بۇگىندە وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، پاتريوتيزم تاقىرىبى وتە وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ تۇر. الەمدى شارپىعان سوعىس ورتىمەن بىرگە ءبىز دە ەلىمىزدىڭ بولاشاعى تۋرالى كوپتەپ ويلانا باستادىق: «تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەسى بەرىك پە؟»، «ءبىر جاعدايلار تۋا قالسا، ءبىز ونى قورعاي الامىز با؟»، «ەل بولاشاعى جاستارىمىز وعان دايىن با؟» دەگەن سۇراقتار اركىمدى دە ءجيى مازالايتىن بولدى... بۇگىنگى كوتەرەتىن ماسەلەمىز وسى تاقىرىپقا ارنالادى. سىزدەرگە بەلگىلى فيلوسوف‑پۋبليتسيست باكىرۇلى ءابدىراشيت پەن حالىقارالىق قازاق ءتىلى قوعامىنىڭ الماتى قالالىق فيليالىنىڭ توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، قازاقستان ساداقشىلار فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى، قر مادەنيەت قايراتكەرى مۇحتارحان مامىربەكۇلى اباعاننىڭ پاتريوتيزم تۋرالى، ەلدىگىمىز تۋرالى ديالوگياسىن ۇسىنامىز.

ءابدىراشيت باكىرۇلى: ارمىسىڭ، مۇحتارحان! بايقاسام، ءبىزدىڭ تانىستىعىمىزعا دا جيىرما جىلعا جۋىقتاپ قالعان ەكەن. سوناۋ 2000-ءشى جىلداردىڭ باسىندا ءۇيىڭدى كەپىلدىككە قويىپ، سول قاراجاتقا «ۇلى دالا تىنىسى» اتتى گازەت اشىپ، ۇلت مۇددەسىن كوزدەۋدى قولعا العانىڭ بار ەدى. سول گازەتكە مەنى دە شاقىردىڭ، ءبىز جازۋشى اعامىز ەرنەست تورەحانوۆتىڭ باس رەداكتورلىعىمەن ءبىرشاما جۇمىس جاسادىق. كوپتەگەن وتكىر ماسەلەلەردى قوزعادىق... وسى مىسالدان‑اق، ءوزىڭنىڭ قانداي ازامات ەكەنىڭدى ءبىلۋشى ەدىك. ەل ءۇشىن، جەر ءۇشىن، وتان ءۇشىن وسىنداي قادامدارعا سيرەك ازاماتتار عانا بارا الادى. مىنە، سودان بەرى تالاي جىلدار ءوتتى. زامان دەگەن ءبىر ورىندا تۇرمايدى. بۇگىن ەكەۋمىز اراعا جىلدار سالىپ، وتانشىلدىق ماسەلەسىن تالقىلاۋعا وتىردىق: نە وزگەردى، نە وزگەرمەدى، سالىستىرمالى تۇردە نەگە كوڭىل تولادى، نەگە كوڭىل تولمايدى... وسى تۋرالى ءبىر اشىق اڭگىمە كوتەرەيىك.

مۇحتارحان مامىربەكۇلى: ابەكە، ەسىڭدە بولار، 2000-ءشى جىلداردىڭ باسىندا قوعامدا مىناداي ءبىر سۇراق كوتەرىلدى، ول «ءبارىمىز پاسپورتتاعى ۇلتى «قازاق» دەگەننەن باس تارتىپ، قۇجاتىمىزعا ۇلتى «قازاقستاندىق» دەپ جازايىق» دەگەن... وسى ماسەلە قوعامدى قاتتى دۇرلىكتىردى. وسىعان بايلانىستى قوعامنىڭ ءوزى ەكىگە جارىلدى: ءبىرى – ازاماتتىق قوعام ءۇشىن ۇلت اتىنان باس تارتۋدى قولداۋشىلار، ەكىنشى توپ – «قازاقستان قازاق ۇلتىنىڭ قۇرعان مەملەكەتى» دەپ ساناۋشى ۇلتشىلدار توبى. ەكى تاراپ تا ءوز ارگۋمەنتتەرىن ايتىپ، اجەپتەۋىر داۋ‑دامايعا باردى. مىنە، وسى كەزدە ءبىز ەرنەست تورەحانوۆ اعامەن اقىلداسا وتىرىپ، ءۇنىمىزدى جەتكىزەتىن گازەت اشۋدى ۇيعاردىق. ۇزاق ويلانىپ، ونىڭ اتىن «ۇلى دالا تىنىسى» دەپ اتادىق  قارجىدان قىسىلدىق. سوندىقتان، ءۇيىمدى كەپىلگە قويىپ، سول قارجىعا گازەتتى اشقانىمىز راس. ول گازەتتە  ءوزىڭ دە رەداكتور ورىنباسارى بولىپ قىزمەت جاسادىڭ،  ماقالالارىڭ شىقتى.. مەن ءوزىم كەيىن سول كرەديتتەن ازەر قۇتىلدىم عوي... ول بولەك اڭگىمە.

