وتىرىس بارىسىندا مينيستر قالامگەرلەر تا­راپىنان ايتىلعان سان تاراۋ شەتىن سۇراق­تارعا سەرگەك تە سەرپىندى جاۋاپ بەردى. جيىنعا سماعۇل ەلۋباي، قوعاباي سارسەكەەۆ، جۇماباي شاشتايۇلى، ايدوس سارىمدار قاتىستى. ءسوزدىڭ باسىن قاپپاروۆ مىرزا ءوزىن تانىستىرۋدان باس­تاعاننان كەيىن اڭگىمە اۋانى بىردەن پرو­تونعا قاراي ويىستى.
نۇرلان قاپپاروۆ:

وتىرىس بارىسىندا مينيستر قالامگەرلەر تا­راپىنان ايتىلعان سان تاراۋ شەتىن سۇراق­تارعا سەرگەك تە سەرپىندى جاۋاپ بەردى. جيىنعا سماعۇل ەلۋباي، قوعاباي سارسەكەەۆ، جۇماباي شاشتايۇلى، ايدوس سارىمدار قاتىستى. ءسوزدىڭ باسىن قاپپاروۆ مىرزا ءوزىن تانىستىرۋدان باس­تاعاننان كەيىن اڭگىمە اۋانى بىردەن پرو­تونعا قاراي ويىستى.
نۇرلان قاپپاروۆ:
– پروتون بايقوڭىرعا ەكىنشى شىلدە كۇنى قۇ­لادى. زالالسىزداندىرۋدىڭ العاشقى ساتىسى جيىرما توعىزىنشى شىلدەدە اياقتالى­سى­مەن-اق، بۇكىل ناتيجەلەردى، قاعاز-قۇجاتتاردى الىپ پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنبا­سا­رى باقىتجان ساعىنتاەۆ ەكەۋمىز «روسكوسموس» باسشىلارىنىڭ الدىندا سويلەدىك. جەردە شە­كارا بولسا دا، اۋادا شەكارا جوق. باي­قوڭىر­عا بارعانداعى ماقساتىمىز – سول جەر­گە ءوزىمىزدىڭ ەكولوگيالىق كودەكسىمىزدى ەنگىزۋ. سە­بەبى، بايقوڭىردا رەسەيدىڭ ەكولوگيالىق زاڭى جۇمىس ىستەۋدە. رەسەي وسى ماڭىزدى قۇ­جاتقا قول قويسا، وندا بۇل ءبىر كەرەمەت نارسە بو­لار ەدى. رەسەيدىڭ ۋلانعان جەردى زالالسىزداندىرۋ تەحنولوگياسى ساپاسىز بولعاندىقتان قازاقستاندىق تەحنولوگيا قولدانىلدى. تا­مىز­دىڭ ون ءتورتى دەتوكسيكاتسيانىڭ ەكىنشى سا­تىسى اياقتالدى. مەن ءوزىمدى جاقسى قىرىم­نان كورسەتكىم كەلسە، شىلدەنىڭ ەكىسى كۇنى-اق رە­سەيگە بارىپ، ءباسپاسوز بەتتەرىندە، تەلەدي­داردا كورىنەر ەدىم. بۇل يميدج ءۇشىن جاقسى، بى­راق جۇمىس ءۇشىن پايداسىز نارسە... – دەپ باس­تادى ءسوز باسىن. جازۋ­شى سماعۇل ەلۋباي توگىلگەن گەپتيلدىڭ ما­سەلەسىنە توقتالىپ كەلىپ، حالىقتىڭ بولا­شا­عى ءۇشىن الاڭدايتىن جاعداياتتاردى تىزبەلەپ اتاپ ءوتتى. – الەمدەگى ەڭ ۋلانعان ەلدەردىڭ ءبىرى – قا­زاقستان تەرريتورياسى. ال سول ەلدىڭ قا­لام­گەرلەرى ءۇنسىز وتىرسا، وندا ۇلت جوق دەگەن ءسوز عوي. سىن ءار كەزدە دە ايتىلعان، ايتىلا بە­رەدى دە. بۇل قالىپتى جاعداي. مەن ساعان ءبىر سۇراق قويسام. قازاقستان ۋران بويىنشا الەم­دەگى ەڭ باي ەل. كەيبىر جەرلەردە ول اشىق ادىس­تەرمەن دە الىنىپ ءجۇر. ۋران وتە زياندى ەكە­نىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ. سول ەلەمەنت الىنىپ جات­قان ايماققا بەلگىلەر قويىلعان با؟ ونى با­قىلاپ جاتقان كىم بار؟ – دەپ سۇراق قوي­دى.
نۇرلان قاپپاروۆ:
– مينيسترلىكتىڭ قاراماعىندا ەكولو­گيا­لىق باقىلاۋ جاسايتىن كوميتەت بار. ون­دا بۇكىل قازاقستان بويىنشا التى جۇز­گە جۋىق ينسپەكتور جۇمىس ىستەيدى. ۋران وندىرەتىن ايماقتاردى تەكسەرۋ ءۇشىن مىقتى قۇرىلعىلار كەرەك. قازىر ۇكىمەتتەن سونداي قۇرىلعىلارعا اقشا ءبولۋىن سۇراپ جا­تىرمىز.
سماعۇل ەلۋباي:
– تاعى ءبىر نارسە! كەزىندە الەمنىڭ اتوم ستانتسيالارىنان شىققان ۋران قال­دىقتارىن ءبىزدىڭ ەلگە الىپ كەلىپ كومۋ تۋرا­لى اڭگىمە شىققان. ءبۇيتىپ بەي-جاي وتىرا بەرسەك، ەرتەڭگى كۇنى جەر-جاھان قو­قىس­تارىن كومەتىن مەملەكەتكە اينالىپ كەتۋىمىز مۇمكىن.
نۇرلان قاپپاروۆ:
– بۇنداي ماڭىزدى ماسەلەلەر تەك قو­عاممەن، زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن، جۋرناليستەرمەن، بيلىكپەن بىرلەسە شەشىپ، تال­قى­­لانادى. بىراق بۇگىنگى كۇنى ۋران قال­­­دىقتارىن ەلگە الىپ كەلۋ تۋرالى سۇراق تۋىنداپ تۇر­عان جوق. قازىرگى كەزدە ۋران رۋدا­لارى­نىڭ شي­كىزاتى ارزان. ەگەر بولاشاقتا قا­زاق­ستان سونداي شيكىزاتتى وندىرەتىن ورتا­لىققا اينالىپ، ءونىمدى قىمباتقا ساتاتىن بولساق، كەرەمەت بولار ەدى. ۋران قىزى­لور­دا، اقمولا، وڭتۇستىك قازاقستان، ماڭ­عىستاۋ وبلىستارىندا وندىرىلەدى، – دەپ ءبىر تۇيىندەدى دە ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن بەكىتىلگەن قازاقستاننىڭ دامۋىنا ۇلكەن سەرپىلىس بەرەتىن «جاسىل ەكونوميكا» تۇجىرىمداماسى تۋراسىندا ءسوز قوزعادى. – الەمنىڭ ءبارى «جاسىل ەكونوميكاعا» كو­شىپ جاتىر. قازىر كاپيتاليزم! ادامنىڭ ءبارى پايدا تابۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەۋدە. ءبىز ەكولو­گيا سالاسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋى­مىز كەرەك. بولاشاقتا ەكولوگيا بيزنەسكە اينالعانى ءجون. تۇرعىندار وسى بيزنەسكە كىرىگىپ كەتسە، كوشەدە قوقىس بولمايدى. كەڭەس كەزىندە پارتيا يندۋسترياليزاتسيا جاسايمىز دەپ ەكولوگيانى سوڭعى ورىنعا سىرعىتىپ جىبەرگەن ەدى. كەزىندە الماتىدا قوقىس وندىرەتىن زاۋىت اشىلعان. بىراق ول قازىر جۇمىس ىستەمەيدى. سەبەبى، قوقىستار قايدا وڭدەلەدى، قاي جەرگە اپارىلادى، قانداي ءونىم الىنادى دەگەن ماسەلەلەر ەسكەرىلمەگەن بولىپ شىقتى. ءبىر جاقسى كاسىپكەردى تارتىپ، وعان قالاداعى قوقىس­تاردىڭ ءبارىن جيناپ، كادەگە جارات دەسەك، ول قۋانا-قۋانا كەلىسەدى. كوشەدە تەرەتىن قوقىس قالمايدى. «پالەنشە توننا بولسا، وسىنشا اقشا الاسىڭ. سالماعى از بولسا، اقشانى دا