ءۇمىتتى ءۇش سالا
اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولعان. بۇعان سەبەپ قازاقستاندىقتار پايدالاناتىن ازىق-تۇلىكتىڭ باسىم بولىگى يمپورتتالاتىندىعى. سوناۋ اقش مەملەكەتىنەن تاۋىقتىڭ سيراعىن تاسىپ ءجۇرمىز.
بالىقتىڭ باسىم بولىگى تاعى سىرتتان كەلەدى. جەمىس-جيدەك تۇگىل كوكونىستىڭ دە كوپ بولىگىن وڭتۇستىك كورشىلەردەن ساتىپ الامىز. دەمەك، قازاقستانعا بۇگىننەن باستاپ ءۇش سالاعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ قاجەت سەكىلدى.
بىرىنشىدەن، قۇس ەتىمەن، جۇمىرتقامەن ءوزىمىزدى ءوزىمىز قامتاماسىز ەتەتىندەي قۇس شارۋاشىلىعى كەشەنىن جاساۋعا ءتيىسپىز. قۇس شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى استىق وندىرىسىمەن اينالىساتىن بارلىق وبلىستارعا مىندەتتەسەك، بۇل ماسەلە تولىق شەشىلەر ەدى. ەگەر ولار بۇل ىسكە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراسا، قازاقستان ميلليونداعان توننا استىق ەكسپورتتاماي، ونىڭ ورنىنا سالماعى مەن كولەمى ودان ەسەلەنگەن مولشەردە از قۇس ەتىن سىرتقا ساتۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە تاسىمال شىعىنىن ازايتىپ، جۇمىس ورىندارىن كوبەيتىپ، ەلگە تۇسەر كىرىستى ۇلعايتاتىن سەنىمدى كوز بولارى ءسوزسىز. قۇس جەمى بولاتىن ءداندى-داقىلدار تىڭ ايماعىنىڭ كەز كەلگەن جەرىندە وسەدى. دەمەك، ەلىمىزدە قۇس شارۋاشىلىعىن قارقىندى دامىتۋعا قاجەتتىلىك بار دا ەشقانداي كەدەرگى جوق.
اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولعان. بۇعان سەبەپ قازاقستاندىقتار پايدالاناتىن ازىق-تۇلىكتىڭ باسىم بولىگى يمپورتتالاتىندىعى. سوناۋ اقش مەملەكەتىنەن تاۋىقتىڭ سيراعىن تاسىپ ءجۇرمىز.
بالىقتىڭ باسىم بولىگى تاعى سىرتتان كەلەدى. جەمىس-جيدەك تۇگىل كوكونىستىڭ دە كوپ بولىگىن وڭتۇستىك كورشىلەردەن ساتىپ الامىز. دەمەك، قازاقستانعا بۇگىننەن باستاپ ءۇش سالاعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ قاجەت سەكىلدى.
بىرىنشىدەن، قۇس ەتىمەن، جۇمىرتقامەن ءوزىمىزدى ءوزىمىز قامتاماسىز ەتەتىندەي قۇس شارۋاشىلىعى كەشەنىن جاساۋعا ءتيىسپىز. قۇس شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى استىق وندىرىسىمەن اينالىساتىن بارلىق وبلىستارعا مىندەتتەسەك، بۇل ماسەلە تولىق شەشىلەر ەدى. ەگەر ولار بۇل ىسكە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراسا، قازاقستان ميلليونداعان توننا استىق ەكسپورتتاماي، ونىڭ ورنىنا سالماعى مەن كولەمى ودان ەسەلەنگەن مولشەردە از قۇس ەتىن سىرتقا ساتۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە تاسىمال شىعىنىن ازايتىپ، جۇمىس ورىندارىن كوبەيتىپ، ەلگە تۇسەر كىرىستى ۇلعايتاتىن سەنىمدى كوز بولارى ءسوزسىز. قۇس جەمى بولاتىن ءداندى-داقىلدار تىڭ ايماعىنىڭ كەز كەلگەن جەرىندە وسەدى. دەمەك، ەلىمىزدە قۇس شارۋاشىلىعىن قارقىندى دامىتۋعا قاجەتتىلىك بار دا ەشقانداي كەدەرگى جوق.