ءابدىراشيت باكىرۇلى: ءيا، ەسىمدە. وسى ماسەلە بويىنشا دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزىپ، وندا «ازاماتتىق قوعام مەملەكەتى مەن ۋنيتارلى مەملەكەتتىڭ تۇبەگەيلى ايىرماشىلىعى تۋرالى» بايانداما جاساعان بولاتىنمىن. اقىرى، ابىروي بولعاندا «قازاقستان – قازاق مەملەكەتى» دەگەن ۇستانىم جەڭدى عوي...

مۇحتارحىن، قالاي ويلايسىڭ، ءبىز ەكەۋمىز ءپاتريوتيزمنىڭ ساباعىن كەڭەس ۇكىمەتىنەن الدىق، بىراق، سوعان قاراماستان، بىزدە ءوز وتانىمىزعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك مول بولدى. مۇمكىن، بۇعان سول زامانعى يدەولوگيا دا اسەر ەتكەن بولار: ويتكەنى،  كسرو مەملەكەتى جىل سايىن ءار رەسپۋبليكالاردىڭ ءوزارا «سوتسياليستىك جارىسىنا» قاتتى كوڭىل ءبولدى عوي. مىسالى، بۇكىلوداقتىق ونەر ساحناسىنا جارقىراپ روزا رىمباەۆا شىققاندا، بوكستان سەرىك قوناقباەۆ پەن سەرىك نۇرقازوۆ، كۇرەستەن جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ پەن ءشامىل سەرىكوۆ شىققاندا توبەمىز كوككە جەتكەندەي بولۋشى ەدى. ءبىز ءوز حالقىمىزدىڭ تيتتەي دە بولسا جەتكەن جەتىستىگىنە بالا سياقتى قۋانۋشى ەدىك. تىپتەن، اسكەرگە بارعاندا دا، كوبىمىز ورىسشا بىلمەگەننىڭ وزىندە، قازاق اتتى ۇلتىمىزدىڭ نامىسىنا كىر كەلتىرمەيىك دەپ بارىمىزدى سالاتىنبىز... بۇىندە، تاۋەلسىزدىك العاننان سوڭ، وسىنداي پاتريوتيزم – مەن ونى «نامىسشىل وتانشىلدىق»  دەپ اتايىن – وزگەردى مە؟ بۇگىنگى  جاستاردىڭ بويىنداعى ءپاتريوتيزمنىڭ «بۇرىنعى پاتريوتيزمنەن»  ايىرماشىلىعى بار ما؟ بار بولسا نەدە دەپ ويلايسىڭ؟

مۇحتارحان مامىربەكۇلى: ابەكە، ارينە، ايىرماشىلىق بولادى. بولماۋى مۇمكىن ەمەس. قازىر جاسى كەلگەن ۇلكەن ادامداردان  «ءبىز جاس كەزىمىزدە پاتريوت ەدىك، ءبىز جاس كەزىمىزدە نامىسشىل ەدىك، قازىرگى جاستار وزگەرگەن» دەگەن رەنىش سوزدەرىن ءجيى ەستيمىز. مۇمكىن، كوپتەگەن جاستارىمىز ول كىسىلەردىڭ سوزدەرىنە ءمان بەرمەيتىن شىعار، بىراق، ولاردىڭ ايتىپ وتىرعانى اششى شىندىق. راسىندا دا، سالىستىرىپ كورەيىكشى، كەزىندەگى قازاق جاستارى قانداي ەدى؟ قازىرگى قازاق جاستارى قانداي؟ بارلىعىمىزعا بەلگىلى، ءبىزدىڭ اتا-بابامىزدىڭ بويىندا، پاتريوتتىق سەزىم ءبىرىنشى ورىندا تۇرعان. ەلى ءۇشىن، جەرى ءۇشىن ءوز جاندارىن بەرۋگە دايىن بولعان. ولار ءۇشىن ار-نامىس ءبىرىنشى ورىندا بولعان. قانداي جاعداي بولسا دا، ءوز ابىرويلارىن تۇسىرمەگەن. «مەن پاتريوتپىن» دەگەن كەزدە، كوكىرەكتەرىن ماقتانىش كەرگەن. مىنە، كەزىندەگى قازاق جاستارى وسىنداي ەدى. ال قازىرگى قازاق جاستارى قانداي؟ كوپتەگەن ادامداردان «ەلىمىزدە پاتريوت جاستار كوبەيىپ كەلەدى» دەگەن ءسوزدى ءجيى ەستيمىز. سوندا ءبىز كىمدەردى پاتريوت دەيمىز؟ وسى جايلى ويلادىق پا؟ ۇلكەن جيىندارعا وزدەرىنىڭ نە ءۇشىن بارىپ تۇرعانىن بىلمەيتىن جاستاردى بىلەمىز – سولاردى ما؟ الدە سول جيىنداردا تۋىمىزدى نە ءۇشىن ۇستاپ تۇرعانىن بىلمەيتىن جاستاردى ما؟ نەمەسە ءوز ەلىن باسقا ەلمەن سالىستىرىپ، ءوز ەلىن تومەندەتەتىن جاستاردى پاتريوت دەيمىز بە؟ ءپاتريوتيزمنىڭ باستاۋ نەگىزدەرى – سەنىم، ءۇمىت، ادالدىق. بالا بولاشاعىنا، ەلىنە سەنىپ ءوسۋى ماڭىزدى.

