ەندى ءبىر ماۋسىمنان كەيىن توقسان جىلدىق تورقالى مەرەيتويىن اتاپ وتەتىن، قۇرىلتايشىسى  قازاقستان جازۋشىلار وداعى بولىپ تابىلاتىن ەلىمىزدىڭ رۋحاني ومىرىندەگى ورنى وزگەشە باسىلىم "قازاق ادەبيەتى" گازەتى دۇنيەگە كەلگەن كۇننەن  باستاپ ، قاتاڭ تسەنزۋرانىڭ باقىلاۋىندا جۇرسە دە قيسىنىن تاۋىپ، قيۋىن كەلتىرە وتىرىپ ۇلت مۇددەسىنە قىزمەت ەتە ءبىلدى. 1937 جىلعى رەپرەسسيا جانە كەيىنگى تىڭ يگەرۋ كەزىندە جۇرىسىنەن جاڭىلعانى بولماسا، قالعان ۋاقىتتا حالىقتىڭ "كوزى ، قۇلاعى" بولا ءبىلدى. زيالىلاردىڭ ءۇنى مەن تىلەگىن وقىرمانعا ، بيلىككە جەتكىزدى. فاشيزمگە قارسى سوعىستا حالىقتى بەرەكە-بىرلىككە شاقىرىپ، يىق سۇيەر  ازاماتتارى سوعىسقا كەتىپ، جابىققان جۇرتتىڭ ەڭسەسىن كوتەرىپ، ەرتەڭگە دەگەن ءۇمىتىن وياتتى. 

حۋرۋششەۆتىڭ "جىلىمىعىنان" كەيىن اشتىق، كۇشتەپ ۇجىمداستىرۋ، رەپرەسسيا، تىڭ يگەرۋ سىندى قوعامدىق قوزعالىستاردىڭ شىنايى بەت-بەينەسىن، ۇلتقا اكەلگەن زوبالاڭىن استارلاپ، يشارالاپ جەتكىزدى. وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلداردىڭ سوڭىنان باستاپ ءبىرتۇتاس سوۆەت ۇلتىن جارنامالاپ، ۇلتتىق مەكتەپتەر جابىلا باستاعاندا جازۋشىلار "ۇلتتىق مەنىن" ىزدەپ تاريحي تاقىرىپتارعا تەرەڭدەپ باردى. اۋەزوۆ قالىپتاستىرعان ءداستۇر "التىن وردا", "كوشپەندىلەر", "سوڭعى كوش", "الاساپىران" بولىپ تاريحي تانىم، ءداستۇر مەن دىلگە سۋساعان حالىقتىڭ ءشولىن باستى. 1957 جىلى جانە 1962 جىلى قىتايدان اتامەكەنگە ەكى دۇركىن كوش كەلدى. سونىمەن توڭكەرىس، اشتىق، رەپرەسسيا قاجىتقان حالىقتىڭ بويىنا ءتىلىن، ءدىنىن، ءدىلىن، ءداستۇرىن ۇمىتپاعان جاڭا قان كەپ قۇيىلدى. 1972 جىلى جازۋشىلار وداعىنىڭ كەزەكتى ءبىر جينالىسىندا وداق توراعاسى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ "وداقتىڭ ءار مۇشەسى ءوزىڭ وقىعان مەكتەپتى جابىلۋدان ساقتاپ قال" -, دەگەن ۇندەۋى، موڭعوليا ساپارىندا اسكەريلەردىڭ نىسانا اتۋ الاڭىنا اينالعان كۇلتەگىن، تونىكوك ەسكەرتكىشتەرىن كورىپ كوزىنە جاس العان ءساتى وسى گازەت بەتىندە جارىق كورىپ ، حالىق ساناسىندا سىلكىنىس تۋدىردى.

باتىس پەن كەڭەس وداعى اراسىنداعى قاقتىعىس پەن باسەكە قارۋلانۋ سالاسىندا عانا ەمەس ەكونوميكا، مادەنيەت، جانە الەۋمەتتىك سالادا قاتار ءوربىدى. ەكى الىپ يمپەريادا الەم ەلدەرىنە ءوز قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتادى. مىنە وسى كەزدە كەڭەس قۇرامىنداعى قازاقستان دا ءوز كەم-كەتىگىن تولتىرۋدىڭ قامىنا كىرىستى. 1976 جىلى قىركۇيەك ايىندا شەتەلدە شاشىراپ جۇرگەن قانداستارىمىزعا قاراتىلعان "وتان" قوعامى قۇرىلىپ كەيىن اتى "قازاقستان " قوعامى دەپ وزگەرتىلدى.  ودان كەيىن ا.بايتۇرسىنوۆ ەملەسىندەگى "شالقار" گازەتى جارىققا شىقتى. 1980 جىلى "اتامەكەن" راديو حابارلارى ەفيرگە شىعىپ، الىستاعى اعايىننىڭ جۇرەگىنە جول تاپتى.  1978 جىلى ايگىلى تەولوگ، جازۋشى حاليفا التاي ايەلىمەن ، 1980 جىلى قامزا ۇشار، قامزا يلان قاتارلى كىسىلەر اتامەكەن توپىراعىنا قادام باستى. وسىدان كەيىن گەرمانيادان ابدۋراحمان شەتين، مۇرتازا بۇلتاي، ىدىرىس ەربول،  تۇركيادان مانسۋر ءتايجى، موڭعوليادان يسلام قابىكەي ، اۋعانستاننان مۋحامەد قىلىش، يراننان يسلام جەمەنەي، قىتايدان شارا تاڭجارىققىزى (اقىن تاڭجارىق جولدىۇلىنىڭ قىزى. شىڭجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى) قاتارلى تانىمال كىسىلەر ەلىمىزگە جولاۋشىلاپ كەلدى نەمەسە ءبىرجولاتا تۇراقتاپ قالدى. جوعارىدا ايتىلعان دياسپورا تۇلعالارىنىڭ ەلگە كەلگەندەگى سۇحباتتارى مەن شىعارمالارى "قازاق ادەبيەتىندە" ۇزبەي جاريالانىپ تۇردى.

تاريح دوڭعالاعى جىلجىپ گورباچەۆتىڭ "جاڭاشا ويلاۋ، رەفارما "زامانىنا كەلگەندە، كەڭەس وداعىنىڭ يدەولوگياسىندا اۋقىمدى وزگەرىستەر باستالىپ كەتتى. اسىرەسە، گازەت باسشىلىعىنا جازۋشى، قوعام قايراتكەرى شەرحان مۇرتازا مەن جازۋشى ورالقان بوكەي كەلىپ گازەتتىڭ باعىت -باعدارىندا تۇپكىلىكتى بۇرىلىستار بولدى. جۇتاعان ءتىل، بۇلىنگەن ەكولوگيا، بوگدەلەنگەن ءدىن مەن ءدىل، تۇيىقتالعان سانا وسىنىڭ ءبارى دە اشىق ايتىلىپ، تەرەڭنەن ساراپتالدى. قازاق كوشىنىڭ ارداگەرى، ەلىمىز كوشى-قون ساياساتىنىڭ قالىپتاسۋى بارىسىندا ۇزاق جاگە قىسقا مەرزىمگە ارنالعان باعدارمالار جازۋعا ات سالىسقان جازۋشى، دراماتۋرگ، ۇستاز ، قوعام قايراتكەرى ءسۇلتانالى بالعاباەۆ اعامىزدىڭ "قىزىل كىتاپقا كىرەتىن حالىق" دەگەن ساراپتامالىق ماقالاسى جانە جازۋشى ، جۋرناليست سماعۋل ەلۋبايدىڭ "الىستاعى اعايىنعا اشىق حات" دەگەن  ۇندەۋ فورماسىنداعى ماقالاسى سول كەزدەگى ۇلتتىڭ ۇنىنە اينالعان "قازاق ادەبيەتى " گازەتىندە جاريالانىپ ۇلكەن ءدۇمپۋ قوزعادى ءارى شەتەلدەگى قازاقتار اراسىندا قولمەن كوشىرىلىپ تاراتىلدى. كوش تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن، ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە تەك قازاقستاندا عانا ىشكى-سىرتقى ساياساتتاعى باسىم باعىتقا اينالىپ، تولاعاي تابىسقا جەتتى دەسەك، وسى ەكى ماقالانىڭ تۋدىرعان قوعامدىق اڭىسى مەن پىكىرىنەن بولە قاراي المايمىز. ەكى ماقالادا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر مەن ساراپقا تۇسكەن پايىمدار قازاق كوشىنىڭ ءبىر ىزگە ءتۇسىپ، دامۋى ءۇشىن باعدارمالالىق قۇجاتقا اينالدى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولمايدى.

تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن "قازاق  ادەبيەتى " شەتەلدەگى جانە ەلگە كوشىپ كەلگەن قانداس اقىن-جازۋشىلارعا ايىرىقشا ىقىلاس تانىتىپ كەلەدى. ولاردىڭ شىعارمالارى ايقارا بەتكە جاريالانسا، مەرەيتويلارىن ۇمىت قالدىرعان جوق. گازەتتىڭ ۇستاحاناسىنان شىققان اقىن-جازۋشىلارىمىزدا ءبىر شوعىر بولىپ قالدى. مىسالى، جازۋشى ءجادي شاكەن، اقىندار توقتارالى تاڭجارىق، ىرىسبەك دابەي، مۇراتحان شوقان، دۇيسەنالى ءالىماحۋندار ءار كەزەڭدە وسى گازەتتە قىزمەت ەتتى. قاسيەتتى قاراشاڭىراق ولاردىڭ قالامىن ۇشتاپ، قاناتىن قاتايتىپ، ءورىسىن كەڭەيتتى.

قازىر قارا شاڭىراقتىڭ تىزگىنىن ۇستاپ، باعدارىن بەلگىلەپ وتىرعان قارىمدى جازۋشى، ءدۇلدۇل جۋرناليست داۋرەن قۋات مىرزا دا قازاق كوشىنىڭ جاناشىرى. ول باسقارعان "التىنوردا " اپتالىعى مەن "Abai kz " پورتالى قۇرىعى ۇزىن كىسىلەر قويعان توسقاۋىلعا قاراماستان كوش، الاش يدەياسى، جەر ماسەلەسىن جەرىنە جەتكىزە جازدى. كوپ ادام بارا بەرمەيتىن بارسا دا ءجۇردىم-باردىم، سىلاپ-سيپاپ وتە شىعاتىن نەمەسە پوپۋليستىك ماقساتتا ورايىن كوزدەپ ارالاساتىن وسى كۇردەلى دە نازىك تاقىرىپتار داۋرەننىڭ جۋرناليستىك قىزمەتىنىڭ تابانتيەر تياناعى بولسا، جازۋشىلىق جاسامپازدىعىنىڭ قاينار كوزى، كوركەمدىك شىڭىن باعىندىرۋ جولىنداعى تەمىرقازىعى بولدى دەپ ويلايمىز. مىسالى، "مۇيىزتاراق" اتتى اڭگىمەسىندە ەلۋىنشى جىلدارداعى قازاق كوشىنىڭ سىر-سيپاتى مەن مۇڭ-نالاسى ارقاۋ بولىپ، ەرىكسىزدەن ەكىگە ايرىلعان وتباسى مۇشەلەرىنىڭ  ەلىنە ەڭىرەپ كەلسە دە ەمىنىپ، ەگىلىپ بارىپ ءسىڭىسىۋى اسەرلى، شىنايى كورىنىس تابادى. ال، "پولكوۆنيكتىڭ ءولىمى" اتتى پوۆەستە اۋعان سوعىسى كەزىندەگى جىراقتا جۇرگەن قانداس پەن يمپەريا سولداتى بولىپ بارعان قازاقتىڭ قيامەت تاعدىرى مەن ومىرگە دەگەن ىنتىزارلىعى، ادام جانىنىڭ السىزدىگى مەن وزىمشىلدىگى بىرتىندەپ كوز الدىنا كەلەدى. يمپەريالىق مادەنيەتتىڭ قازاق بالاسىنىڭ جانى مەن تانىنە قالدىرعان سىزاتى مەن سىزى ويبايلاماي، اتتانداماي، ايىپتاماي سالقىنقاندىلىقپەن سۋرەتتەلەدى.

كوش ۇلتتىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى جانە كەلەشەگى. وتكەندى بىلگەندە عانا بۇگىنگى ءىسىمىزدىڭ بەرەكەسى ارتادى، كەلەشەگى نۇرلانادى. اكە-شەشەسى جەتىسۋدىڭ ءبىر باسىنان كوشىپ كەلگەن كەشەگى بالا، بۇگىندە ەردىڭ جاسى ەلۋگە كەلگەن دانا داۋرەننىڭ سالاسىنداعى، جادىنداعى ەستەلىكتەردىڭ ءبىر بولىگى عانا قاعازعا تۇسكەن بولۋ كەرەك. داۋرەن قۋاتپەن تاعدىرى ۇقساس، زامانى ءبىر قالامداس قىز-جىگىتتەر ەلىمىزدە از ەمەس. وتكەندى ۇمىتپاي، كەلەشەككە عيبرات الۋ ءۇشىن ۇلت تاريحىنداعى ءالى تالاي اقتاڭداقتار مەن قۇپياالار اشىلادى، كوركەم وبرازدارعا اينالىپ، ەلدىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋ پروتسەسىن جەدەلدەتەدى دەپ بىلەمىز.

قازاق كوشى وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرگە، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ مۇددەلىك قاتىناستارىنا بايلانىستى ءالى بىرازعا سوزىلۋى، كۇردەلى سيپات الۋى مۇمكىن. بىراق، بيلىكتىڭ ءۇش تارماعى قولداپ وتىر. ءتورتىنشى بيلىك نازارىنان تىس قالعان جوق. ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ ۇدەرىسى سانامىزعا، بولمىسىمىزعا كىرىگىپ، تامىر جايىپ كەلەدى. ەندەشە، "قازاق ادەبيەتى " عاسىرلار قويناۋىنا جول تارتا بەرسىن، قازاق  كوشىنىڭ ىرىسى ارتىپ، ءورىسى كەڭىپ ەلىمىزگە قۇت اكەلسىن!

Abai.kz