«جاس ازامات» گازەتىنىڭ ءۇشىنشى سانى
3 - سان
1918 جىلعى 18 اۆگۋست
پەتروپاۆل ق.
قازاق جەرى
قازاقتاردىڭ قانداي ەڭبەك ءسىڭىرىپ يەلەنگەن جەرلەرى ءۇشىنشى وزگەرىستىڭ داۋىرىنە كىردى.
ءبىرىنشى، مونارحيا (پاتشا) ءداۋىرى. ول داۋىردە قازاقتىڭ جەرى، سۋى، اعاشى مەملەكەتتىكى دەگەن قالىڭ ءتۇپتى زاكون كىتابىندا زورلىق سوقپاعىمەن جۇرەتىن شولاق ستاتيا بولدى. سول ستاتياعا ارقا تايانعان پەرەسەلەن تورەلەرى، نيكولاي نوكەرلەرى قازاق جەرىن قاقپايعا سالىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەدى. ەڭ اياعى، بۇرعىشىلار مەن جەر ولشەگەندەر دە، اق ءۇي تىكپەگەن، باعىلان توقتى سويماعان، تاقسىرلاپ تۇرماعان اۋىلدىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرىپ، جەرىنەن كەڭ الىپ ءجۇردى.
تالاي اۋىلداردىڭ شىلدەنىڭ قىزۋ كۇندەرىندە جايلاۋدان «تورەلەردىڭ» بۇيرىعىمەن ەرىكسىز كوشىپ، ءتورت تۇلىك مالدى ازىناتىپ، شولدە ساندالىپ جۇرگەندەرى كوبىمىزگە ءمالىم. جايلى قونىستان ايىرىلسا، قازاق شارۋاسىنا كەمشىلىك كەلەدى دەگەن ادامشىلىق سوزدەر پەرەسەلەن تورەلەرىندە بولماعاندىعى تاعى ءمالىم.
مونارحيا داۋىرىندە ۇكىمەتتىڭ قازاق جەرىنە ەرتە ءتىسى ءتيدى. الدىمەن، ۇكىمەت تاباقتى كازاك-ورىستارعا تارتتى. بۇلارعا ەگىنگە قولايلى ماڭداي جەردەن 9 جارىم ميلليون دەسياتينا قيىپ بەردى. ونداعى ۇكىمەتتىڭ تاباق تارتۋداعى ماقساتى - ساياسي قۇقى بار ورىندارعا كازاك-ورىستاردى ورنىقتىرىپ، قازاققا كۇزەتشى قويۋ ەدى.
3 - سان
1918 جىلعى 18 اۆگۋست
پەتروپاۆل ق.
قازاق جەرى
قازاقتاردىڭ قانداي ەڭبەك ءسىڭىرىپ يەلەنگەن جەرلەرى ءۇشىنشى وزگەرىستىڭ داۋىرىنە كىردى.
ءبىرىنشى، مونارحيا (پاتشا) ءداۋىرى. ول داۋىردە قازاقتىڭ جەرى، سۋى، اعاشى مەملەكەتتىكى دەگەن قالىڭ ءتۇپتى زاكون كىتابىندا زورلىق سوقپاعىمەن جۇرەتىن شولاق ستاتيا بولدى. سول ستاتياعا ارقا تايانعان پەرەسەلەن تورەلەرى، نيكولاي نوكەرلەرى قازاق جەرىن قاقپايعا سالىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەدى. ەڭ اياعى، بۇرعىشىلار مەن جەر ولشەگەندەر دە، اق ءۇي تىكپەگەن، باعىلان توقتى سويماعان، تاقسىرلاپ تۇرماعان اۋىلدىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرىپ، جەرىنەن كەڭ الىپ ءجۇردى.
تالاي اۋىلداردىڭ شىلدەنىڭ قىزۋ كۇندەرىندە جايلاۋدان «تورەلەردىڭ» بۇيرىعىمەن ەرىكسىز كوشىپ، ءتورت تۇلىك مالدى ازىناتىپ، شولدە ساندالىپ جۇرگەندەرى كوبىمىزگە ءمالىم. جايلى قونىستان ايىرىلسا، قازاق شارۋاسىنا كەمشىلىك كەلەدى دەگەن ادامشىلىق سوزدەر پەرەسەلەن تورەلەرىندە بولماعاندىعى تاعى ءمالىم.
