تامىز ايىنىڭ سوڭعى ءتۇنى الماتىداعى «پرايم-پلازا» ساۋدا ءۇيىنىڭ ءۇيىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن كاراوكە سايىسى سوڭى جاپپاي تارتىپسىزدىككە ۇلاسقانى ءمالىم. بۇل وقيعا الەۋمەتتىك جەلىلەردە قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ، قوعامدى قاق جارعانداي بولدى. اڭگىمەنى باسبۇزارلىققا تىرەگىمىز كەلىپ وتىرعان جوق، ونىڭ اق-قاراسىن ءتيىستى ورگاندار قاراستىرار. سول شاراعا جينالعان ءۇش مىڭ ادامنىڭ 300-ءى قاتىستى ما، الدە الدەبىر ۇيىمداسقان توپتىڭ قىلىعى ما – ول جاعى ءبىز ءۇشىن قىزىق ەمەس. ءبىز ءۇشىن قىزىعى – بۇرىن الەۋمەتتىك-ساياسي جاعدايدا عانا باس كوتەرىپ جۇرگەن اۋىلدىقتاردىڭ، ياعني قازاقتىلدى قاۋىمنىڭ وسى جولى ونەر جولىندا باس كوتەرۋى، كوتەرمەسە، سوعان سەپ بولۋى. بۇل جايت – بۇعان دەيىن وزدەرىن مادەني قايماق سانايتىن «قالالىقتاردى» (قالالىق جۇرتتىڭ ءبارىن بۇعان ساناۋ – ادىلەتتى بولماس) – اۋىلدىق جاستاردى «مامبەت» سوزىمەن قالاعا تۇرۋعا رۋحاني قاقىسى جوق الەۋمەتتىك توپ رەتىندە شەتتەتۋگە تىرىسىپ، وزدەرىنىڭ «اقسۇيەكتىك» بولمىسىن بارىنشا بيىكتەتۋگە تالپىناتىن  ورتانى، اۋىلدىق «قاراسيراقتار»  باسىنعانداي بولدى.

تامىز ايىنىڭ سوڭعى ءتۇنى الماتىداعى «پرايم-پلازا» ساۋدا ءۇيىنىڭ ءۇيىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن كاراوكە سايىسى سوڭى جاپپاي تارتىپسىزدىككە ۇلاسقانى ءمالىم. بۇل وقيعا الەۋمەتتىك جەلىلەردە قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ، قوعامدى قاق جارعانداي بولدى. اڭگىمەنى باسبۇزارلىققا تىرەگىمىز كەلىپ وتىرعان جوق، ونىڭ اق-قاراسىن ءتيىستى ورگاندار قاراستىرار. سول شاراعا جينالعان ءۇش مىڭ ادامنىڭ 300-ءى قاتىستى ما، الدە الدەبىر ۇيىمداسقان توپتىڭ قىلىعى ما – ول جاعى ءبىز ءۇشىن قىزىق ەمەس. ءبىز ءۇشىن قىزىعى – بۇرىن الەۋمەتتىك-ساياسي جاعدايدا عانا باس كوتەرىپ جۇرگەن اۋىلدىقتاردىڭ، ياعني قازاقتىلدى قاۋىمنىڭ وسى جولى ونەر جولىندا باس كوتەرۋى، كوتەرمەسە، سوعان سەپ بولۋى. بۇل جايت – بۇعان دەيىن وزدەرىن مادەني قايماق سانايتىن «قالالىقتاردى» (قالالىق جۇرتتىڭ ءبارىن بۇعان ساناۋ – ادىلەتتى بولماس) – اۋىلدىق جاستاردى «مامبەت» سوزىمەن قالاعا تۇرۋعا رۋحاني قاقىسى جوق الەۋمەتتىك توپ رەتىندە شەتتەتۋگە تىرىسىپ، وزدەرىنىڭ «اقسۇيەكتىك» بولمىسىن بارىنشا بيىكتەتۋگە تالپىناتىن  ورتانى، اۋىلدىق «قاراسيراقتار»  باسىنعانداي بولدى.

بۇرىننان دا «تەگى باسقالاردى»  مەنسىنبەۋگە تىرىساتىن قالالىق «تەكتىلەر» قايرات سەكىلدى اۋىلدىق ءانشىنى بايقاماۋعا، ءانىن تىڭداماۋعا، تانىسا دا بىلمەۋگە تىرىساتىن. ەندى سول «قاراجاياۋلار» بۇل «تورە» توپتى ابدەن باسىندى! اۋەلى تۇرسىنبەكشە ايتقاندا – بۇتىنا تريكو، اياعىنا گالوش كيگەندەر دالادان قالاعا كەلىپ، 5-6 جىلدىڭ ىشىندە تويبيزنەستىڭ اقشاسىن بىلاي قويعاندا، شوۋبيزنەستىڭ قارجىسىن كۇرەيتىن بولىپ الدى. ءتىپتى، «وكىنىش» دەگەن ءفيلمى شىعىندى بىلاي قويىپ، ەسەلەپ پايدا تاپتى. بۇل قالاي سوندا؟! «تورەلەردىڭ» اۋماعىن «قاراجاياۋلار» باسىپ العانى ما؟

ءيا، بۇلاردىڭ ءبارى – تاجىكەلەسكەن كەشەگى قازاق حالقىنىڭ كەڭەستىك ومىرىنەن قالعان «سوتسياليستىك» سالدار بولاتىن. اۋىلدىق رەزەرۆاتسياداعى قازاقتاردىڭ بىرەن-سارانى قالاعا تۇراقتاپ، الگى «اقسۇيەكتەردىڭ» قاتارىنا كىرەتىن دە، قالاداعى جالعىز قازاق مەكتەبىنە بالاسىن وقىتا الماي، امالسىز «ماڭگۇرتتەر» توبىنا تىركەلەتىن... اقىرى سولاردىڭ 2-3-ءشى جاڭا ۇرپاعى ءوزىنىڭ اتا-اناسى شىققان اۋىلدى مەنسىنبەي، ودان ورگەن قازاق جاستارىن «مامبەت» دەيتىن بولدى. ويتكەنى، ۇلتتىق سانانى پارشالاعان كەڭەستىك يدەولوگيا ءاربىر جاس قازاقتىڭ باسىنا ۇلتتىڭ بەيشارالىعىن، مادەنيەتسىزدىگىن، تەكسىزدىگىن، جابايىلىعىن، شاراسىزدىعىن تىقپالاي وتىرىپ، «ادام» قىلعان ۇلتتىڭ كىم ەكەنىن، تاعىسىن تاعىلاردى وتە نازىك تۇردە سىڭىرگەن ەدى.

بۇلار تەككە كەتكەن جوق: اۋىلداعى قازاقتىڭ دا، قالاداعى قازاقتىڭ دا ساناسى قازاق بولۋعا يمەنىپ، ۇيالاتىن، رەتى كەلسە، سول «توبىرلىق رەزەرۆاتسيادان» اجىراۋعا، ىرگەسىن اۋلاق سالۋعا ۇمتىلاتىن ىشتەي رەفلەكس قالىپتاستى. مىنە، وسى رەفلەكس قالاعا كەلە الماي، اۋىلدا قالعان قازاقتىلدىلەر تاراپىنان «مامبەت»، ال رەزەرۆاتسيادان قۇتىلىپ، «اقسۇيەكتەر» قاتارىنا كىرگەن قالالىقتار تاراپىنان «ماڭگۇرت» دەگەن ءپوليۋستى قالىپتاستىردى. بۇلاردىڭ بىرەۋى قالانىڭ ىڭعايلى دا جايلى ءومىرىن ەكىنشىسىنەن قىزعانىپ ءارى سول يگىلىكتى ءوزىنىڭ يگەرە الماۋىنان كەكتەنسە، ءبىرىنشىسى ءوزىنىڭ ەتنوستىق ورتادان الشاق كەتكەنىن بۇركەۋ ءۇشىن ءارى سونى اقتاپ، جانىن جەگىدەي جەگەن ساتقىندىق سەزىمنەن قۇتىلۋ ءۇشىن ەكىنشى تاراپتى جابايى كورىپ، ات-تونىن الا قاشۋدى قورعانىش سانادى، ءوزىن ۇلتتىق  ءتىل مەن بولمىستان اۋلاق ۇستادى. وسىلايشا ءبىر ۇلتتىڭ ەكىجۇزدى سيپاتى پايدا بولدى...

اقىرى قىزىل يمپەريانىڭ كەسىر يدەولوگياسى مەن ساياساتىنان قۇتىلۋدىڭ ورنىنا  سوڭعى 20 ەگەمەندىك جىلدى ءبىرشاما تەككە وتكىزدىك. بىراق قالالىق قازاقتىڭ ورنىن قالاعا اعىلعان دالالىق قازاقتىڭ جاڭا ۇرپاعى باستى. بۇگىندە جابىلۋعا تاياعان تالاي ءورىستىلدى مەكتەپتەر مەن جوو-نىڭ ءورىستىلدى بولىمدەرى الگى سوڭعى «اقسۇيەكتەنگەن» ۇرپاقپەن امان قالىپ، ومىردەن ءوز ورنىن ويىپ الدى. ءسويتىپ، ەكى جارىلعان سانا ودان ءارى ەكى جاعاعا ىعىسا ءتۇستى. كەشەگى ءوز ونەرى مەن باۋىرىنا جيرەنە قاراعان توپتىڭ قاراسى ازايعان جوق، جاڭا الەۋەتكە اينالدى.

