بۇگىندە باتىس قىتايدان باتىس ەۋروپاعا تارتىلاتىن قۇرىلىقارالىق اۆتوكولىك ءدالىزىنىڭ جوباسى ناقتىلانىپ تا قالدى. باعزىداعى «ۇلى جىبەك جولىنىڭ» زاماناۋي بالاماسى سەكىلدى كورىنەتىن بۇل كۇرەتامىر ايداھارداي الىپ قىتايدى ەڭسەسى ودان ءبىر دە كەم ەمەس ەۋرووداقپەن جالعاستىراتىن عاسىر جوباسى ەكەندىگىندە داۋ جوق. بۇل جوبادان ەڭ الدىمەن ۇتاتىن، ارينە، قازاقستان مەن رەسەي مەملەكەتتەرى. ويتكەنى دۇنيەنىڭ ەكى شەتىن جالعايتىن الىپ كۇرەجول قازاقستاندى كوكتەي وتسە، ونىمەن اعىلاتىن كولىك تاسقىنى مەن جۇك تاسىمالىنان جەرگىلىكتى حالىققا دا مول ۇلەس تيەرى ءسوزسىز. جول بويىندا قانشاما مەيمانحانا، اسحانا، ت.ب. حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورىندارى اشىلىپ، مىڭداعان ادامعا قوسىمشا جۇمىس پەن ۆاليۋتالىق تابىس كوزى تابىلار ەدى.

بۇگىندە باتىس قىتايدان باتىس ەۋروپاعا تارتىلاتىن قۇرىلىقارالىق اۆتوكولىك ءدالىزىنىڭ جوباسى ناقتىلانىپ تا قالدى. باعزىداعى «ۇلى جىبەك جولىنىڭ» زاماناۋي بالاماسى سەكىلدى كورىنەتىن بۇل كۇرەتامىر ايداھارداي الىپ قىتايدى ەڭسەسى ودان ءبىر دە كەم ەمەس ەۋرووداقپەن جالعاستىراتىن عاسىر جوباسى ەكەندىگىندە داۋ جوق. بۇل جوبادان ەڭ الدىمەن ۇتاتىن، ارينە، قازاقستان مەن رەسەي مەملەكەتتەرى. ويتكەنى دۇنيەنىڭ ەكى شەتىن جالعايتىن الىپ كۇرەجول قازاقستاندى كوكتەي وتسە، ونىمەن اعىلاتىن كولىك تاسقىنى مەن جۇك تاسىمالىنان جەرگىلىكتى حالىققا دا مول ۇلەس تيەرى ءسوزسىز. جول بويىندا قانشاما مەيمانحانا، اسحانا، ت.ب. حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورىندارى اشىلىپ، مىڭداعان ادامعا قوسىمشا جۇمىس پەن ۆاليۋتالىق تابىس كوزى تابىلار ەدى.

جاڭا جوبانىڭ ەكونوميكالىق تيىمدىلىگىندە ءسوز جوق. بۇل - قىتايدى، شىعىس ازيا ەلدەرىن ەۋروپاعا شىعاراتىن ەڭ قىسقا جول. مىسالى، بۇگىندە ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى جۇك اينالىمى 700 ملرد. دوللارعا جەتەدى. بۇل سان كەلەر جىلى ءبىر تريلليون دوللاردان اسادى دەيدى ماماندار. وسى جۇك اينالىمىنىڭ 50% پايىزى سوڭعى كەزدە كۇرت كوتەرىلىپ كەلە جاتقان قىتايعا تيەسىلى. وسىناۋ ترانزيتتەن جىلىنا 40-50 ملرد. دوللار تازا پايدا تۇسەدى. قازىر ازيا مەن ەۋروپا اراسىنداعى جۇك اينالىمىنىڭ 85-90%-ى تەڭىز ارقىلى وتەدى. بىراق تەڭىز جولى ارزان بولعانىمەن، ۋاقىت جاعىنان كوپ ۇتىلادى. ەگەر تەڭىز ارقىلى سۋەتس كانالىمەن تاسىمالدانعان جۇك ەۋروپاعا جەتۋ ءۇشىن 45 كۇن جوعالتسا، جاڭا دالىزبەن 10 كۇندە جەتكىزۋگە بولادى. سوندىقتان «باتىس قىتاي-باتىس ەۋروپا» جولىنىڭ تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزىن جاساۋعا قازاقستان كولىك مينيسترلگى 2007 جىلدان كىرىستى. قازاقستان اۋماعىنداعى جالپى ۇزىندىعى 8,5 مىڭ شاقىرىمنان اساتىن جولدىڭ قۇنى - 900 ملرد. تەڭگە بولادى ەكەن. قازاقستان بۇل جولدى بەس جىل ىشىندە سالىپ ءبىتىرۋى ءتيىس.