ءابدىراشيت باكىرۇلى: سوزىڭدە شىندىق بار. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ۇرپاق كسرو‑عا بوداندىق جاعدايدا ءومىر ءسۇردى. ال، بۇگىنگى ۇرپاق ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى جاعدايىندا ءوسىپ جەتىلۋدە. تاۋەلسىزدىك جوق كەزدەگى ۇرپاقتىڭ قىلىعى دا وزگەشە، ولار – جارالى قاسقىر سياقتى بولدى. ءوز ۇلتىنىڭ نامىسى ءۇشىن بارىن سالدى. مىسالى، ماسكەۋدە وقيتىن جاستارىمىز وقۋدا ۇزدىك بولدى، اسكەردە – قايسار بولدى جانە ت.ت. ول كەز، شىنىندا دا، بىلىكتى مەن بىلەكتىنى سيلايتىن زامان ەدى. ال، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن بىزدەگى ۇلتتىق نامىستىڭ «بەلبەۋى بوساپ» قالعانداي ما دەيمىن. «ءوز ەلىمىزدە ءوزىمىز قوجايىنبىز» دەگەن كوزقاراس پايدا بولدى. ارينە، بۇل سولاي. الايدا، «قوجايىن بولساڭ» ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن قاتار الىپ ءجۇرۋ كەرەك قوي. وسى جاعىنان كەلگەندە، بىزدە كوپ جەتىسپەۋشىلىك بار. مەملەكەت توقىرادى، ۇلتتىق تاربيە شاشىرادى، ءبىلىم ازايدى... ءسويتىپ، جاستارىمىز ءارى‑سارى كۇيگە ءتۇسىپ قالدى. بۇل – ولارعا تاعار كىنا ەمەس. بۇل – قوعام ماسەلەسى. سودان بەرى قانشاما جىلدار ءوتىپ جاتىر،.. تەك، ءوز جاعدايىن عانا ويلايتىن اۆتوريتاريزم بيلىكتەن كەتىپ، ەلدە دەموكراتيا بەلگىلەرى پايدا بولعاننان سوڭ عانا، ۇلتتىق پاتريوتيزم جاڭا سيپاتقا يە بولا باستادى. مەملەكەت تە ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا بەت بۇرا باستادى. سەبەبى، قازاقستاندا حالىقتى بىرىكترۋشى كۇش – قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن ءداستۇرى بولماق!

مۇحتارحان مامىربەكۇلى: سوزىڭىزبەن كەلىسەمىن، ابەكە.

