قازاقستاندا قىز الىپ قاشۋ ارەكەتىنە جاۋاپكەرشىلىك كۇشەيتىلەدى. بۇل تۋرالى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل كەڭسەسى مالىمەتىندە ايتىلعان.

اتاپ ايتقاندا، قازىر ۋاكىل كەڭسەسى تۇرمىستاعى ءارى وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق پەن ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىن بۇزۋ ماسەلەلەرىنە تالداۋ جۇرگىزىپ جاتىر.

«قازىرگى كەزدە ومبۋدسمەن كەڭسەسى قىلمىستىق زاڭناماعا بىرقاتار تۇزەتۋلەر ەنگىزۋدى پىسىقتاپ جاتىر. اتاپ ايتقاندا، وسىعان قاتىستى جەكە باپتى ەنگىزۋ ەسكەرىلگەن. سونداي-اق جابىرلەنگەن ادامدى ءوز ەركىمەن بوساتقان جاعدايدا، كۇدىكتىنى قىلمىستىق جاۋاپتىلىقتان بوساتۋدى كوزدەيتىن قىلمىستىق كودەكستىڭ 125-بابىنا ەسكەرتپەنى الىپ تاستاۋ قاراستىرىلىپ جاتىر. ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىنە قاراساق، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇرىكمەنستان قىلمىستىق زاڭنامالارىندا ايەلدەردى نەكەگە ماجبۇرلەپ تۇرعىزۋ ماقساتىندا ۇرلاۋ قىلمىسىنا قاتىستى جەكە باپ بار. ادام قۇقىعى جونىندەگى ۋاكىلدىڭ باستاماسىمەن قىلمىستىق كودەكسكە «نەكە قيۋ ماقساتىندا ادامدى ۇرلاۋ» دەگەن 125-1 باپتى ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىس جولداندى. بۇل باپ ايەلدەرگە قاتىستى قىلمىس دەڭگەيىن تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى دەپ سەنەمىز. باس پروكۋراتۋرا ومبۋدسمەننىڭ قىلمىستىق كودەكسكە 125-1-باپتىڭ جەكە بولىگىن ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىسىن قولدادى»، - دەلىنگەن ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل كەڭسەسى زەرتتەۋىندە.

ءماجبۇرلى تۇردە نەكەگە تۇرعان قىزدارعا كۇيەۋلەرى كەيبىر جاعدايلاردا زورلىق-زومبىلىق كورسەتىپ جاتادى.

«كوبىنەسە ماجبۇرلەپ نەكە قۇرعاننان كەيىن، بۇل قىزدار ءبىلىم الۋ مەن ماماندىق يگەرۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلادى. بۇل ءوز كەزەگىندە ولاردىڭ تاۋەلدى جانە وسال جاعدايىن ودان سايىن ناشارلاتادى. نەكەگە تۇرۋ ءۇشىن قىزداردى ۇرلاۋ تاجىريبەسى ەلىمىزدە ءالى دە ساقتالعان، ياعني وڭتۇستىك ايماقتاردا ءجيى كەزدەسەدى. كەيبىر جاعدايلاردا مۇنداي ارەكەتتەر ار-نامىس پەن قادىر-قاسيەتتى قورلاۋعا، زاڭسىز باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا، ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ سياقتى قايعىلى جاعدايدارعا اكەلەدى»، - دەپ اتالىپ وتكەن ۋاكىل كەڭسەسى مالىمەتىندە.

ساراپشىلاردىڭ پايىمىنشا، ۇلتتىق ءداستۇر، ادەت-عۇرىپتار سىندى ستەرەوتيپتەردى باسشىلىققا الىپ، جوعارىدا اتالعان وقيعالار جايىندا ايەلدەر ەشكىمگە حابارلاماي، جاسىرىپ جاتادى.

كوبىنە جاستار قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى بىلمەيدى. بۇل - اۋىر قىلمىس، ياعني ادامنىڭ بوستاندىق قۇقىعىن ورەسكەل بۇزۋ ەكەنىن تۇسىنبەيدى. ادام ۇرلاۋمەن بايلانىستى قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى تالداۋ كورسەتكەندەي، 2019 جىلدان باستاپ قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن اتالعان ساناتتاعى 214 قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلگەن. بۇل رەتتە نەكەگە تۇرۋ ماقساتىندا قىزداردى ۇرلاۋ بويىنشا ناقتى ستاتيستيكالىق دەرەكتەر جوق، ويتكەنى قىلمىستىق كودەكستە مۇنداي قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ جەكە قۇرامى كورسەتىلمەگەن.

2019 جىلدىڭ شىلدەسىندە بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كەڭەسى ەرتە جانە ءماجبۇرلى نەكە پروبلەماسىن تالقىلاپ، A/HRC/RES/41/8 قارارىن قابىلدادى.

ادام ۇرلاۋ جانە ءماجبۇرلى نەكە تاجىريبەسىن جويۋ، گەندەرلىك تەڭدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جانە ايەلدەر مەن قىزداردىڭ قۇقىقتارىن زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ بارلىق مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق ينستيتۋتتاردىڭ نازارىندا بولۋى كەرەك. بيىلعى 1-4 تامىز ارالىعىندا ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلدىڭ وڭىرلىك وكىلدەرى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قولداۋىمەن وتكىزىلەتىن «مەدياتسيا كابينەتتەرىنىڭ اشىق ەسىك كۇنى» جىل سايىنعى اكتسياسىنا قاتىسىپ جاتىر. ومبۋدسمەن وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ مەكەمەسى قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىمەن، سونداي-اق نەكەگە ماجبۇرلەپ تارتۋ ماسەلەلەرىنە جۇرگىزىلگەن تالداۋ ناتيجەلەرىمەن تانىستىرىپ جاتىر.

بۇدان بۇرىن حابارلانعانداي، ساۋالناما ناتيجەسىندە ەل ازاماتتارىنىڭ 23,6 پايىزى قىز الىپ قاشۋدى قالىپتى جاعداي دەپ سانايتىنى انىقتالدى.

فوتو: اشىق دەرەككوزدەن

Abai.kz