مونارحيا داۋىرىندە ۇكىمەتتىڭ قازاق جەرىنە ەرتە ءتىسى ءتيدى. الدىمەن، ۇكىمەت تاباقتى كازاك-ورىستارعا تارتتى. بۇلارعا ەگىنگە قولايلى ماڭداي جەردەن 9 جارىم ميلليون دەسياتينا قيىپ بەردى. ونداعى ۇكىمەتتىڭ تاباق تارتۋداعى ماقساتى - ساياسي قۇقى بار ورىندارعا كازاك-ورىستاردى ورنىقتىرىپ، قازاققا كۇزەتشى قويۋ ەدى.
كازاك-ورىستان قالعان قازاقتىڭ شيمايلى جەرلەرى پەرەسەلەندەردىڭ الدىنا تارتىلدى. پەرەسەلەندى قازاق جەرىنە توگۋدەگى ۇكىمەتتىڭ ماقساتى - پومەششيكتەردىڭ جەرلەرىنە قول سوزعان مۇجىقتاردان قۇتىلۋ ءھام قازاق ۇلتىنا ورىستىق رۋحىن ءسىڭدىرۋ ەدى.
ەكىنشى، بولشەۆيك ءداۋىرى: بۇل داۋىردە قازاق جەرى ءىس جۇزىندە تىلگىلەنىپ، تالاۋعا تۇسكەن جوق، بىراق، بولشەۆيكتەردىڭ قازاق جەرى تۋرالى جاساعان پلاندارى بولدى. قازاق جەرىن كوللەكتيۆتەندىرۋ كەرەك. سوندا بىزگە جولداس بولادى، ارالارىنا روسسيادان كەلگەن قاشاقتاردى كىرگىزىپ، شاما كەلگەنشە قازاقتى بىرىڭعاي شولگە قۋ كەرەك. ءبىر قازاقتا جيىرما مىڭ جىلقى بار، سونى قاشاقتارعا ءبولىپ، جەرىن الىپ بەرۋ كەرەك، دەگەن.
ءار جەرلەردە ورتاقشىلدار شىعىپ، قازاقتان جەر يەلىگىن العاندار بولدى. قۇداي ساقتادى، ەندى ءبىراز تۇرسا، بولشەۆيكتەر قازاق جەرىنە كىلەڭ كەسىرلەرىن تيگىزەتىن ەدى.
ءۇشىنشى ءداۋىردىڭ وزگەرىسىنە قازاق جەرى جاڭا كىردى. قايىرلى الاش اۆتونومياسى بولسا، جەر ماسەلەسى وڭاي شەشىلمەك، وندا قازاق ەشكىمگە ۇپاي جىبەرمەيدى. شاپقىنشىلىقپەن، ياكي باسقا ءبىر سەبەپتەرمەن الاش اۆتونومياسى بولماي قالسا، قازاق جەرىنە ەنشىلەستەردىڭ كوبەيەتىندىگىنە شەك جوق.
كادەتتەردىڭ، سوتسياليست سىماقتاردىڭ بەتتەرىن جىرتىپ، الاش اۆتونومياسىنا قارسى بولىپ جاتقاندىقتارى - الاشتى قيماعاندىقتان ەمەس، اركىمگە جوق الاش جەرىن قيماعاندىقتان.
ءسىبىر جەرىنە ىشكى روسسيادان كەلگەن قاشاقتار قالاي ورناماقشى؟ بۇل ءالى شەشىلمەگەن ماسەلە. مۇنداعى جەرگىلىكتى كرەستياندار قاشاقتارعا تۋلاقتاي جەر بەرمەيمىز، دەپ كەسىپ وتىر. كرەستياندار قارسىلاسسا، بەرمەسكە شاماسى كەلەدى. «اۋەدەن شوقپار تۇسسە، سورلىعا تيەدى»، - دەگەندەي، اينالا سورلايتىن قامسىز ءبىزدىڭ قازاق بولادى-داعى.
گەرمانيا اسكەرىنىڭ باستىعى گيدەنبۋرگ جارلىق شىعارعان، ون بەس ميلليون نەمىستى روسسيادان العان شەت وبلىستارعا ورنىقتىرۋ كەرەك دەپ. ول وبلىستاردىڭ بۇرىنعى يەلەرى قاشاق بولىپ، ءسىبىر ايماعىندا ءجۇر. وسى جاقتان جەر الۋ ۇمىتىندە.