ءابدىراشيت باكىرۇلى: ەندى، مىنا ءبىر ماسەلەگە نازار اۋدارايىق. جالپى، پاتريوتيزم، الدىمەن وتباسىلىق تاربيەگە، ودان ءارى – ۇلتتىق تاربيەگە، ودان  ءارى ادامنىڭ ءبىلىمى مەن ورەسىنە تاۋەلدى قۇبىلىس پا دەپ ويلايمىن. بۇل ءوزى تابيعي قۇبىلىس بولسا كەرەك. ماسەلەن، الىسقا بارماي‑اق، وتباسىلىق دەەڭگەيدە الىپ قارايىق: ەگەر وتباسىدا بەرەكە‑بىرلىك بولسا، ول وتباسىنىڭ بالالارى دا وزدەرىن باقىتتى سەزىنەدى، تاتۋ بولادى، ءبىر‑بىرىن بىلىمگە تارتىپ، ءوزارا سىيلاستىعى كۇشتى بولادى. ونداي وتباسىنىڭ ءاربىر مۇشەسى ءوز ىنتىماعى مەن  بەرەكەسىن ساقتاۋعا بارىن سالۋعا ءازىر. بۇل قوعام تۋرالى ىلىمدەگى اكسيوما. ەندى، وسىنى ۇلتتىق جانە وتاندىق  دەڭگەيگە پروەكتسيالاساق نەنى كورەمىز؟ مىسالى، ءبىز ەكەۋمىز تاۋەلسىزدىكتىڭ تولىق كۋاسىمىز – ونىڭ بىزگە قالاي كەلگەنى، قالاي دامىعانى (نە دامىماعانى), قانداي باعىتقا قوزعالعانى ‑  ءبارى دە كوز الدىمىزدا. باستاپقى كەزدە پاتريوتيزم بۇقارالىق سيپات الدى. مەن ونى  «تاۋەلسىزدىك ەيفورياسى» دەپ اتاعىم كەلىپ وتىر. سوندىقتان كسرو قيراۋىمەن ورىن العان الاپات داعدارىس كەزىندە دە ءبىزدىڭ حالىق جاپپاي پەسسيميزمگە بوي ۇرماي، «ەرتەڭ ءبارى جاقسى بولادى – ەڭ باستىسى تاۋەلسىزدىگىمىزگە ەگە  بولايىق» دەپ ءومىر ءسۇردى.  مويىمادى. الايدا،  قيراپ قالعان ەكونوميكامىز ولاردى الا دوربا ارقالاپ، بالا‑شاعانى اسىراۋ ءۇشىن كۇنكورىستىڭ قامىمەن كەتۋگە ماجبۇرلەدى.  مىنە، ەگەر ءبىز قازىرگى كەزدە جاستاردىڭ وتانسۇيگىشتىگى تۋرالى جاعىمسىز ايتقىمىز كەلسە، وندا ونىڭ باستاۋى سول كەزدەگى «قاراۋسىز قالعان ۇرپاقتان» باستالادى دەگەنمەن كەلىسەسىڭ بە؟

مۇحتارحان مامىربەكۇلى: ابەكە، مانادان بەرى سوزباقتاپ، ايتا الماي وتىرعاندى ايتقىزايىن دەدىڭ اۋ!.. ايت دەسەڭ، اتايىن، اششى بولسا دا ايتايىن: بۇگىنگى جاستار اراسىنداعى ءپاتريوتيزمنىڭ دەڭگەيىن ءبىلۋ ءۇشىن ولاردىڭ قاي تىلدە سويلەپ جۇرگەنىنە قاراۋ جەتكىلىكتى. بالا كوپ ءتىل بىلسە دە ءبىر عانا انا ءتىلىن جەتىك ءبىلۋدىڭ ورنىن تولتىرا المايدى. پاتريوتتىقتىڭ ىرگەتاسى تىلمەن قالىپتاسادى. ءتىل ارقىلى ءدىل، ءداستۇر، مادەنيەتكە، سپورتقا  دەگەن سۇيىسپەنشىلىك ويانىپ، ونىڭ نەگىزىندە پاتريوتتىق سەزىم ويانادى. سونىمەن قاتار جاستاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمى ەلدىڭ ۇلتتىق يدەولوگياسىنا تىكەلەي بايلانىستى ارينە، زاماناۋي قازاق جاستارىن وسىلاي عانا سيپاتتاي الاتىنىمىز وكىنىشتى. بىراق شىندىققا تۋرا قاراماستان باسقا امال جوق. قازىرگى كەزدە قازاق جاستارىنىڭ بويىندا پاتريوتتىق سەزىمنىڭ جويىلىپ بارا جاتقاندىعى وتىرىك ەمەس. جاستارىمىزدىڭ «انا ەلدى قاراشى، مىنا ەلدى قاراشى، قالاي دامىپ كەتكەن، ال ءبىزدىڭ ەلىمىز ارتتا قالىپ قويعان، اۋىل سياقتى» دەپ ءوز ەلدەرىن تومەندەتەتىنى وكىنىشتى. سويتە تۇرا جۇرتتىڭ الدىنا شىققاندا «مەن پاتريوتپىن» دەپ كوكىرەكتەرىن قاعىپ تۇرعانىن كورگەن كەزدە ءىشىڭ كۇيەدى ەكەن. تەك قانا ول ەمەس، قازىرگى قازاق جاستارى نامىس دەگەننىڭ نە ەكەنىن ۇمىتقان سەكىلدى. تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەرىمىزدىڭ اڭدىعانى وسەك، ايەلدەرشە ۇرسىسىپ، باسقالاردى تومەندەتۋدەن باسقا تۇك بىلمەيدى. ءناپسىسىن تىيۋدىڭ ورنىنا، ءار قىزدى جىلاتىپ، قانشاما قىزدىڭ ابىرويىن توگىپ، سول تىرلىگى ءۇشىن ۇيالۋدىڭ ورنىنا، ماقتان تۇتىپ جۇرەدى. ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى قىز سەكىلدى كيىنىپ، ۇيىندە جاتىپ الىپ، اتا اناسىنا ماسىل بولىپ جاتقانىمەن شارۋاسى جوق، سويتە تۇرا «مەن ەركەكپىن، مەنى سىيلاڭدار» دەپ كوكىرەك كەرىپ تۇرعانىن كورگەن كەزدە، ويىڭا «ۇيات-اي» دەگەننەن باسقا تۇك كەلمەيدى ەكەن.  ولار ءۇشىن كوكىرەكتەرىن اشىپ قويىپ، كوشەدە تەمەكى شەگىپ ءجۇرۋ تۇكتە ەمەس. اقشا ءۇشىن ارىن ساتىپ جۇرگەن قىزدارىمىز قانشاما. «انا» دەگەن اياۋلى اتقا لايىق بولۋدىڭ ورنىنا، بالاسىن قوقىس سەكىلدى لاقتىرىپ كەتىپ ءجۇر. سالت-ءداستۇر تۋرالى ايتساڭ، سالتىمىزدى مازاق قىلىپ، شەتەلگە ەلىكتەپ جۇرگەن جاستارىمىز از ەمەس. اتا-اناسىنىڭ ءۇمىتىن اقتاۋدىڭ ورنىنا، ولاردى كەمسىتىپ، اتا-اناسىن تاستاپ كەتىپ جاتقان جاستارىمىزدى كورگەن كەزدە، جۇرەگىڭ اۋىرادى. جاپ جاس بولىپ، بولاشاققا قاراي جىلجۋدىڭ ورنىنا، اڭدىعاندارى تۇنگى كلۋب، ويىن ساۋىق ورتالىقتارى بولىپ، ءوز جاستىق شاعىن بوسقا قۇرتىپ جۇرگەن قازاق جاستارى دا جەتكىلىكتى. ەلىنە تيگىزىپ جاتكان پايداسى جوق، سويتە تۇرا ۇكىمەتكە اۋىزدارىن اشىپ، ءوز ەلىن تومەندەتىپ، ءوز ەلىن جامانداۋدان باسقا تۇك بىلمەيدى. مىنە، قازىرگى قازاق جاستارىنىڭ كۇيى وسىنداي.

ءابدىراشيت باكىرۇلى: جاقسى. ونىڭ دا ءبىر سەبەبى بار شىعار. ول – كوررۋپتسيا دەر ەدىم. ايتسە دە، ەگەر ءبىز قازىر كوررۋپتسيا تۋرالى ايتىپ، ونىڭ قازاقستان ازاماتتارىنىڭ وتانسۇيگىشتىگىنە، پاتريوتيزمگە تيگىزىپ جاتقان وراسان زيانى تۋرالى ايتا باستاساق، تىم ۇزاققا كەتىپ قالارىمىز انىق. سەبەبى، قازاق دۇنيەتانىمى بويىنشا بىزدەگى كوررۋپتسيانىڭ «اتاسى باسقا»: قازاقتىڭ جان دۇنيەسى ايارلىقتى، دۇنيەقوڭىزدىقتى، ساۋدالاسۋدى قابىلدامايدى. وتىرىك پەن جالعاندىققا دا جانى قاس. الايدا، ۇزاق جىلدار بيلىك ەتكەن كوررۋپتسيالىق سىبايلاسقان جۇيە حالقىمىزدىڭ مەنتالدىعىنا، نەمەسە، دىلىنە، ودان قالسا – بولمىسىنا ۇلكەن تىرتىق سالدى. ەل اراسىندا جاعىمپازدىقتى قالىپتى جاعدايعا بالايتىن ۇستانىم ورىن الا باستادى. تىپتەن سوراقىسى – ءبىز ونى  «بيلىككە نە بايلىققا اپاراتىن باسپالداق» دەپ ساناي باستادىق. ال، جاعىمپازدىڭ ەكىنشى جاعى «كولگىرسۋ» ەمەس پە ‑ ياعني، وتىرىك. ولاي بولسا، قوعامدا ءسوز بەن تىرلىك اراسى وسى كولگىرسۋ مەن وتىرىكتىڭ ارقاسىندا اجىراپ، سوزدەن دە، تىرلىكتەن دە بەرەكە كەتتى... وسىنى كورىپ وتىرعان ۇرپاق بويىندا شىنايى پاتريوتيزم بولۋى مۇمكىن بە؟ ونى قالاي قالپىنا كەلتىرەمىز، مۇمكىن سپورت ارقىلى ما؟ سەن قالاي ويلايسىڭ؟

مۇحتارحان مامىربەكۇلى: سپورت ادامزات مادەنيەتىنىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان ونىن ءبىر سالاسى . كوپتەگەن عالىمدار ونىڭ تاريحي-فيلوسوفيالىق ءمانى مەن ماڭىزى تۋرالى ءبىرشاما ەڭبەكتەر مەن پاراساتتى پىكىرلەر جازعان. سپورتتىق ونەر – فەنومەن.   كونە داۋىردەن باستاپ  ادامنىڭ فيزيولوگيالىق جەتىلۋى حالىقتىق دۇنيەتانىمدى نەگىزگە الا وتىرىپ باعامدالادى. دەمەك، تۇركى  جانە قازاق حالقىنداعى  سپورت ونەرىنىڭ شىعۋ تەگىن اشۋ ‑ قازىرعى زامانداعى  وتانسۇيگىشتىكپەن ۇشتاسادى دەپ ساناۋ كەرەك. بۇگىندە كونەدەن كەلە جاتقان سپورت تۇرلەرىن ۇلتتىق دۇنيەتانىمعا ينتروەكتسيالاۋ وزەكتى بولىپ وتىر. سپورت جانە وتانسۇيگىشتىك پرينتسيپتەرى ساباقتاستىعى ‑ ءتولتۋما دۇنيەتانىمىمىزدى، ونىڭ گۋمانيستىك سيپاتىن، ءپاتريوتيزمدى قالىپتاستىرادى. سپورت جانە باسقا دا ونەر تۇرلەرى ءبىزدىڭ رۋحاني كەنىستىگىمىزدى نىعايتاتىنى حاق.   مەن وزىمە كەلەتىن بولسام ءداستۇرلى ساداق اتۋدى قازاقستانعا اكەلگەن ازاماتتاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالامىن. وعان قىزىققان جەرىم مىناۋ بولدى – ساداقتان وتكەن ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىندە جارىسقا تەك قانا ۇلتتىق كيىمدى كيىپ بارۋ كەرەك ەكەن. سول ماعان قاتتى ۇنادى. ەكىنشىدەن، ساداق ونەرى بىزگە اتادان قالعان مۇرا. وسىنى مەن جانىممەن قابىلداعان سوڭ عانا، ساداق سپورتىنا كەلدىم. بۇگىندە فەدەراتسيانى باسقارامىن، ءارى، حالىقارلىق تورەشى رەتىندە ونىڭ دامۋىنا اتسالىسىپ ءجۇرمىن...

ءابدىراشيت باكىرۇلى: ماعان مىناداي ءبىر وي كەلدى: «سەن وتاننان قاشساڭ دا، وتان سەنەن قاشپايدى» دەگەن. شىنىندا دا، ادام وتانىنا «وكپەلەپ»، الىسقا شىعانداپ كەتۋى مۇمكىن. ال، ەندى، سوعان بولا وتان وزگەرمەيدى عوي؟ ارينە، وندا ءبىز «ۇرپاق نەگە وكپەلەيدى؟» دەپ وزىمىزدەن ءوزىمىز سۇرايمىز. تىپتەن، قاجەت بولسا وتاننىڭ ءوزىن وزگەرتۋگە كۇش سالامىز. ءسويتىپ، ءتۇپتىڭ تۇبىندە الگى بالا ءوز وتانىنا ءبارىبىر قايتا ورالادى. ول شەتتە ءجۇرىپ وتاننىڭ قادىرىن بىلە تۇسكەندىكتەن دە «ۋ ىشسەڭ دە ەلىڭمەن بىرگە ءىش» دەگەننىڭ نە ەكەنىن ۇعادى. ياعني، ءاربىر ادام ءسويتىپ، وتانىنا ورالادى... وسى تۇرعىدان مەنى ءبىر ماسەلە قىزىقتىرادى: مىسالى، ءوزىڭ ساداقشى رەتىندە الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنە بارىپ ءجۇرسىڭ. سول كەزدەگى بويداعى پاتريوتيزم قانداي، «ۇيدەگى پاتريوتيزم» قانداي؟ ارا‑جىگىن سارالادىڭ با؟ ودان وزگە، كوپتەگەن جاستارىمىز شەت ەلدەرگە وقۋعا كەتىپ جاتىر. تاعى ءبىر ۇلكەن توپ جاقسى ءومىر ىزدەپ، جۇمىسقا كەتىپ جاتىر. مىنە، وسى توپتاردىڭ ورتاسىندا قالىپتاستاتىن پاتريوتتىق سەزىم بىر‑بىرىنە ۇقساي ما؟ ايىرماشىلىعى بار بولسا، ول نەدە؟ ياعني، مۇنى ءبىز «سپورتشى»، «وقۋعا كەتكەن جاس»، «جۇمىس ىزدەپ كەتكەن جاس» دەپ ۇشكە بولەيىك. وسىنى زەرتتەگەن بىرەۋ بار ما؟ نە ايتار ەدىڭ؟

