جۇما, 29 ناۋرىز 2024
جاڭالىقتار 4992 0 پىكىر 28 تامىز, 2013 ساعات 13:05

راسۋل جۇمالى: جاپپاي يسلامداندىرۋ مىسىرلىقتاردىڭ نارازىلىعىن ورشىتە ءتۇستى

مىسىرداعى تۇراقسىزدىق الەم حالقىن الاڭداتىپ، قازا بولعاندار سانى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. ۋاقىتشا بيلىك ورناعان پيراميدالار ەلىندەگى ساياسي جاعدايعا تورتكۇل دۇنيە كوز تىگىپ، ءجىتى قاداعالاپ وتىر. الايدا ەكىگە جارىلعان مىسىر حالقى تارتىپكە ازىرشە كەلمەيتىن سىڭايلى. مۇسىلمان ەلىندەگى بۇلىككە قاتىستى ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالىنى سۇحباتقا تارتقان ەدىك. 
– مۇحاممەد ءمۇرسي بيلىك قۇرعان ۋاقىتتارى مەملەكەت ساياسي جانە ەكونوميكالىق تىعىرىققا تىرەلدى. مىسىردىڭ بۇل تىعىرىقتان تاياۋ ۋاقىتتارى شىعۋى مۇمكىن بە؟

مىسىرداعى تۇراقسىزدىق الەم حالقىن الاڭداتىپ، قازا بولعاندار سانى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. ۋاقىتشا بيلىك ورناعان پيراميدالار ەلىندەگى ساياسي جاعدايعا تورتكۇل دۇنيە كوز تىگىپ، ءجىتى قاداعالاپ وتىر. الايدا ەكىگە جارىلعان مىسىر حالقى تارتىپكە ازىرشە كەلمەيتىن سىڭايلى. مۇسىلمان ەلىندەگى بۇلىككە قاتىستى ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالىنى سۇحباتقا تارتقان ەدىك. 
– مۇحاممەد ءمۇرسي بيلىك قۇرعان ۋاقىتتارى مەملەكەت ساياسي جانە ەكونوميكالىق تىعىرىققا تىرەلدى. مىسىردىڭ بۇل تىعىرىقتان تاياۋ ۋاقىتتارى شىعۋى مۇمكىن بە؟
– مىسىر ماسەلەسى باياعىدان كۇردەلى بولىپ كەلە جاتىر. ونىڭ سەبەپ-سالدارلارى كەزىندە حوسني مۇباراك جىبەرگەن قاتەلىكتەر مەن ولقىلىقتاردان بولىپ وتىر. سونىڭ ناتيجەسىندە مۇباراك تاقتان ايرىلعاندا ونىڭ الدىندا ەلدەگى بارلىق دەموكراتيالىق وركەنيەتتى وپپوزيتسيا تۇنشىقتىرىلدى. قانداي دا ساياسي كۇشتەردىڭ بارلىعى قۋدالانىپ، تۇرمەگە وتىرعىزىلدى، قالعاندارى شەتەلگە قاشتى. باسقالارمەن سالىستىرعاندا كۇشىن ساقتاپ قالعان «مۇسىلمان باۋىرلار» دەگەن توپ. ساياسي ۆاكۋم جاعدايىندا بيلىك باسىنا كەلگەن مۇحاممەد ءمۇرسي سول ۇيىمنىڭ وكىلى. ءمۇرسي بيلىككە كەلە سالا قولعا العان شارۋاسى «مۇسىلمان باۋىرلار» جۇرگىزگەن ساياسات، ياعني، ەلدى جاپپاي يسلامداندىرۋ-تۇعىن. بىراق شىن مانىسىندە «مۇسىلمان باۋىرلاردىڭ» وسىنداي نيەتىن ەل حالقىنىڭ 20-30 پايىزى عانا قولدادى. مۇنداي ساياساتقا قارسى بولعاندار زايىرلى مەملەكەتتىڭ جاعدايىن ساقتاپ قالۋدى كوزدەدى. سوندىقتان ەلدە دۇربەلەڭ تۋىپ، مۇحاممەد ءمۇرسيدى اسكەر كومەگىمەن بيلىكتەن الىستاتىلىپ وتىر. مۇحامەد ءمۇرسي بيلىك قۇرعان ۋاقىتتارى ەلدەگى الەۋمەتتىك جاعداي شەشىمسىز قالدى. تۋريزم سالاسى تۇرالاپ، ەكونوميكالىق جانە كوپتەگەن الەۋمەتتىك ماسەلەلەر ودان ءارى كۇردەلەنە ءتۇستى. مۇحاممەد ءمۇرسيدىڭ جاقتاستارى بەرىلمەي تۇرعاندىقتان، مىسىر ازاماتتىق سوعىستىڭ الدىندا تۇر. مۇنىڭ جاقىن ارادا وڭ شەشىمىن تابۋى ەكىتالاي. سول ماسەلەلەر حوسني مۇباراكتىڭ تۇسىندا شەشىلمەگەندىكتەن بارلىق زايىرلى كۇشتەردى تۇنشىقتىرىپ، ناتيجەسىندە ەل ەكىگە جارىلىپ وتىر.