ادام بالاسىنىڭ تىرشىلىگى جەرگە بايلاۋلى، جەرسىز - ەل بولۋ جوق. جەرسىز ەل - كولەڭكەمەن ءبىر ەسەپ.
«جىلاماعان بالاعا ەمشەك بەرمەيدى.» قايتكەن كۇندە، سىباعالى جەردەن قۇر قالىنبايدى، سونىڭ تەزىرەك قامىنا كىرىسۋ كەرەك. «الما ءپىس، اۋزىما ءتۇستىڭ» زامانى ءوتتى.
ىشكى حابارلار: ولگەن تىرىلمەكشى
قازاق جەرىنىڭ ءبىر كەزدە ءازازىلى بولعان پەرەسلەن مەكەمەسى قايتادان تىرىلەدى دەگەن قاۋەسەت بار. ونداعى ءتىرىلۋدىڭ ماقساتى - ورالدىڭ ار جاعىندا جەرسىز قارا قۇرتتاي قايناپ، ميلليونداپ ءالى كەلىپ جاتقان مۇجىقتاردى ءسىبىر جەرىنە ورنىقتىرۋ. وتكەن جىلى ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ سىبىرگە پەرەسلەن جىبەرىلمەيدى دەپ بەكىتكەن قاۋلىسىن قولدانبايمىز دەسەدى. مۇنداعى جەرگىلىكتى جۇرتتار مەن قاشاقتار سيىسا الماي جاتقاندا، تاعى قانشا پەرەسەلەندەردى توگە سالۋ ءۇشىن، پەرەسەلەن مەكەمەسىن ءتىرىلتۋ قامىنا كىرىسۋ - ساياسات جاعىنان كوزقاراستىڭ وزگەرگەندىگىن كورسەتەدى. بۇعان مۇنداعى مۇجىقتار قارسى.
قاشان ۇلكەندى-كىشىلى قۇرىلتايلار قۇرىلعانشا، قازاق جەرىنىڭ ۇلەسكە تۇسپەسىنە ءىس باسىنداعى الاش ازاماتتارى قام قىلۋى كەرەك.
ءار جەردە جەرگىلىكتى مۇجىقتارمەن قوسىلىپ، پەرەسەلەن مەكەمەسىن تىرىلتپەسكە تىرىسۋ كەرەك.
وسى كۇندە بۇل پەرەسەلەن ماسەلەسى مينيسترلەر ماجىلىسىندە قارالىپ جاتىر.
جادىگەر-جانىس.
* * *
اسبەست زاۆودى بۇيىمدارى مەن قىستىكۇنى قانىشەرلەردىڭ زامانىندا «حالىقتىكى» دەپ جاريالانىپ، بۇرىنعى كوميتەت ورنىنا «سوۆدەپ» اشىلىپ ەدى. جۇمىسشىلار اقىلارىن مولايتىپ، بەينەتتەرىن ازايتىپ، تورەلىك قۇرىپ ءجۇرۋشى ەدى. بولشەۆيك تۋى قۇلاعان سوڭ، باياعى باسشىلارى قايتىپ كەلىپ قولىنا الدى. تىزە قاقپايلاپ، بەلسەندىلىك كورسەتكەن جۇمىسشىلاردى شىعارىپ جاتىر. سوڭعىلاردىڭ ۇشتەن ءبىرىسى عانا قالاتىن ءتۇرى بار.
وكىنىشى سول: قوي اۋزىنان ءشوپ المايتىن جۇمىسكەر جالامەن شىعارىلىپ جاتىر. ىشىندە ەلگە جەتەرلىك قاراجاتى جوقتار دا بار. قالعان جۇمىسشىلاردىڭ اقىسى تار قالىپقا ءتۇستى.
«ازات باسىڭ بولسىن قۇل - قولدان كەلمەس ىسكە ۇمتىل»، – دەپ اباي مارحۇمنىڭ ايتقانى بولدى. قولدان كەلمەس ىسكە بوي ۇرعان باسشى مىرزالاردىڭ، جۇمىسكەرلەردىڭ كەساپاتى - جان اسىراپ، تابان اقى، ماڭداي تەرىمەن كۇن كورىپ وتىرعان مومىندارعا ءتيىپ كەتتى.
