الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن يزرايل حاماس سوعىسى ءوز شەگىنە جەتكەن سىڭايلى. اراب مەملەكەتتەرى ليگاسى جانە يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنىڭ كەزەكتەن تىس ءسامميتى ساۋد ارابياسىنىڭ استاناسى ەر-ريادتا ءوتتى. وسى سامميتكە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇرات نۇرتىلەۋ قاتىستى.

ساۋدياعا جينالعانداردىڭ نە دەگەنىن العا تارتاتىن بولساق. ەڭ اۋەلى ءوز ەلىمىزدەن باستاعاندى ءجون كوردىك.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى تاياۋ شىعىستاعى قاقتىعىس قۇربانىنا اينالعان بەيبىت تۇرعىنداردىڭ جاعدايىنا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى. جيىندا سويلەگەن سوزىندە پالەستينا مەملەكەتىنىڭ زاڭدى قۇقىقتارىن تولىق قولدايتىنىن جەتكىزدى. سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇرات نۇرتىلەۋ ەگيپەت بيلىگىنىڭ گازا ازاماتتارىنا مەديتسينالىق جانە گۋمانيتارالىق كومەك جەتكىزۋ ءۇشىن ءدالىز اشۋ تۋرالى شەشىمىن جوعارى باعالادى. قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى: «قازاقستان پالەستيناعا جاردەمدەسۋ نيەتىمەن ءبىر ميلليون اقش دوللار قارجىلاي كومەك بولگەن ەدى. بۇدان بولەك قوسىمشا گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋدى جوسپارلاپ وتىر،-دەي كەلە،- قازاقستان تاياۋ شىعىستاعى قاقتىعىس قيمىلدارىن دەرەۋ توقتاتۋعا شاقىرادى. قازىر 150-گە تارتا وتانداسىمىز شابۋىل شەكاراسىنان وتە الماي وتىر. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، قاقتىعىس الاڭىندا قالعان بەيبىت تۇرعىنداردى قاۋىپسىز جەرگە كوشىرۋ ءۇشىن ءتيىستى شارالار قابىلداۋعا شاقىرامىن. تەك تاياۋ شىعىستا عانا ەمەس، الەمدە تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن باتىل شەشىمدەر قابىلدانۋى ءتيىس»،-دەدى.
وسى ورايدا ساراپشىلار: «يران، تۇركيا جانە ساۋديا باسشىلارىنىڭ بىرگە جينالىپ، گازاداعى قانقاساپتى تالقىلاۋى – باتىسقا جاسالعان ۇلكەن دابىل»، - دەگەندى العا تارتادى.

قىرعىزستان (پرەزيدەنت سادىر جاپاروۆ):

«بۇل قانقاساپتان زارداپ شەككەن، وتباسى، جاقىندارىنان ايىرىلىپ، وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا ناعىز اگرەسسيانى باستان كەشىرىپ جاتقان پالەستينا جۇرتىنىڭ قايعىسىن قىرعىز ەلى تەڭ بولىسەدى. ءاربىر جوعالعان ءومىر - بۇل تراگەديا. ءوز كەزەگىندە قىرعىز رەسپۋبليكاسى گازا سەكتورىنداعى قاراپايىم حالىقتى قولداۋ ءۇشىن گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋگە دايارمىز.
ءبىز پالەستينالىق باۋىرلارىمىزعا سىرتقى اگرەسسيانى جانە بەيكۇنا ادامداردىڭ ءولىمىن توقتاتۋعا قولداۋ كورسەتۋ جانە گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋدى ءبىزدىڭ جالپى ورتاق مىندەتىمىز دەپ ەسەپتەيمىز. گازاداعى قانقاساپتان پالەستينالىق جۇرت ازاپقا دۋشار بولدى. ءيزرايلدىڭ گازاداعى قىرعىنى، سابيلەر مەن ايەلدەردىڭ، بەيكۇنا ادامداردىڭ قازاسى حالىقارالىق دەڭگەيدە ايىپتالۋى ءتيىس!
ينفراقۇرىلىمدارعا، مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالارعا سوققى جاساۋ - گۋمانيتارلىق قۇقىقتى بۇزۋ عانا ەمەس، ادام قۇقىقتارىن دا بۇزۋ. ءبىز پالەستينانىڭ ءوز مەملەكەتىن قۇرۋ قۇقىعىن قولدايمىز! بۇۇ باس حاتشىلىعى گازاداعى قىرعىندى توقتاتۋى كەرەك!»، - دەدى.