ءبىر وقيعاعا بولا ءبىر ۇلتتىڭ تاعدىرىن سونشالىقتى تالداۋ دۇرىس بولماس، دەگەنمەن، كەشەنىڭ بۇگىندە ءبىرشاما ءىزى مەن ىزعارى بار ەكەنىن جوققا شىعارۋ قيىن. ءسويتىپ، كەڭەستىك كەزدە ورىستانعان توپ ءوز قانداسىنان جيرەنسە، ەندى ول كاتەگوريا ءبىرشاما كۇردەلەندى. ءتىپتى، اۋىلدان كەشە شىققاندار دا «ءوز جاتىرىنا شابا باستادى». تانىمال، تمد ەلدەرىن ءبىرشاما شارلاعان جاس ءانشى ماقپال يسابەكوۆا «مەن قازاق انشىلەرىن تىڭدامايمىن!» دەۋ ارقىلى جاڭا تولقىننىڭ بويىنداعى كەشەگى انتيرەزەرۆاتسيالىق رەفلەكستى تاعى ءبىر بايقاتتى. بۇل ارقىلى ول سۋپەرستار بولىپ كەتكەن جوق، بار بولعانى – «مامبەتتىك دەڭگەيدەن» بويىن الا قاشقان سىيقى.ول – ماقپالدىڭ جەكە كەمباعالدىعى عانا ەمەس، جاس ۇرپاقتىڭ ۇلتىنا قاتىستى كومپلەكسى.

مۇنداي كەمباعالدىق بارلىق جۇرتتا بولعان، بولا بەرەدى. بىراق ءبارى وتكىنشى. الەمدى جايلاعان اعىلشىنتىلدى جۇرت تا بۇ دۇنيەدەن بولماعانداي كوشە شىعادى. بالكىم ءبىر كەزدە تۇركىتەكتىلەر، سونىڭ ىشىندە قازاقتىلدىلەر الەمنىڭ رۋحىن ۇستايتىن كۇن تۋارى ءسوزسىز. سول كەزدە كەرىسىنشە، اعىلشىنتەكتى نە ورىستىلدىلەر اراسىندا وزدەرىن ءوز جۇرتىنان الا قاشاتىنداي كۇن تۋى ابدەن مۇمكىن.

مىنا ءۇردىستى اڭدايتىن ۋاقىت بولدى: قانشا دەگەنمەن، قازاق حالقى قالانى جاۋلاۋدى اياقتاپ كەلەدى، ەندى ونى يگەرىپ، مەڭگەرە باستادى. قايراتتار سونىڭ ءالسىز بولسا، دا العاشقى جارقىن كورىنىسى. يت ۇرگەنمەن - كەرۋەن كوشەدى. ەندى قايراتتاردىڭ كوبەيەتىنى سونداي، ولاردى جازعىرۋ مەن مەنسىنبەۋ بىلاي تۇرسىن، جاپپاي قازاقتىلدى ءانشى بولۋعا ۇمتىلىس مولايادى. سەبەبى، قازاق ءتىلى مەن ونىڭ ءانى، كينوسى اقشا تابا باستادى! ەندى قايتەسىڭ؟ بايان ەسەنتاەۆانىڭ سوزىمەن ايتساق – تۇز جالا بولماسا ولە قال!

«قايرات نۇرتاس ءانشى ەمەس ەكەن» - وتتاعان اڭگىمە! ارينە، قايرات قازاق ەستراداسىنا جاڭالىق اكەلمەس، داۋىسى  زور بولماس، اۋىلدان كەشە شىققان بولار... بىراق شوۋبيزنەستە ءبىر عانا كورسەتكىش بار – ونەرىڭ اقشا تابۋعا جاراي ما، تۇراقتى تۇتىنۋشىڭ بار ما – بولدى! قالعانى - بوس بىلشىل! جانە قايراتتىڭ تىڭدارمانى قىلمىسقا بارۋعا ءازىر ەكەن! دەمەك، بۇل قازاق رۋحانياتىنداعى فەنومەن! قازاق ءانىنىڭ ءپىرتۇتارى بار! بۇل – ءانشى ونەرىندەگى ەڭ باقىتتى شاق! ەندەشە، «ماڭگۇرت» تە، «مامبەت» تە تاريحتاعى ءبىزدىڭ رۋحاني تىرتىعىمىز بولماس، ەلەۋسىز عانا جارانىڭ ورنى بولىپ، ءبىتىپ كەتەدى.

ال قايرات نۇرتاس ەلدى بولگەن جوق، قاۋىمدى قاق جارعان جوق، بار بولعانى ازىرگە ءدۇبارا توپتار ءوزارا ايتىسقا ءتۇستى. ياعني، يت ءۇردى...ال كەرۋەن كوشە بەرەدى!

Abai.kz