– مۇحاممەد ءمۇرسيدىڭ تىم ءدىندار بولعاندىعىنىڭ سالدارى ونىڭ جاقتاۋشىلارىنان گورى ساياسي قارسىلاستارىنىڭ قاراسى كوپ بولۋىنا اكەلىپ وتىر عوي؟
– مىسىر مەكتەپتەرىندە مۇسىلمانداندىرۋ ساياساتىن جۇرگىزۋ ساياسي بەتبۇرىستاردان كەيىن بايقالىپ وتىر عوي. تۋنيس، ليۆياداعى جاعدايدان كەيىن دەپرەسسيالار زامانىندا ءوز ىقپالىن ساقتاپ قالعان ورتا بۇل مۇسىلمان قوزعالىستارى بولدى جانە بۇدان كورىپ وتىرعانىمىز مىسىردا حالىقتىڭ باسىم بولىگى بۇل ساياساتتى قولدامايدى. شىن مانىسىندە ءمۇرسي مىسىردىڭ 20-30 پايىزىنا عانا پرەزيدەنت بولعان ەدى. ويتكەنى ول قالعاندارىنىڭ ايتقان پىكىرلەرىمەن ساناسقان جوق. سوندىقتان سوڭى وسىنداي جاعدايعا الىپ كەلدى.
– قازىر ەلدەگى يسلامشىل تەلەارنالار جابىلىپ جاتىر. ونىڭ سالدارى قالاي بولۋى مۇمكىن؟
– مىسىردىڭ ءوز ىشىندەگى جاعدايى جاقسى ەمەس. جەمقورلىق، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك تۇيتكىلدەرى جەتەرلىك. بۇل جەردە سىرتقى كۇشتەردىڭ دە اسەرى بار. مىسىر حالقى كوپ بولعانىمەن، ەكونوميكاسى وتە ءالسىز مەملەكەت. سىرتقى قارجىلىق كوزدەرگە وتە كىرىپتار. قان توگىلگەننەن كەيىن جاقىن ارادا تاراپتاردىڭ ءبىر پاتۋاعا كەلۋى ەكىتالاي. مىسىردىڭ تەك ءوز ارەكەتتەرى عانا ەمەس، سىرتقى كۇشتەردىڭ بۇعان جاسايتىن ىقپالى ازىرشە ناتيجە بەرمەي وتىر. مىسالى، ەۋروپالىق وداق پەن اقش-تىڭ تالاپتارى. جەكەلەگەن يسلام ەلدەرى مىسىرداعى اسكەري بيلىكتى جاقتىرمايدى. پاكىستان، تۇركيا، سوعىس جاعدايىندا وتىرعان سيريا كايردەگى اسكەري باسشىلىققا قارسىلىق تانىتىپ وتىر. سوندىقتان جاعدايدىڭ ۋشىعا ءتۇسۋى مىسىردىڭ ىشتەگى جاعدايىمەن عانا شەكتەلمەيدى. 
– قابىلدانىپ جاتقان ساياسي شەشىمدەر قوعامدى بىرىكتىرە الا ما؟ 
– شەشىمدەر قابىلداناتىن شىعار. ازىرشە اسكەري بيلىك مىسىر ارمياسىنىڭ باسشىسى جاساعان مالىمدەمەلەر تەك دەكلاراتسيا كۇيىندە قالۋدا. وعان «مۇسىلمان باۋىرلار» نەمەسە سولاردى جاقتاۋشى ءدىني توپتار قۇلاق اسىپ وتىرعان جوق. 
– مىسالى، اسكەريلەر مەن يسلامشىلاردىڭ اراسىندا كەك پايدا بولا باستاعانداي...
– جالپى، اراب مەملەكەتتەرىندە، مىسىردا باياعىدان بەرى قالىپتاسقان ءداستۇردىڭ ءبىرى – اسكەريلەردىڭ وتە ءىرى ساياسي كۇش بولىپ تابىلاتىندىعى. ياعني، قورعانىس ماسەلەلەرىنە عانا ەمەس، ەلدىڭ بىرتۇتاستىعى مەن زايىرلى بولىپ دامۋىنا كەپىلدەمە بەرەتىن كۇش اسكەر بولعان جانە اراب مەملەكەتتەرىندەگى باسشىلاردىڭ بارلىعى سول اسكەريلەردىڭ اراسىنان شىققان. مەيلى، حوسني مۇباراك بولسىن، ونىڭ الدىنداعى انۋار ساادات، گامال ابدەل ناسەر، ودان وزگە سيريا مەن ليۆيادا دا جاعداي وسىلاي بولدى. «مۇسىلمان باۋىرلاردىڭ» ءوزى كوپتەگەن جىلدار بويى استىرتىن جۇمىس جۇرگىزىپ كەلدى. زاڭ جۇزىندە ولارعا تىيىم سالىنعانىمەن، بۇل تەكەتىرەس يسلامشىل توپتار مەن اسكەر اراسىندا باياعىدان كەلە جاتىر. قازىر بۇل ودان سايىن ءورشي ءتۇستى. بيلىككە جەتكەن يسلامي توپتار بولسا ودان ايرىلعىسى جوق جانە ەكى جاق پاتۋاعا كەلۋگە قۇلىقسىز.  
– مىسىر ەلىن ءتورت بولىككە بولگەن بولاشاقتىڭ كارتاسى تابىلىپ، وندا ەل «جوعارى مىسىر»، «تومەنگى مىسىر»، «ۇلكەن كاير» جانە «سۋەتس پەن سيناي» بولىپ قاراستىرىلعان دەيدى...
– جالپى، تاريحي تۇرعىدا مىسىر تورتكە ەمەس، ءنىل وزەنىنىڭ اعىسىنا قاراي جوعارى جانە تومەنگى مىسىر دەپ ەكىگە بولىنگەن مەملەكەت. ونداي جوبالار بولۋى مۇمكىن، بىراق كورشىلەس مەملەكەتتەرمەن سالىستىرعاندا مىسىردىڭ مەملەكەتشىلدىك داستۇرلەرى الدەقايدا باي. سوندىقتان مۇنداي جاعدايلار ىسكە اسۋىنا كۇمان بار. ەكىنشىدەن، وعان سىرتقى كۇشتەردىڭ قانشالىقتى مۇددەلى بولۋى دا سەنىمسىزدەۋ. ءبولىنىپ كەتۋ قاۋپى باسىم مەملەكەت دەپ ليۆيانى ايتۋعا بولادى. سەبەبى، وندا مەملەكەتتىك داستۇرلەر ءالى تولىققاندى قالىپتاسپاعان.

سۇحباتتاسقان – جانكەلدى قارجان
"حالىق ءسوزى" گازەتى
0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1578
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2276
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3594