مۇحتارحان مامىربەكۇلى: پاتريوت جاس – ءوز وتانىن سۇيەتىن، كەشەگىسىن ءبىلىپ، ەرتەڭىن ويلاپ، بۇگىن ونىڭ دامۋى ءۇشىن ءوز سالاسىندا كىشكەن¬تاي بولسىن ۇلەسىن تيگىزۋگە ارەكەتتەنىپ جۇرگەن ادام. مەنىڭ ويىمداعى پاتريوت جاس وپتيميست، ەڭبەكقور جانە بىلىمگە قۇشتار ادام. ايتۋىمشا، پاتريوت بولۋدى ءار جاس وزىنەن باستاپ، كەز كەلگەن ارەكەتىنىڭ استارىندا ەل مۇددەسى مەن ۇلت مۇددەسى بولۋىنا باسا نازار اۋدارۋ كەرەك. مۇمكىن مەندەگى پاتريوتيزم كوبىنىڭ ويىنداعىمەن ساي كەلمەيتىن دە شىعار. بىراق ءسوزدىڭ ماعىناسىنا قارايتىن بولساق، «وتانسۇيگىشتىك» دەگەندى بىلدىرەدى. مەن وتانىمدى سۇيەمىن، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا ۇلەسىمدى قوسۋعا تىرىسىپ ءجۇرمىن. بىراق ءوزىم بىلگەن ءاربىر نارسەدەن تاجىريبەممەن بولىسكىم كەلەدى.،

ءابدىراشيت باكىرۇلى: ءپاتريوتيزمدى وياتۋشى، ونى تۇعىرىنا بەكىتۋشى ەڭ قۋاتتى رۋحاني قۇندىلىققا نەنى جاتقىزۋعا بولار ەدى؟

مۇحتارحان مامىربەكۇلى: ماعجان جۇماباەۆ «ارىستانداي ايباتتى، جولبارىستاي قايراتتى، مەن جاستارعا سەنەمىن» دەگەن ءسوزىنىڭ قادىرى قايدا؟؟ كوكەيىمىزدە جاۋابى جوق، وسىنداي سانسىز سۇراقتار كوپ بولىپ تۇرعانى، وكىنىشتى ارينە. جاستاردى ءوز وتانىنىڭ ازاماتى رەتىندە تاربيەلەۋ بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك- مادەني ورتادا جۇرەدى، وندا ونىڭ ادامي قۇندىلىقتار جۇيەسى، كوزقاراسى، اقىل-ويى قالىپتاسادى. قازاقستاندىق پاتريوتيزم قازاقستاندىق اقىل ويدىڭ نەمەسە ۇلتتىق ءداستۇردىڭ اجىراماس بولشەگى بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ جاستارىنىڭ ويى، ار-ۇجدانى، عىلىم-ءبىلىمى ازات بولۋى كەرەك. قازاق جاستارىنىڭ ءبىرىنشى مىندەتى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىن ماڭگى ساقتاۋ جانە قورعاۋ بولىپ تابىلادى. بولمىسى مەن بولاشاعىنىڭ نەگىزى وسى جاعدايعا باعىتتالۋى كەرەك. ال، قۇندىلىقتار ساتىسىندا ەڭ باستاپقى ورىندى تىلگە بەرەمىن. ءتىل بولسا – بارلىق قۇندىلىقتار شاشۋ شىقپاي ءوز قىزمەتىن اتقارادى.

ءابدىراشيت باكىرۇلى: قازاق ءتىلىنىڭ ءالى دە ءوز تۇعىرىنا قونا الماي جاتۋىنىڭ وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرىنە توقتالايىق.

مۇحتارحان مامىربەكۇلى: مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ حالىققا جولداۋىندا مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ قولدانىس اياسىن عىلىم-ءبىلىم سالاسىندا، مادەنيەت پەن ءىس جۇرگىزۋ سالاسىندا كەڭەيتۋ جونىندە ناقتى تاپسىرمالار بەرە كەلە، «اتا زاڭ بويىنشا قازاقستاندا ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل بار. بۇل – قازاق ءتىلى» دەپ شەگەلەپ تۇرىپ ايتقانى بەلگىلى. پرەزيدەنتىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى قىلىپ ايتقان وسى تاپسىرماسىن بارلىق وكىمەتتىك مەكەمەلەر مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ىسكە اسىرىپ، ەلىمىزدىڭ ىشكى تۇراقتىلىعىنىڭ كەپىلى ءارى قازاقستانداعى بارلىق دياسپورالاردى ءبىر يدەيانىڭ ماڭىندا توپتاسىپ، ورتاق مەملەكەتتىك يدەولوگيانى ىسكە اسىراتىنداي بىرلىككە كەلتىرەتىن كۇش – مەملەكەتتىك ءتىل ەكەنى بەلگىلى. ءتىلىمىزدىڭ تاۋسىلمايتىن جىرىن وتىز جىلدان بەرى تولعاپ كەلەمىز. اتا زاڭىمىزدا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن العان انا ءتىلىمىزدىڭ شىن مانىندە ءوزىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن يەلەنگەنىنە ءشۇباسىز كوڭىلمەن قۋانعانىمىزعا دا وتىز جىلعا جۋىقتادى. كەڭەستىك جۇيەنىڭ وكتەمدىگىمەن ەسىكتەن سىعالاپ قالعان ءتىلىمىزدى تورگە شىعارۋدىڭ كەلەلى امالدارىن جاساۋ تىرلىگىنە ەل بولىپ، جۇرت بولىپ بەلسەنە ارالاسىپ كەتتىك. ۇكىمەتتىك ۇلكەن دەڭگەيدە مەملەكەتتىك ءىس-شارالار جوسپارلارى جاسالدى، ءتىلىمىزدى دامىتۋدىڭ نە ءبىر يگىلىكتى قادامدارىن ويلاستىرعان بولدى. عالىمى بار، جازۋشىسى بار، بيلىك باسىنداعى كوسەم، اۋزى دۋالى تۇلعالارى بار، ءتىل كەلەشەگىنە وراي شەشىلۋگە ءتيىس وزەكتى ماسەلەلەردى ەل الدىندا تولعامىن سەنىممەن ايتتى! ۋاقىتقا ءۇمىت ارتتىق، ءوز كەزەگىمەن بولاتىن ىسكە ۇستىرتتىك، اسىعىستىق تانىتپايىق، ۋاقىت بىزگە جۇمىس ىستەپ جاتىر دەگەن ۇمىتپەن، مىنە، شيرەك عاسىردان استام مەزگىلدى دە ارتقا تاستادىق. ءتىلىمىز تۇعىرىنا قوندى ما، بايىرعى سىنا جازۋدان باستاۋ العان ءداستۇرى باي، تۇركىلىك كوركەم اۋەزدى ءتىلىمىز تورىمىزگە شىقتى ما؟! الدىمەن ءوزىنىڭ ۇلان-بايتاق وتانىندا قازاقتىڭ مەرەيىن بيىكتەتتى مە؟! الەمدىك اياداعى بولاشاعى قانداي؟.. ويعا ورالا بەرەتىن وسىنداي سۇراقتار تا وتىز جىلدان بەرى ازايعان جوق. ارينە، بۇگىنگى ۋاقىت تىنىسى باسقا دەسەك، زامانعا ساي امالىڭ بولۋ كەرەكتىگىن اتالارىمىز ايتىپ كەتكەن. سوندىقتان ءار قازاق ءوز بالاسىنىڭ ءتىلىن انا تىلىندە شىعارىپ، وسى تىلدە ويىن ورىستەتە الاتىن جاعدايعا جەتكىزۋى ءتيىس. بۇل ءبىر. مىنە، وسىدان كەيىن بارىپ ەكىنشى، ءۇشىنشى تىلدەردى يگەرۋگە ۇمتىلتۋ قاجەت. بالانىڭ بولمىسى قالىپتاسقاننان كەيىن قازاقى قۇندىلىقتارى زەردەلەنگەننەن كەيىن، باسقا ءتىلدى ۇيرەنۋگە اۋىسۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ورىس ءتىلىن ۇيرەتىپ، وعان قوسا اعىلشىنعا ۇمتىلتىپ، ءوز ءتىلى جايىنا قالىپ قويماۋى قاجەت. ءوزىنىڭ ءتىلىن بىلمەگەن ادام ءوزىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىنان ايىرىلادى، سانا دەڭگەيىندەگى بۇتىندىكتەن، جان-جۇرەكتىك دەڭگەيدە سەزىم قۇشتارلىعىنان، رۋحاني دەڭگەيدە بيىكتىككە قۇشتارلىقتان ، “جان – ءتان – اقىل” بىرلەستىگىندە گارمونيالىق ۇندەستىكتەن ايىرىلۋى مۇمكىن. وسى كەدەرگىلەردەن وتسەك قانا مەملەكەتتىك ءتىل ءوز تۇعىرىنا قونادى دەپ ويلايمىن.

ديالوگيانى جۇرگىزگەن ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz