، باعىمىز دا – تاۋەلسىزدىك» اتتى سۇحباتى، «ەگەمەن قازاقستان» جانە «ايقىن» گازەتى);

ەكىنشى، ۇكىمەت كوشى-قون ۇدەرىسىن باسقارۋ ءۇشىن پارمەندى شارالار قابىلداۋى ءتيىس (02.09.2019 جىل، «سىندارلى قوعامدىق ديالوگ – قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» اتتى جولداۋى);

ءۇشىنشى، 1991 جىلى 18 قاراشادا ن.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى ەلگە كوشىرۋ تۋرالى قازسسر ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسى قابىلداندى. بۇل قانداستارىمىزدىڭ تاريحي وتانىنا ورالۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن ماڭىزدى قۇجات بولدى. 1991 جىلدان بەرى قازاقستانعا 1 ميلليوننان استام قازاق كوشىپ كەلدى (18.11.2020 جىل، Twitter-دەگى جازباسى);

ءتورتىنشى، وتانىنا ورالعان قانداستاردى ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى دە تولىق شەشىمىن تاپقان جوق. ولاردىڭ تەك ءبىر جىلعا بەرىلەتىن قانداس مارتەبەسىنىڭ مەرزىمى بىتكەنشە عانا ءۇي الۋعا مۇمكىندىگى بار. ال ازاماتتىققا يە بولعان سوڭ بۇل مارتەبەسى جويىلىپ، سونىمەن بىرگە ءۇي الۋ قۇقىعىنان دا بىردەن ايىرىلادى. وسىعان وراي ازاماتتىق العان قانداستارىمىز سولتۇستىك وڭىرگە كوشسە، ۇكىمەت ولاردىڭ ءۇي كەزەگىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. بۇل شارا قانداستاردىڭ وسىنداي جۇمىس قولى تاپشى ايماقتارعا كوشىپ بارۋىنا قوسىمشا سەرپىن بەرەدى (22.10.2020 جىل، ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ ءتورتىنشى وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى);

بەسىنشى، ۇلى كوش 1991 جىلى باستالدى. بۇعان ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قازاق كسر مينيسترلەر كابينەتى قابىلداعان №711 قاۋلى رەسمي تۇردە جول اشتى. بۇل قۇجات 1991 جىلعى 18 قاراشادا قابىلداندى. كوپ ۇزاماي ەلباسى «الىستا جۇرگەن اعايىنعا اق تىلەك» اتتى جولداۋىن جاريالاپ، شەتتەگى قانداستارىمىزدى ەلگە شاقىردى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءبىر جارىم ميلليوننان استام قازاق وتانىنا ورالدى. بۇگىندە ولار ەگەمەن ەلىمىزدى وركەندەتۋگە ءوز ۇلەسىن قوسۋدا. سولاردىڭ ىشىندە اۋىت مۇقيبەك جانە تاعى باسقا قوعام قايراتكەرلەرى ۇلى كوشتىڭ تاريحي ءرولىن ەسكەرىپ، ارنايى كۇن بەلگىلەۋ قاجەتتىگىن ايتىپ ءجۇر. ۇكىمەتكە وسى تاريحي داتانى اتاۋلى كۇندەر تىزبەسىنە قوسۋ ماسەلەسىن جان-جاقتى قاراستىرىپ، ءتيىستى ۇسىنىس ەنگىزۋدى تاپسىرامىن (16.11.2021 جىل، ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ التىنشى وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى);

التىنشى، ءبىز قانداستارىمىزدىڭ بارلىق سالادا، سونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەگەنىن قالايمىز. ولار جاڭا قازاقستاندى قۇرۋعا ءوز ۇلەسىن قوسادى دەپ سەنەمىن (14.07.2022 جىل، ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى);

جەتىنشى، قانداستاردىڭ كوشىپ كەلۋىنە جانە ىشكى ميگراتسياعا قاتىستى ساياسات تۇبەگەيلى وزگەرەدى. بۇل ورايدا، دەموگرافيالىق جانە ەكونوميكالىق ۇردىستەردى ەسكەرۋ كەرەك. سونداي-اق، جالپىۇلتتىق مۇددەنى باسشىلىققا الۋ وتە ماڭىزدى (01.09.2022 جىل، «ادىلەتتى مەملەكەت. ءبىرتۇتاس ۇلت. بەرەكەلى قوعام» جولداۋى);