از الاسىڭ» دەگەن پرينتسيپ جۇمىس ىستەي باستايدى. قوقىس ءۇشىن كوممۋنالدى تولەمدەر قوسىلىپ، تاريفتەر وزگەرەدى. قوقىستاردان ءونىم جاسايدى (پلاستيك، قاعاز، ەلەكتر قۇرىلعىلارى). گون­كون­گقا بارعانىمدا قوقىس وندىرەتىن زاۋىتتارىنىڭ باسشىسىمەن كەزدەستىم. ول كىسى قوقىستاردى كەمەمەن امەريكا ارقىلى الىپ كەلەدى ەكەن. سەبەبى، ءوز ەلىندە قال­دىق­تار قالماعان. قوقىس وندىرەتىن زاۋىت قازاقستاننىڭ جيىرما قالاسىندا سالىناتىن بولادى. «جاسىل ەكونوميكا» تۇجى­رىمداماسى سۋ، ەنەرگەتيكا جانە قالدىق­تاردى ءوندىرۋ سياقتى كەشەندى بولىكتەردەن تۇرادى. ال ەندى سۋ ماسەلەسىنە كەلسەك، قازاقستانداعى سۋدىڭ جاعدايى قيىنداۋ. بىز­گە شەتەلدەن كەلىپ جاتقان سۋدىڭ مولشەرى 44 كۋبو-كيلومەتر. 2030 جىلعا دەيىن سۋدىڭ مولشەرى ازايادى دا، سۇرانىس كوبەيەدى. قىتاي ەرتىس پەن ىلەنىڭ سۋىن قاتتى پايدالانىپ جاتىر. ەگەر الدىن الماساق، بالقاش «ەكىنشى ارال» بولعالى تۇر. كەڭەس كەزىندە بالقاشتا 112 كۋبو-كيلومەتر سۋ بولعان. قازىر بۇل تسيفر 77-گە ءتۇستى. ودان كەيىنگى قاۋىپ ەرتىس-ىلە باس­سەينى­نىڭ تارتىلۋى بولماق. جاقىندا ەلباسى­نىڭ بۇيرىعىمەن ءبىزدىڭ مينيسترلىك قور­شاعان ورتانى قورعاۋ جانە سۋ رەسۋرستارى مينيسترلىگى بولىپ جاڭارماقشى. 2005 جىلى ءبىزدىڭ قاراماعىمىزداعى سۋ كو­ميتەتىن اۋىل شارۋاشىلىق مينيسترلىگى وزىنە العان بولاتىن. ول كوميتەت بۇرىننان ءبىزدىڭ مينيسترلىكتىڭ قۇرامىندا ەدى. عالىمداردىڭ بولجامى بويىنشا 2100 جىلى الەمدە ىشەتىن سۋ قالمايدى ەكەن. سوڭعى قىرىق جىلدىڭ ىشىندە قازاقستان مۇزدىقتارىنىڭ 35-40 پايىزى ەرىپ كەتتى. بۇل – قاۋىپتى تەندەنتسيا. سوندىقتان سۋدىڭ باعاسى تومەن بولماۋ كەرەك. سەبەبى، ءبارى ارىقتاردى وزىنە قاراي بۇرىپ الىپ، ماقتا سۋعارادى. ايتەۋىر بىلگەندەرىن ىستەي­دى. سۋ جەرگە ءسىڭىپ كەتپەس ءۇشىن پلاستيك ترۋبالارىن سالۋ كەرەك. ۇزىندىعى 200 كيلومەتردەي قوندىرعىلار ورناتىپ، بيزنەسمەندەردى سول جاققا تارتساق، تۇرعىندار وعان تاريف بويىنشا اقشا تو­لەپ، سۋ الىپ تۇراتىن بولادى. سوندا عانا ولار ۇنەمدەي باستايدى. ەلىمىزدەگى ءبىر­شاما سالالار نارىقتىق قاتىناستارعا بەيىمدەلە باستاعانىمەن، سۋعا دەگەن قاتى­ناسىمىز ءالى كەڭەستىك جۇيە شەڭبەرى­نەن شىعا الماي كەلەدى. باعدارلامانىڭ ءۇشىنشى بولىگى – ەنەرگەتيكا. ءبىز ءالى كۇنى كومىر وندىرىسىمەن اينالىسىپ، 80 پايىز تۇتىنامىز. كەڭەس كەزىندە ءار رەسپۋبلي­كا­­عا ءال-قۋاتىنا بايلانىستى قۋات كوزدەرىن ءبولىپ بەرگەن. بىزگە كومىر ءوندىرىسى بۇيى­رىپتى. ماسەلەن، قاراشىعاناق پەن قاشاعاننان گاز تارتىلۋدا. ءبىز رەسەيگە 80-100 دوللاردان گاز جەتكىزىپ تۇرامىز. ودان دا سونى الىپ وزىمىزگە نەگە پاي­دا­لان­باسقا. كومىردىڭ زياندى جەرى ول اۋاعا ديوكسيدتەر شىعارادى. وسىنىڭ اسەرىنەن جىلىنا التى مىڭ ادام قايتىس بولادى. بۇگىنگى ەنەرگەتيكا سالاسىنا وزگەرىستەر قاجەت. ستانتسيالار سالىنعاندا 25 پايىز گاز، 25 پايىز سۋ، 25 پايىز جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكا كوزدەرى (كۇن مەن جەل) پايدالانىلۋى كەرەك. ەنەرگو-ستانتسيالار ءۇشىن كومىر ەمەس، گاز ءتيىمدى بولعالى تۇر. ويتكەنى، باعاسى ەكى ەسە ارزان. ءتۇتىنى دە جوق. تابيعي رەسۋرستاردى دا ءتيىمدى پايدالانۋىمىز قاجەت. سەبەبى، ەلىمىزدەگى جەل مەن كۇننىڭ كۇش-قۋاتى ساعاتىنا 1 تريلليون كيلوۆاتتى قۇرايدى. سوندا ءبىز 100 ميلليارد كيلوۆات وندىرە الامىز. مۇم­كىندىگى بويىنشا ول دەگەنىڭىز ارقاي­سىسى ەلىمىزدەگى شىعا­رى­لىپ جاتقان بۇكىل ەنەرگيا كوزدەرىنەن ون ەسە ارتىق دەگەن ءسوز. الەمدە 2000 جىلدان باستاپ ەنەرگيا كوزدەرى 85 پايىزعا ارزانداعان. «EXPO-2017» كەيىن ۇلكەن وزگەرىستەر كۇتىلىپ وتىر. «EXPO-2017» وتكەن سوڭ 2017 جىلى قازاقستاندا «جاسىل ەنەرگەتيكانىڭ» رەۆوليۋتسياسى بولادى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. 2020 جىلى كومىردى ەشكىم پايدالانبايتىن بولادى. سەبەبى، باسقا تابيعي ەنەرگو-كوزدەرى ارزان، ءتيىمدى، ەكولوگيالىق تازا بولماق. ينتەرنەتتى قاراپ وتىرىپ «EXPO» تۋرالى كوپ جاعىمسىز سوزدەر وقىپ جاتامىن. «EXPO» شىعىن ەمەس. بۇل – ەلىمىزگە ۇلكەن سەرپىن بەرىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارى مەن جاڭا ءوندىرىستىڭ كەلۋىنە ىقپال ەتەتىن جارمەڭكە. وسى «جاسىل ەكونوميكا» تمد ەلدەرى مەن ورتالىق ازياعا ءبىز ارقىلى تارايتىن بولادى. فينليانديا، گەرمانيا، امەريكا، موناكو كنيازدىگى ءبىزدىڭ باعدارلامامىزدى قولداپ جاتىر.
سماعۇل ەلۋباي:
– كەڭەس كەزىندە ارتەزيان قۇدىقتارى قازىلىپ، زەرتتەلە باستاعان. بۇل جاعداي قازىر قالاي؟
نۇرلان قاپپاروۆ:
– زەرتتەلىپ جاتىر. جاقىندا امەريكادان گەولوگيالىق زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ماماندارى كەلدى. ءوز ماماندارىن تىڭداساڭ، «سۋ انا جەردە بار، مىنا جەردە بار» دەپ ايتا بەرەدى. ءبىر ناقتىلىق جوق. سوندىقتان ءبىز سۋ رەسۋرستارى مەن بۇلاق­تاردى تىركەيتىن كارتا جاساماقشىمىز.
جۇماباي شاشتايۇلى:
– الەكسەي پەسكوۆ قايتىس بولعاندا بۇكىل ورىس كۇڭىرەندى. ۇلكەن باسقوسۋلاردا ەكولوگيا تاقىرىبى بىزدە قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىنان اجىراعان. كوشپەندى وركەنيەتىنە تابيعاتقا دەگەن قازاقتىڭ جانى تىم نازىك ەدى، كوشىپ-قونعاندا ەسكى جۇرتتىڭ ورنىن تازالاپ كەتەتىن. قازىر بارىپ كورىڭىزشى، قالاداعى قونىستان اۋمايتىن كورىنىس. پەسكوۆ وتىرسا پۋتين ءبىرىنشى سول كىسىگە بارىپ امانداسىپ، وڭا­شا سويلەسەتىن كورىنەدى. ال ءبىزدىڭ بۇگىنگى جۋرناليستيكا ادام قىنجىلارلىق جاعدايدا.
نۇرلان قاپپاروۆ:
– ءيا، دۇرىس ايتاسىز، اعا! جالپى، قا­زاق تاريحىنا ۇڭىلسەك، ەلىمىزدە «جاسىل ەكونوميكا» دەگەن تۇجىرىمدامانىڭ نەگىزى بۇرىننان قالانعانىن بايقايمىز. تابيعاتپەن بىرگە بىتە قايناسقان قازاق ۇلتى اينالاسىنداعى نارسەلەرگە قيانات جاساماعان. دالاي لاما: «قازاقتارعا قۇداي بارلىق قازبا بايلىقتاردى بەرگەن!». نەگە؟ سەبەبى، قازاق تابيعات-اناعا قىلشىقتاي دا جامانشىلىق جاساماعان دەگەن ەكەن. راسىندا دا كيىز ۇيلەردە تۇر­دىق. قالالار سالمادىق. «جاسىل ەكونوميكا» ءبىزدى وسىنداي جاقسى نارسەلەرگە تاربيەلەي وتىرا، اقشا جاساۋعا مۇمكىندىك تۋدىرادى. جاقىندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. مىسالى، ەلەكتر جەلىلەرى جوق شالعاي اۋىلدار نەمەسە شارۋا قوجالىقتارى بار. سول تۇرعىندار كۇن نەمەسە جەل ستانتسيالارىن ساتىپ الىپ ورناتسا، مەملەكەت 50 پايىزىن تولەيدى. ءۇشىنشى يندۋستريالىق رەۆوليۋتسيا دەگەن ۇعىم بار. ەنەرگيانىڭ ءبارى تابيعي ەنەرگو-كوزدەرى ارقىلى ءوندىرىلۋى ءۇشىن. ءار ءۇي شاعىن ەلەكتر ستانتسياسىمەن قامتاماسىز ەتىلىپ، اقىلى ەلەكتر-جۇيەلەرى ەنگىزىلۋ كەرەك. ماسەلەن، توكتىڭ كۇش-قۋاتى ءبىر جەرىندە از بولسا، ءبىر جەرىندە كوپ بولادى. كومپيۋتەر سونى ءتيىمدى ءبولىپ وتىرادى. تۇرعىندار ءبىر-بىرىنە جۇيە ارقىلى ارتىق ەنەرگياسىن بەرىپ وتىراتىن جاعدايعا جەتەمىز. ەنەرگيانى ساقتايتىن قۇرىلعى­لار جاسالىنادى. ءبىز پايدالانىپ جۇرگەن باتارەيالار بۇل وندىرىستىك سيپاتتاعى دۇنيەلەر. ال مىنا كۇن باتارەيالارى باسقاشا. ولار كۇننەن قۋات الادى دا كەشكە جۇمىس ىستەپ تۇرا بەرەدى.
سماعۇل ەلۋباي:
– ون جىلداي پراگادا تۇردىم. پاتەر­دىڭ ەسىگىن اشساڭ جارىق جانادى، جاپساڭ وشەدى. ال بىزدە كۇنى-ءتۇنى جانىپ تۇرادى. بۇل – ماسقارا ىسىراپشىلدىق...