تۇركيا (پرەزيدەنت رەجەپ تايىپ ەردوعان):

«يزرايل ءمينيسترى يادرولىق قارۋدىڭ بار ەكەنىن مويىندادى. ەندەشە ونى تەكسەرۋ كەرەك. يادرولىق قارۋ بار بولسا، تەكسەرىلۋى ءتيىس! ءوز ەلىن، جەرىن قورعاپ جاتقان حاماس-تى باسقىنشى ساناۋ قاتەلىك. ۇنەمى ادام قۇقىعى جايلى ايتاتىن باتىس ەلدەرىنىڭ پالەستينا قىرعىنىنا كوز جۇما قاراۋى ۇيات. يزرايل باتىستىڭ ەركە بالاسىنا اينالدى. يزرايل بيلىگى پالەستيناعا وككۋپاتسيا ءۇشىن وتەماقى تولەۋى ءتيىس!»، - دەدى سامميت مىنبەرىنەن ءبىر تەپسىنىپ الدى.

يران (پرەزيدەنت يبراگيم رايسي):

«يران بارلىق يسلام ەلدەرى يزرايلمەن ساۋدا قاتىناسىن توقتاتۋى كەرەك دەگەن ويدا. ءبىز بۇل جەرگە ءوز ۇلتىمىزدىڭ اتىنان كەلگەن جوقپىز. كۇللى مۇسىلماندار اتىنان پالەستينا حالقىنا قالاي كومەك قولىن سوزا الاتىنىمىزدى تالقىلاۋ ءۇشىن جينالدىق.
قازىر تاريحي ساتتە تۇرمىز. ءال-اقسا مەشىتىن قورعاۋ كۇنى بولۋدا. الەم بويىنشا ميلليونداعان ادامنىڭ پالەستينانى جاقتاپ، اكتسيالارعا شىعۋى الەمنىڭ كىمدى قولدايتىنىن كورسەتتى. ءبىز گازاداعى وقيعالارعا قۇداي الدىندا جاۋاپ بەرەمىز.
ءۇنسىز قالاتىن ءسات ەمەس. ءار ەل، ءار ادام ءوز پوزيتسياسىن انىقتايتىن ءسات تۋدى. ال اقش يزرايل قىلمىسىنا قاتىسۋشى تاراپ سانالادى. ءيزرايلدىڭ گازاعا شابۋىلى سۇمدىق قىلمىس. ولار ايماقتى ۇزاق جىلدار بويى تۇرمەگە اينالدىردى، ەندى قىرعىن سالۋدا»، - دەپ قالىپتاسقان جاعدايعا قاتىستى باتىسقا ءبىر كارلەنىپ الدى.

مىسىر (پرەزيدەنت ابدۋل-فاتتاح اس-سيسي):

«گازا حالقىنا جاسالىپ جاتقان قىلمىستى اقتاۋ مۇمكىن ەمەس. ايماقتى قۇرساۋعا الۋ، كۇشتەپ تۇرعىن ۇيلەرىنەن قۋ، جازىقسىز جانداردىڭ ءولىمىن كورىپ وتىرمىز. ءبىز دەرەۋ ارادا سوعىستى توقتاتۋدى تالاپ ەتەمىز. سوعىستىڭ اۋقىمى ۇلعايسا، ايماقتىڭ تىنىشتىعىنا كەرى اسەر ەتەدى. ۇرىس قيمىلدارى توقتاۋى ءتيىس»، - دەپ بىرقالىپتى سابىرمەن جينالعانداردى سابىرعا شاقىرا سويلەدى.

يوردانيا (پاتشا ابدوللا يبن حۋسەين II):

«پالەستين حالقىنا قارسى ادىلەتسىزدىك پەن قۋعىن-سۇرگىن 7-ءشى قازاندا باستالعان جوق، 70 جىل بۇرىن باستالدى. ءبىز گازاداعى قىرعىنعا كوز جۇمىپ، ءۇنسىز قاراپ وتىرا المايمىز. ەكى ەل قۇرۋ شەشىمى عانا پالەستينا حالقىنىڭ قايعىسىن توقتاتىپ، ايماققا تىنىشتىق اكەلەدى. پالەستين ماسەلەسى دۇرىس، ادىلەتتى شەشىم تاپپاسا، الەم ول ءۇشىن ۇلكەن قۇن تولەۋى مۇمكىن»، - دەپ ءدوڭايباتتىڭ ءبىر شەتىن قىلتيتتى.

پاكىستان (پرەمەر-مينيستر انۋار حاق قاھار):

«يزرايل پالەستينانى وككۋپاتسيالادى. قازىر ەتنيكالىق سيپاتتاعى قىرعىن، قۋعىن-سۇرگىن بولىپ جاتىر. بۇل وركەنيەتتى داۋىردە ناعىز سۇمدىق ارەكەت سانالادى. دەرەۋ سوعىستى توقتاتۋعا شاقىرامىز»، - دەدى.
مالايزيا (پرەمەر-مينيستر انۋار يبراگيم):
«گازا حالقى گەنوتسيدكە ۇشىراۋدا. سوعىس توقتاتۋى ءتيىس. دەرەۋ ارادا قىرعىن توقتاتىلسىن»، - دەدى.

قازاقستان ءسىم مۇرات نۇرتىلەۋ:

«ءبىز پالەستينا حالقىنىڭ ءوزىنىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتىن قۇرۋ قۇقىعىن قولدايمىز! بۇۇ شەشىمى ورىندالۋى ءتيىس»، - دەدى.
وسى سامميتتە پىكىرلەر قاققا جارىلسا دا جينالعانداردىڭ ءبارى قۇدىستىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت بولۋىن بۇۇ تالاپ ەتتى.
وسى ءسامميتتى قالت جىبەرمەي باقىلاعان يزرايل: گازانى ءبىز باقىلايمىز! دەپ شورت كەستى.

يزرايل (پرەمەر-مينيستر بەنيامين نەتانياحۋ) وسى ورايدا:

«ءبىز گازانى تولىق قورشاۋعا الدىق. ەندى وندا حاماس بيلىگى دە بولمايدى، پالەستينا ازاماتتىق بيلىگى دە بولمايدى. ولار ءوز بالالارىن ءيزرايلدى جەك كورۋگە، يزرايلدىكتەردى ولتىرۋگە تاربيەلەيدى. ءالى كۇنگە دەيىن حاماس-تىڭ 7 قازانداعى يزرايلگە شابۋىلىن ايىپتاماعان ماحمۇد ابباس تا گازانى باسقارا المايدى!»، - دەدى.

سامميت سوعىستان كەيىن گازانى كىم باسقارىپ، باقىلايدى؟دەگەن ساۋالدى كوتەرگەنىمەن اشىپ ەش نارسە شەشە العان جوق. بىراق پالەستينا پرەزيدەنتى ماحمۋد ابباسپەن كەزدەسكەن اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى ەنتوني بلينكەن گازا سەكتورىندا سوعىس اياقتالعاننان كەيىن ونى پالەستيناعا وتكىزىپ بەرۋ ماسەلەسىن ءسوز ەتكەن بولاتىن. ماحمۋد ابباس تا گازا سەكتورىن باقىلاۋعا الۋعا دايىن ەكەنىن، بىراق ول ءۇشىن سوعىس توقتاتىلۋعا ءتيىس ەكەنىن بۇعان دەيىن مالىمدەگەن.

ءسامميتتىڭ قول جەتكىزگەن باستى جەتىستىگى ءدال قازىر باتىستىق تاراپ (اقش پەن ەۋروپا) گازانى باسقارۋ ءۇشىن اراب ەلدەرىنىڭ كواليتسياسى قۇرىلىپ، يزرايلمەن كەلىسە وتىرىپ باسقارىلۋى ءتيىس دەپ سانايدى.
بىراق اسىرەۇلتشىل توپتان سەسكەنگەن يزرايل بيلىگى گازانى ءوزى باقىلاپ، دەميليتاريزاتسيالايتىنىن ايتۋدا. سوعىس اياقتالعان سوڭ گازادا يزرايل اسكەرى قالادى دەگەن ءسوزدىڭ جانى بار.

فوتو: اشىق دەرەككوزدەن

Abai.kz