سەگىزىنشى: سونداي-اق شەتەلدەگى قانداستارىمىزبەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتىپ، رۋحاني بايلانىستى نىعايتا بەرەمىز. بۇل ماسەلە – مەنىڭ جەكە نازارىمدا (تۇركىستاندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ەكىنشى وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى);

پرەزيدەنتىمىزدىڭ وسىناۋ «قاسيەتتى پارىز» - دان  «جەكە نازارىمدا» - عا دەيىنگى توعىز تاپسىرما-نۇسقاۋىنىڭ سەگىزى نەگىزىنەن ورىندالعان جوق. ورىندالدى دەگەندەرىنىڭ ءوزى شالا، شيكى دۇنيەلەر بولىپ شىقتى.

رەتى كەلىپ تۇر ەكەن، سونى انىقتاپ ايتا كەتكەنىمىز ارتىق بولماس.

جالپى، پرەزيدەنت ءاربىر جينالىستا سويلەگەن سوزىندە، جازعان ماقالالارىندا، جولداۋلارىندا ەلىمىزدىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق سالاسىندا بولىپ جاتقان تۇيتكىلدەردى ءدوپ باسىپ ايتۋدان تانباي كەلەدى.

ال، ۇكىمەت سونىڭ ءبىرىن قالدىرماي زەرتتەپ، زەردەلەپ، زاڭدار مەن نورماتيۆتىك قۇجاتتار ارقىلى شەگەلەپ تۇرىپ شەشۋى ءتيىس. ءتىپتى كەرەك بولسا، جاڭا زاڭ قابىلداۋى كەرەك!

مىسالى، جوعارىداعى «دۇنيەجۇزىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىزدى» الايىق.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ وسى «قاسيەتتى پارىزىن» قاعاز جۇزىندە قالدىرماي، ءوز دەڭگەيىندە ورىنداۋدىڭ ءبىر-اق جولى بار. جانە ونىڭ ءبىر ەمەس، ەكى مارتە ورايى دا كەلدى.

ول – 2022 جىلى «كونستيتۋتسيالىق رەفورما» جاسالعان كەزدە، اتا زاڭىمىزدىڭ 10-بابىنا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەگىنەن تىس جەرلەردە تۇراتىن قازاقتار باسقا مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولعاندىعىنا قاراماستان جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋعا قۇقىلى» - دەگەن نورما ەنگىزۋ!

سول ماسەلە بويىنشا، وسى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنەن باستاپ، قانشاما باسىلىمعا ماقالا جازدىق، سۇحباتتار بەردىك. اقوردا مەن پارلامەتكە قانشاما حاتتار جازدىق. ءتىپتى، ۇكىمەت ءۇيىنىڭ الدىنا ەكى مارتە بارىپ، اشىق ۇندەۋ دە جاسادىق. سونىڭ ءبارىن تىڭداعان، نازارىنا العان ءبىر پەندە بولعان جوق! پرەزيدەنتكە جەتپەگەن كۇيى قالدى.

تىڭداۋ بىلاي تۇرسىن، اتالعان ماسەلەنىڭ ءمانىن، قولدانىستاعى كونستيتۋتسيامىزدىڭ 1991 جىلعى 16 جەلتوقساندا قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تاۋەلسiزدiگi تۋرالى» زاڭنىڭ تالابىنا ساي كەلمەيتىنىن تۇسىندىرە الماي قور بولدىق.

نەگە دەسەڭىز، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تاۋەلسiزدiگi تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 7-بابىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءوز ازاماتتىعى بار. باسقا مەملەكەتتەردە تۇراتىن رەسپۋبليكا تەرريتورياسىن تاستاپ شىعۋعا ءماجبۇر بولعان بارلىق قازاقتاردىڭ سول مەملەكەتتەردiڭ ازاماتتىعىمەن بiرگە، ەگەر بۇل ولار ازاماتى بولىپ وتىرعان مەملەكەتتەردىڭ زاڭدارىنا قايشى كەلمەيتiن بولسا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋ حۇقى تانىلادى»، - دەگەن نورما تۇر.

سونداي-اق، اتالعان كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 18-بابىندا «وسى زاڭ قازاق كسر مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيامەن بىرگە رەسپۋبليكانىڭ جاڭا كونستيتۋتسياسىن ازىرلەۋگە نەگىز بولادى»، - دەپ جازىلعان.

وسى 18-باپقا ساي، شەكارا سىرتىندا قالعان ەتنيكالىق قازاقتارعا كونستيتۋتسيالىق قۇقىق بەرگەن جوعارىداعى نورما ءبىر ءارىبى وزگەرتىلمەستەن سول بەتى 1993 جىلى قابىلدانعان كونستيتۋتسياعا ەنگەن ەدى.

وكىنىشكە وراي، ول نورما 1995 جىلعى قابىلدانعان جاڭا كونستيتۋتسيادان ءتۇسىپ قالعان.

دەمەك، ءبىزدىڭ قازىرگى قولدانىستاعى كونستيتۋتسيامىز «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تاۋەلسiزدiگi تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ تالابىنا ساي ەمەس دەگەن ءسوز!

بۇل – مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە جاسالعان زور قيانات بولىپ تابىلادى!

ال، قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ «ۇكىمەت كوشى-قون ۇدەرىسىن باسقارۋ ءۇشىن پارمەندى شارالار قابىلداۋى ءتيىس» دەگەن 2019 جىلعى جولداۋىندا  بەرگەن تاپسىرماسىن سول كەزدەگى ۇكىمەتباسى اسقار مامين مۇلدە ەلەۋسىز قالدىردى. 2021 جىلعى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ ءتورتىنشى وتىرىسىندا بەرگەن «ۇكىمەت ايقىنداعان وڭىرلەرگە قونىستانعان قانداستارىمىزدىڭ باسپانا كەزەگىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى تاپسىرماسى دا ءمامين دە، سمايىلوۆ تا ءالى ورىندالعان جوق. سول كۇيى قالدى.

ەڭ جانىما باتقانى – پرەزيدەنتتىڭ ۇلى كوشتىڭ تاريحي ءرولىن ەسكەرىپ، 18 قاراشانى اتاۋلى كۇندەردىڭ تىزبەسىنە ەنگىزۋ تۋرالى تاپسىرماسىنىڭ ورىندالماي قالعانى بولدى.

سەبەپ – پرەزيدەنتتىڭ وسى تاپسىرماسىن ۇكىمەت ءوزىنىڭ پوتالىنا ءىلىپ، حالىقتىڭ تالقىسىنا سالعان ەكەن، جۇرت قولداماپتى-مىس!

ەگەر، ۇكىمەت پورتالىنا ىلىنگەن جوبالاردىڭ حالىق قارىسى بولعاندارى شىنىمەن قابىلدانبايتىن بولسا، وندا قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى ۆيزاسىز رەجيمنەن باستاپ، ءبىراز جوبا كەرى قايتارىلاتىن ەدى عوي.

جوق، باسقا جوبالاردىڭ ءبارى ءوتتى دە، ۇلى كوشكە كەلگەندە ۇكىمەت ساراڭدىق تانىتتى!

موڭعوليادا تۋىپ، تاۋەلسىزدىك جىلدارى اتاجۇرتىنا ورالعان ءۇش ازامات ءماجىلىستىڭ VIII شاقىرىلىمىنا دەپۋتات بولدى. پرەزيدەنتتىڭ «ءبىز قانداستارىمىزدىڭ بارلىق سالادا، سونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەگەنىن قالايمىز...» دەگەن نۇسقاۋى وسى ءۇش دەپۋتاتپەن جابىلدى.

جەتىنشى تاپسىرما – «قازاقستان رەسپۋبليكاسى كوشى-قون ساياساتىنىڭ 2023 – 2027 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى» تۋرالى بولاتىن. بۇل تۋرالى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى «بۇل ورايدا، دەموگرافيالىق جانە ەكونوميكالىق ۇردىستەردى ەسكەرۋ كەرەك. سونداي-اق، جالپىۇلتتىق مۇددەنى باسشىلىققا الۋ وتە ماڭىزدى»، - دەپ شەگەلەپ تۇرىپ تاپسىرعان بولاتىن.

قايدام، «تۇجىرىمدامانىڭ» العاشقى نۇسقاسى قانداستارىمىزعا ءتورت جىلسىز ازاماتتىق بەرىلمەيتىن ەتىلىپ جاسالىپ، ايدى اسپانعا بىراق شىعاردى. توبەمىزدەگەن جاي تۇسكەندەي بولدىق. شۋلاپ ءجۇرىپ، بەتىن زورعا قايتاردى.

اتالعان بەس جىلدىق «تۇجىرىمدامانىڭ» دا قولدانىسقا ەنگەنىنە ءبىر جىل تولماي جاتىپ ءشيى شىعا باستادى. «تۇجىرىمدامادا» «جۇمىس بەرۋشى راستاعان جۇمىسقا ورنالاسۋ فاكتىسى بولعان كەزدە قونىس اۋدارۋشىلار ءۇشىن جاڭا ورىنداعى تۇرعىن ءۇي قۇنىنىڭ 50% مولشەرىندە قارجىلىق كومەك الۋعا قۇقىعى بار ەكونوميكالىق ۇتقىرلىق سەرتيفيكاتى ەنگىزىلەتىن بولادى» - دەگەن نورما بار.

ەندى، جەرگىلىكتى پىسىقايلار قونىس اۋدارۋشىلارمەن الدىن-الا كەلىسىپ، ءبىر ميلليون تەڭگەگە تاتىمايتىن توزىعى جەتكەكن ەسكى ۇيلەردى سەگىز-توعىز ميلليون تەڭگە كولەمىندەگى سوماعا  باعالاپ، سونىڭ 50%-ءتىن ۇكىمەتتىڭ اتالعان بەس جىلدىق «تۇجىرىمداماسىنا» باسپانا ءۇشىن بولىنگەن اقشاسىنان الىپ، ءبولىپ الىپ جاتقان كورىنەدى. ءدال سونداي فاكتىنىڭ بىرەۋى ءبىزدىڭ قولىمىزعا ءتۇستى.

وسى جەردە «اتالعان «كوشى-قون ساياساتىنىڭ 2023 – 2027 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى» جەمقورلىققا جول اشۋ ءۇشىن ادەيى وسىلاي ەتىپ جاسالدى ما، الدە بىلمەستىكتەن جاسالدى ما؟!» دەگەن سۇراق تۋادى. ال، ونىڭ جاۋابىن ءبىرىنشى قۇداي، سوسىن «تۇجىرىمدامانىڭ» جوباسىن جاساعان ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى تامارا دۇيسەنوۆا مەن وسى مينيسترلىكتىڭ قۇرامىنداعى كوشى-قون كوميەتەتىنىڭ توراعاسى يلياس يسپانوۆ بىلەدى...

مىنە، وسىنداي سوراقىلىقتاردى كورىپ تۇرىپ، ءۇنسىز قالۋ مۇمكىن ەمەس! قۇدايعا شۇكىر، ايتۋىن – ايتۋداي-اق ايتتىق. جازدىق. ءالى دە سول باعىتىمىزدان تايعان جوقپىز.

بىراق، اتقارۋشى بيلىكتىڭ وسىنداي ارەكەتى ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدى اۋىرتىپ، ءۇمىتىمىزدى ۇزە باستاعانىن دا جاسىرمايمىن. «كۇندەردىڭ كۇنىندە وسىلار ۇلى كوشتى توقتاتىپ تىنار ما ەكەن؟!» - دەگەن كۇدىكتىڭ دە ۇلعايا تۇسكەنى راس.

قانداستارىمىز ەڭ كوپ قونىستانعان ەكى الىپ كورشىدەگى جاعداي بولسا، اناۋ! مەنى قويىپ، بۇكىل ۇلى كوشكە مۇددەلى قاۋىمنىڭ دەگبىرى كەتە باستادى...

ايتپەسە، وسى ورىندالماي قالعان ماسەلەنىڭ ءبارىن كوتەردىك، بىراق پرەزيدەنتتىڭ اينالاسىنان ءبىر ادام شىعىپ ۇكىمەتكە قۋزاۋ سالعان جوق!

جوق! قۇدايعا تاۋبە، شەتتەگى قانداستار شىنىمەن دە پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جەكە نازارىندا ەكەن. ونى سوڭعى كەزدە «وتانداستار قورى» كەاق-نىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن شەتەلدەردە ءوتىپ جاتقان «كىشى قۇرىلتايلار» كەزىندە ءوز كوزىمىزبەن كورىپ، جانىمىز جاي تاپقانداي بولدى.

شىنى كەرەك، «وتانداستار قورى» كەاق-نىڭ باسشىلىعىمەن وتكەن مامىر ايىندا گەرمانيانىڭ كەلن قالاسىندا وتكەن ەۋروپا قازاقتارى كەزەكتى «كىشى قۇرىلتايىنا» قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ءوزىنىڭ كەڭەسشىسى مالىك وتارباەۆتى جىبەرىپ، قۇتتىقتاۋىن وقىتۋى، اتالعان قۇتتىقتاۋدا قاليبەك حاكىم، حاسەن ورالتاي، حاليفا التاي، مۇستافا وزتۇرىك، دالەلحان جانالتاي سەكىلدى الاشتىڭ ايتۋلى تۇلعالارىن ەسكە الىپ، جىلى لەبىزىن، جۇرەك ءسوزىن ارناۋى، ءابدىراحمان چەتين اقساقالدى «دوستىق» وردەنىمەن ماراپاتتاۋى – توبەمىزدى كوككە جەتكىزگەندەي قۋانتتى. قۇتتىقتاۋىنداعى «قازاق ەلى شەت مەملەكەتتەردە تۇراتىن قانداستارىن جان-جاقتى قولداۋعا ايرىقشا كوڭىل بولەدى» - دەگەن ءسوزى كوزىمىزگە جاس ۇيىرگەن بولاتىن.

جاقىندا ءوزىمىز بارىپ قاتىسىپ، كۋاسى بولىپ قايتتىق، سول ءداستۇر موڭعولياداعى قانداستارىمىزدىڭ «كىشى قۇرىلتايىندا» دا جالعاستى.

جۇرگەن-تۇرعانىمىزدىڭ ءبارىن تاپتەشتەپ جازۋ شارت ەمەس شىعار. وعان «قا» بەرگەن ورىن جەتپەيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە قارايتىن «وتانداستار قورى» كەاق-نىڭ ۇيىمداستىرعان موڭعولياداعى «كىشى قۇرىلتاي» وتە جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى.

بايولكەنىڭ قازاقتارىمەن مۇنداي كەزدەسۋ وتپەگەلى ونشاقتى جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. ونداعى قانداستارىمىز اتاجۇرتتى ساعىنا باستاپتى.

بۇگىنگى ماڭعوليا ءبىز ويلاعاننان الدەقايدا باسقاشا مەملەكەت ەكەن. كەڭەس وداعى ىدىراعان ساتتەن باستاپ، پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىن تاڭداعان بۇل ەلدىڭ قازىرگى جاعدايى، شىنى كەرەك، ءبىزدى تاڭ قالدىردى. جاستارى انا تىلىمەن قاتار، شەتىنەن اعىلشىن تىلىندە سويلەيدى. مىڭگەندەرى كىلەڭ جاپونيانىڭ ماشيناسى. جەرگىلىكتى ساياساتشىلاردىڭ ايتۋلارىنا قاراعاندا، موڭعوليا ورتا ازايادان گورى، جاپونيا مەن وڭتۇستىك كورەياعا بەت بۇرعان. بارىس-كەلىس پەن الىس-بەرىستىڭ جيىلىگىنىڭ اسەرى بولسا كەرەك، ۇلانباتىردىڭ وسى ەكى ەلگە ەلىكتەي باستاعانى كورىنىپ تۇر...

«وتانداستار قورى» كەاق ۇيىمداستىرعان ساپاردىڭ قۇرامىندا سايلاۋ باتىرشاۇلى، مارات توقاشباەۆ، ابدۋاقاپ قارا، كادىربەك قۇنافياۇلى سىندى ەلگە تانىمال تۇلعالارمەن بىزگە، موڭعوليانىڭ تۋماسى بولعان ءماجىلىستىڭ ءۇش دەپۋتاتى بولدى. ودان بولەك، ءماجىلىس دەپۋتاتى بولات كەرىمبەك پەن سەنات دەپۋتاتى عالياسقار سارىباەۆ تا ارنايى ۇسىنىسپەن شاقىرىلىپتى. ءبىر-ەكى جوو وكىلدەرى دە بارىپ، مەكتەپ بىتىرگەن قازاق جاستارىن دايىندىق كۋرسقا شاقىرىپ قايتتى. سونداي-اق، تاتتىمبەت اتىنداعى قاراعاندى اكادەميالىق قازاق حالىق اسپاپتار وركەسترى دە بارىپ، ۇلتتىق ونەرمەن سۋسىنداتتى...

ءبىرىنشى كەزدەسۋ ۇلان-باتىردىڭ قازاقتار شوعىرلانا ورنالاسقان نالايح اۋدانىنىن باستالدى. بۇل – ءماجىلىس دەپۋتاتى ۇنزيلا شاپاقتىڭ تۋعان مەكەنى.

اۋدان اكىمى چ. رادناابازار ەرەكشە ىقىلاسپەن قارسى الدى. كەزدەسۋدى ۇيىمداستىرۋدىڭ باسى-قاسىندا موڭعولياداعى قانداس ءىنى-قارىنداستارىمىز قۇرعان «ەر بىرلىگى» ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرى جۇرگەنى ءبىزدى قاتتى قۋانتتى.

كەلەسى كەزدەسۋ - «قازاقستان مەن موڭعوليا قارىم-قاتىناستارىنىڭ دامۋ بولاشاعى» - دەگەن اتپەن ۇلان-باتىر قالاسىندا ءوتتى. وعان موڭعول استاناسىنداعى  قازاق دياسپوراسىنىڭ سەركەلەرى قاتىستى.

اتالعان جينالىسقا ماڭعوليانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى پ.وچيرباتتىڭ قاتىسۋى، مەملەكەتتىك ۇلى حۋرالىنىڭ توراعاسى گ.زاندانشاتار مىرزانىڭ دەلەگاتتسيا مۇشەلەرىن تۇگەل قابىلداپ، ءوز كەڭسەسىندە تۇسكى اس بەرۋى، قازاق حالقىنا دەگەن شىنايى ىزگى تىلەكتەرىن ايتىپ، ەكى جاقتى بايلانىستاردى دامىتۋ بويىنشا ءوز ويىن ءبولىسۋى – بۇل ساپاردىڭ سالماعىن ءتىپتى دە ارتتىرا تۇسكەنىن ەرەكشە ايتا كەتكەن دۇرىس شىعار.

ال، بايان-ولگي ايماعىندا وتكەن كەزدەسۋلەردىڭ ءجونى تىپتەن بولەك بولدى. ناعىز «كىشى قۇرىلتاي» ولگەي قالاسىندا ءوتتى. ايماق اكىمى ايماق گۋبەرانتورى كامەليات احمادياۇلى، ماسليحات توراعاسى حابىل ءشاريۆۇلى ءبىزدى ارنايى قابىلداپ، ىزگى تىلەكتەرىن جەتكىزدى، ايماقتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىستىردى.

وسىناۋ كەزدەسۋلەردىڭ ءبارىنىڭ بەدەلىن اسىرىپ، كوركىن كىرگىزگەن – موڭعول ەلىندە تۇراتىن قانداستارىمىز بەن ولاردىڭ كوشىن باستاپ جۇرگەن تۇلعالارعا جىبەرگەن پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قۇتتىقتاۋ حاتى مەن وردەن – مەدالدارى، ءتوس بەلگىسى مەن العىس حاتى بولدى.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى كەڭەسشىسى مالىك وتارباەۆتى بۇل جولى بايان-ولگەيگە دە ارنايى جىبەرىپ، ءوزىنىڭ ونداعى قانداستارىنا دەگەن جۇرەكجاردى سالەمى مەن قۇتتىقتاۋىن جەتكىزدى.

بادەلحان قابدىىسلامۇلى، تىلەيحان المالىكۇلى، زۋلفيكار سارقىتۇلى، اۋباكىر تىلەۋحانۇلى، بەيسەن بۇلانۇلى باستاعان ونعا جۋىق ەل اعالارى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جارلىعىمەن «وتان» وردەنى، «شاپاعات» مەدالمەن ماراپاتتالدى جانە ءبىر ءبولىمىن تۇلعالارعا قر پرەزيدەنتىنىڭ ءتوس بەلگىسى مەن العىس حاتى تابىستالدى.

مۇنداي كەزدەسۋلەر مەن پرەزيدەنتتىڭ ماراپاتى رەسەيدىڭ قوساعاش قالاسى مەن بارناۋىل قالاسىندا وتكەن كەزدەسۋلەردە دە جالعاسىپ، ءوز يەلدەرىن تاۋىپ جاتتى.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى شەتتەگى قانداستارىمىزدىڭ قايماقتارىن وسى «كىشى قۇرىلتاي» قارساڭىندا عانا ەمەس، بيىلعى «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قىزمەتكەرلەرى كۇنى» دە الەمنىڭ ءار شالعايىندا جۇرگەن قانداس قالامگەرلەردىڭ ءبىر شوعىرىن ماراپاتتاپتى.

اشىعىن ايتايىن، شەتتەگى قانداستارىمىزدى پرەزيدەنتتىك دەڭگەيدە بۇلاي ماراپاتتاۋ – وتكەن وتىز جىلدىقتا دا، قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ەل تىزگىنىن ۇستاعان سوڭعى ءتورت جىلدا دا بولعان ەمەس!

«شەتتەگى قانداستار شىنىمەن دە پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جەكە نازارىندا ەكەن» دەۋىمنىڭ باستى نەگىزى، مىنە، وسى.

«وتانداستار قورى» كەاق-نىڭ شەتتەگى قانداستارىمىزدىڭ «كىشى قۇرىلتايلارىن» جوعارى دەڭگەيدە وتكىزۋىن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنا وسىنداي ۇسىنىس جاساعان پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى مالىك وتارباەۆ ءىنىمىز بولسا كەرەك.

ارينە، تۋعان حالقىنىڭ ابىرويىن اسقاتاتاتىن مۇنداي جاقسى ۇسىنىستى پرەزيدەنتتىڭ بىردەن قابىلدايتىنىنا مەنىڭ كۇدىگىم جوق. ماسەلە سونى مالىك نۇرجانۇلى قۇساپ جاساي بىلۋدە بولىپ تۇر عوي.

ءاربىر ازامات ءۇشىن ءوزىڭنىڭ اتاجۇرتىڭنىڭ، تۋعان حالقىڭنىڭ پرەزيدەنتىنىڭ ماراپاتىنان ارتىق قۇرمەت پەن سىي بولماسا كەرەك. الىستا جۇرگەن اعايىننىڭ ەل الدىندا ەڭسەسىن كوتەرۋ – ول دا ءبىر عانيبەت ەكەن. پرەزيدەنتىمىزدىڭ ماراپاتتارى مەن قۇتتىقتاۋىن كورىپ كوڭىلدەرى تولقىعان اقساقالدار «بۇل «كىشى قۇرىلتاي» ەمەس، ءبىز ءۇشىن «ۇلى قۇرىلتاي» بولدى» دەپ، كوزدەرىنە جاس الىپ جاتتى. موڭعوليا مەن رەسەيدە تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ مەرەيىن تاسىتقان، بەلەلىن اسپانداتقان، شەتتەگى قازاقتىڭ ارقاسۇيەر يەسىنىڭ بار ەكەنىن بىلدىرگەن بۇل «كىشى قۇرىلتايدىڭ» كۋاسى بولعانىمىزعا ءبىز دە قاتتى قۋاندىق، ارينە!

رەتى كەلىپ تۇرعاندا ايتا كەتەيىن، موڭعوليا جانە قوساعاش پەن بارناۋىلداعى كەزدەسۋلەردىڭ ءبارى ءبىر-بىرىمىزگە كىلەڭ ىزگى تىلەك ايتۋ، ماراپات ۇلەستىرۋمەن عانا وتكەن جوق. وتىرىستاردىڭ دەنى ونداعى قانداستارىمىزدىڭ بولاشاق تاعدىرى تۋرالى دا بولدى. ءبارىنىڭ پروبلەماسى بىردەي. ول – جاس ۇرپاقتىڭ تىلدەن، سالت-سانادان الىستاپ بارا جاتقانى. رەسەي قازاقتارىن قاتتى الاڭداتىپ وتىرعان جاعداي – سوعىس!

موڭعاليا كونستيتۋتسياسىنىڭ 7-بابىنىڭ ءبىرىنشى تارماعىندا «موڭعولياداعى مەملەكەتتىك ءتىل – تموڭعول ءتىلى» دەپ جازىلعان. ال، ەكىنشى تارماعىندا وزگە ۇلتتاردىڭ ءوز تىلىندە قارىم-قاتىناس جاساۋىنا، جينالىستار وتكىزۋىنە 7- باپتىڭ ءبىرىنشى تارماعى شەكتەۋ قويمايدى» دەگەنگە ساياتىن نورما ەنگىزىلگەن.

بۇل نومانى كەزىندە موڭعاليا كونستيتۋتسياسى قابىلدانعاندا سول كەزدەگى موڭعوليا پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى بولعان زاردىحان قينايات، قارجاۋباي سارتقوجا، بادەلحان قابدىىسلامۇلى قاتارلى تۇلعالار تابانداپ وتىرىپ ەنگىزگەن ەكەن.

ءبىز بۇل اڭگىمەنى تىلەيحان المالىكۇلى اعامىزدىڭ اۋزىنان ەستىپ، اعالارىنىڭ وسىناۋ كۇرەسكەرلىگى مەن كورەگەندىگى ءوز تۋمالارى بولعان ءبىزدىڭ ءۇش دەپۋتاتقا دا جۇعىستى بولسا ەكەن دەپ تىلەدىك ىشىمىزدەن!

دەمەك، بۇگىندە موڭعولياداعى قازاقتاردىڭ سۇيەنىپ وتىرعانى – وسى نورما بولسا كەرەك.

موڭعول ۇكىمەتىنىڭ ءوز ساياساتىنىڭ ەتەك-جەڭىن ەرتەرەك جيىپ العانىن ەسكەرسەك، بۇل نورما دا جايىنا قالار ما ەكەن دەگەن ويعا قالاسىڭ. سەبەبى، ونداعى قانداستارىمىزدىڭ دا ۇلكەن جينالىستاردىڭ ءبارى مەملەكەتتىك تىلدە وتەدى ەكەن. ءبىز ولاردى اۋدارما ارقىلى تۇسىندىك... جاعداي سولاي.

وسى جەردە، «ەلدەستىرمەك ەلشىدەن» دەگەن قاسيەتتى ۇعىمنان اتتاپ ءوتۋ – اۋىر كۇنا دەپ ءبىلدىم! وسىناۋ كەزدەسۋلەردىڭ وسىنداي دەڭگەيدە وتۋىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ موڭعولياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى عابيت قويشىباەۆ پەن كونسۋل شىنار جۇماتاەۆانىڭ اتىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. ەكەۋى دە وسى ساپاردىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن بىزبەن بىرگە بولىپ، بارلىق ءىس-شاراعا قاتىستى. مەنىڭ ريزا بولعانىم، قاي قالاعا، قاي اۋدان، اۋىلعا بارساق تا، ونداعى قانداستارىمىز عابيت پەن شىناردى قۇشاق جايا قارسى الىپ، ءوز تۋمالارىنداي امانداسادى ەكەن. ەكەۋىنىڭ دە ونداعى قازاقتارمەن بىتە قايناسىپ كەتكەنى ءار كەزدەسۋ سايىن كوزگە ۇرىپ تۇردى. مەن ولاردىڭ بۇل باۋىرمالدىعىن دەپلوماتيالىق بىلىكتىلىكپەن قوسا، اتادان دارىعان تەكتىلىك دەپ باعالادىم. ءاربىر ەلشى وسى ءىنىمىز بەن قارىنداسىمىزداي بولسا، ءبىزدىڭ شەتتەگى اعايىننىڭ دا ەڭسەسى ارقاشان بيىك بولار ەدى.

ال، «وتانداستار قورى» كەاق-نىڭ پرەزيدەنتى ابزال ساپاربەكۇلى باۋىرىمىزدىڭ ىسكەرلىگى مەن قانداستارىنا دەگەن مەيىرىمى تۋرالى جۇرەكجاردى اڭگىمەنى كەلەسى – ءۇشىنشى «كىشى قۇرىلتايدان» كەيىن ارنايى ايتاتىن بولامىز!

جاراتقان يەم دۇنيەجۇزىندەگى قازاقتىڭ باسىن قاسيەتتى قازاقستاندا قوسۋدى ءناسىپ ەتسىن دەپ تىلەيمىن!

اۋىت مۇقيبەك

«قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى

Abai.kz