قۇدانىڭ قۇدىرەتى، باقيلىق بولىپ، ودان توزاققا تۇسكەن كەيبىر پەندەگە ءۇش كۇن وتكەسىن كەلىپ «شىعارىپ الايىن با؟»–دەسە، «قاجەتى جوق، ۇيرەنىپ قالدىم» دەيدى ەكەن. سول ايتقانداي، تاۋەلسىزدىك الدىق دەپ شۋىلداعانىنا 21 جىل بولسا دا قازەكەمنىڭ كەيبىر اقساقالدارى، اسىرەسە ءتىلىمىزدىڭ تازالىعى، ونى بۇرىنعى ساف كۇيىنە كەلتىرىپ وزگە ءتىلدىڭ كىر-قوقىسىنان ارىلتۋ تۋرالى ءسوز بولا قالسا، ىلگەرى باسقان اياعىڭدى كەرى تارتىپ، ادىمىڭدى اڭدىپ كەراۋىز كوسەمدىگىن كولدەنەڭ تارتۋىن قويماي-اق كەلەدى. ونى ا. چەحوۆ ءبىر جاڭالىق كورسە، «كاك بى چەگو نە سلۋچيلوس» دەپ ءوز-وزىنەن ۇرگەدەكتەنىپ جۇرەتىن بەليكوۆ قىپ سۋرەتتەسە، قايران قازەكەم مۇندايلاردى «كون قاتسا قالىبىنا بارادى» دەگەن ەكەن. اسىرەسە، «تەرمين» دەگەننىڭ توڭىرەگىندە ءسوز تۋا قالعاندا ولار سول قاتىپ قالعان قالىپتان شىقپايتىن كونتەرىلىگىنە باسادى. ولارعا ول تەرمين دەپ وتىرعان ءسوزدىڭ وزىمىزدە پالەنباي بالاماسى بار ەكەنىن، بۇل جونىندە كەزىندە اتاقتى پروفەسسور مارر الەمنىڭ ەڭ باي تىلىنە ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدى تۇركى ءتىلىن جاتقىزعانىن ايتىپ دالەلدەۋ دە مۇمكىن ەمەس. ولارعا ول ايتىپ وتىرعان «تەرمين ءسوز» دەگەن بالەكەتتىڭ تولىپ جاتقان بالاماسى كەيىن ءوزىمىز دە، ءتىلىمىز دە، سالت-داستۇرىمىزدە رەسەي ەزگىسىندە بولعان كەزدە اسسيميلياتسياعا ۇشىراپ، ۇمىت بولعانىن، ەندى ازاتتىق العان زاماندا سونىڭ ءبارىن جاڭعىرتۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپ ءتۇسىندىرۋ دە مۇمكىن ەمەس.

قۇدانىڭ قۇدىرەتى، باقيلىق بولىپ، ودان توزاققا تۇسكەن كەيبىر پەندەگە ءۇش كۇن وتكەسىن كەلىپ «شىعارىپ الايىن با؟»–دەسە، «قاجەتى جوق، ۇيرەنىپ قالدىم» دەيدى ەكەن. سول ايتقانداي، تاۋەلسىزدىك الدىق دەپ شۋىلداعانىنا 21 جىل بولسا دا قازەكەمنىڭ كەيبىر اقساقالدارى، اسىرەسە ءتىلىمىزدىڭ تازالىعى، ونى بۇرىنعى ساف كۇيىنە كەلتىرىپ وزگە ءتىلدىڭ كىر-قوقىسىنان ارىلتۋ تۋرالى ءسوز بولا قالسا، ىلگەرى باسقان اياعىڭدى كەرى تارتىپ، ادىمىڭدى اڭدىپ كەراۋىز كوسەمدىگىن كولدەنەڭ تارتۋىن قويماي-اق كەلەدى. ونى ا. چەحوۆ ءبىر جاڭالىق كورسە، «كاك بى چەگو نە سلۋچيلوس» دەپ ءوز-وزىنەن ۇرگەدەكتەنىپ جۇرەتىن بەليكوۆ قىپ سۋرەتتەسە، قايران قازەكەم مۇندايلاردى «كون قاتسا قالىبىنا بارادى» دەگەن ەكەن. اسىرەسە، «تەرمين» دەگەننىڭ توڭىرەگىندە ءسوز تۋا قالعاندا ولار سول قاتىپ قالعان قالىپتان شىقپايتىن كونتەرىلىگىنە باسادى. ولارعا ول تەرمين دەپ وتىرعان ءسوزدىڭ وزىمىزدە پالەنباي بالاماسى بار ەكەنىن، بۇل جونىندە كەزىندە اتاقتى پروفەسسور مارر الەمنىڭ ەڭ باي تىلىنە ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدى تۇركى ءتىلىن جاتقىزعانىن ايتىپ دالەلدەۋ دە مۇمكىن ەمەس. ولارعا ول ايتىپ وتىرعان «تەرمين ءسوز» دەگەن بالەكەتتىڭ تولىپ جاتقان بالاماسى كەيىن ءوزىمىز دە، ءتىلىمىز دە، سالت-داستۇرىمىزدە رەسەي ەزگىسىندە بولعان كەزدە اسسيميلياتسياعا ۇشىراپ، ۇمىت بولعانىن، ەندى ازاتتىق العان زاماندا سونىڭ ءبارىن جاڭعىرتۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپ ءتۇسىندىرۋ دە مۇمكىن ەمەس. انەبىر جولى ءوزىن قارت ۇستاز زەكەباي سولتانباەۆ دەپ تانىستىرعان پاۆلودارلىق اقساقالدىڭ «تەرمين سوزدەردى اۋدارۋ قاجەت پە؟» دەگەن پىكىرىن وقىپ، وسى ويىمنىڭ راستىعىنا بۇرىنعىدان دا كوزىم جەتە ءتۇستى. بۇل كىسىگە تەرمين ءسوز دەگەن قايدان شىققان، ونى باسقا ۇلتتار ءوز تىلىندە ايتۋعا بولمايدى، تارجىمالاۋعا بولمايدى دەگەن قارار، ۇيعارىم بار ما، بولسا ونى كىم شىعارىپتى دەسەك نە دەرىن ءوزى ءبىلسىن. بىراق وسى زەكەڭ مەن ول قۋانا قولداپ وتىرعان سايان سەرىكۇلى دەگەن اۆتوردىڭ «باعدارلاما»، «پايىز»، «سىنىپ» دەگەن سوزدەردەن ۇرەيى ۇشا تۇرا قاشۋى تاعى دا الگى قالىپتىڭ ىشىندەگى قاتقان  كوندى ەسكە تۇسىرە بەرەدى ەكەن. زەكەباي قارت قازاقتىڭ بۇل سوزدەرىنىڭ «پروگرامما»،   «پروتسەنت»، «كلاسس» دەگەن لاتىن، گرەك سوزدەرىنىڭ شاڭىنا ىلەسە المايتىن جارامسىز ەكەنىن دالەلدەمەك بولىپ وتىرىپ اتىنىڭ باسى ايدالاعا كەتىپ قالعانىن دا اڭعارماي قالادى: ول بۇلاردى الگى قازاق سوزدەرىمەن الماستىرۋ «ەسەككە بۇزاۋدى تەلىگەندەي» دەيدى. زەكەباي قارتتىڭ بۇل جەردەگى ەسەگى قايسى، بۇزاۋى قايسى ەكەنىن ءوزى دە بىلمەي ايتەۋىر، اۋىزعا كەلگەن ءسوزدى ايتا سالعانى كورىنىپ-اق تۇر. بىراق بۇل اقساقالىڭىز «پروگرامما»، «پروتسەنت»، «كلاسس» دەگەن شەتەلدىك ءۇش ءسوز بۇكىل قازاق، بۇكىل تۇركى تىلدىلەردەن باستاپ قىتاي، جاپون، كورەي، ءۇندى، اراب، پارسى اتاۋلى بەتىنە كەلۋگە بولمايتىن كيەلى ءۇش اۋليەدەن كەم ەمەس دەيتىن سياقتى. بۇل ومىرىنشە ورىس قالاي سويلەسە سونى قايتالاپ، ورىس نە ىستەسە سونى ىستەسەم وزىق بولامىن دەپ ويلايتىن ناداندىق پەن قۇلمىنەزدەن پايدا بولعان قورىتپا  نەمەسە دۇبارالىق دەمەي-اق قويالىق، بىراق... بىراق زەكەڭ–زەكەباي قارت ۇستاز بىرەسە قازاقشا بالاماسى «الماستىرا الا ما؟»–دەپ، بىرەسە  اۋدارۋعا بولمايتىن تەرمين ءسوز دەپ وتىرعان «پروگراممانى» دا، «پروتسەنتتى» دە، «كلاسستى» دا 2 ميللياردقا جۋىق قىتاي ءوز تىلىندە، 1,5 ميللياردقا جۋىق ءۇندى ءوز تىلىندە، جاپون، كورەي، اراب، پارسى ءوز تىلىندە ايتادى. ول از دەسەڭىز، تۇركى ءتىلدى باۋىرلاس ۇلتتار زەكەڭنىڭ –بۇل «تەرميندەرىن» نە ءوز تىلىندە، نە اراب نەمەسە پارسى، كونە تۇركى، شاعاتاي تىلىندە ايتا بەرەدى. ويتكەنى، ولاردىڭ مينيسترلەرى مەن اقساقالدارى قازاق مينيسترلەرى مەن زەكەڭ اقساقالدار سياقتى باياعى قالىپتىڭ ىشىندە كون بولىپ قاتىپ قالماي، سوناۋ 1991 جىلى رەسەيدەن ازاتتىق الىسىمەن وزدەرىنىڭ تازا ۇلتتىق نىشاندارىن، ءتىلىن، ءدىنىن، سالت-ءداستۇرىن، ۇلتتىق تاربيەسىن، ۇلتتىق رۋحىن، ياعني، ۇلتتىق نامىسىن، ۇلتتىق ار-ۇياتىن، ۇلتتىق ساناسىن جاڭعىرتۋعا بىردەن كىرىسىپ كەتتى. ال ءبىزدىڭ قازەكەڭنىڭ اقساقالدارى «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەگەلى 21 جىل ءوتتى. كولبيننىڭ كەزىندە «قوس ءتىل ءبىلۋ كەرەك»، «قوس ءتىلىڭ قوس قاناتىڭ» دەپ ۇرانداتقان مۇنداي اقساقالدار ەندى «كوپ ءتىل ءبىلۋ كەرەك»، «ءۇش ءتىل ءبىلۋ» كەرەك دەگەن ۇراندى ودان سايىن ءورشىتىپ ءجۇر. ولارعا:  اپىر-اۋ، سىزدەر قۇدايداي تابىناتىن ورىس تا، اعىلشىن دا، فرانتسۋز دا كوپ ءتىل بىلەيىك، ءۇش ءتىل بىلەيىك دەگەندى اۋزىنا المايدى عوي. ويتكەنى، بىرىنشىدەن، جاستايىنان بىرنەشە تىلدە سويلەگەن بالانىڭ ميىنا اۋىرتپالىق تۇسەتىنىن، ەكىنشىدەن ول بالا وسكەسىن تازا ءوز ۇلتىنىڭ ازاماتى بولمايتىنىن، ءوز ۇلتىنا دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگى بولمايتىنىن، ءتىپتى، تۋعان اتا-اناسىنا دا تاسباۋىر بولۋى مۇمكىن ەكەنىن سول ورىستار، اعىلشىندار، فرانتسۋزدار، جاپوندار جاقسى بىلەدى» دەپ تە مۇنداي قازاق قارتتارىنا  ءتۇسىندىرۋ مۇمكىن ەمەس.

         زەكەباي قارت ءوزى تەرمين ءسوز، اۋدارۋعا بولمايتىن كەرەمەت ءسوز دەپ وتىرىپ الگى ءۇش ءسوزدىڭ ءبىرىنشىسى 2 ءتۇرلى، ءۇشىنشىسى تاعى دا 9 ءتۇرلى ماعىنا بەرەتىنىن ايتىپ وزىنە-ءوزى قايشى كەلەدى. ەگەر ءبىر ۇلتتىڭ تىلىندە ءبىر ءسوز 9 ءتۇرلى ماعىنانى بىلدىرەتىن بولسا، بۇل ول ءتىلدىڭ باي ەمەس، كەرىسىنشە جۇتاڭ ءتىل ەكەنىن كورسەتەدى. مىسالى، زەكەباي قارت ايتىپ وتىرعان «پروگراممانىڭ» 9 ءتۇرلى ماعىناسىنىڭ قايسىسى ءسوز بولىپ وتىرعانىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن بۇكىل ءماتىندى وقىپ، اڭگىمەنىڭ قاي تاقىرىپتا بولىپ وتىرعانىنان حاباردار بولۋىڭ كەرەك. قىسقاشا ايتقاندا 9 ءتۇرلى زاتتىڭ «پروگرامما» دەگەن ءبىر عانا اتاۋى بولعانى ءتىل جۇتاڭدىعىنىڭ بەلگىسى. ال زەكەڭ ونىڭ  سول «پروگرامما» ءسوزىنىڭ «باعدارلاما» دەگەن بالاماسىنان شوشىنىپ «ءىس-جوسپاردى باعىت-باعدارعا تەڭەستىرۋ تۇسىنبەستىك ەمەس پە؟» دەيدى. اۋ، ءار ءىستىڭ باعىتى، باعدارى بولماي ما؟ باعىت باعدارى بولماسا ول ءىس بولا ما؟ جانە زەكەڭ بۇل جەردە «ءىس-جوسپار» دەپ نەنى ايتىپ وتىر؟ قاراپ تۇرساڭىز، گرەكتەن شىققان «پروگرامما» ءسوزىنىڭ قازاقشا جوسپار، جوبا، باعدار، باعدارلاما، مازمۇن، ءىس-بارىسى، نوباي، سيپاتتاما دەپ اتالاتىن تولىپ جاتقان بالامالارى بار. جانە ول بالامالار «پروگرامما» دەگەن جالعىز اۋىز سوزبەن ەمەس، ءار ىسكە، ءار قيمىلعا، ءار زاتقا، ءار شاراعا ءارتۇرلى جاعدايعا وراي ءوز اتاۋىمەن ءوز ورنىمەن قولدانىلادى. بۇل ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدىڭ بايلىعىنىڭ بىردەن-ءبىر دالەلى. ال گرەكتىڭ سول «پروگرامماسىن» ورىستار الگى «جوبانىڭ» دا، «جوسپاردىڭ»دا، «باعدارلامانىڭ» دا، «ءتىزىمنىڭ»دە، العا قويعان ماقسات-مۇددەنىڭ ورنىنا دا كونتسەرت، تەاتر، تسيرك كورسەتىلىمدەرىنىڭ ورنىنا دا  قولدانا بەرەدى. بۇنى «تەرمين» دەپ، «تەڭدەسى جوق ماعىنالى»، «اۋدارۋعا بولمايتىن ءسوز» دەپ ۇرپاقتى اداستىرۋ ۇلكەن كۇنا، ءارى كىنا!

         زەكەڭ «پروتسەنت» دەگەن لاتىن ءسوزىن  «تەرمين» دەپ ءوز بىلمەستىگىن بايقاتىپ العانىمەن قويماي، ونىڭ «پايىز» دەگەن بالاماسىن –تىنىشتىق، مولشىلىق دەگەن سوزدەرمەن شاتىستىرادى. بۇل كىسى بۇل جەردە ءسىرا، «پايىز» دەگەندى «بايىز تاۋىپ»، «بايىز تاپپاي» دەگەن ءسوز تىركەسىمەن شاتىستىرىپ وتىرعانىن دا بايقامايتىن بولۋى كەرەك.

         زەكەڭ تيىسۋگە، ياعني، تارجىمالاۋعا بولمايدى دەپ ەسەپتەيتىن «كلاسس» ءسوزى  دە ادامنىڭ اقىل-ويىن سان-ساققا سالاتىن ناعىز اداستىرمالى ءسوز. لاتىننىڭ بۇل جالعىز اۋىز ءسوزىن ورىستار مەكتەپتەگى «سىنىپ»، قوعامداعى «تاپ»، «سانات» (1-ءشى ساناتتى دارىگەر), زاتتاردىڭ، ءىس-قيمىلدىڭ جيىنتىعى، «ۇلگىلىك»، «ۇزدىك»، «وزات» سياقتى الۋان سالاعا قولدانا بەرەدى. بۇل دا ءتىلدىڭ باي ءتىل ەمەس، كەرىسىنشە جۇتاڭ ءتىل ەكەندىگىن كورسەتەدى. زەكەڭ بۇل ءسوزدى دە اۋليە تۇتقانىمەن قويماي، «سىنىپ» ءسوزىن مازاق قىلعانسىپ: «ادامدار قۇرىلىمىن – وزگەرىم، بولىك، جىككە بالاۋ، تەڭەستىرۋ» دەپ ايدالاعا بەت تۇزەپ كەتەدى. ارعى تەگى اراب، پارسىدان شىققان «فايىز»، «سينف» سياقتى بۇل سوزدەردى ءوزىمىز سياقتى تۇركىتىلدەس وزبەك، ءازىربايجان، ۇيعىر جانە باسقالارى «سىنىف»، «سينف»، «سينىف»، «پايىز»، «فەيز»، «فايز» دەپ باياعىدان پايدالانىپ كەلەدى.

         زەكەڭ ءوزىنىڭ بۇل «قارت ۇستازدىق» تالداۋلارىن «تەرميندەر بارلىق ەلگە بىردەي، ورتاق. ولار اۋدارىلمايدى. وسىنى ەسكەرۋ كەرەك» دەگەن اقساقالدىق تۇجىرىممەن» تۇيىندەيدى. اتتەڭ، زەكەڭنىڭ «اقساقالدىعىن»  وقىپ بولعاندا اراب، پارسى، تۇرىك، تاتار، وزبەك، ورىس تىلدەرىنە جەتىك، ءوزى دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ ەسەيىپ، ەرجەتكەنگە شەيىنگى ءار جىلعى مىنەز-قۇلقىنىڭ، ومىرگە كوزقاراسىنىڭ وزگەرىستەرىن كەرەمەت ءدال سۋرەتتەي وتىرىپ، «كەلگەندە 13 جاسقا تۇركى ءبىلدىم، تۇركىنى ءتامام ءتىلدىڭ كوركى ءبىلدىم» دەگەن عۇلاما شايىر ابۋباكىر كەردەرىنىڭ

         ءبىلىمسىز ءبيدىڭ اقىلى

         تۇزسىز تاعام سەكىلدى،

         ءفاتۋا جوق سوزىندە

         قۇنسىز نادان سەكىلدى

         سۋدىراعان ساباعى،

         ءدانسىز سابان سەكىلدى

دەگەن جولدارى ەسىڭە تۇسە كەتەدى ەكەن.  قايتالاپ ايتامىز، زەكەڭ ايتقانداي ەشقانداي دا «بارلىق ەلگە بىردەي، ورتاق» تەرمين ءسوز دەگەن ءسوز جوق.  تەك  اعىلشىن، نەمىس جانە فرانتسۋزعا، سلاۆيان تىلدەس ۇلتتارعا ورتاق، ولار ءسال وزگەرتىپ ايتاتىن سوزدەر عانا بار. جانە رەسەيدىڭ ەزگىسىندە 300 جىل بولعان قازاق سياقتى ءتىلى دە، ونەرى دە، سالت-ءداستۇرى دە وتارلانىپ، اسسيميلياتسياعا ۇشىراعان كەيبىر حالىقتار مەن ولاردىڭ كەيبىر اقساقال، قاراساقال عالىمدارى، بيلىكتەگىلەرى عانا سونى ورتاق ءتىلىمىز دەپ ەسەپتەيدى. بىراق ولار بۇكىل دۇنيەجۇزىنە ورتاق سوزدەر ەمەس. ولاردى قىتاي، جاپون، ءۇندى، كورەي، اراب، پارسى، تۇرىك قىسقاسى الەمنىڭ جارتىسىنان كوبى ءوز تىلىندە ايتادى.

         ويدان–وي، سوزدەن–سوز تۋادى. قاازاقستاندا جىل سايىن 31-جەلتوقساننىڭ ساقىلداعان سارى ايازدى ءتۇن ورتاسىندا ءالى كۇنگە جاڭا جىل تويلانادى. جانە قازاقستان تەلەارنالارىن تىڭداپ، ءباسپاسوزىن وقىپ وتىرساڭ، بۇل دۇنيەجۇزى تويلايتىن جاڭا جىل دەگەن قىپ-قىزىل وتىرىك جىل سايىن قايتالانىپ ايتىلىپ جاتادى. قىپ-قىزىل وتىرىك دەيتىن سەبەبىمىز، بۇل كۇندى نە 1,5 ميللياردتان استام قىتاي، نە سوعان جۋىق ءۇندىستان، نە پاكىستان، نە كورەيلەر، نە جاپوندار، نە ارابتار، نە پارسىلار جانە باسقالارى، ءتىپتى مىنا تۇرعان وزبەكستان مەن  تۇركىمەنستان تويلامايدى. تەك قازەكەمدەر عانا ءتۇن ورتاسىندا   اتاسى مەن اجەسى، بالاسى مەن كەلىنى «نوۆىي گود»، «جاڭا جىل» (كەيبىرەۋلەرى جاڭا دەۋگە ءتىلى كەلمەي «جانا» دەيدى) دەپ قىلقەتەرلەرىن (ريۋمكالارىن) سوعىستىرىپ شۋىلداسىپ جاتادى. قازىر قازەكەمنىڭ تەڭ جارتىسى ورىسشا سويلەسە، ەندىگى جارتىسى اعىلشىنشا سويلەپ، «ءۇش تۇعىرلى ۇلتقا» اينالىپ بارادى. ولاردىڭ سوزدەرىنىڭ تەڭ جارتىسى ورىسشا، قالا بەردى اعىلشىنشا، ياعني، قازاق ءوز انا ءتىلىنىڭ سوزدەرىن وتە از قولداناتىن بولىپ بارادى. وعان ەندى زەكەباي سولتانباەۆ سياقتى قارت ۇستازدار مەن «اكىمدىك»، «جانۇيا»، «قولجەتىمدى» دەگەن تەگى جوق سوزدەردى ويلاپ تاپقىش جولدان قوسىلعان «عالىمدار» قوسىلىپ تيىسۋگە بولمايتىن تەرمين سوزدەر دەگەندى ويلاپ تاپتى. سوندا جارتىلاي ورىسشا، جارتىلاي اعىلشىنشا، جارتىلاي تەرمين  سوزبەن سويلەيتىن بۇل قازاققا ءوز انا تىلىنەن نە قالادى؟ نەشە ءسوز عانا قالادى. قايتالاپ ايتامىز، ءبۇيتىپ

انانى دا، مىنانى دا تەرمين ءسوز دەپ وعان تيىسۋگە، ونى ءوز تىلىڭدە بار سوزبەن ايتۋعا بولمايدى دەسەك، ءوز ءتىلىمىزدىڭ تۇبىنە ءوزىمىز جەتەمىز. «تەرمين» دەگەن ءسوزدىڭ انىقتاماسى مىناۋ-اق: ول الدەقاشان جوعالىپ كەتكەن لاتىن تىلىندە شەك، شەكارا، جەتكەن جەرى، ەڭ اقىرى دەگەندى عانا بىلدىرەدى. ال كونە ريمدىك اڭىز-اڭگىمەلەردە تەرمين دەگەنىمىز شەكارالىق باعانداردى، شەكارالىق تاستاردى كۇزەتۋشى، ساقتاۋشى قۇداي. ءبىز تەرمين دەپ اتاپ جۇرگەن «تەحنيكا» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى دە بار بولعانى گرەكتىڭ ونەر، شەبەرلىك دەگەن ءسوزى عانا.

         ءبىز – رەسەيدەن ازاتتىق العان قازاق حالقىنىڭ كوزى اشىق بۇگىنگى ازاماتتارى ءوزىمىزدىڭ ءتىلىمىز، سالت-ءداستۇرىمىز، ادەت-عۇرپىمىز، ءتۇپ-تاريحىمىز جاعىنان ەۋروپاعا دا، امەريكاعا دا، ياعني، باتىسقا ەمەس شىعىسقا، شىعىس ەلدەرىنە جاقىن ەكەنىمىزدى ءاردايىم ەسكەرۋىمىز كەرەك. قازاقتىڭ بۇگىنگى كەيبىر شونجارلارى مەن سولاردىڭ  جاندايشاپتارى  ەۋروپاشىل بولعانىمەن قويماي، ەندى قازاقتار ەۋرازيالىق ۇلت دەگەن وتىرىكتى ويلاپ تاۋىپ، سونى قازاقتىڭ جاس ۇرپاعىنىڭ ميىنا قۇيىپ، سىڭىرۋگە كىرىستى. بۇل وتىرىك قازىر كەيبىر وقۋلىقتارعا دا سىنالاپ، بىلدىرمەي ەنگىزىلىپ جىبەرىپتى. بۇل – قازاق ۇلتىن بۇكىل ارعى تەگىنەن، اللا جاراتقان ۇلتتىق بولمىسىنان ايىرۋ ءۇشىن كەيبىرەۋلەر جاساپ وتىرعان اۋىر قىلمىس. بۇل –ۇرپاققا وبال. ايتپاقشى، ەگەر وسى كۇنگى تەرمينقۇمارلارعا تەرمين ءسوز كەرەك بولسا، ەڭ تازا، ەڭ شىن تەرمين–وسى وبال» دەگەن ءسوز. ويتكەنى، «وبال» دەپ اتالاتىن بۇل قاسيەتتى دە كيەلى ءسوز ەشبىر اعىلشىن، ەشبىر لاتىن، ەشبىر گرەك، ەشبىر ورىس ءتىلىنىڭ سوزدىك قورىندا جوق. بۇل قاسيەتتى ۇعىم تەك مۇسىلمان حالىقتارىندا عانا بار. ال حريستيانداردا وعان تيىسپە، ونى ولتىرمە، ونى الداما وبال بولادى دەگەن ۇعىم جوق. ولار ەڭ ءارى كەتكەندە «گرەح» دەيدى. ول «كۇنا» دەگەندى عانا بىلدىرەدى، ال «وبال» دەگەندى تۇسىندىرۋگە «گرەح» ءسوزى قابىلەتسىز! مىنە، شىن تەرمين وسى «وبال» ءسوزى سياقتى اۋدارۋعا كەلمەيتىن ءسوز بولۋى كەرەك. ءيا، ەۋروپاشىل شونجارلار الگىندەي، قانشا وتىرىك ويلاپ شىعارسا دا ءبىز قازاقتار ءتۇبىمىز تۇركى، تۇركى-موڭعول، ءبىر سوزبەن جاعرافيالىق جاعىنان ازياتتار ەكەنىمىزدى اشىق ايتۋىمىز كەرەك. ەگەر اتا-تەگىمىز سكيف، ياعني، ساق ەكەنىن ايتىپ جۇرگەنىمىز راس بولسا، وندا ا. بلوكتىڭ «دا، سكيفى مى، دا، ازياتى مى، س راسكوسىمي جادنىمي وچامي» دەگەن جولدارىنىڭ كەيىپكەرى ءبىزدىڭ ارعى اتا-بابامىز ەكەنىن ماقتان تۇتۋىمىز كەرەك. ءيا، ءبىز شىعىستىق ۇلتپىز. ءبىزدىڭ تىلىمىزگە شىعىستىڭ اراب، پارسى، تۇرىك، موڭعول تىلدەرى ورتاق جانە ولاردى ءوز سوزىمىزگە بەيىمدەپ ايتۋ ءارى ۇندەس، ءارى وڭايلاۋ. ال ءبىز قازىر وسى وزىمىزگە جاقىندى جاقىن تۇتۋدىڭ ورنىنا جاتساق تۇرساق بەرجاعى رەسەيدىڭ، ارجاعى بۇكىل باتىس ەۋروپا مەن امەريكانىڭ ەتەگىنە جارماسىپ، نە ىستەسەك تە سولارعا قاراپ جاۋتەڭدەپ، سولار قالاي سويلەسە جالماجان سونى قاعىپ الىپ قايتالاپ ءوزىمىزدى-ءوزىمىز سولاردىڭ الدىندا كىرىپتارلىققا سالۋدى ادەتكە اينالدىردىق.

         ءبىز تەرمين  ءسوز دەپ جۇرگەن بىرنەشە سوزگە عانا مىسال كەلتىرەيىكشى. مىسالى، ءبىز قازىر بيولوگيانى باياعىدا بابالارىمىز ء–احيا دەگەنى تۋرالى تولىپ جاتقان دەرەك بار. اراب، پارسى تىلدىلەر ءالى دە سولاي دەيدى. ءبىز ۇلتتىق نامىسىمىزدى، تىلدىك نامىسىمىزدى جوعالتىپ العاندىقتان كۇندەلىكتى اۋزىمىز ۇيرەنىپ كەتكەن ۆاننايا–عۇسىلحانا، ۆەراندا–ايبان، وبلاست، شتات-ءۋالايات، ينسپەكتسيا–نازارات، شانس–مۇرسات، پۇرسات، فۋنكتسيا–ۋازيپا، ءۋازيفات، اريستوكرات–اسىلزادا، ەلەگيا–مارزيا، ادمينيستراتسيا–اكيميات دەيىكشى دەسەڭ زەكەباي اقساقال سياقتى تەرمينقۇمارلار تاعى دا باج ەتە قالۋى مۇمكىن. ءبىز قازىر ورىستارعا ەلىكتەپ «كازناچەي» دەيتىن بولدىق. ول ءوزىمىزدىڭ قازىناشى دەگەن ءسوزىمىز ەكەنىن دە ويلاۋدان قالدىق. ستۋدەنت–تالىب، ءتاليب. قازاقتا وسىنداي ادام ەسىمى بار. پوەزيا–نازىم. بۇل دا قىز بالانىڭ ەسىمى. تەرمينقۇمارلار «تراكتوردى» دا تەرمين دەيدى. اپىر-اۋ، بۇيتە بەرسەك، ءبىزدىڭ تىلىمىزگە نە قالادى؟ دىم قالمايدى عوي!  ال تۇپتەپ كەلگەندە ءبىز بۇگىندە ارابتىكى، پارسىنىكى دەپ جۇرگەن سوزدەردىڭ كوپشىلىگى ولارعا بىزدەن– تۇركىلەردەن بارعان سوزدەر. ال «پورترەتىڭىز»–بار بولعانى سۋرەت قانا. ءبىزدىڭ اككۋمۋلياتور دەپ جۇرگەنىمىزدىڭ تازا قازاقشا اتاۋى –مىرعام. قازىر فارسىلار مەن ارابتار اككۋمۋلياتوردى وسىلاي اتايدى. ەندەشە، بىرنارسەنى مولىنان جيناقتاپ پايدالانىپ جاتقان ءساتتى قازاق «و-وي، مىرعامداپ جاتىر ەكەن» دەيتىنىن ەسىڭىزگە الىپ كورىڭىزشى. ولاي بولسا، مەن «اككۋمۋلياتوردى» ءوز تىلىمدە «مىرعام» دەپ نەگە اتامايمىن؟ ويتكەنى، ءبىز جۇزدەگەن، ونداعان جىلدار بويى قۇلاعىمىز بەن ميىمىزعا وتارلاۋشى ەلدەن كەلگەن سوزدەردى عانا ءسىڭىرىپ ۇيرەنىپ كەتكەنبىز. سوندىقتان، ءوز ءسوزىمىز وزىمىزگە ەرسى، تۇرپايى بولىپ ەستىلەدى. مۇنى «قۇلاعى ۇيرەنبەگەن» دەيدى. ونى ايتاسىز-اۋ «تۋريزم»، «تۋريست» دەپ كۇنىگە زارجاق بالاداي قاقساپ ءجۇرىپ، ونىڭ بار بولعانى «ساياحات»، «ساپار»، «ساياحاتشى»، «ساپارشى»، «جيھانگەر» ەكەنىنە دە كوڭىل بولۋدەن قالدىق. تەرمينقۇمارلار ونى دا «تەرمين» ءسوز دەيدى. پروفەسسور مارر ايتقان ەڭ باي، كوركەم، اراب، پارسى، تۇركىگە ورتاق ءتىلىمىزدىڭ بۇلايشا ۇمىت بولۋى ءبىر كەزدەرى باتىس ەۋروپانىڭ يسلام ەلدەرىنە قارسى  «كرەست جورىقشىلارىنان» باستاپ بۇگىنگى وتارشىلدارى اراب ەلدەرىن، ال پاتشالىق رەسەي مەن كەڭەستىك رەسەي قازاق، وزبەك، تۇركىمەن، تاتار، ءازىربايجان، باشقۇرت جانە باسقا دا تۇركى حالىقتارىن بولشەك-بولشەك قىپ   ءبىر-بىرىنەن الىستاتىپ، ەزگىدە ۇستاۋىنىڭ كەسىرىنەن بولعانىن ەسكەرەتىن كەز جەتتى، ەندى! قايتالاپ ايتامىز، بۇل «تەرمينسىماقتاردى» جەر شارى حالقىنىڭ جارتىسىنان استامىن قۇرايتىن قىتاي، ءۇندى، جاپون، كورەي، اراب، پارسى، تۇركى جۇرتى (قازاقتان باسقا!) ءوز تىلىندە ايتادى. ونىڭ ءبارىن تەرمين دەپ ۇلتىمىزدى، ۇرپاعىمىزدى اداستىرمايىقشى!

Abai.kz