اتالعان كولىك ءدالىزى ەل قازىناسىنا جىلىنا 56 ملرد. تەڭگە قۇيادى دەپ جوسپارلانعان. بولجام بويىنشا بۇل جولمەن جىلىنا 80 مىڭ كونتەينەر تاسىمالدانىپ، 10 مىڭ اۆتوكولىك ءجۇرىپ ءوتۋى ءتيىس.

قازاق-قىتاي شەكاراسىنداعى حورگوس كەدەن بەكەتىنەن باستاۋ الاتىن بۇل ماگيسترالدىڭ باعىتى ىلكىدە باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ تاسقالا اۋدانى ايماعىنان رەسەيدىڭ وزينكي ەلدى مەكەنىنە وتەتىن بولىپ جوسپارلانعان ەدى. باتىس قازاقستان وبلىسى مەن ساراتوۆ وبلىسى شەكاراسىندا «تاسقالا-وزينكي» ساۋدا-لوگيستيكالىق ورتالىعىن اشۋ ءۇشىن بارلىق العىشارت جاسالدى.

قر ۇكىمەتىنىڭ 2006-2008 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسىندا مىناداي جولدار بار: «جەتى جولدىڭ تورابىنا ورنالاسقان دوستىق ستانساسىندا، اقتاۋ تەڭىز پورتىندا، حورگوس پەن تاسقالا-وزينكي كەدەن بەكەتتەرىندە، استانا مەن الماتى قالالارىندا كولىك-لوگيستيكالىق ورتالىقتار قۇرۋ جونىندەگى جۇمىستاردى جانداندىرامىز».

ايتقانداي، قر يندۋستريا جانە ساۋدا مينيسترلىگى رەسەي جاعىمەن ساراتوۆ وبلىسىنىڭ شەكاراسىندا «تاسقالا-وزينكي» ساۋدا-لوگيستيكالىق ورتالىق قۇرۋ جۇمىسى بۇگىندە قىزۋ جۇرۋدە. جوبانىڭ قازاقستاندىق بولىگىن ورىنداۋشى «باتىس اوك ۇك» اق بولسا، رەسەي جاعىنان «ساراتوۆ وبلىستىق كولىك-لوگيستيكالىق ورتالىعى» جشۇ اتسالىسىپ جاتىر. قر ۇكىمەتىنىڭ 2007 جىلعى 6 قىركۇيەكتەگى №774 قاۋلىسىنا سايكەس بولىنگەن قارجىعا «قازاقستاننىڭ باتىس قاقپاسى» سانيتارلىق-ەكونوميكالىق ايماعىنىڭ (سەا) تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزى جاسالدى. بۇل قۇجاتقا سايكەس، سەا قۇرىلىسى شەكارالىق ساۋدا-ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتى نىعايتىپ، سەرپىندى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كەرەك. تاسقالا اۋدانى اكىمىنىڭ شەشىمىمەن «قۇرعاق پورت» اۋماعى ءۇشىن تاسقالا كەدەن بەكەتى ماڭىنان 150 گا جەر دە ءبولىنىپ، ءازىر تۇر.

قازىردىڭ وزىندە تومەندەگىدەي قۇجاتتارعا قول قويىلعان:

-         باتىس قازاقستان مەن ساراتوۆ وبلىستارى اراسىندا ارىپتەستىك تۋرالى كەلىسىم;

-         «باتىس اوك ۇك» اق مەن «ساراتوۆ وبلىستىق كولىك-لوگيستيكالىق ورتالىعى» جشۇ اراسىندا ارىپتەستىك تۋرالى كەلىسىم;

-         ءوزارا ارىپتەستىك تۋرالى «باتىس» اوك ۇك» اق، «ساراتوۆ وبلىستىق كولىك-لوگيستيكالىق ورتالىعى» جشۇ، «حورگوس» شقحو» اق، «جەتىسۋ» اوك ۇك» اق، «كاسپي» اوك ۇك» اق، «اقتاۋ» تەڭىز پورتى» ديرەكتسياسى ارالارىندا كەلىسىم;

-         «تاسقالا-وزينكي» ساۋدا-لوگيستيكالىق ورتالىعىن قۇرۋ جونىندە 2009-2010 جىلدارعا ارنالعان ءىس-شارالار جوسپارى.