نۇرلان قاپپاروۆ:
– ەنەرگو تيىمدىلىك دەگەن ۇعىم بار. «جاسىل ەكونوميكا» باعدارلاماسىندا بۇل نارسە دە ەسكەرىلگەن. ەنەرگيانى ەڭ كوپ پايدالاناتىن ءۇش جەر بار. ءبىرىنشى – تاۋ-كەن ورىندارى، ەكىنشى – تەمىرجول جانە قوعامدىق كولىكتەر، ءۇشىنشى – تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى. مىسالى، كوپپاتەرلى ءۇيدى الساق. ەنەرگيا ۇنەمدەي­تىن لامپا قويساق كوپ اقشا عانا ەمەس، ەلەكتر ەنەرگياسىن دا ۇنەمدەيمىز. قىستا ۇيدە جىلۋ ۇستالۋ ءۇشىن تەسىك جەرلەردىڭ ءبارىن جابۋ كەرەك. سوندا ءبىر ءۇيدى جىلىتۋعا از ەنەرگيا جۇمسالادى. سونداي ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋىمىز كەرەك. تۇجىرىم­دا­ما­داعى ءبىر ءبولىم قالانى لاستاپ جاتقان قوعامدىق كولىكتەرگە ارنالعان. ەڭ لاستانعان قالالار – الماتى مەن شىمكەنت. بولاشاقتا گاز بەن ەلەكترو-موبي­لدەرگە كوشۋدىڭ جولىن قاراستىرۋ كەرەك. جانە ول جۇرتشىلىق ءۇشىن پايدا الىپ كەلۋگە ءتيىس. كولىكتى گازبەن جۇرۋگە اۋىستىرۋ ءۇشىن قاراجات قاجەت. ەگەر پايدا بولماسا ەشكىم اۋىستىرۋعا قۇلقىسىز بولىپ شىعادى. گازدىڭ باعاسى بەنزيننەن نەعۇرلىم كوپ بولسا، جۇرگىزۋشىلەر گازعا اۋىسۋدى ويلانادى. سەبەبى، ايىنا ول 10 مىڭ تەڭگەگە جانارماي قۇيسا، گازعا 5 مىڭ تەڭگە كەتەدى. سونىمەن قاتار، تەزىرەك بەنزيننىڭ «ەۋرو-4» ستاندارتىنا كوشۋىمىز كەرەك.
ايدوس سارىم:
– ەكولوگيالىق سانا دەگەن ۇعىمدى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن جۋرناليستەرىمىز وسى تاقىرىپتا ماقالالار جازۋ كەرەك. ايتايىن دەگەنىم، جۋرناليستەردى شەتەلگە جىبەرىپ، كاسىبي دەڭگەيىن كوتەرىپ، كۋرستار وقىتىپ، دايىنداساق قالاي بولادى ەكەن؟
نۇرلان قاپپاروۆ:
– بۇل ماسەلە دە كۇن تارتىبىندە تۇر. سەبەبى، حالىققا ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدى، جالپى، ەكولوگيا تۋرالى تۇسىنىكتى كەڭىنەن ناسيحاتتايتىن جۋرناليستەر قاۋىمى عوي!
قوعاباي سارسەكەەۆ:
– ءبىز بۇگىن ۇلكەن لەكتسيا تىڭدادىق. سەنىڭ وسى باستاماڭدى تولىعىمەن قۇپتايمىز.
نۇرلان قاپپاروۆ:
– مينيسترلىكتە قوعامدىق كەڭەس بار. وندا ءتۇرلى ەكولوگيالىق تاقىرىپتار قوزعالادى. وسى ورايدا، ەكولوگيا تاقىرى­بىندا بايگە (پروزا، پۋبليتسيستيكا، دەرەكتى فيلمدەر) جاريالاساق. سول كەڭەسكە مۇشە بولساڭىزدار دەگەن ۇسىنىس ايتقىم كەلىپ وتىر.
قوعاباي سارسەكەەۆ:
– وسى بايگەنى جەدەلدەتىپ جاريالاۋ كەرەك. كوپتەگەن جۋرناليستەر جازسىن، كورسەتسىن. سوندا حالىقتا دا ەكولوگيا تۋرالى ءبىرشاما تۇسىنىك بولادى.
جۇماباي شاشتايۇلى:
– تاڭعالاتىن نارسە، ادەبيەتىمىزدە تابيعات كورىنىستەرىن جازاتىن جازۋشى جوق ەكەن. بىزدە تابيعاتتى بىلمەيتىن ادامدار كوبەيدى. باتىرلار جىرىن بىلمەيتىن قازاق، تابيعاتتى دا بىلمەيدى دەپ ويلايمىن. جالپى، ءبىز تابيعاتتان الىستاپ بارامىز. سوندىقتان باستى باسىمدىقتى پروزا مەن پۋبليتسيستيكاعا بەرۋ كەرەك.
نۇرلان قاپپاروۆ:
– ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا 2040 جىلعا دەيىنگى سۋ ستراتەگياسىن جوس­پارلاپ وتىرمىز. سۋ تاپشىلىعىنىڭ الدىن-الۋ ماسەلەسى وسى جەردە قارالىپ جاتىر. 2030 جىلى 14 كۋبو-كيلومەتر، 2050 جىلى 20 كۋبو-كيلومەتر سۋ تاپشى­لىعى بولادى. اقمولادا (بۇزىلىق، 1 كۋبو-كيلومەتر سۋ ساقتاي الادى) ءبىر جاساندى كول، جامبىل وبلىسىندا ءۇش كول سالامىز. بۇل قىرعىزستاننان سۋ تاۋەل­دىلىگىنەن قاشۋدىڭ امالدارى. بىستروتوك دەگەن وزەن بار. ونىڭ 14 شاقىرىمى قىرعىز تەرريتورياسى كىرەدى دە قايتادان ءبىزدىڭ ەل ارقىلى وتەدى. سوڭعى بەس جىلدا قىرعىز اۋىلدارى بوگەت جاساپ، سۋدى ءبىز جاققا جىبەرمەۋدە. ءار جاز سايىن سولارعا جالىنىشتى بولىپ وتىرمىز. سوندا قازاقستان­نىڭ 3 مىڭ گەكتارى سۋسىز قالادى. قىر­عىزستان سۋ مي­نيس­ترلىگىنە حابارلاسىپ، جاعدايدىڭ ءمان-جايىن ءبىلىپ، بوگەتتى اشۋىن سۇراسام: «ول بىزگە ەمەس، حالىققا بايلانىستى. ءبىزدىڭ ەلدە دەموكراتيا. حالىققا قيانات جاساي المايمىز...»، – دەدى. مەن پرەمەر-مينيسترگە جولىعىپ، جوبا باستادىق. وزەن اعىپ جاتقان 14 كيلومەتردى بۇرىپ، ءوز جەرىمىزدە اعاتىنداي قىلىپ جاسايمىز. كوكساراي مەن ارناسايدى سۋ قويمالارىن سالدىق. بۇل بىزگە سۋدى مول ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
الەم پرەزيدەنتتەرى باسقوسقاندا تالقىعا تۇسەتىن ەكىنشى ماسەلەسى – ەكولوگيا، الەمدىك ەكولوگيا، الەمدىك فلورا مەن فاۋنا، تەڭىز بەن مۇحيت، اۋانىڭ لاستانۋى­نىڭ مەن سۋ تاپشىلىعى. ال ءبىزدىڭ ەلدە نەگە ەكولوگيا سوڭعى ورىندا؟ دەگەن سۇراق تۋادى. جان ەكولوگياسى، ءتان ەكولوگياسى قابىسقان كەزدە عانا جالپى ەكولوگيا دەگەن تۇسىنىك تۋادى. بىراق ەكولوگيا ءار قازاقتىڭ قانىندا، تەگىندە، جۇرەگىندە ساقتالعانى بەسەنەدەن بەلگىلى جايت! ءبىز بۇگىن كوپتەگەن تۇششىمدى اڭگىمەلەر، ورىندى ويلار تىڭدادىق. سونى سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز، قادىرمەندى وقىرمان!

ازىرلەگەن الىبەك بايبول

"قازاق ادەبيەتى" گازەتى