ەكىنشىدەن، بارلىق سۋ كوزدەرىندە بالىق شارۋاشىلىعى مەكەمەلەرىن ۇيىمداستىرۋعا ينۆەستيتسيا قۇيسا، ول قايتارىمدى عانا ەمەس، پايدالى دا بولار ەدى. قازىرگى تاڭدا ەدىل مەن جايىق، ارال جاعالاۋلارىنداعى ەلدەر عانا بالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا كوڭىل بولگەن سەكىلدى. باسقا جەرلەردە ونداي بار دەگەندى ەستىمەدىك. ال كەيبىرى «بالىق شارۋاشىلىعى» دەگەندى بالىق اۋلاپ، ونى بازارعا وتكىزىپ، پايدا تابۋ دەپ قانا تۇسىنەدى. دەمەك، سالا ۇلكەن قوزعالىستى كۇتىپ جاتىر. بالىق شارۋاشىلىعىن كەشەندى دامىتۋ ءۇشىن ۋىلدىرىقتاردى شاباققا «اينالدىراتىن» ارنايى «ينكۋباتور» كەرەك ەكەنىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. دەمەك، بۇل ءىس مەملەكەت تاراپىنان قامقورلىقتى كۇتەدى. ەگەر بالىق شارۋاشىلىعىن دۇرىس جولعا قويا الساق، وندا قازاقستان ءوزىن-ءوزى ادام اعزاسىنا قاجەتتى فوسفورمەن تولىق قامتاماسىز ەتە الار ەدى. ال بۇگىنگە دەيىن بالىق يمپورتىنا شىعىندالعان قىرۋار ۆاليۋتا وزىمىزدە قالسا، نەمەنە قالتامىزدى تەسە مە؟
ۇشىنشىدەن، ەلباسىمىز اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە، جەرگىلىكتى اكىمقارالارعا «ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتەتىن ءىس جاساڭدار» دەپ نۇسقاۋ بەرگەندە كوكونىس شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى ەرەكشە ەسكەرتكەن بولاتىن. سودان بەرى ەلىمىزدە ەسەبى بەلگىسىز جىلىجايلار مەن قويمالار سالىندى دەگەن حابار جەتكىلىكتى. بىراق ناتيجە شامالى. قازىر استانا تۇگىل الماتى قالاسىنىڭ وزىنە كوكونىس وزبەكستاننان يمپورتتالادى. شىعىندى بىلاي قويعاندا، ناعىز ۇيات تۇس – وسى. قۋ اعاش تۇسسە كوكتەپ شىعاتىن جەتىسۋدا حالىقتى كوكونىسپەن قامتاماسىز ەتە الماۋ نە سۇمدىق؟! دەمەك، ۇكىمەت ناقتى قاۋلى قابىلداپ، وندا بۇكىل ايماقتار مەن قالا باسشىلارىن، ايماق تۇرعىندارىن جىل ۇزاعىنا كوكونىسپەن تولىق قامتاماسىز ەتەتىندەي ىسكە مىندەتتەۋ قاجەت سەكىلدى. جەرىنىڭ قۇنارى جوق يزرايل دۇنيەجۇزىندە كوكونىس ەكسپورتتاۋدان كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى. ال جەرى قۇنارلى قازاقستان، كەرىسىنشە، كوكونىستى يمپورتتايدى. سۇمدىق! ءيا، ءار قالا تۇرعىندارىنىڭ سانىنا بايلانىستى سول قالالار ماڭىندا كوكونىستى جىل ۇزاعىنا بەرىپ تۇراتىن جىلىجاي سالۋ قانشا قيىن؟ دەمەك، بۇل ماسەلەنى سوزبۇيداعا سالماي، اكىمقارالاردى ناقتى ناتيجەگە جاۋاپتى ەتۋ – بۇگىنگى كۇنى قولعا الاتىن ماسەلەلەردىڭ باستىسى.
ءبىز اۋىل شارۋاشىلىعىندا كەزەك كۇتتىرمەي، قولعا الاتىن ءوزىمىز ءۇشىن اسا قاجەتتى ءۇش سالا تۋرالى اڭگىمە ەتتىك. كوڭىل اۋدارارلىعى سول – بۇل سالالاردى دامىتۋ «ۆەلوسيپەد» ويلاپ تابۋدى نەمەسە مول قاراجاتتى قاجەت ەتپەيدى. سونداي-اق بۇل سالالارعا قۇيعان ينۆەستيتسيانىڭ قايتارىمى دا سەنىمدى. سونىمەن بىرگە سىرتتان ازىق-تۇلىكتى، اسىرەسە، كوكونىستى يمپورتتاي وتىرىپ، ءبىز اقشانى سىرتقا شاشۋمەن بىرگە وتانداستار ءومىرى مەن دەنساۋلىعىن قاتەرگە تىگىپ كەلگەن مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى بولۋدامىز. مۇنى ءبىز ەمەس، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ تالاپتارى ايتادى. ولاي بولسا، ەلىمىز ءۇشىن اسا قاجەتتى جانە تابىستى وسى ءۇش سالانى قولعا الۋ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى مەن جەرگىلىكتى ايماقتىق اكىمدەر باسشىلارىنىڭ بەدەلىن انىقتاۋدا باستى تالاپتاردىڭ ءبىرى رەتىندە قاراستىرىلۋى كەرەك سەكىلدى.
وسى ءۇش سالانى دامىتا الساق، ءجۇز مىڭداعان قازاقستاندىق تۇراقتى جۇمىس ورنىن تاۋىپ، ميللياردتاعان تەڭگە اقشامىز شەت ەل اسپاي وزىمىزدە قالۋىن قامتاماسىز ەتىپ، ينفلياتسيانى دا تەجەر ەدىك. بار ماسەلەنى تولىق شەشۋ دەگەن وسى ەمەس پە؟!