جاس ءالتاي
قارقارالىمەن شەگارالاس اقمولاعا قاراعان ەلدە دە ۇرى قاتتى. جالاڭاشتىق ودان جامان. تاقا باي ۇيلەردە بولماسا، ورتا ۇيلەردە كويلەك قانا بار. ناشارلاردا ول دا جوق. ءبىر ءۇيلى جاننىڭ ورتاسىندا ءبىر-ەكى شۇبەرەك كيىم بار، ونىڭ وزىندە دالبا-دۇلبا.
مۇحامەدسالىق.
ۇيىمدار
8 يۋلدە (جاڭاشا) الاش قالاسىندا «جانار» ۇيىمىنىڭ جالپى جيىلىسى بەكىتكەن قاۋلىلارى:
1) ۇيىمنىڭ قاراجاتىن كۇشەيتۋ ءۇشىن ارەكەت جاساۋ;
2) سەمەي وبلىسىنداعى ۇيىمداردىڭ سەزىن شاقىرۋ;
3) ومبىدا بولعان جالپى قىرعىز – قازاق جاستار سەزىنىڭ قاۋلىلارىن مۇشەلەر تەگىس قابىل العان. مۇنداعى «جانار» ۇيىمىنىڭ اتىن وزگەرتىپ، «جاس ازاماتتىڭ» وبلىستىق ءبولىمى دەلىنگەن.
4) «جاس ازامات» گازەتىنە ەكى ءجۇز سوم جارنا جىبەرۋ.
تەلەگرامما: ۇيىمنىڭ سەكرەتارى نۇرالى اسىلباەۆتان. «كەرەكۋدە «جاس ازامات» ءبولىمىن اشتىق. بار كۇشىمىزبەن قولتىقتايمىز!»
سۇلەيمەنوۆ، نۇرىموۆ.
ورال، ىرعىز وبلىستىق قازاق سەزىنىڭ بەكىتكەن قاۋلىلارى:
1) قازاق ولكەسى جالپى بۇقارانىڭ ىنتىماقتاسۋ نەگىزىندە قۇرىلعان روسسيا رەسپۋبليكاسىنىڭ تولىق قۇقىلى ءبىر مۇشەسى بولىپ، ءوز ىستەرىندە ەرىكتى شتات بولسىن;
2) قازىرگى ساياسات كۇيى مەن ورالدان باستاپ، بەس وبلىس، ءبىر گۋبەرنيانىڭ ءبولىمى مەن قۇرىلعان قازاق ولكەسى ياۆوچنىي پوريادوكپەن اۆتونوميا جاريالاسىن;
3) سوۆەت تۇرعاندا، اۆتونوميانى ىسكە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس سەبەبى: سوۆەت ۇكىمەتى ۇلتشىلداققا قارسى، ۇلتتار ءۇشىن زياندى ساياسي ۇيىم، سوندىقتان:
ا) قازاق حالقى سوۆەت ۇكىمەتىن تانىماسقا ءھام بويۇسنباسقا ءتيىستى.
ب) ورالدىڭ كازاك-ورىستارى مەن بىرىگىپ، ورال قازاقتارى بولشەۆيكتەرمەن كۇرەسۋگە ءتيىستى.
بىراق كۇرەس قازاق پايداسىن ساقتاۋ بولماي، باسقا ماقساتقا اۋسا، ونداي كۇرەسكە قازاق قوسىلماسىن.
4) ورال وبلىسى ورال ۇلىسى اتالسىن! جەتى كىسىدەن ازىرگە شتات بولسىن. ورال ۇلىسى «الاش وردانىڭ» ۋاقىتشا ءبىر ءبولىمى بولىپ، الاش اۆتونومياسى جاريالانىپ، بيلىك ءتۇرىن بەلگىلەپ اياق باسقان سوڭ، بار اكىمشىلىكتى «الاش ورداعا» تاپسىرسىن.
باسقارمادان: ورال وبلىسىنداعى باۋىرلارىمىزدىڭ ساياسي بارلىققا جەتىپ، ات توبەلىندەي جەردە ۇكىمەتتى ەل بولعاندارىنا قۋانىشتىمىز. «الاش وردانىڭ» ۇستىندەگى اۋىر جۇكتى ءبولىسىپ العانى جاقسى عوي. بىراق، جالپى روسسيا قۇرىلتايىن سىلتاۋ قىلعان اۋىرۋعا شالدىعىپ (ورال ۇكىمەتى بالىعى بولماسا باقاسىنان دەپ) الا قويدى بولە قىرقىپ جۇرمەسە، جارار ەدى.
مەن جاستارعا سەنەمىن!
ارىستانداي ايباتتى،
جولبارىستاي قايراتتى،
قىرانداي كۇشتى قاناتتى
مەن جاستارعا سەنەمىن!
كوزدەرىندە وت وينار،
سوزدەرىندە جالىن بار.
جاننان قىمبات ولارعا ار،
مەن جاستارعا سەنەمىن!
جاس قىرانداي بالاپان،
جايىپ قانات ۇمتىلعان،
كوزدەگەنى كوك اسپان،
مەن جاستانعا سەنەمىن!
جۇمساق مىنەز جىبەكتەر،
سۇتتەي تازا جۇرەكتەر،
قاسيەتتى تىلەكتەر،
مەن جاستارعا سەنەمىن!
تاۋ سۋىنداي گۇرىلدەر،
«ايبىندى الاش - ەلىم!» دەر،
«التىن ارقا – جەرىم!» دەر،
مەن جاستارعا سەنەمىن!
قاجۋ بار ما، تۇلپارعا،
تالۋ بار ما، سۇڭقارعا،
يمان كۇشتى ولاردا -
مەن جاستارعا سەنەمىن!
«الاش!» ايبىندى ۇرانى،
قاسيەتتى قىرانى،
الاشتىڭ ولار قۇربانى،
مەن جاستارعا سەنەمىن!
مەن سەنەمىن جاستارعا،
الاش اتىن اسپانعا
شىعارار ولار، ءبىر تاڭدا!
مەن جاستارعا سەنەمىن!
ارىستانداي ايباتتى،
جولبارىستاي قايراتتى،
قىرانداي كۇشتى قاناتتى -
مەن جاستارعا سەنەمىن!
ماعجان.
ومبى حابارلارى
«الاش وردا» باستىعى ءاليحان بوكەيحان، مۇشەسى ءالىمحان ەرمەكوۆ ءسىبىر ۇكىمەتىمەن سويلەسىپ جاتىر. «الاش وردانىڭ» ۇسىنعان شارالارىن ءسىبىر ۇكىمەتىنىڭ اراسىنان شىعارعان كوميسسياسى قابىلداپ وتكىزگەن. ەندى تەز ارادا مينيسترلەر سوۆەتىندە قارالماقشى.
* * *
اقمولانىڭ وبلىستىق زەمسكوە سوبرانيەسى 4-ءىنشى اۆگۋستە (جاڭاشا) تارقاعان. قازاق گلاسنىيلارىنىڭ ءبىر-ەكەۋىنەن باسقاسى، ءبىر اۋىزدان ءسوز شىعارىپ، الاش بەرەكەسىندە بولدى. ورىس گلاسنىيلارىنان الاش بەرەكەسىن كۇندەپ، ىشتەرى كۇيگەندەرى بولىپتى. ورىس گلاسنىيلارى ەرەگەسپەن وزدەرىنە ءتيىستى وبلىستىق زەمسكي ۋپراۆاعا سايلايتىن ءتورت كىسىنىڭ ەكەۋىن عانا سايلاعان. ونىڭ وزىنە دە كادەت تابى ريزا ەمەس. ءبىزدىڭ قازاق گلاسنىيلارى وزدەرىنىڭ ءۇش كىسىسىن ءبىر اۋىزدان سايلاعان; پرەدسەداتەل جولداسىنا (ورىنباسار) وتكەن كەزدە تۇركىستان ۇكىمەتىنىڭ ىشكى ىستەر ءمينيسترى بولعان ابدىراحمانبەك ورازاي بالاسىن، مۇشەلەرىنە اقمولاداعى «الاش وردانىڭ» وبلىستىق سوۆەتىنىڭ باستىعى ەرەجەپ يتباي بالاسىن ءھام ومبىداعى پوليتەحنيچەسكي ينستيتۋتتا وقىپ جۇرگەن ستۋدەنت مۇقتار سامات بالاسىن.
جيىلىستىڭ قاۋلىلارى تەز ارادا قازاق تىلىندە باسىلىپ شىقپاقشى. بۇل جيىلىستا اقمولا وبلىسىنىڭ قازاقتارى مۇشەلى سىباعالارىن العان. وقۋ شارۋاسىنا بىرنەشە ءجۇز مىڭدار بەرىلمەكشى بولعان. بۇل قازاقتىڭ ەكى ءجۇز جىلدان بەرى كورگەن ءبىرىنشى تەڭدىگى. بۇرىن قازاقتان ءتۇرلى الىم-سالىقتار الىنۋشى ەدى. بىراق، قازاق پايداسىنا جۇمسالماۋشى ەدى. ەندى سونىڭ ءۇشىن الدىمەن، زەمستۆو سالىقتارىن بەرىپ وتىرۋ كەرەك.
وقۋ-وقىتۋ شارۋاسى، جەر-سۋ، ازىق-تۇلىك - بارلىعى زەمستۆونىڭ قولىندا. وسىنداي كۇشى زور، پايداسى مول زەمستۆودان قاشۋ شايتاننىڭ «بيسسميللادان قاشقانىنداي» بولادى.
بىراق، زەمسكوە سوبرانيەگە دە، ۋپراۆاعا دا سەنىمدى، بۇقارا پايداسىن ويلايتىن كىسىلەردەن سايلاۋ كەرەك. الاشتىڭ بەرەكەسىنە ارەكەت كەلتىرەتىن كىسىلەردەن ساقتانۋ كەرەك. وتكەن زەمسكوە سوبرانيەدە اقمولا ۋەزىنىڭ قازاقتارىنىڭ اتىنان كەلگەن ساۋداگەر، تاتار جىگىتى ءشارىپ يالىموۆ دەگەن شەت جايىلىپ، ءتۇرلى-تۇسكە بويالىپ، قىسقا كۇندە قىرىق قۇبىلىپ، قارا بۇقارانىڭ پايداسىنا قاستاردىڭ قامشىسىن سوققان. ەۋروپا حالقى زاڭدا قاي تاپتان سايلانسا، سول تاپتىڭ ماقساتتارىن قولىنا قارشىعا قىپ ۇستايدى. كورىنە شەت جايىلمايدى. ءشارىپ يالىموۆ بۇقارانىڭ تەرىسىن جامىلىپ، ورىس بايلارىنىڭ پايداسىن قۋاتتاعان.
قاراتاۋدىڭ قوجاسىنا سيىنۋ اڭقاۋ قازاقتىڭ تابيعاتى بولۋشى ەدى. بىراق، زەمستۆو ونداي سيىنۋدى كوتەرمەيدى. اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولدا بولۋدىڭ زامانى وتكەن. ءشارىپ يالىموۆ سياقتىلاردى زەمستۆوعا سايلاۋ - قازاق شارۋاسىنا قاسقىردان قويشى سالعانمەن بىردەي.
* * *
بولشەۆيك سوعىسى
ءسىبىر ايماعىندا بولشەۆيكتەر قۇرۋعا جۋىقتادى. تۇركىستان دا بولشەۆيكتەرگە قارسى قوزعالىپ جاتىر. جەتىسۋدا ەلەۋلى جەرلەردىڭ كوبى ۇكىمەت اسكەرلەرىنىڭ قولىنا كىرگەن. سەمەيدەن بارعان قازاق وتريادتارى دا بولشەۆيكتەردى شاپتى، تۇرعىن حالىقتار دا تەگىس قارۋلانىپ جاتقان كورىنەدى. دون، كاۆكاز، قىرىم، ورىنبور، ورال بويى بولشەۆيكتەردەن تازارىپ، كەمىگەن. ەندى ورتا روسسيا عانا بولشەۆيك تىرناعىندا قالدى. قازان قالاسى دا الىندى.
* * *
ءتۇرلى حابارلار
ەكاتەرينبۋرگتە ءوز الدىنا اۋداندىق ورال ۇكىمەتى جاسالماقشى. جاساۋ ءتارتىبى ءتورت پارتيانىڭ ەكى-ەكىدەن شىعارعان كىسىلەرىنە تاپسىرىلعان.
وڭتۇستىك-ءسىبىر تەمىر جولىنىڭ جۇرەتىن بەتىن تەكسەرىپ بولعان. ەندى جول جابدىقتارىن ىستەۋگە كىرىسكەن. جول سىزىعى ورسك – اتباسار – اقمولا – شىدەرتىدەن ءبىر بۇتاق بۇرىلىپ، كەرەكۋ – بارناۋىل كەتەدى. ەكىنشى ءبىر بۇتاق سەمەي كەتەدى. ءۇزىن بويى 2400 شىقىرىم. بۇل جولدىڭ بويىندا كەي جەرلەردە تەمىر، مىس، قورعاسىن، تاس كومىر بارلىعى بىلىنگەن. تەمىر جول جۇرگەن سوڭ، وسى جەرلەردىڭ ءبارى پايداعا اسپاقشى.
شارۋا عالىمدارى ايتادى: تەمىر جول ەكى ءجۇز شاقىرىمنىڭ اۋدانىنداعى ەلدەردىڭ تۇرمىس-سالتىن، شارۋا قالپىن وزگەرتەدى، اتا كاسىبىن قالدىرتادى، دەپ. سوعان قاراعاندا، بۇل وڭتۇستىك تەمىر جولىنىڭ بويىندا وتىرعان قازاق ەلدەرى ءبىراز جىلدىڭ ىشىندە وسى كۇنگى شارۋا تۇرلەرىنەن ايىرىلادى ءھام شارۋانىڭ قاي تاراۋىنا بولسا دا، قىمباتشىلىق كىرەدى دەپ ەسەپتەۋ كەرەك.
اتباساردا. ءسىبىر تەمىر جولىنداعى ەسىلكول ستانتسياسىندا وبا اۋىرۋى بىلىنگەن. وبادان ساقتانۋ تۋرالى كەلەسى نومىرلەردىڭ بىرىندە جازامىز.
ءسىبىر تەمىرجولىنداعى ستانتسيالاردا 800 000-داي قاشاقتار بار. كوبىنەسە وسىلار - اۋرۋدىڭ ۇياسى. سەبەبى: اش، جالاڭاش، كىر، اۋرۋ-سىرقاۋ، ءبارى دە قاشاقتاردىڭ جولداسى بولادى.
تۇرىك سۇلتانى مۋحاممەد ريشاد ولگەن. تۇرىك زاڭىندا سۇلتاننىڭ [وتىرعان ] تاعى، حان تۇقىمىنىڭ ۇلكەنىنە كوشەدى. قازىرگى ۇلكەنى - ولگەن سۇلتاننىڭ ءىنىسى ۋاحدالدين.
«دەلو سيبيري»
ورنى تولمايتىن ءولىم
جەتىسۋ وبلىسى، اياكوز ماڭىنداعى سوعىستا وتىنشى ءالجانوۆ شەيىت بولعان، امانجولوۆ جارالانعان. ەكەۋى دە «الاش وردا» مەن ۋچرەديتەلنوە سوبرانيەنىڭ مۇشەلەرى ەدى.
باسقارما: بۇل حابار گازەت جاسالىپ قويعان سوڭ، كەلىپ، تولىق جازا المادىق. كەلەسى نومەردە وتىنشى تۋرالى جازىلادى.
باسقارمادان
ءار جەرلەردەن «جاس ازاماتتى» قۇتتىقتاعان حاتتار كەلىپ جاتىر. ءبارىن تۇگەل باسۋعا گازەت بەتىنە سيمايدى ءھام ۋاقىت جەتەتىن ەمەس. ىرىكتەپ باسايىق دەسەك، گازەت قۋانىشىنا ورتاقتاسقانداردى ءبىر دارەجەگە قويماعاندىق بولار دەپ، قۇتتىقتاۋلاردى باسۋدى ءبىرىنشى نومىرمەن دوعاردىق. گازەتكە ىقىلاس-كوڭىلدەرىن بىلدىرگەندەرگە جالپى ءتاڭىر العىسىن ايتامىز.
قازاق جەرىندە اشىلعان جاستار ۇيىمدارى وزدەرىنىڭ قىسقاشا تاجريبە-حالدارىن بايانداپ، ادىرىستەرىن جىبەرۋلەرىن وتىنەمىز!
«جاس ازامات» گازەتى مۇسىلمان حارىپتەرى از تيپوگرافيادا باسىلادى. ونىڭ ۇستىنە جاڭا قازاق ەمىلەسىنە قاجەت حارىپتەر جوق. سول سەبەپتى كەيبىر سوزدەر قاتە كەتەدى. وسىنداي كەمشىلىكتەرى ءۇشىن وقۋشىلاردان كەشىرىم سۇرايمىز.
گازەتتىڭ ساندارىن باسپاعا دايىنداعان، تۇسىنىكتەرىن جازعان
م. قوزىباەۆ اتىنداعى سقمۋ پروفەسسورى
زارقىن تايشىباي.
Abai.kz