الايدا بىزگە جەتكەن سوڭعى مالىمەتتەرگە قاراعاندا، قىتايدان شەرۋ تارتقان كۇرە جول ورالعا جەتپەي، اقتوبەدەن ورىنبورعا بۇرىلىپ كەتكەلى تۇر ەكەن. بۇل، بىرىنشىدەن، اسا ماڭىزدى حالىقارالىق ءاۆتودالىزدىڭ نەعۇرلىم ۇزاعىراق بولىگىن ءوز ايماعىنان وتكىزۋگە تىرىسقان رەسەيلىكتەردىڭ ارەكەتى بولسا، ەكىنشىدەن، شەكاراداعى اۋىس-ءتۇيىس تۇسىمنەن كوبىرەك ۇلەس الۋعا قىزىققان اقتوبەلىكتەردىڭ لوببي-جۇمىسى دەيدى دەرەككوزدەر. ارينە، مۇنداي جاعدايدا باتىس قازاقستان وبلىسى عانا ەمەس، كۇللى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇتىلارى انىق. ويتكەنى ءاۆتودالىزدىڭ قازاقستاندىق بولىگى 500 شاقىرىمنىڭ ۇستىندە قىسقارماق. جول بويىندا پايدا بولاتىن قوسىمشا ينفراقۇرىلىمداردى ەسەپتەگەندە، جوعالتىپ وتىرعانىمىز تىپتەن كوپ.

راس، رەسەيلىكتەر كورپەنى وزىنە كوبىرەك تارتۋعا اۋەلدەن مۇددەلى بولعان. ءتىپتى رەسەي كولىك مينيسترلىگى ءدالىزدى چەليابينسك قالاسى تۇسىنان وتكىزىپ جىبەرۋگە دە ارەكەتتەنگەنى بەلگىلى. وسىنداي پاتريوتيزم ءبىزدىڭ وتاندىق مينيسترلىكتەرگە دە بۇيىرسايشى دەپ ارماندايسىڭ ىشتەي...

ەندى نە بولادى؟ وسىلايشا جىبەك جولى اق جايىققا سوقپاي وتە مە؟

- جەرگىلىكتى باسشىلاردىڭ جىگەرسىزدىگىنەن، استانادا باتىس قازاقستاننىڭ ءسوزىن سويلەيتىن مىقتىلاردىڭ بولماۋىنان ءبىزدىڭ ورال وسىمەن بىرنەشە رەت «اۋزىنداعى نانىنان» ايرىلىپ وتىر. مىسالى، قازىر جايىقتا مۇلدەم جويىلىپ كەتكەن قىزىل بالىقتى قايتا ءوسىرىپ، سانىن قالپىنا كەلتىرۋدى كوزدەگەن عىلىمي-وندىرىستىك جوبانى ورالدىق عالىمدار جاساپ، استاناعا ۇسىنعان بولاتىن، جەمە-جەمگە كەلگەندە اتىراۋدىڭ مەنشىگى بولىپ كەتتى. بالىق زاۋىتى اتىراۋدا سالىناتىن بولدى. كەزىندە بۇل ماسەلەنى حالىق تالقىسىنا سالىپ، قوعامنىڭ قولداۋىن تاپقاندا، ولاي بولماس ەدى، - دەپ سانايدى بەلگىلى زاڭگەر، «وركەن» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى ابزال قۇسپانوۆ.

«بۇل بالكىم وبلىستىق دەڭگەيدەگى مەكەمەلەردىڭ كوبىن وزگە وڭىرلەردەن كەلگەن ازاماتتاردىڭ باسقارىپ وتىرعانىنان با ەكەن؟!» دەپ باسىن شايقايدى ابزال تەمىرعاليۇلى.

«وركەن» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى جاقىندا وبلىس اكىمىنە، قر كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا مينيسترىنە ۇندەۋ-حات جولدادى.

,

ورال قالاسى

(ماقالا «اينا» گازەتىنىڭ №23 سانىندا (3 قىركۇيەك، 2009 جىل) «قىتايدان ەۋروپاعا تارتىلار جول ورالدى اينالىپ وتپەك پە؟» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلگەن.